Η δημόσια υγεία του Δήμου Καλαβρύτων στο όριο

Της Αναστασίας Στεφανοπούλου*

Ι. Νέες οδηγίες, παλιά ανησυχία

   Οι πρόσφατες οδηγίες του Υπουργείου Υγείας, που φέρουν την υπογραφή του Άδωνι Γεωργιάδη, ανοίγουν τον δρόμο για τη δημιουργία “νέων οργανισμών” στα δημόσια νοσοκομεία. Στην πράξη, πρόκειται για ένα διοικητικό πλαίσιο “προαιρετικών” — κατά τα λεγόμενα του υπουργού — ενοποιήσεων, το οποίο καλεί τις διοικήσεις των νοσοκομείων έως τα τέλη Νοεμβρίου να υποβάλουν προτάσεις για την “αναδιοργάνωση” των δομών τους.

   Ο υπουργός δηλώνει ότι “δεν υπάρχει πρόθεση συγχώνευσης”. Όμως όλοι εμείς, που μάθαμε να διαβάζουμε πίσω από τις γραμμές, γνωρίζουμε πως αυτές είναι άδειες διαβεβαιώσεις. Όταν η χρηματοδότηση μειώνεται και οι προϋπολογισμοί συμπιέζονται, η “προαιρετική” ενοποίηση μετατρέπεται εύκολα σε διοικητικό εξαναγκασμό.

ΙΙ. Οι κίνδυνοι για το Νοσοκομείο Καλαβρύτων

   Το Νοσοκομείο Καλαβρύτων, που ήδη λειτουργεί με ελλιπές προσωπικό και περιορισμένο εξοπλισμό, κινδυνεύει να γίνει θύμα μιας άτυπης υποβάθμισης. Ήδη οι γιατροί μετακινούνται διαρκώς ανάμεσα στο Νοσοκομείο Καλαβρύτων και το Νοσοκομείο Αιγίου, καλύπτοντας κενά και εφημερίες.

   Αν οι πόροι μειωθούν ακόμη περισσότερο, οι απώλειες θα είναι «σιωπηλές» αλλά οδυνηρές. Θα αρχίσουν οι «σιωπηλές» απώλειες, όπως για παράδειγμα εφημερίες που κόβονται, γιατροί και νοσηλευτές που μετακινούνται, κλινικές που αναστέλλονται. Το σενάριο ενοποίησης διοικητικών, ιατρικών ή νοσηλευτικών υπηρεσιών με το Νοσοκομείο Αιγίου θα σημάνει, στην πράξη, μεταφορά κρίσιμων λειτουργιών εκτός Καλαβρύτων.

   Κι όλοι γνωρίζουμε πως οι αποστάσεις, η ορεινή γεωγραφία και οι δύσκολες συνθήκες μετακίνησης δεν επιτρέπουν “οικονομίες κλίμακας”, όπως ο υπουργός χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης θέλει να επιφέρει. Η απόσταση Καλαβρύτων–Αιγίου, περίπου 40-45 λεπτά με αυτοκίνητο, μπορεί να αποβεί μοιραία για επείγοντα περιστατικά, όπως εμφράγματα, εγκεφαλικά, τροχαία. Σε αυτά τα λεπτά που μετρούν για τη ζωή, δεν χωρούν διοικητικά πειράματα.

ΙΙΙ. Οι υπόλοιπες δομές Υγείας του Δήμου Καλαβρύτων και η σιωπηλή υποβάθμιση

   Το Νοσοκομείο Καλαβρύτων δεν είναι η μόνη δομή που ασφυκτιά. Τα Κέντρα Υγείας στις Δημοτικές Ενότητες Παΐων και Αροανίας λειτουργούν πλέον μόνο μία φορά την εβδομάδα, περιοριζόμενα αποκλειστικά σε συνταγογραφήσεις φαρμάκων. Κι αυτό σε περιοχές όπου το ποσοστό των κατοίκων άνω των 55 ετών ξεπερνά το 56% (56,63% για την Δ.Ε. Αροανίας και 58,33% για την Δ.Ε. Παΐων). Οι ανάγκες είναι αυξημένες, όμως η φροντίδα λιγοστεύει.

