Τα σχολεία της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

ΜΕΡΟΣ Δ΄ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

ΧΙV. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ

   α) Το 1906 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει ανάμεσα σε πολλά: «….Εκ των πρώην δημάρχων Καλλιφωνίας και Κερτεζιτών Χρ. Σκαμβούγερα, Γ. Στριφτόμπολα, Αθ. Τσιρίκου και Π. Σαρδούνη μνημονευτέοι, ιδία ο αποθανών Γεώργ. Στριφτόμπολας ταγματάρχης της φάλαγγος και υιός του πεσόντος κατά τον αγώνα εν Λεβιδίω, διότι ούτος εδωρήσατο την εν Κερτέζη οικίαν του δι’ ελληνικόν σχολείον και εξ ιδίων εμισθοδότει τον διδάσκαλον αυτού από του 1876 μέχρι του 1891, ότε πλέον ανέλαβε την δαπάνην το δημόσιον. Εκ Κερτέζης κατάγονται και οι εν Πάτραις Στριφτομπολαίοι».^[21]

   Παρατήρηση: Σημαντική είναι η πληροφορία για τη χρηματοδότηση του δασκάλου. Δεν την έχουμε βρει σε κανένα άλλο αρχείο μέχρι στιγμής!

   β) Το 1928 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει σχετικά: «Κοινότης Κερτέζης. Η πολίχνη Κέρτεζη (άνευ απογραφής το 1851, τω 1889 με κ. 1.102 και νυν με 566+631=1.197 έχουσα πλήρες Ελλ.(ικόν) σχολείον αρρένων (85 μ.) και θηλέων (84 μ.), υπήρχε κατ’ έγγραφον σχετικόν εν Αγ. Λαύρα, κείται εις ύψος 822μ. και εις τρίωρον α-πόστασιν προς τα ΝΔ των Καλαβρύτων και διαρρέεται υπό του δυσμικού βραχίονος του Ερασίνου και εν κοιλάδι περιβαλλομένη υπό παραφυάδων των Καλλιφώνων, έχουσα δάση εξ ελατών και πρίνων και κατά το βουνόν Ελλάδα εκ καστανεών…».^[22]

   Παρατήρηση: Αναφέρει τον αριθμό των μαθητών του Ελληνικού σχολείου (στο κτίριο Στριφτόμπολα), αλλά δεν αναφέρει το μαθητικό δυναμικό του Δημοτικού Σχολείου.

   γ) Λεπτομέρειες για την ανέγερση του νέου Δημοτικού σχολείου από τον Διευθυντή Αντώνιο Χρ. Οικονόμου (31.05.1955), με τίτλο «Περί του διδακτηρίου του Δημοτικού σχολείου Κερτέζης»:

   «…Τούτον είναι δημόσιον, ανηγέρθη επί οικοπέδου, όπερ παραχωρήθη υπό της κοινότητος δια τον σκοπόν αυτόν. Του οικοπέδου τούτου εγένετο απαλλοτρίωσις υπό της κοινότητος κατά το έτος 1927, διατεθέντος τότε του ποσού 10.000 δρχ. και καταβληθέντος εις τον ιδιοκτήτην αυτού Ανδρ. Σταθόπουλον. Τούτο εγένετο παραχώρησις εις το Δημόσιον με τον σκοπόν όπως διατεθούν τ’ απαιτούμενα χρήματα δια την ανέγερσιν διδακτηρίου.

   Τούτο όμως επί μίαν και πλέον δεκαετίαν δεν κατορθώθη. Μόλις κατά το έτος 1938 και επί Υπουργού Παιδείας Κων. Γεωργακοπούλου, παρεχωρήθη πίστωσις κατ’ αρχάς εκ 50.000 δρχ υπό τον όρον. Όπως η κοινότης, εκτός του παραχωρηθέντος οικοπέδου εκτάσεως 1500 τ. μ. προσφέρει δια την ανέγερσιν την αποκτημένην πέτραν, άμμον και άσβεστον.

   Η κοινότης τότε ευχαρίστως απεδέχθη τούτο. Άπαντες οι κάτοικοι με ζήλον και θέρμην και περισσήν ικανοποίησιν σκληρώς ειργάσθησαν δια την συγκέντρωσιν των υλικών. Άμα τη συγκεντρώσει μέρους αυτών προεκηρύχθη δημοπρασία δια την ανάδειξιν εργολάβου και έναρξιν της ανεγέρσεως. Η θεμελιώσίς του εγένετο τον Σεπτέμβριον του 1938.

   Μετά την έναρξιν των εργασιών οι μεν κάτοικοι εξηκολούθησαν εργαζόμενοι δια την συγκέντρωσιν των υπολοίπων υλικών, το δε κράτος εσυνέχισεν την χορήγησιν πιστώσεων δια την αποπεράτωσιν. Διετέθη τότε παρά του κράτους το ποσόν των 350.000 δρχ.

   Επί πλέον όμως και η κοινότης, εκτός των υλικών, προσέφερεν και οικονομικήν ενίσχυσιν περίπου 50.000 δρχ. Η αποπεράτωσις της τοιχοποιίας εγένετο εντός του έτους 1938. Το επόμενον έτος, 1939, κατεσκευάσθη και η στέγη, εξαντληθείσης της υπαρχούσης πιστώσεως. Εδαπανήθησαν εν συνόλω δια την τοιχοποιΐαν και την στέγην περί τας 400.000 δρχ.

   Έκτοτε και επί μίαν δεκαετίαν ουδεμία άλλη εργασία εγένετο δια την αποπεράτωσίν του, διότι δυστυχώς τα πολεμικά γεγονότα, που ήρχησαν κατά το έτος 1939 και κατέληξαν εις την υποδούλωσιν της πατρίδος μας εις τας ξένας δυνάμεις δεν επέτρεψαν ουδεμίαν φροντίδα δια το διδακτήριον.

   Εις την κατάστασιν αυτήν παρέμεινεν έως το έτος 1946, οπότε δαπάναις των κατοίκων, ετοποθετήθησαν τα κουφώματα εξ εγχωρίου ξυλείας και εχρησιμοποιήθη διά την λειτουργίαν γυμνασιακού παρατήματος μέχρι του έτους 1948. Εξ αιτίας όμως του συμμοριτοπολέμου έπαυσεν η λειτουργία του Γυμνασιακού παραρτήματος, χρησιμοποιηθέντος, δυστυχώς του διδακτηρίου ως φυλακίου πότε των συμμοριτών και πότε του Εθνικού Στρατού και των Εθνικών Οργανώσεων, καταστραφέντων σχεδόν των κουφωμάτων.

   Κατά το έτος 1950, ενεργείαις του διευθύνοντος το σχολείον δημ. Οικονόμου Αντ. παρεχωρήθη παρά της υπηρεσίας ανοικοδομήσεως ξυλεία εκ 5 κ. μ. και πίστωσις έξ εκατομμυρίων και κατεσκευάσθησαν εκ νέου τα κουφώματα. Ήτοι παράθυρα, θύραι, εξάφυλλον διαχώρισμα κ.λ.π. και το επόμενον έτος, 1951, εγκατεστάθη μονίμως πλέον το σχολείον εις αυτό…».^[23]

   Παρατηρήσεις: α) Αναφέρει πάρα πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες. β) Δεν διευκρινίζει εάν το Παράρτημα του Γυμνασίου Καλαβρύτων είχε έλθει νωρίτερα από το 1946. Πιθανά να συνέχιζε ακόμη στο κτίριο Λερούνη-Μάρκου. γ) Δεν αναφέρει την απόφαση κτισίματος του σχολείου επί Υπουργού Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου το 1932, χρονολογία που θεωρείται ότι βγήκαν και τα σχέδια ανεγέρσεως. Μη ξεχνάμε ότι ήδη υπήρχε το οικόπεδο στον Αη Θανάση. δ) Ο τρόπος γραφής, δυστυχώς, μεταφέρει το μετεμφυλιακό διχασμό με παραταξιακή μονομέρεια. Πιθανώς λόγω της δημόσιας/κρατικής θέσης του.

