Τα σχολεία της Κέρτεζης – ΜΕΡΟΣ Γ΄
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Χ. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΥ «ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ»
Μετά το ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο (στην πράξη ιδιωτικό και στη θεωρία δημόσιο) της Οθωνικής περιόδου, κάποια στιγμή το σχολείο έγινε πλήρως δημόσιο (Δημοτικό). Πιθανότατα μετά την απόπεμψη του Όθωνα, ενώ η πιθανότητα για νωρίτερα θεωρείται λιγότερο πιθανή. Ακόμη και ο Αντώνιος Χρ. Οικονόμου, που πρώτος ασχολήθηκε, κατά τα φαινόμενα, γραπτώς με την ιστορία του Δημοτικού σχολείου, δεν αναφέρει χρόνο ανεγέρσεως:
«…Προ της λειτουργίας του, σοβαρός προύχων του χωριού, Τετρεμέλης ονόματι, εφρόντισε διά την εξεύρεσιν καταλλήλου οικοπέδου, όπερ και εξεύρε εις το κεντρικόν μέρος του χωριού και εγγύς της εκκλησίας. Εις τούτο και δαπάνη του κράτους ανηγέρθη διδακτήριον, όπερ διά την εποχήν του ήτο ιδεώδες, εκπληρούν όλους τους στοιχειώδεις όρους υγιεινής, αναλόγως με τας τότε επικρατούσας περί υγιεινής κλπ αντιλήψεις.
Εις το διδακτήριον αυτό παρέμεινεν το σχολείον μέχρι του 1900 περίπου, διότι λόγω της ασυντηρησίας εκ μέρους των αδιαφόρων ίσως διδασκάλων και των τότε δημάρχων εγκατελείφθη, επειδή κατέστη ή εκρίθη επικίνδυνον…».[1]
Το βέβαιο είναι ότι το εν λόγω κτήριο έλυσε το κτηριακό πρόβλημα που υπήρχε για πολλά χρόνια στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο της Κέρτεζης, το οποίο κάποια στιγμή μετεξελίχθηκε σε κανονικό δημόσιο Δημοτικό Σχολείο.
Στοιχεία για το κτήριο και κυρίως για το οικόπεδο (φωτογραφία) μας δίνει η επόμενη Έκθεση του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Κερτέζης στις 31.05.1955. Γράφει σχετικά:
«ΕΚΘΕΣΙΣ Περί του εις την ιδιοκτησίαν του Σχολ. Ταμείου ανήκοντος και εν Κερτέζη ευρισκομένου οικοπέδου.
Το Σχολικόν Ταμείον Δημ. Σχολείου Κερτέζης έχει εις την κυριότητά του οικόπεδον, εκτάσεως 168 τ. μ. ευρισκόμενον εις το κέντρον της κωμοπόλεως. Ει τούτο, προ του 1900 είχεν κτιστεί διδακτήριον, εις ό εστεγάζετο το δημοτικόν σχολείον αρρένων. Τούτο από της αρχής ήτο Δημόσιον.
Με την πάροδον του χρόνου και από έλλειψιν συντηρήσεως τούτου κατέστη επισφαλές δια την ζωήν των αυτώ στεγαζομένων και εγκατελείφθη, εγκατασταθέντος του σχολείου σε διάφορα άλλα οικήματα επί ενοικίω.
Το εγκαταλειφθέν διδακτήριον μετεβλήθη εις ερείπια, τα δε αυτού υλικά (πέτραι, ξυλεία κ.λ.π.) εχρησιμοποίηθηκαν άλλα μεν υπό της κοινότητος, άλλα μεν υπό ιδιωτών και παρέμεινεν το οικόπεδον εις κατάστασιν (που) ευρίσκεται σήμερον.
Τούτο, ως προερχόμενον εκ παλαιού διδακτηρίου περιήλθεν, συμφώνως τω Νόμω 5019 εις την εις ήν ανήκει Σχολικήν Εφορίαν. Δυνάμει του ως άνω Νόμου, τούτο μετεγράφη επ’ ονόματι του Σχολικού Ταμείου την 2αν Σ/βρίου 1938, εν τω Τόμω 30 και υπ’ αριθ. 5539 του βιβλίου μεταγραφών του τέως Δήμου Καλλιφωνίας και εις το Υποθηκοφυλακείον Καλαβρύτων.