ΧV. ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΑ ΤΣΙΡΙΚΕΪΚΑ

   Πριν την ανολοκλήρωτη εθνικοαπελευθερωτική Επανάσταση του 1821 το πρώτο γνωστό σε μας σχολείο ήταν στα «Τσιρικέϊκα» στο κέντρο,  βόρεια του πάρκιγκ και του παραπόταμου Λίθου. Εκεί φοίτησε ο ξακουστός μοναχός και ιεροδιδάσκαλος Δοσίθεος (Δήμος) Τσιβίλης, δάσκαλος του γένους, και κατόπιν ο Δημήτρης (Αναγνώστης) Στριφτόμπολας, δάσκαλος και οπλαρχηγός στα τέλη του 18^ου αι. Στην προφορική παράδοση αναφέρεται ο δάσκαλος με το παρατσούκλι «Κουτσοδάσκαλος», πιθανώς λόγω κάποιας σχετικής αναπηρίας στο ένα του πόδι!

   Η Δρ Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου μου ανέφερε σχετικά: «ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Στην κατώτερη βαθμίδα: Τα κοινά σχολεία ή σχολεία των κοινών γραμμάτων, ή σχολεία των ιερών γραμμάτων στα οποία οι μαθητές διδάσκονταν ανάγνωση και γραφή.

   Χρησιμοποιούσαν ως διδακτικά εγχειρίδια ορισμένα λειτουργικά βιβλία όπως την Οκτώηχο, το Ψαλτήρι, το Ωρολόγιο και το Ευχολόγιο. Οι κάπως πιο μορφωμένοι διδάσκαλοι -ιερείς δίδασκαν και αποσπάσματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

   Στη δεύτερη βαθμίδα ανήκαν: τα ελληνικά σχολεία ή Μουσεία, ή Ελληνομουσεία, ή Ακαδημίες ή Φροντιστήρια, ή Λύκεια, ή Σχολές και Γυμνάσια όπως ήταν άλλες ονομασίες τους. Σε αυτά δινόταν   έμφαση στην εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής…

   Η εκπαιδευτική πραγματικότητα διέφερε από περιοχή σε περιοχή της ελληνικής επικράτειας  λόγω των διαφορετικών συνθηκών σύστασης, λειτουργίας  και ανά­πτυξης του σχολικού δικτύου. Ειδικότερα, η έλλειψη πηγών για τη μακραίωνη περίοδο της Οθω­μανικής κυριαρχίας, δυσχεραίνει το έργο του ερευνητή για τεκμηριωμένα συμπεράσματα σχετικά με την παρεχόμενη παιδεία στην επαρχία Καλαβρύτων.

   Η ενασχόληση των κατοίκων με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες που απαιτούσαν εργατικά χέρια, οι αντικειμενικά δύσκολες συνθήκες… η έλ­λειψη δασκάλων εξηγούν τους λόγους γιατί η παρεχόμενη παιδεία, όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν, επαφιόταν  στους εκπροσώπους του κλήρου, ιερομονάχους, δηλαδή, και μοναχούς που ασκούσαν το διδασκαλικό έργο στο πλαίσιο δραστηριοτήτων της Εκκλησίας και ιδι­αίτερα των Μονών εκείνων που ήταν εύρωστες οικονομικά, όπως ήταν  η  Μονή του Μεγάλου Σπη­λαίου, της Αγίας Λαύρας, των Αγίων Θεοδώρων…».^[1]

   Ας δούμε και τη σχετική αναφορά μου σε βιβλίο που εξέδωσα το 2021, με αφορμή τα 200 χρόνια από την ημιτελή εθνικο-απελευθερωτική επανάσταση του 1821.^[2]

   «5) Το 1^ο γνωστό σχολείο της Κέρτεζης στα Τσιρικέϊκα. Ήδη έχουμε ομιλήσει ότι μετά το 1780 για την μετάθεση της έδρας του Καζά και του Βοεβόδα από την Κέρτεζη στα Καλάβρυτα. Μετά απ’ αυτό (δεν γνωρίζουμε για πριν) έχουμε την λειτουργία Ελληνικού σχολείου στην Κέρτεζη [= εκ παραδρομής δεν εγράφη Κοινό σχολείο, αλλά Ελληνικό].

        Πρώτος ο Δήμος Τσιβίλης (γεννήθηκε το 1774) και μετέπειτα μοναχός στην Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων και ιεροδιδάσκαλος Δοσίθεος Τσιβίλης φοίτησε σε σχολείο πίσω από τα Τσιρικέϊκα. Πιθανολογούμε ότι ήταν πίσω από το παλαιό καφενείο, που στην εποχή μας έχει την ονομασία «Πλάτανος» και το καλοκαίρι σερβίρει στα νοτιοδυτικά της κεντρικής μας πλατείας. Πιθανολογείται επίσης από τον Ανδρέα Χρυσ. Βορύλλα ότι βρισκόταν απέναντι από την παλιά τοξωτή πέτρινη γέφυρα, 50 μέτρα πιο δυτικά της σημερινής (περιοχή κεντρικού πάρκινγκ).

   Μετά από λίγα χρόνια φοίτησε εκεί και ο Δημήτριος Στριφτόμπολας (γεννήθηκε το 1774) που πολύ μετά τις σπουδές του, που έγινε δάσκαλος, ονομάστηκε «Αναγνώστης».

ΧVΙ. Ο ΙΕΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΤΣΙΒΙΛΗΣ

   «Δοσίθεος διδάσκαλος, κατά κόσμον Δήμος Τσιβίλης. Εγεννήθη το 1774 εις Κέρτεζην και εσπούδασεν εις Πάτρας (Ζωής Μουρούτη Γκενάκου, Μια Μονή, Αγ. Θεόδωροι Καλαβρ. 409-413).[3] Αναλυτικά όμως ας παρακολουθήσουμε τη γραφή του Παπα Ανδρέα Νικολάου:[4]

 «Μέσα στο Πάνθεον των ηρώων της Ελλ. Επαναστάσεως του 1821, που οι  μορφές τους αρχίζουν να ξεπετιούνται έντονα αυτές της ημέρες στη φαντασία μας,  στα παλληκάρια της λεβεντομάνας τούτης γης, σύμβολα ηρωισμού και αυτοθυσίας για την Πατρίδα και την Ελευθερία, ίση θέση κατέχουν δίπλα τους για την προσφορά  στο βωμό της κοινής ιδέας και τους κινδύνους της εποχής, οι αφανείς ή περιφανείς διδάσκαλοι, που όχι με το γιαταγάνι και το καρυοφύλι, αλλά με το κοντύλι και τις φυλλάδες τους, ηγωνίζοντο να ξεδιαλύνουν τα πουκνά σκοτάδια της αμάθειας στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς.

   Μία από τις πνευματικές αυτές μορφές, που πρόσφεραν μέχρι τέλους τον εαυτό τους στη παιδεία και μόρφωσι των Ελληνοπαίδων, εξαιρετική θέσι κατέχει και ο διδάσκαλος Μοναχός Δοσίθεος, τέκνο της Κερτέζης και πνευματικό ανάστημα της Ι. Μονής των Αγ. Θεοδώρων [= Αροανίας Καλαβρύτων].

   Ο Δοσίθεος γεννήθηκε στην Κέρτεζη το 1774. Το κοσμικό του όνομα ήταν Δήμος Τσιβίλης. Με δυσκολίες διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στη Κέρτεζη και σε νεαρή ηλικία κατετάγη ως δόκιμος εις την Μονήν Αγ. Θεοδώρων. Μετά την κουράν του ως μοναχού η δίψα του για περαιτέρω σπουδές τον οδηγούν στη Πάτρα και στο Μεσολόγγι και γίνεται μαθητής του διδασκάλου τους γένους Παναγ. Παλαμά.

   Κατόπιν προς πλήρωσιν των σπουδών του μεταβαίνει εις Χίον, όπου σπουδάζει φιλοσοφίαν και μαθηματικά. Μετά το πέρας των σπουδών του τοποθετείται διδάσκαλος στο Σοπωτό, όπου διδάσκει επί τέσσερα χρόνια (1801-1804) και η φήμη του ως διακεκριμένου διδασκάλου, αρχίζει να διατρέχη όλον τον χώρον της περιοχής. Αλλά και οι εν Χίω σπουδές του τον κάνουν ευρύτερα γνωστό και το 1809 προσκαλείται στη Σμύρνη και αναλαμβάνει την διδασκαλίαν των εκεί ελληνοπαίδων.

Επιστρέφει και πάλι στο Σοπωτό και διδάσκει μέχρι το 1814, για να χρηματίση ακολούθως διδάσκαλος στα Καλάβρυτα  από το 1815-1823. Εν τω μεταξύ η φήμη του διατρέχει όλη την Πελοπόννησο και μαθηταί απ’ όλες τις περιοχές καταφθάνουν να ακούσουν τις διδαχές του.

   Από το 1823 μετακαλείται και πάλι στο Σοπωτό και διδάσκει μέχρι το 1830. Μετά την οριστική πλέον απελευθέρωσι της πατρίδας μας, ο εις Αγ. Βαρβάραν του Δήμου Νωνάκριδος διαμένων οπλαρχηγός Σωτήρ.[=ιος] Θεοχαρόπουλος, τον προσλαμβάνει ως οικοδιδάσκαλον, και τέλος χρηματίζει διδάσκαλος εις την γενέτειρά του Κέρτεζη, τελευταίο σταθμό των περιοδειών του. Εκεί διδάσκει τα παιδιά των συγχωριανών του, κηρύττει τον θείον Λόγον και νουθετεί αδιακόπως τους συγχωριανούς του Κερτεζίτες, οι οποίοι τον ακούουν, τον εκτιμούν και τον σέβονται μέχρι λατρείας. Απέθανε εις την Κέρτεζην το 1836 και ενεταφιάσθη εκεί μετά μεγίστης τιμής από όλους τους συμπατριώτες του.

   Η προσφορά του Δοσιθέου στα γράμματα και στην επιμόρφωσι των σκλαβωμένων Ελληνοπαίδων υπήρξε σημαντική. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Α. Δασκαλάκης αναφέρει ότι κατά την επιδρομήν του Ιμβραήμ, όταν ο τρόμος εσκέπαζε καταθλιπτικά όλη την περιοχή, ο Δοσίθεος δεν ανέστειλε ουδόλως την δραστηριότητά του στη διδασκαλία και εδίδασκε αδιάκοπα στις σπηλιές και στις κρυψώνες τους μαθητάς του. Μαθηταί του Δοσιθέου υπήρξαν πολλοί των μετέπειτα πνευματικών ανδρών, όπως ο Επίσκοπος Άνδρου Προκόπιος εκ Καλαβρύτων καταγόμενος, ο διδάσκαλος και διάκονος Βησσαρίων από τα Χαλκιάνικα, ο εκ Στρεζόβης Μοναχός και έξοχος ιεροκήρυξ Ανανίας, ο Πανάγος Γεροφίλης που διετέλεσε διδάσκαλος στην εκεί παροικία και πολλοί άλλοι.

   Ισάξια λοιπόν η θέσις του δίπλα στους τόσους πνευματικούς άνδρας, που συνετέλεσαν στη μόρφωσι των παιδιών του σκλαβωμένου Έλληνα.

   Ιερ. Α. Νικολάου, Εφημέριος Κερτέζης».

   Αξίζει να σημειώσουμε επίσης και την προσέγγιση του γνωστού Καλαβρυτινού συγγραφέα Γεωργίου Παπανδρέου ΔΦ: «3. Γνωστοί διδάσκαλοι εκ της επαρχίας Καλαβρύτων επί  Τουρκοκρατίας…

   8) Ο εκ Κερτέζης μοναχός Δοσίθεος, μαθητής του Παλαμά, εδίδαξεν εν Σωποτώ (1801-1804), μετά δε τας εν Χίω σπουδάς αυτού εδίδαξεν εν Σμύρνη (1808), εν Σωποτώ (1809-1814), εν Καλαβρύτοις (1815-1823), εν Σωποτώ (1823-1830), εν Βαρβάρα Νωνάκριδος ως οι-κοδιδάσκαλος του Σωτηρίου Θεοχαρόπουλου και τέλος επί Όθωνος ως διδάσκαλος εν Κερτέζη, όπου απέθανε το 1835» [= 1836].[5]

ΧVΙΙ. Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΣΤΡΙΦΤΟΜΠΟΛΑΣ

   Μια σημαντική αναφορά που διαθέτουμε είναι η εξής: «…Κι έμαθε τα πρώτα γράμματα στο παλιό μικρό Ελληνικό Σχολείο^[6] της Κέρτεζης. Φαίνεται πως ο  μικρός Αναγνώστης θα πήγε σε ανώτερο σχολείο (λέγεται για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή, στην Πόλη)…».^[7]

   Και μία δεύτερη: «Αποφοίτησε από τη Σχολή της Κέρτεζης και συνέχισε τις σπουδές του στη μεγάλη του Γένους Σχολή στη Κωνσταντινούπολη και διετέλεσε σχολάρχης στη Τρίπολη… (Φωτάκου: Βίοι Πελοποννησίων …, 36)…».^[8]

   Και μία τρίτη: «…Ο νεαρός Δημήτριος έλαβε την εγκύκλια μόρφωση στο Ελληνικό Σχολείο της Κέρτεζης και όντας φιλομαθής συνέχισε και ολοκλήρωσε τις σπουδές του -σύμφωνα με την παράδοση- στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την περίοδο εκείνη, λέγεται ότι του απονεμήθηκε τιμητικώς ο εκκλησιαστικός βαθμός του Αναγνώστη. (Πέτρος Ευστρατίου Ιατρίδης – έγραφεν εν Πάτραις, 10 Ιουλίου 1860)…’’^[9]».

   Ας προσθέσουμε μια μικρή σύνοψη από τον 1^ο ιστοριοδίφη της Κέρτεζης Γεώργιο Β. Σχοινά:

«… «Επ’ ευκαιρία της Εθνικής Επετείου (25/3) παραθέτομεν ελάχιστα τινά δια τον κύριον ελευθερωτήν των Καλαβρύτων και της όλης Ελλάδος Αναγνώστην Στριφτόμπολαν.