Εν Κερτέζη τη 31 Μαΐου 1955
Ο Διευθυντής
(Τ. Σ. Αντώνιος Χρ. Οικονόμου)»[2]
Το κτήριο αυτό αγοράστηκε από τον «Δημητράκη» σε δημοπρασία που έβγαλε η αρμόδια τοπική σχολική εφορία, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Υπάρχει συμβολαιογραφική πράξη. Ανάμεσα στα μέλη της επιτροπή είναι εμφανής ο ρόλος του τότε Κερτεζίτη δασκάλου Αντωνίου Χρ. Οικονόμου, που διαθέτει ο γιός του «Δημητράκη», Μιχάλης Δ. Ανδριόπουλος.
Κάποια στιγμή, λοιπόν, λόγω παλαιότητας και χώρων σταμάτησε η λειτουργία του λίγο πριν το 1900. Έτσι ήλθε η ενοικίαση του Κτηρίου του Λερούνη, που ήταν 20 μέτρα ανατολικά του, αλλά και άλλων προσωρινών κτηρίων. Έτσι η Κέρτεζη κατόπιν διέθετε τόσο το ιστορικό Σχολείο Στριφτόμπολα, όσο και το ενοικιαζόμενο κτήριο Λερούνη/Μάρκου (φωτογραφία στο προηγούμενο φύλλο της ΩΡΑΣ). Ανάμεσα στα ενοικιαζόμενα κτίρια είναι και η όμορφη και παραδοσιακή οικία του Χρήστου Μαλάμη, η οποία ακόμη κατοικείται και ευρίσκεται σε καλή κατάσταση (φωτογραφία).
ΧΙ. ΙΔΡΥΕΤΑΙ ΤΟ ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ
«Μετά την Επανάσταση και κατά τα έτη 1829-1831 λειτούργησε πάλι με 81 μαθητές και 1 μαθήτρια (66 ντόπιοι και 16 από τα γύρω χωριά) στο παλιό γυναικωνίτη της Παντάνασσας (πλατεία, φωτογραφία). Χρηματοδοτήθηκε αρχικά από 46 οικογένειες της Κέρτεζης με 1057 γρόσια. Συνεχίστηκε η λειτουργία του, αλλά με διακοπές».[3]
«Ζητήματα παιδείας απασχόλησαν τις Εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα (1822, 1823, 1827). Το 1822 ο Μινίστρος Εσωτερικών Παπαφλέσσας παραγγέλλει: ‘’Είναι ανάγκη να γίνη αρχή και να συσταθούν και να εξοικονομηθούν σχολεία, όσα και όπως η περίστασις το συγχωρεί’’. Παράλληλα η Πελοποννησιακή Γερουσία προσκαλούσε την φιλομαθή νεολαίαν αφ’ όλην την Πελοπόννησον να συντρέξει δια να διδαχθεί αμισθί κηρύττουσα ότι ‘’κάθε μαθητής δεν θα εξοδεύση άλλο τι παρά δια τα βιβλία του και δια την ζωοτροφίαν του’’…».[4]
«…Καταλληλότερη μέθοδος διδασκαλίας κρίθηκε η αλληλοδιδακτική, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί στην Αγγλία (17ος αιώνας) και τελειοποιήθηκε τον 18ο αιώνα στη Γαλλία. Η αλληλοδιδακτική μέθοδος που διαδόθηκε μέσω του περιοδικού ‘’Λόγιος Ερμής’’ το 1816 με εισηγητική έκθεση του Γ. Κλεόβουλου, βελτίωσε σημαντικά την κατάσταση της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, αφού τα Αλληλοδιδακτικά ήταν όχι μόνο χρήσιμα και αναγκαία, αλλά απαιτούσαν μικρή δαπάνη για τη συντήρησή τους.
Στην πράξη τα Αλληλοδιδακτικά επεκτάθηκαν με Διάταγμα του Ιωάννη Καποδίστρια, δεδομένου ότι στόχος του ήταν η γενίκευση της λαϊκής παιδείας. Η πνευματική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων αποτυπώνεται ασφαλώς και στην εκπαιδευτική πραγματικότητα:
Α. Αλληλοδιδακτικά σχολεία: Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Κερπινής, Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Σοποτού, Αλληλοδιδακτικό σχολείο Καλλιφωνίων, της Κερτέζης., κλπ…».[5]
«Τον Μάϊο του 1929, πέντε μήνες μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της Ελληνικής Πολιτείας από τον Ιω. Καποδίστρια, σαράντα έξι Κερτεζίτες κατέβαλαν το ποσό των 1057 γροσίων με σκοπό τη σύσταση αλληλοδιδακτικού σχολείου στον τόπο τους. Μεταξύ των συνδρομητών περιλαμβάνονται ο επισκοπικός τοποτηρητής Κερνίκης (Κερνίτσης) Μελέτιος, ο γραμματέας του προσωρινού διοικητή Ιω. Σακελλαριάδης, προκριτο-δημογέροντες και κάτοικοι του χωριού…».[6]
«…Το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο λειτούργησε λίγους μήνες αργότερα, το μήνα Δεκέμβριο, αφού προηγουμένως οι κάτοικοι κάλεσαν τον αλληλοδιδάσκαλο Ιω. Αγγελόπουλο.[7] Όπως προκύπτει από αναφορά του ιδίου του διδασκάλου αλλά και των Δημογερόντων και των κατοίκων της Κέρτεζης,[8] το διδακτήριο πρέπει να στεγαζόταν προσωρινά σε κτήριο του χωριού, γιατί προύχοντες και κάτοικοι ζητούν τη συνδρομή της κυβέρνησης για την ανέγερση σχολείου και ο διδάσκαλος το αναγκαίο εποπτικό υλικό.
Το μαθητικό δυναμικό ανέρχεται στους ογδόντα ένα (81) μαθητές και μία (1) μαθήτρια,[9] μέσου όρου ηλικίας 11,63 ετών. Από αυτούς εξήντα έξι (66) είναι εντόπιοι και οι υπόλοιποι κατάγονται από χωριά που γειτνιάζουν με την Κέρτεζη. Ο διδάσκαλος Ιω. Αγγελόπουλος διδάσκει με την μέθοδο του Κλεοβούλου[10] λαμβάνοντας ετησίως 500 γρόσια και την ‘’φάκνα’’ του…».[11]
Θεωρώ πολύ πιθανό το προσωρινό κτίριο του σχολείου να ήταν το κτίριο στα «Τσιρικέϊκα», στο οποίο στεγαζόταν προεπαναστατικά το Κοινό Σχολείο της Κέρτεζης.[12] Όμως σίγουρα θα είχε πολλές φθορές και θα ήταν σχετικά μικρό. Έτσι έψαχναν παράλληλα για καινούριο κτήριο.
ΧΙΙ. ΤΟ ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗ
Φαίνεται ότι προσωρινό κτίριο ήταν πλέον τελείως ακατάλληλο. Έτσι επιλέχθηκε ο (παλιός) γυναικωνίτης της νέας κεντρικής Εκκλησίας, δηλαδή της Γέννησης της Θεοτόκου, που ήταν στο κέντρο και κοντά στο παλιό Τσιρικέϊκο σχολείο.
Όμως, όπως προκύπτει από την έρευνα της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου τα πράγματα ούτε εκεί ήταν ρόδινα: «…Περί τα τέλη του 1830 ο Επιθεωρητής των σχολείων της Πελοποννήσου Ιω. Κοκκώνης, που επισκέφτηκε το σχολείο, αναφέρει στην έκθεσή του πως το σχολικό κτήριο δεν είχε οικοδομηθεί ακόμη και τα μαθήματα γίνονταν στον γυναικωνίτης της Εκκλησίας…».[13]
Προβλήματα υπήρχαν όμως και με τους δασκάλους. Φτάνουμε στο 1839 κι έχουμε ακόμη ζητήματα: «…Στις αρχές του 1939 η Γραμματεία είχε διορίσει τον Νικόλαο Δ. Βουζ(ι)ούκο στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο Κερτέζης. Ο Βουζ(ι)ούκος περέμεινε εκεί μέχρι τον Οκτώβριο του 1840, οπότε και ζήτησε μετάθεση. Η αίτησή του έγινε αποδεκτή και στη θέση του διορίστηκε ο καταγόμενος από την Αιγείρα Π. Μανιατόπουλος. Η θητεία του Μανιατόπουλου ήταν βραχύβια….