        Ούτος ο μακάριος και ήρως, κατά κυριολεξίαν, εγεννήθη εις Κέρτεζην το 1778 εκ πατρός Αργυρίου οπλαρχηγού και τούτου. Το βαπτιστικόν του όνομα ήτο Δημήτριος, ως και του παπού του ήρωος της επαναστάσεως του Ορλώφ (1779), αλλά και το επώνυμον ήτο Στριφτόπουλος, εκβαρβαρισθέν Στριφτόμπολας.

        Είναι ίσως ο μόνος εν Ελλάδι που έδρασε και εδοξάσθη υπό παραποιημένο ονοματεπώνυμον. Αναγνώστης ελέγετο γενικώς, διότι εις την Εκκλησίαν ήτο ψάλτης σπανίας αποδόσεως.

        Ο νεαρός Δημήτρης έλαβε τα πρώτα στοιχειώδη γράμματα εις την Κέρτεζην, όπου ελειτούργει ανέκαθεν ελληνικόν Σχολείον (όρα Τρύφωνος Ευαγγελίδου ‘’Παιδεία επί τουρκοκρατείας’’). Τούτο και εξ άλλων εγγράφων πηγών και εκ της παραδόσεως ήτις αναφέρει τον τότε ‘’Κουτσοδάσκαλον’’, ίσως διότι ήτο χωλός, είτε διότι δίδασκε ολίγα.

         Επειδή ο νεαρός ήτο φιλομαθής, ο ευκατάστατος πατήρ Αργύριος τον έστειλε εις Κωνσταντινούπολιν, όπου έλαβε δίπλωμα της Μεγάλης του Γένους Σχολής, έμαθε δε και ‘’ρολογάς’’. Επανελθών συνεζεύχθη την Αγγελικήν Πετιμεζοπούλου [= Στριφτομπολίνα] και διωρίσθη Σχολάρχης Τριπόλεως. Εδίδασκεν τα παιδιά υπό πελωρίαν καρυδιάν, ίσως διότι εστερείτο σχολικού κτιρίου ή είχε κάποιο άβολον ή το εκπαιδευτικόν πρόγραμμα ετελείτο μόνον το θέρος.

         Οσάκις ήτο μόνος με τα παιδιά έβγαζε ένα μαχαίρι και τα εδίδασκε οπλασκίαν και σκοποβολήν. Πλήθος περιέργων συνεκεντρούντο ενίοτε και οι εξ αυτών Τούρκοι, τον εχλεύαζον. Κάποτε μη συγκρατηθείς εφόνευσε Τούρκον τινά χλεβαστήν του και καταδιωχθείς πανταχόθεν κατήλθε εις Πάτρας, όπου έλαβε κλήσιν παρά του θείου του Θε-οδώρου Κολοκοτρώνη και διεπεραιώθη εις Ζάκυνθον…».[10]

   Προς τιμήν του δασκάλου και οπλαρχηγού ήρωα Δημητρίου Αναγνώστη Στριφτόμπολα δωρήθηκε η οικία του από τον γιό του Γεώργιο Στριφτόμπολα στο κέντρο της Κέρτεζης για ίδρυση και χρήση από Ελληνικό σχολείο (Σχολαρχείο) το 1876. Αυτή η χρήση ήταν ανελλιπής μέχρι και το 1929, που καταργήθηκαν τα Σχολαρχεία. Από το 1929 έως και το Μάιο του 1951 στέγασε το μικρό δημοτικό σχολείο Κερτέζης.

   Έκτοτε για πολλές δεκαετίες εγκαταστάθηκε εκεί η Κοινότητα Κερτέζης. Η επίλυση πολλών προβλημάτων του κτηρίου ήταν ελλιπής και παραμένει πάνω από είκοσι χρόνια κλειστό. Οσονούπω  και μέσω του Δήμου, Κερτεζίτες χρηματοδότες θα το ανακαινίσουν και θα το παραδώσουν ως κέντρο μνήμης και κοινωνικής παιδείας.

Παραπομπές

[1] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, γραπτή συνομιλία, 19.12.2024.

[2] Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας, «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821» και με υπότιτλο «Ανάμεσα στα βουνά και την Κέρτεζη», εκδόσεις Αρμός, 2021, ΚΕΦΑΛΑΙΟ E΄ Τα κερτεζίτικα δημόσια πράγματα πριν το 1821, V. Τα δημόσια κτίρια των χριστιανών πριν το 1821, 5)…, σελ. 144-145.

[3] ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΠΑΤΡΩΝ, ΚΩΣΤΑ Ν. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, Β΄ ΕΚΔΟΣΙΣ, …, ΠΑΤΡΑΙ, 1980, σελ. 105.

[4] Ιερέας Ανδρέας Δημ. Νικολάου, Εφημέριος της Κέρτεζης.  «Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΕΤΟΣ ΣΤ΄, Αριθ. φύλλου 316, ΔΕΥΤΕΡΑ 29 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1974, σελ. 1 και 2. Μου παρεδόθη από τον γιό του παπα – Ανδρέα, Δημήτριο Α. Νικολάου, το Σάββατο 10.07.2021. Περιλαμβάνεται και στο βιβλίο (μου) «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821», ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗ, εκδόσεις Αρμός, 2021, σελ. 337-339.

[5]  ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ, ΗΤΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ, Υπό Γεωργίου Παπανδρέου ΔΦ Γυμνασιάρχου, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΙΧΑΗΛ Ι. ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ, 1906. ΚΕΦ. Δ΄, σελ. 72. Περιλαμβάνεται και στο βιβλίο (μου) «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821», ό. π., σελ. 341.

[6] Παραπομπή(σελ. 68) στο εν λόγω απόσπασμα: «Βρισκόταν απέναντι από το παλιό γεφύρι της Κέρτεζης, όπου τώρα το οικόπεδο Τσιρίκου, με λίγα ίχνη του παλαιού κτιρίου».

[7] Ανδρέας Χρ. Βορύλλας, ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ Της ΠΟΡΕΙΑ …, ό. π.,σελ. 68.

[8] Θανάσης Τζώρτζης, «Λόγιοι και καθηγητές της επαρχίας Καλαβρύτων κατά τα παλαιότερα …, 2010, ό. π., ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ – NEWS, (kalavrytanews.com).

[9] ΓΙΟΥΛΑ Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, ομιλία 2016, ό. π.

[10] «Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΕΤΟΣ ΣΤ΄, Αριθ. φύλλου (;), ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1992, σελ. 3. Μου παρεδόθη από τον Δημήτριο Α. Νικολάου, Σάββατο 10.07.2021. Περιλαμβάνεται και στο βιβλίο (μου) «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821», ό. π., σελ. 341-342.

Τα σχολεία της Κέρτεζης – ΜΕΡΟΣ Γ΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Χ. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΥ «ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ»

   Μετά το ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο (στην πράξη ιδιωτικό και στη θεωρία δημόσιο) της Οθωνικής περιόδου, κάποια στιγμή το σχολείο έγινε πλήρως δημόσιο (Δημοτικό). Πιθανότατα μετά την απόπεμψη του Όθωνα, ενώ η πιθανότητα για νωρίτερα θεωρείται λιγότερο πιθανή. Ακόμη και ο Αντώνιος Χρ. Οικονόμου, που πρώτος ασχολήθηκε, κατά τα φαινόμενα, γραπτώς με την ιστορία του Δημοτικού σχολείου, δεν αναφέρει χρόνο ανεγέρσεως:

   «…Προ της λειτουργίας του, σοβαρός προύχων του χωριού, Τετρεμέλης ονόματι, εφρόντισε διά την εξεύρεσιν καταλλήλου οικοπέδου, όπερ και εξεύρε εις το κεντρικόν μέρος του χωριού και εγγύς της εκκλησίας. Εις τούτο και δαπάνη του κράτους ανηγέρθη διδακτήριον, όπερ διά την εποχήν του ήτο ιδεώδες, εκπληρούν όλους τους στοιχειώδεις όρους υγιεινής, αναλόγως με τας τότε επικρατούσας περί υγιεινής κλπ αντιλήψεις.