Η Γραμματεία ενέκρινε τη μετάθεσή του και ταυτόχρονα προσκάλεσε τον Ιω. Σταθακόπουλο. Ο Σταθακόπουλος παρέμεινε τουλάχιστον δύο χρόνια στην Κέρτεζη… Δεν παρέλειπε βέβαια, σε τακτά διαστήματα, να ζητά μετάθεση για το Δήμο Βουραίων, όπου και η γενέτειρά του, επικαλούμενος οικογενειακούς λόγους.
Η κατάσταση αυτή προκάλεσε τη δυσφορία των κατοίκων και των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου Καλλιφωνίας,[14] οι οποίοι, προκειμένου να δοθεί λύση, πρότειναν να σταλεί ο συντοπίτης τους Αντ. Αντωνόπουλος, που είχε ήδη ολοκληρώσει τη φοίτησή του στο Διδασκαλείο.
Η Γραμματεία, πριν προβεί σε οποιαδήποτε ζήτησε πληροφορίες αρμοδίως, σχετικά με την σχολική κατάσταση (κτηριακό, εποπτικό υλικό) του Αλληλοδιδακτηρίου. Τόσο ο διοικητής Κυναίθης Κωνσταντίνος Ράδος, όσο και ο Δήμαρχος Καλλιφωνίας Δ. Βορύλλας ενημέρωσαν τη Γραμματεία υπογραμμίζοντας:
Όχι μόνο σχολικό οίκημα δεν υπήρχε αλλά και τα υπάρχοντα μέχρι πρότινος ελάχιστα θρανία στον γυναικωνίτη της Εκκλησίας, όπου και παραδίδονταν μαθήματα, ‘’αυτογνωμόνως οι κάτοικοι τα εχάλασαν’’, με πρόθεση σύντομα να τα αποκαταστήσουν, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ανακαίνισης του ναού. Ακόμη ο Δήμαρχος Καλλιφωνίας διαβεβαίωνε πως το Δημοτικό Σχολείο Κερτέζης παρέμενε κλειστό τα τελευταία δύο χρόνια, ύστερα από την παραίτηση του Ιω. Σταθακόπουλου…».[15]
Με τούτα και μ’ εκείνα το σχολείο ήταν μια κλειστό και μια ανοικτό και πορευόταν το δύσκολο δρόμο προς την σταθερότητα.
«…Τελικά, ο Αντωνόπουλος διορίστηκε ως δημοδιδάσκαλος Γ΄ τάξης στα τέλη του 1845 με την επιφύλαξη του βαθμού Β΄ και του δικαιώματος ανάλογων αποδοχών σε κάποια άλλη θέση. Η θητεία του έληξε τον Μάϊο του 1847, όταν μετατέθηκε στο Δημοτικό Σχολείο Εράνης.
Στο διάστημα της διετούς περίπου παραμονής του στο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Κερτέζης ο Αντωνόπουλος δεν σταμάτησε να αναφέρεται συχνά στις προϊστάμενες αρχές διαμαρτυρόμενος για τις άθλιες συνθήκες υπό τις οποίες ήταν αναγκασμένος να συνεχίζει τις παραδόσεις του:
Δριμύ ψύχος, δηλαδή μέσα στην εκκλησία, δέκα φθαρμένα θρανία και ευαγγέλια και με 22 μόνον, από τους σαράντα υπάρχοντες πίνακες αναγνώσεως ικανούς για χρήση από τους μαθητές. Οι συνθήκες αυτές αποθάρρυναν τους κατοίκους και ήταν επομένως φυσικό να αποτρέπουν την προσέλευση μαθητών στο σχολείο…»,[16] (φωτογραφία).
Σε κάποια φάση αργότερα, την οποία δεν γνωρίζουμε ακόμα με ακρίβεια, κτίστηκε σχολείο έναντι και ανατολικά της εκκλησίας και έναντι και βόρεια του μετέπειτα «καφενείου» του Δημητράκη (Μ. Ανδριόπουλου). Πιθανολογώ ότι αφενός λειτούργησε πολύ πριν την δωρεά Στριφτόμπολα (1876) για Ελληνικό Σχολείο και αφετέρου συνέχισε (έκθεση Αντωνίου Χρ. Οικονόμου) για πολλές δεκαετίες έως ότου ήταν ακατάλληλο (1900). Αργότερα μετακόμισε λίγο πιο ανατολικά, στο ισόγειο του κτηρίου Λερούνη-Μάρκου, αλλά και σε άλλα κτίρια επί ενοικίω, όπως η οικία του Χρήστου Μαλάμη. Το 1929 μεταφέρθηκε στο σχολείο Στριφτόμπολα και λειτούργησε εκεί έως το 1951 (έκθεση Αντωνίου Χρ. Οικονόμου, 1953)!
ΧΙΙΙ. ΜΑΘΗΜΑΤΑ, ΦΥΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΑΛΛΗΛΟΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ
Αξίζει να σημειώσουμε κάποια ακόμα στοιχεία για το σχολείο αυτό. Έτσι το έτος 1834, σε πίνακα της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου, βλέπουμε ότι το σχολείο ήταν γονεοσυντήρητο, διέθετε 30 μαθητές με τέσσερις τάξεις και είχε ως δάσκαλο τον Δοσίθεο Πολυδωρόπουλο.
Διδάσκονταν: «Ιαμβικοί στίχοι από μηναία, Χρηστοήθεια, Πολιτικά Πλουτάρχου και ο Περί φιλίας λόγος του Θεμιστίου. Γραμματική του Λασκάρεως (όλες οι τάξεις)».[17]
Ας δούμε τι συνέβαινε με το φύλλο των μαθητών. «…Μολονότι συγκεκριμένη θεσμική πρόβλεψη για την εκπαίδευση των κοριτσιών δεν υπήρχε, με την πάροδο του χρόνου σημειώθηκε αύξηση του αριθμού των κοριτσιών που εγγράφονταν στα Αλληλοδιδακτικά σχολεία της περιοχής τους.
Προπορεύονται τα Καλάβρυτα και ακολουθούν η Κέρτεζη και η Κερπινή. Διακυμάνσεις παρατηρούνται γενικώς στη φοίτηση των μαθητών και λιγότερο των μαθητριών, αφού κατά κανόνα τα αγόρια διέκοπταν τη φοίτησή τους λόγω εποχιακών ενασχολήσεων ή άλλων οικογενειακών υποχρεώσεων.
Όσον αφορά την σύνθεση των κοινωνικών στρωμάτων του μαθητικού δυναμικού παρατηρείται ότι υπερτερούν σε συμμετοχή παιδιά γεωργών και κτηνοτρόφων και έπονται οι των αστικών και ελευθερίων επαγγελμάτων.
Ιδιαίτερα υψηλό εμφανίζεται το ποσοστό των ορφανών παιδιών, γεγονός απολύτως συμβατό, αφού ο δεκαετής πόλεμος για την ανεξαρτησία και οι δηώσεις αποδεκάτησαν τον γηγενή πληθυσμό…».[18]
Ο ιστοριοδίφης της Κέρτεζης Ανδρέας Χρυσ. Βορύλλας αναφέρει αναλυτικά τον κατάλογο των επικεφαλής οικογενειών της Κέρτεζης που χρηματοδότησαν και στήριξαν το Αλληλοδιδακτικό τους Σχολείο. Ο κατάλογος, είναι αυτός που αναφέραμε προηγουμένως και πρόσφεραν 1057 γρόσια.[19]
Αναφέρει όμως και δεύτερο κατάλογο που περιλαμβάνει ογδονταένα (81) μαθητές και τη μία μαθήτρια, ονομαστικά, μαζί με την ηλικία τους.[20] Δεν τους αναφέρουμε εδώ για λόγους χώρου.