   Εις το διδακτήριον αυτό παρέμεινεν το σχολείον μέχρι του 1900 περίπου, διότι λόγω της ασυντηρησίας εκ μέρους των αδιαφόρων ίσως διδασκάλων και των τότε δημάρχων εγκατελείφθη, επειδή κατέστη ή εκρίθη επικίνδυνον…».[1]

  Το βέβαιο είναι ότι το εν λόγω κτήριο έλυσε το κτηριακό πρόβλημα που υπήρχε για πολλά χρόνια στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο της Κέρτεζης, το οποίο κάποια στιγμή μετεξελίχθηκε σε κανονικό δημόσιο Δημοτικό Σχολείο.

   Στοιχεία για το κτήριο και κυρίως για το οικόπεδο (φωτογραφία) μας δίνει η επόμενη Έκθεση του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Κερτέζης στις 31.05.1955. Γράφει σχετικά:

Συνέχεια →

Τα σχολεία της Κέρτεζης – ΜΕΡΟΣ Β΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Α΄

VΙ. ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

   Δεν είναι και τόσο απλό στην έρευνα για να ξεχωρίσουμε με πλήρη ακρίβεια τα είδη των σχολείων και τα κτήρια κατά την περίοδο της Νεο-Ελληνικής Πολιτείας, που λειτούργησαν στην Κωμόπολη της Κέρτεζης, πόλου της δυτικής κοιλάδας του Βουραϊκού.

   Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί. Πρώτον υπάρχουν αρκετές άμεσες προφορικές ακόμα μαρτυρίες, αλλά αφορούν περισσότερο τη δεκαετία του 1930 και κατόπιν. Για τις προηγούμενες δεκαετίες οι μαρτυρίες αποτελούν αναπαραγωγή από ακούσματα μεγαλύτερων, οπότε χρειάζονται διασταυρώσεις. Υπάρχουν κάποια επίσης γραπτά στοιχεία τα οποία χρησιμοποιούμε σε σύνθεση με τις προφορικές μαρτυρίες για να δούμε πιο καθαρά την εικόνα.

   Δεν είχαμε, επίσης, στην Κέρτεζη μέχρι το 1876 σταθερά σχολικά κτήρια, πλην ίσως ενός ακόμα. Κάποια είχαν την μορφή ενοικίασης, κάποια τη μορφή προσωρινότητας, ενώ για μια αγορά σχολικού κτηρίου διαθέτουμε ως ντοκουμέντο τη συμβολαιογραφική πράξη πώλησής του σε ιδιώτη, τέλη της δεκαετίας του 1950, αλλά και έκθεση του 1955 από τον τότε διευθυντή του τελευταίου Δημ. Σχολείου.

   Τέλος, υπάρχει ακόμα άλλη μία σημαντική πλευρά. Αφορά το πλήθος των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό το πλήθος σε άλλα ζητήματα μας βοηθά και μας ξεκαθαρίζει το είδος των σχολείων που λειτούργησαν στην Κέρτεζη, ενώ σε άλλα μας αφήνει μια θαμπάδα.

   Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της μετεξέλιξης της Ελληνικού Σχολείου, που ήταν μια ανώτερη βαθμίδα από το πρωτοβάθμιο σχολείο. Η Δρ Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου μου τόνισε σε πρόσφατη γραπτή συνομιλία μας:

   «…Τα ημιγυμνάσια λειτούργησαν κατά κύριο λόγο σε κωμοπόλεις, ως  μορφή μετεξέλιξης του σχολαρχείου, το οποίο είχε τρεις τάξεις και παρείχε ανώτερες σπουδές από το Δημοτικό, δηλαδή, δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και μια του γυμνασίου. Στην συνείδηση πολλών αυτή η ενδιάμεση βαθμίδα ταυτίστηκε με το επίσης τριτάξιο Ελληνικό που θεσπίστηκε στην Οθωμανική περίοδο».[1]

   Επίσης δεν φθάσαμε στο Δημοτικό Σχολείο του 20^ου αι. από παρθενογένεση. Προεπαναστατικά υπήρχε το Κοινό Σχολείο, ενώ επί Ιωάννη Καποδίστρια εισάχθηκε το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο που εξελίχθηκε σε πλήρως Δημοτικό Σχολείο. Και τα δύο τα διέθετε η Κέρτεζη με βεβαιότητα.

   Η Κέρτεζη, λοιπόν, διέθετε Κοινό Σχολείο, αλλά και Αλληλοδιδακτικό. Κάποια στιγμή απέκτησε και Ελληνικό Σχολείο που εξελίχθηκε σε Σχολαρχείο. Για χάρη του δωρήθηκε το σπίτι του Στριφτόμπολα. Τα Σχολαρχεία καταργήθηκαν στην Ελλάδα το 1929. Όμως στοιχεία αναφέρουν ότι μέχρι και την Κατοχή υπήρξε Ημιγυμνάσιο στην Κέρτεζη, ως Παράρτημα του Γυμνασίου Καλαβρύτων, τουλάχιστον από τα μέσα ης δεκαετίας του 1930.

   Το πλήθος αυτών των στοιχείων θα προσπαθήσουμε να τα χωρέσουμε σε δύο ή τρία άρθρα. Επομένως θα έχουμε και συνέχεια στο επόμενο φύλλο της εφημερίδας. Για όποιες πλευρές δεν υπάρχουν διασταυρωμένες πληροφορίες, αφού χρειάζεται περαιτέρω έρευνα, θα τις προσφέρουμε με την μέθοδο της λεγόμενης σοβαρής υπόθεσης, δηλαδή ως ένα σοβαρό ενδεχόμενο.

VΙΙ. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ ΣΤΡΙΦΤΟΜΠΟΛΑ

   Το 1876, ο γιός του Αναγνώστη (Δημητρίου) Στριφτόμπολα Γεώργιος, επί δημαρχίας του επανασυσταθέντα το 1870 Δήμου Καλλιφωνίας (με έδρα την Κέρτεζη) Χρήστου Σκαμβούγερα, δωρίζει το τριώροφο κτήριο που αγόρασαν στις 22 Μαρτίου 1821.  Τότε, με 5 τάλιρα στη «Δίκη της άμμου», ο πατέρας του Αναγνώστης, ο απελευθερωτής των Καλαβρύτων (21 Μαρτίου) και στις 22 Μαρτίου της Κέρτεζης, εξανάγκασε τον φιλότουρκο Κερτεζίτη Τετρεμέλη να το πουλήσει. Η γειτονιά λεγόταν «Άμμος», διότι το έδαφος αποτελείται από καφετί στουρνάρι.

   Ο Γεώργιος ήδη εργαζόταν στην Φάλαγγα και έμενε στο Μιντιλόγλι Πατρών. Βλέποντας τις δυσκολίες για σταθερό και μεγάλο κτήριο για τη στέγαση και δημιουργία Ελληνικού σχολείου (Σχολαρχείου) και στην Κέρτεζη, αλλά και θέλοντας να τιμήσει τον ήρωα και οπλαρχηγό Αναγνώστη Στριφτόμπολα, πρωτίστως ως δάσκαλο, δωρίζει το κτήριο στο Δήμο (βλέπε επιγραφή). Στην επιγραφή τονίζεται ότι πρόκειται για «Ελληνικό σχολείο Ο ΣΤΡΕΙΦΤΟΜΠΟΛΑΣ».

   Στο κτήριο πρέπει να λειτούργησε το Σχολαρχείο (η εξέλιξη του Ελληνικού σχολείου) για πολλές δεκαετίες. Εκεί μετακόμισε  το Δημοτικό σχολείο μετά από περιπλάνηση 30 ετών το 1929 και λειτούργησε μέχρι το 1951. Μου επιβεβαιώνουν πολλοί γέροντες που ήταν εκεί μαθητές, αλλά και η έκθεση (1955) του Αντωνίου Χρ. Οικονόμου, Διευθυντή τότε του Δημοτικού σχολείου. Υπενθυμίζουμε ότι το 1929 καταργήθηκαν τα Σχολαρχεία.

   Το σχολικό κτήριο πέρασε στην ιδιοκτησία της Κοινότητας Κερτέζης με την κατάργηση των μικρών και εκτεταμένων δήμων και τη δημιουργία Κοινοτήτων από τον Ελευθέριο Βενιζέλο (1913). Το 1951 δημοτικό σχολείο μεταφέρθηκε στο τελευταίο μας δημοτικό σχολείο, στον Αη Θανάση.

   Το Δημοτικό σχολείο ήταν μικτό (αρρένων και θηλέων). Λειτουργούσαν τέσσερις αίθουσες στο κτίριο του Στριφτόμπολα. Δύο στο ισόγειο και δύο στον όροφο. Δεν γνωρίζουμε την χρήση του υπογείου.

   Οι μαθητές προαυλίζονταν κυρίως στα ΝΑ του κτηρίου που υπάρχει μέχρι τις ημέρες μας δρόμος με διχάλι και μεγάλο άνοιγμα. Ρόλο προαυλίου έπαιζε εν μέρει και ο κεντρικός δρόμος στα βόρεια, όπου είχε γίνει και η «δίκη της Άμμου».

VΙΙΙ. ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ

   «…Η δημογραφική αύξηση που σημειώνεται κατά τη δεκαετία του 1930 στην επαρχία Καλαβρύτων είναι ευθέως ανάλογη και του αριθμού των μαθητών που συνεχίζουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο.  Είναι εμφανές ότι όλο και περισσότερο γίνεται συνείδηση πως η γνώση εξασφαλίζει καλύτερες προοπτικές και συνθήκες διαβίωσης (βλ. πιν. 2). 

   Με βάση τα ελάχιστα αρχειακά κατάλοιπα [(τα Μαθητολόγια και το άλλο αρχειακό υλικό του Σχολείου κατακάηκαν από τους Γερμανούς (Καλδίρης, χ.χ.)] που ερεύνησα, διαπιστώνεται πως από το 1935-36 και τουλάχιστον έως το 1947-48 λειτουργούσε και γυμνασιακό παράρτημα στην Κέρτεζη που βρίσκεται σε απόσταση 15 περίπου χιλιομέτρων ΝΔ της πόλης των Καλαβρύτων (βλ. πιν.3).

   Το Γυμνασιακό αυτό παράρτημα κάλυψε τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών των γύρω χωριών και της πόλης των Καλαβρύτων στα δύσκολα γι’ αυτήν, χρόνια της Κατοχής και ιδιαίτερα στην περίοδο 1943-44 που τα Καλάβρυτα και η ευρύτερη περιοχή δοκιμάστηκαν βάναυσα από τα Γερμανικά τάγματα κατοχής.  Είναι χαρακτηριστικό πως το σχολικό έτος 1936-37 ο αριθμός των παιδιών που φοιτούν στο γυμνασιακό παράρτημα Κερτέζης (συν. 148 <20>) προσεγγίζει εκείνο του Γυμνασίου Καλαβρύτων (συν. 143 <13>). 

   Το σχολικό έτος 1943-44 το Γυμνασιακό παράρτημα Κερτέζης εύλογα  με βάση τις τοπικές δημογραφικές συνθήκες συγκεντρώνει 195 μαθητές εκ των οποίων  34 είναι κορίτσια, ενώ το 1947-48 ο αριθμός μειώνεται στους 86 μαθητές και μαθήτριες. Ήδη από το 1946-47 επαναλειτουργεί ως οκτατάξιο το Γυμνάσιο Καλαβρύτων με 295 μαθητές και 75 μαθήτριες (βλ. πιν. 4)…».[2]

   Κατά το γέροντα Γεώργιο Παν. Λαφογιάννη οι νέοι μαθητές έδωσαν το 1944 εισαγωγικές εξετάσεις στο κτήριο του Στριφτόμπολα και κατόπιν φοίτησαν στο νέο κτήριο (Αη Θανάσης). Το ίδιο πρέπει να γινόταν και πριν την Κατοχή). Αντίθετα ο Χρίστος Φωτεινόπουλος αναφέρει ότι φοίτησαν στον Στριφτόμπολα:[3] «Στην περίοδο 1944-47 υπολειτούργησαν δύο (2) Γυμνάσια, το ένα στην Κέρτεζη – στεγάστηκε στο σπίτι του Στριφτόμπολα και το άλλο στα Καλάβρυτα, το οποίο στεγάστηκε στο στενόχωρο και ‘’καταθλιπτικό’’ κτίριο Τσεντούρου…». Μάλλον η αλήθεια γέρνει στον αυτόπτη μάρτυρα.[4]

   Διαθέτω αρκετές πληροφορίες από του Μαρκέους, αλλά και άλλους Κερτεζίτες ότι το Δημοτικό σχολείο μετακόμισε στο διπλανό ανατολικά κατά 50 μέτρα (σε σχέση με την παλιά του θέση έναντι του Δημητράκη) μακρόστενο ισόγειο με τις πολλές αίθουσες του κτηρίου του Λερούνη και κατόπιν του γέρο Κώστα Μάρκου, πατέρα και του Βασιλείου Κ. Μάρκου, δικηγόρου Καλαβρύτων.  Ο Αντώνης Χρ. Οικονόμου αναφέρει στην έκθεσή του το 1955 ότι αυτό έγινε μετά το 1900, αλλά όχι μόνο στο κτίριο των Μαρκέων.

   Έτσι Δημοτικό σχολείο και σχολαρχείο ήταν στα δυο κτήρια. Πάντως μετά το 1929 το δημοτικό ήλθε στου Στριφτόμπολα με βεβαιότητα. Επομένως εκείνη την περίοδο το Ημιγυμνάσιο (Παράρτημα του Γυμνασίου Καλαβρύτων) πρέπει να στεγαζόταν στο ισόγειο του κτηρίου Λερούνη/Μάρκου. Μόνο μετά το ολοκαύτωμα ήλθε στον Αη Θανάση, που ήδη είχε ανοικοδομηθεί το νέο κτήριο για το Δημοτικό σχολείο (έως το 1948).

IX. ΤΟ ΣΧΟΛΑΡΧΕΙΟ

   Το κτήριο του Στριφτόμπολα αποτέλεσε αρχικά το κτήριο για το Ελληνικό σχολείο (Σχολαρχείο) για κάποιες δεκαετίες, με βεβαιότητα μέχρι το 1929. Φοίτησαν και αποφοίτησαν πολλοί Κερτεζίτες και λίγες Κερτεζίτισσες. Φοιτούσαν ακόμη και μαθητές από τη δυτική κοιλάδα του Βουραϊκού, αλλά και μαθητές από τα Λαπατοχώρια, την Κούτελη και γύρω χωριά. Αυτοί έρχονταν από τον δρόμο που τα συνδέει με την Κέρτεζη και διέρχεται από το διάσελο του Αη Θόδωρου. Έμεναν βεβαίως στην Κέρτεζη.