ΧΙV. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ
α) Το 1906 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει ανάμεσα σε πολλά: «….Εκ των πρώην δημάρχων Καλλιφωνίας και Κερτεζιτών Χρ. Σκαμβούγερα, Γ. Στριφτόμπολα, Αθ. Τσιρίκου και Π. Σαρδούνη μνημονευτέοι, ιδία ο αποθανών Γεώργ. Στριφτόμπολας ταγματάρχης της φάλαγγος και υιός του πεσόντος κατά τον αγώνα εν Λεβιδίω, διότι ούτος εδωρήσατο την εν Κερτέζη οικίαν του δι’ ελληνικόν σχολείον και εξ ιδίων εμισθοδότει τον διδάσκαλον αυτού από του 1876 μέχρι του 1891, ότε πλέον ανέλαβε την δαπάνην το δημόσιον. Εκ Κερτέζης κατάγονται και οι εν Πάτραις Στριφτομπολαίοι».[21]
Παρατήρηση: Σημαντική είναι η πληροφορία για τη χρηματοδότηση του δασκάλου. Δεν την έχουμε βρει σε κανένα άλλο αρχείο μέχρι στιγμής!
β) Το 1928 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει σχετικά: «Κοινότης Κερτέζης. Η πολίχνη Κέρτεζη (άνευ απογραφής το 1851, τω 1889 με κ. 1.102 και νυν με 566+631=1.197 έχουσα πλήρες Ελλ.(ικόν) σχολείον αρρένων (85 μ.) και θηλέων (84 μ.), υπήρχε κατ’ έγγραφον σχετικόν εν Αγ. Λαύρα, κείται εις ύψος 822μ. και εις τρίωρον α-πόστασιν προς τα ΝΔ των Καλαβρύτων και διαρρέεται υπό του δυσμικού βραχίονος του Ερασίνου και εν κοιλάδι περιβαλλομένη υπό παραφυάδων των Καλλιφώνων, έχουσα δάση εξ ελατών και πρίνων και κατά το βουνόν Ελλάδα εκ καστανεών…».[22]
Παρατήρηση: Αναφέρει τον αριθμό των μαθητών του Ελληνικού σχολείου (στο κτίριο Στριφτόμπολα), αλλά δεν αναφέρει το μαθητικό δυναμικό του Δημοτικού Σχολείου.
γ) Λεπτομέρειες για την ανέγερση του νέου Δημοτικού σχολείου από τον Διευθυντή Αντώνιο Χρ. Οικονόμου (31.05.1955), με τίτλο «Περί του διδακτηρίου του Δημοτικού σχολείου Κερτέζης»:
«…Τούτον είναι δημόσιον, ανηγέρθη επί οικοπέδου, όπερ παραχωρήθη υπό της κοινότητος δια τον σκοπόν αυτόν. Του οικοπέδου τούτου εγένετο απαλλοτρίωσις υπό της κοινότητος κατά το έτος 1927, διατεθέντος τότε του ποσού 10.000 δρχ. και καταβληθέντος εις τον ιδιοκτήτην αυτού Ανδρ. Σταθόπουλον. Τούτο εγένετο παραχώρησις εις το Δημόσιον με τον σκοπόν όπως διατεθούν τ’ απαιτούμενα χρήματα δια την ανέγερσιν διδακτηρίου.
Τούτο όμως επί μίαν και πλέον δεκαετίαν δεν κατορθώθη. Μόλις κατά το έτος 1938 και επί Υπουργού Παιδείας Κων. Γεωργακοπούλου, παρεχωρήθη πίστωσις κατ’ αρχάς εκ 50.000 δρχ υπό τον όρον. Όπως η κοινότης, εκτός του παραχωρηθέντος οικοπέδου εκτάσεως 1500 τ. μ. προσφέρει δια την ανέγερσιν την αποκτημένην πέτραν, άμμον και άσβεστον.
Η κοινότης τότε ευχαρίστως απεδέχθη τούτο. Άπαντες οι κάτοικοι με ζήλον και θέρμην και περισσήν ικανοποίησιν σκληρώς ειργάσθησαν δια την συγκέντρωσιν των υλικών. Άμα τη συγκεντρώσει μέρους αυτών προεκηρύχθη δημοπρασία δια την ανάδειξιν εργολάβου και έναρξιν της ανεγέρσεως. Η θεμελιώσίς του εγένετο τον Σεπτέμβριον του 1938.
Μετά την έναρξιν των εργασιών οι μεν κάτοικοι εξηκολούθησαν εργαζόμενοι δια την συγκέντρωσιν των υπολοίπων υλικών, το δε κράτος εσυνέχισεν την χορήγησιν πιστώσεων δια την αποπεράτωσιν. Διετέθη τότε παρά του κράτους το ποσόν των 350.000 δρχ.