   Οι προφορικές πληροφορίες μου αναφέρουν, μεταξύ άλλων, ότι αποφοίτησαν οι αείμνηστοι από την Κέρτεζη: Σπήλιος Πανόπουλος (Δημητράκας), Γεώργιος Παρασκευόπουλος/«Τζόβολος», Γεώργιος Δημ. Κανελλόπουλος (Σαμαράς), ο Γεώργιος Σπηλιόπουλος (Παντοπώλης και Γραμματέας της Κοινότητας), η Αικατερίνη σύζ. Μιχάλη Δ. Ανδριόπουλου (Κρησαρομιχάλη, το γένος Ρέλλα), η  Αγγελική Πολ. Αγγελοπούλου, η Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου/«Τσίκολα» (σύζ. Ανδρέα Δ. Βορύλλα/«Ζάντα»), κ.ά.

   «Με διάταγμα της  31ης  Δεκεμβρίου 1836 ιδρύθηκαν ως σχολεία Μ.Ε. τα τριτάξια Ελληνικά Σχολεία και τα Τετρατάξια Γυμνάσια».^[5] Η Κέρτεζη δεν διέθετε για κάποιες δεκαετίες. Η δωρεά όμως του κτηρίου του Στριφτόμπολα το 1876 έγινε για ίδρυση Ελληνικού Σχολείου που μετεξελίχθηκε σε Σχολαρχείο, το οποίο συναντάμε και στις αρχές του 1900. Η σχετικά θαμπή αυτή εικόνα θέλει κι άλλη έρευνα, που ίσως την καθαρίσει.

   Ως δομή στην Παλαιά Ελλάδα μαρτυρείται από το 1871 με την ονομασία Ελληνικό Σχολείο. Ήταν προβαθμίδα του Γυμνασίου. Αποτελεί ιστορικά το παλιότερο τριτάξιο σχολείο στην Ελλάδα (ανώτερο από το δημοτικό σχολείο και κατώτερο από το γυμνάσιο). Για την εποχή εκείνη οι απόφοιτοι θεωρούνταν σχετικά μορφωμένοι. Έκλεισαν όλα οριστικά το 1929, μετά από ευρεία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

   «…Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που συντελέστηκε το 1929 (Μπουζάκης, 1997), ήταν η συνέχεια των σχεδιασμών του 1913 και 1917 και κρίθηκε αναγκαία, όπως ορθά γράφει ο Σπ. Ευαγγελόπουλος (Ευαγγελόπουλος, 1999), για μια συνολική αντιμετώπιση και εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος. 

   Η θέσπιση της υποχρεωτικής φοίτησης στο εξατάξιο Δημοτικό σχολείο, η πρόβλεψη για σύσταση ημιγυμνασίων σε επαρχιακά κέντρα και η αύξηση του χρόνου παρεχόμενης φοίτησης σε (12) δώδεκα χρόνια είχε θετικά αποτελέσματα όσον αφορά στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα…».[6]

   ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1) 1^η δημοσίευση στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, φ. 84, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2024, σελ. 28-29. 2) Στο δημοσιευμένο κείμενο έγιναν κάποιες μικρές διορθώσεις.

   ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.

Παραπομπές

[1] Δρ Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, 22.12.2024.

[2] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, Δρ Ιστορίας, Συγγραφέας στο «Η παρουσίαση έγινε στο 20 ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΟΥ 21^ου ΑΙΩΝΑ» – «ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ» – «Β5. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΟΠΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», 2002, Πάτρα.

[3] Χρίστος Α. Φωτεινόπουλος, «Το σχολείο στο εκτελεστικό απόσπασμα», Καλάβρυτα 2004, σελ. 166.

[4] Γεώργιος Παν. Λαφογιάννης, 26.12.2024, τηλεφωνική πληροφορία.

[5] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, ό. π.

[6] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, ό. π.

Τα σχολεία της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

ΜΕΡΟΣ Α΄

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

   Για λόγους μεθοδολογικούς, επειδή τα γνωστά κτήρια που λειτούργησαν από τον 18^ο αι. έως τις μέρες μας ως σχολεία είναι έξι στην Κέρτεζη, αλλά και επειδή είχαμε πέντε διαφορετικά είδη σχολείων, αποφάσισα να ακολουθήσω την αντίστροφη πορεία στο χρόνο κατά την ανάλυση.

   Τα πέντε διαφορετικά είδη σχολείων στην Κέρτεζη, κατά χρονολογική σειρά εμφάνισης στο δημόσιο προσκήνιο, είναι τα εξής: 1) Ελληνικό σχολείο, 2) Δημοτικό σχολείο, 3) Σχολαρχείο (Ημιγυμνάσιο), 4) Γυμνάσιο (Καλαβρύτων) και 5) Νηπιαγωγείο.

   Επειδή το νηπιαγωγείο τις τελευταίες λίγες δεκαετίες λειτούργησε παράλληλα και μαζί με το δημοτικό θα αναφερθούν μαζί. Επίσης σε ξεχωριστές ενότητες στο τελευταίο μας δημοτικό σχολείο θα αναπτύξουμε επί πλέον τα του προαυλίου του αφενός και τα τέσσερα μικρά προσαρτημένα βοηθητικά του κτήρια αφετέρου.

   Στη συνέχεια θα περάσουμε στο δημοτικό σχολείο που λειτούργησε στο ιστορικό και διατηρητέο κτήριο των Τετρεμέλη – Στριφτόμπολα. Θα υπάρξουν ξεχωριστές ενότητες για το κτήριο που στεγάστηκε το σχολαρχείο, το δημοτικό σχολείο πριν δωρισθεί το κτήριο από τον υιό Στριφτόμπολα και τέλος τα δύο κτήρια που στεγάστηκε το ελληνικό σχολείο.

ΙΙ. ΤΟ ΕΚΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ (ΔΗΜΟΤΙΚΟ) ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ

Συνέχεια →

Καρναβάλια:

Άλλος Θεός την Κυριακή, άλλος Θεός την Δευτέρα…

Του Κώστα Μαστροκώστα*

   Η λέξη «καρναβάλι» δεν έχει αποδεκτή ετυμολογία από όλους, είναι μια λέξη γνωστή, αλλά και συνάμα άγνωστη. Υπάρχουν, ωστόσο, πιθανές ετυμολογίες που δίνουν διάφοροι λαογράφοι. Το βέβαιο είναι ότι όσο περισσότερο ερευνάς για την προέλευση του καρναβαλιού, ακόμη και για την ετυμολογία της λέξης, τόσο πιο βαθιά χώνεσαι στην ειδωλολατρία και τον παγανισμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε σε μια εποχή όπου η επιστήμη έχει γνωρίσει εκπληκτική πρόοδο. Ενώ λοιπόν θα περίμενε κανείς αυτή η πρόοδος να έχει επιφέρει και την απαλλαγή από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και πρωτογονισμούς, εν τούτοις ο σύγχρονος άνθρωπος φαίνεται να είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό δέσμιος τέτοιων καταβολών, πράγμα το οποίο γίνεται ιδιαίτερα αισθητό κατά την περίοδο των Αποκριών ή Καρναβαλιού.

Συνέχεια →

Το πολύσημο ήθος του Κερτεζίτη νεομάρτυρα Γιαλαμά…

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Το νέο τοπίο και οι ερχόμενες πολλαπλές εκλογές

Ας κάνουμε σε αυτό το άρθρο μια διαφορετικού τύπου πολιτική παρέμβαση, εν όψει των πολλαπλών φετινών εκλογικών αναμετρήσεων. Θα ανασύρουμε το πρόσωπο και τις τελευταίες ώρες ενός γενναίου και ανθρωπιστή άνδρα πριν τρεις αιώνες στη δυτική Κοιλάδα του Βουραϊκού. Πρόκειται για τον θρυλικό Γιαλαμά. Τελικά πριν λίγες εβδομάδες τοποθετήθηκε και σχετική εγχάρακτη μαρμάρινη πλάκα στο Κεφαλόβρυσο της Κέρτεζης.

Είναι αλήθεια ότι η συνεχιζόμενη παγκόσμια κρίση των πολλών πόλων του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος, αφενός φέρνει τη συζήτηση σε πολλές προσωρινές πιθανά λύσεις του παρελθόντος, και αφετέρου δημιουργεί το γνωστό φονταμενταλιστικό κίνημα. Όσον αφορά το σοβιετικό μοντέλο του «υπαρκτού κρατικού σοσιαλισμού» η αυτοκριτική συζήτηση έχει γίνει μόνο εν μέρει, ενώ αντίθετα με το υπαρκτό σύστημα του κρατικού καπιταλισμού της Κίνας μάλλον όχι.

Συνέχεια →

Κρητική Επανάσταση: ένας διαρκής εμφύλιος

Του Χάρη Ναξάκη*

     Το 1669 οι Οθωμανοί υπό τον Μεχμέτ Κιοπρουλή κατέλαβαν την Κρήτη η οποία για 250 έτη έμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία, παρότι οθωμανοί άποικοι δεν ήρθαν από την Ανατολία ούτε τα οθωμανικά στρατεύματα κατοχής ήταν άξια λόγου. Στην Κρήτη δεν έγινε ένας εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας ομοφύλων γηγενών εναντίον αλλοεθνών κατακτητών. Αν όμως η κυριαρχία δεν στηρίζεται στις δυνάμεις των κατακτητών τότε σε ποιούς; Στους λιγοστούς Ενετούς άρχοντες και τιμαριούχους που άλλαξαν εθνότητα και θρήσκευμα για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους; Όχι, στους Κρητότουρκους. Πρόκειται για γηγενείς Κρητικούς χριστιανούς που εξομώτησαν κυρίως ενσυνείδητα, έγιναν μουσουλμάνοι με οθωμανική  εθνική συνείδηση. Ένα ποσοστό από αυτούς ήταν Κρήτες, που στο παρελθόν ήταν εξωμότες των Ενετών, είχαν γίνει καθολικοί στην διάρκεια των 450 ετών της ενετικής κατοχής, μουσουλμάνοι επί αραβοκρατίας και τώρα πρόθυμα έγιναν ξανά μουσουλμάνοι για να διατηρήσουν προνόμια και περιουσίες.

Συνέχεια →

Οι αρχαίοι δρόμοι στη δυτική κοιλάδα του Βουραϊκού στο σήμερα

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Τα Καλάβρυτα πέρασαν μια δύσκολη οικονομική περίοδο τόσο στην μνημονιακή εποχή, όσο και στην μετέπειτα, που εφαρμόζονται τα μνημονιακά μέτρα ενάντια στα συλλογικά δικαιώματα και τα δημόσια αγαθά από όλες τις μνημονιακές κυβερνήσεις. Αθροιστικά ήλθε και η πολιτική διαχείριση της συνδημίας ή πανδημίας του covid – 19 από την κυβέρνηση της ΝΔ (του Κυρ. Μητσοτάκη). Το τουριστικό πρότυπο έχει αφήσει πλέον αρνητικά αποτυπώματα λόγω της κάθετης μείωσης των μισθών και των συντάξεων, ενώ αντίθετα το παραγωγικό, όπως εκφράζεται με τα γαλακτο-τυροκομικά προϊόντα και τα κηπευτικά, το αντίθετο.

Η ήπια λοιπόν ανάπτυξη στα δυτικά της κοιλάδας του Βουραϊκού δεν αποτελεί έναν αντίποδα στην ανάπτυξη περί την έδρα του Δήμου Καλαβρύτων. Ούτε φαίνεται ορθό να μεταφερθεί το πρότυπο αυτό με τα γυάλινα πόδια κι εκεί αυτούσιο. Μπορεί όμως η αγροτοκτηνοτροφική στήριξη να συνδυαστεί με διάφορες μορφές τουριστικών περιηγήσεων. Ήδη στην Κέρτεζη έχουμε κάποια περάσματα ειδικών ομάδων, ενώ ήδη είναι έτοιμο το πλάνο για την ενεργό συμμετοχή του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κλειτορίας – Ακράτας. Η Κέρτεζη μάλιστα ήδη διαθέτει καφενεία, καφετέρειες, 2 “mini Market’’, κρεοπωλείο, ταβέρνες και χώρους καταλυμάτων.^[1] Ας δούμε λοιπόν τρεις σχετικά πρόσφατες αφορμές…

ΙΙ. Το πέρασμα των ορειβατών – ακτιβιστών της HELLAS TREK

Πολύτιμη και ευπρόσιτη ιστορική πηγή

(Βιβλιοπαρουσίαση στην Κέρτεζη 8.8.2021 του νέου βιβλίου του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα με τίτλο «Όταν παιδεία & ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821» και υπότιτλο «Ανάμεσα στα βουνά και την Κέρτεζη», εκδόσεις Αρμός 2021)

Του Φίλιππου Σαρδελιάνου*

Όσο πια στενά-τοπικά είναι τα πλαίσια του θέματος που πραγματεύεται ένα βιβλίο τόσο πιο δύσκολη είναι η καταγραφή του υλικού για αυτό.

Το πρόβλημα κάθε ερευνητή είναι ότι το υλικό που αναζητεί είναι διάσπαρτο σε πολλές διαφορετικές πηγές, σε βιβλιοθήκες, σε αρχεία, σε ιδιωτικές συλλογές. Και χρειάζεται επίμονη έρευνα καταγραφή και αποκωδικοποίηση αυτού του διάσπαρτου υλικού για να μελετηθεί και καταγραφεί η ιστορία ενός τόπου, όπως εν προκειμένω, της Κέρτεζης και να γίνουν γνωστά τα πρόσωπα και οι φορείς που πρωτοστάτησαν.

Αυτή είναι η σημαντική προσπάθεια που κατέβαλε ο Παναγιώτης Μπούρδαλας για την καταγραφή της τοπικής ιστορίας της Κέρτεζης και τη συμβολή της στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821.

Το βιβλίο είναι μια πολύτιμη και ευπρόσιτη ιστορική πηγή, με πλούσια τεκμηρίωση, που προήλθε από τη μακρόχρονη και επίμοχθη μεθοδική εργασία και ερευνητική δράση του συγγραφέα και δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη εκτός από τα γεγονότα να γνωρίσει το πνεύμα και τις συνθήκες της εποχής, να προσεγγίσει τους ίδιους τους πρωταγωνιστές αυτού του τόπου, της Κέρτεζης, λόγιους ή πολεμιστές, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνέβαλαν στην δημιουργία του Ελεύθερου Ελληνικού Κράτους.