Επί πλέον όμως και η κοινότης, εκτός των υλικών, προσέφερεν και οικονομικήν ενίσχυσιν περίπου 50.000 δρχ. Η αποπεράτωσις της τοιχοποιίας εγένετο εντός του έτους 1938. Το επόμενον έτος, 1939, κατεσκευάσθη και η στέγη, εξαντληθείσης της υπαρχούσης πιστώσεως. Εδαπανήθησαν εν συνόλω δια την τοιχοποιΐαν και την στέγην περί τας 400.000 δρχ.
Έκτοτε και επί μίαν δεκαετίαν ουδεμία άλλη εργασία εγένετο δια την αποπεράτωσίν του, διότι δυστυχώς τα πολεμικά γεγονότα, που ήρχησαν κατά το έτος 1939 και κατέληξαν εις την υποδούλωσιν της πατρίδος μας εις τας ξένας δυνάμεις δεν επέτρεψαν ουδεμίαν φροντίδα δια το διδακτήριον.
Εις την κατάστασιν αυτήν παρέμεινεν έως το έτος 1946, οπότε δαπάναις των κατοίκων, ετοποθετήθησαν τα κουφώματα εξ εγχωρίου ξυλείας και εχρησιμοποιήθη διά την λειτουργίαν γυμνασιακού παρατήματος μέχρι του έτους 1948. Εξ αιτίας όμως του συμμοριτοπολέμου έπαυσεν η λειτουργία του Γυμνασιακού παραρτήματος, χρησιμοποιηθέντος, δυστυχώς του διδακτηρίου ως φυλακίου πότε των συμμοριτών και πότε του Εθνικού Στρατού και των Εθνικών Οργανώσεων, καταστραφέντων σχεδόν των κουφωμάτων.
Κατά το έτος 1950, ενεργείαις του διευθύνοντος το σχολείον δημ. Οικονόμου Αντ. παρεχωρήθη παρά της υπηρεσίας ανοικοδομήσεως ξυλεία εκ 5 κ. μ. και πίστωσις έξ εκατομμυρίων και κατεσκευάσθησαν εκ νέου τα κουφώματα. Ήτοι παράθυρα, θύραι, εξάφυλλον διαχώρισμα κ.λ.π. και το επόμενον έτος, 1951, εγκατεστάθη μονίμως πλέον το σχολείον εις αυτό…».[23]
Παρατηρήσεις: α) Αναφέρει πάρα πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες. β) Δεν διευκρινίζει εάν το Παράρτημα του Γυμνασίου Καλαβρύτων είχε έλθει νωρίτερα από το 1946. Πιθανά να συνέχιζε ακόμη στο κτίριο Λερούνη-Μάρκου. γ) Δεν αναφέρει την απόφαση κτισίματος του σχολείου επί Υπουργού Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου το 1932, χρονολογία που θεωρείται ότι βγήκαν και τα σχέδια ανεγέρσεως. Μη ξεχνάμε ότι ήδη υπήρχε το οικόπεδο στον Αη Θανάση. δ) Ο τρόπος γραφής, δυστυχώς, μεταφέρει το μετεμφυλιακό διχασμό με παραταξιακή μονομέρεια. Πιθανώς λόγω της δημόσιας/κρατικής θέσης του.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ, ΛΟΓΩ ΠΛΗΘΩΡΑΣ ΥΛΙΚΟΥ, ΜΕ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Δ΄ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ) ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΦΥΛΛΟ ΤΗΣ ΩΡΑΣ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: 1η Δημοσίευση στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, φ. 85, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2025, σελ. 18-19.
Παραπομπές
[1] Αντώνιος Χρ. Οικονόμου, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Κερτέζης, «Εν Κερτέζη τη 26 Μαΐου 1953», αρχείο Δημητρίου Κολιόπουλου.
[2] Αρχείο Δημητρίου Κολιόπουλου.
[3] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, Διδακτορική διατριβή, 2009, σελ. 139 κ. εξής.
[4] Δρ Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, 19.12.2024.
[5] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, διαδικτυακή συζήτηση, 19.12.2024 («αντιγραφή από παλαιότερο δικό μου δημοσίευμα»).
[6] Παραπομπή [1] από τη Διδ. Διατριβή της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου: Γ.Α. Κ., Γενική Εφημερίς, έτος Δ΄(1929), αρ. 57, σ. 233 – Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα – πηγαί της ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως, Σειρά Τρίτη, Τα περί Παιδείας, Αθήναι 1968, τ. Α΄, σ. 206-208.
[7] Επομένως η προφορική μόνο πληροφορία που μετέφερε γραπτά (και με επιφυλάξεις) ο Αντώνιος Χρ. Οικονόμου στην έκθεσή του (31 Μαΐου 1955) ήταν για τρία χρόνια αργότερα (1832). Πάντως δεν ήταν και χρονικά πολύ μακριά του (αφού η πραγματική ίδρυση έγινε το 1829)!
[8] Παραπομπή [2] από τη Διδ. Διατριβή της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου: Γ. Α. Κ. Υπουργείο Θρησκείας, φ. 24, 1830 – Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα – πηγαί… ό. π., σ. 804-806, Γ. Α. Κ. Υπουργ. Θρησκείας φ. 28, και Γ. Α. Κ. Υπουργ. Θρησκείας, φ. 28, 1830 – Απ. Δασκαλάκης … ό. π. τΒ΄, σ. 1081-82.
[9] Παραπομπή [3] από τη Διδ. Διατριβή της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου: Γ. Α. Κ. Υπουργείο Θρησκείας, φ. 22, 30.12.1829, – Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα-πηγαί… ό. π., σ. 670-673 – υπ. Αριθμ. 3, 3α έγγρ. Του παραρτήματος Πβ και Γ. Α. Κ., φ.32, 5.10.1830 – Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα-πηγαί… ό. π., τ. Β΄, σ. 1384, 1389.
[10] Παραπομπή [4] από τη Διδ. Διατριβή της Γιούλας Γ. Κωνσταντοπούλου: Γ. Α. Κ. Υπουργείο Θρησκείας, φ. 24, 9.2.1830 – Απ. Δασκαλάκης Κείμενα-πηγαί… ό. π., σ. 763.
[11] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, Διδακτορική διατριβή, 2009, σελ. 139.
[12] Βλέπε: Ανδρέας Χρυσά. Βορύλλας, «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ», εκδ. ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, ΑΘΗΝΑ 1994, σελ. 68: «Ο Δημήτριος – Αναγνώστης Στριφτόμπολας γεννήθηκε περί το 1778 στην Κέρτεζη των Καλαβρύτων, όπου είχε εγκατασταθεί ο πατέρας του Αργύριος. Και έμαθε τα πρώτα γράμματα στο παλιό Ελληνικό σχολείο (Σ. Σ. υπονοεί το Κοινό σχολείο) της Κέρτεζης». Παραπομπή [62]: «Βρισκόταν απέναντι από το παλιά γεφύρι της Κέρτεζης, όπου τώρα το οικόπεδο Τσιρίκου, με λίγα ίχνη του παλιού κτιρίου».
[13] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, ό. π., 2009, σελ. 139.
[14] Να τονίσουμε ότι ο Δήμος Καλλιφωνίας είχε έδρα την Κέρτεζη και συμμετείχαν και τα χωριά της Δυτ. Κοιλάδας του Βουραϊκού Σαββανοί (Καλλιφώνιο), Λαγοβούνι, Σιρμπάνι (Πριόλιθος) και Κάνδαλος. Είχε ως σήμα του «Αηδών επί πλατάνου»!
[15] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, ό. π., 2009, σελ. 140.
[16] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, ό. π., 2009, σελ. 140.
[17] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, ό. π., 2009, σελ. 101.
[18] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, ό. π., 2009, σελ. 266.
[19] Ανδρέας Χρυσ. Βορύλλας, «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ», ό. π., 1994, σελ. 89-90.
[20] Ανδρέας Χρυσ. Βορύλλας, «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ», ό. π., 1994, σελ. 92-95.
[21] ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ Δ. Φ., ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1906, ό. π., σελ. 182-184.
[22] ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΔΦ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, 1928, ό. π., «Γ΄. Εν τω πρώην δήμω Καλλιφωνίας», σελ. 245.
[23] Αρχείο Δημητρίου Κολιόπουλου.