   Από την άλλη, το Κέντρο Υγείας Κλειτορίας, που κάποτε αποτελούσε πυλώνα πρωτοβάθμιας φροντίδας για ολόκληρη την ορεινή περιοχή, έχει κι αυτό υποβαθμιστεί σημαντικά. Θυμάμαι προσωπικά το 2006, μαθήτρια τότε της Γ’ Λυκείου, να ξυπνώ ένα πρωί με έντονους πόνους στην κοιλιά. Πήγα στο Κέντρο Υγείας Κλειτορίας, όπου οι γιατροί μου έκαναν αιματολογικές εξετάσεις και μια πρώτη διάγνωση, και χάρη στην έγκαιρη αντίδρασή τους με παρέπεμψαν στο Νοσοκομείο Τρίπολης, όπου τελικά χειρουργήθηκα. Αυτό είναι που ζητάμε ξανά για το Κέντρο Υγείας Κλειτορίας να μπορεί να παρέχει μια πρώτη, σωτήρια διάγνωση, να διαθέτει επαρκές προσωπικό, μέσα και εξοπλισμό, ιδιαίτερανα όταν τα λεπτά μετράνε.

   Οι αποστάσεις, ειδικά από τις Δημοτικές Ενότητες Παΐων και Αροανίας, είναι τεράστιες. Από τα πιο απομακρυσμένα χωριά έως το Νοσοκομείο Καλαβρύτων ή το Νοσοκομείο Τρίπολης, η διαδρομή ξεπερνά συχνά τα 40 λεπτά. Και όταν πρόκειται για παιδιά, οι γονείς μετατρέπονται σε οδηγούς ράλι, τρέχοντας απεγνωσμένα στους κακοτράχαλους δρόμους των βουνών, μόνο και μόνο για να προσφέρουν στα παιδιά τους την ιατρική φροντίδα που δικαιούνται. Αυτή δεν είναι οικονομία πόρων — είναι ανθρωπιστικό έλλειμμα και πολιτική εγκατάλειψη των ανθρώπων των χωριών μας. Και για τους ανθρώπους των Καλαβρύτων πολλές φορές είναι ζήτημα ζωής.

IV. «Εξορθολογισμός» του ΕΣΥ ή ανθρωπολογική εγκατάλειψη;

   Γιατί η ζωή στα ορεινά δεν μπορεί να μετριέται με το GPS ή με τα λογιστικά πρότυπα των αστικών κέντρων. Γιατί εδώ, στα βουνά, κουβαλάμε διαγενεακά τραύματα και μια βαθιά ριζωμένη νοοτροπία του «δεν πάω στο γιατρό» είτε από φόβο, είτε από παραίτηση, είτε από έλλειψη εμπιστοσύνης ή πολιτικής φροντίδας. Και πολλές φορές, εξαιτίας αυτής της διαχρονικής εγκατάλειψης, φτάνουμε πολύ αργά. Όχι για να θεραπευτούμε, αλλά για να ψάχνουμε “μέσον”, να βρούμε απλώς ένα νεκροκρέβατο για τον άνθρωπό μας.

   Αυτό δεν είναι πολιτισμός. Είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτείας που έχει ξεχάσει τον πολίτη της υπαίθρου. Μιας πολιτικής που δεν δείχνει σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη. Κι έτσι, η ανασφάλεια γίνεται η καθημερινότητά μας και ο φόβος, το νέο φυσιολογικό.

V. Δημογραφική πραγματικότητα: ένας τόπος που γερνά και απομονώνεται

   Όταν μια πολιτεία ξεχνά τους ανθρώπους της, οι συνέπειες δεν είναι μόνο κοινωνικές είναι και δημογραφικές. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ο πληθυσμός των Καλαβρύτων και των γύρω κοινοτήτων γηράσκει ραγδαία Οι ηλικίες άνω των 55 ετών αποτελούν πλέον την πλειοψηφία των κατοίκων. Σχεδόν ένας στους δύο (49,65%) είναι άνω των 55 ετών. Την ίδια στιγμή, οι νεότερες γενιές μειώνονται δραματικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ποσοστό των νηπίων έως 4 ετών ανέρχεται μόλις στο 2,94%. Σε μια τέτοια κοινωνία, η υγειονομική αυτάρκεια δεν είναι πολυτέλεια. Είναι όρος επιβίωσης. Η πρόσβαση στην περίθαλψη δεν μπορεί να εξαρτάται από τον καιρό ή από τη βενζίνη στο ρεζερβουάρ.

   Και μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, τίθεται ένα απλό αλλά θεμελιώδες ερώτημα: Πώς να επιστρέψουμε στα χωριά μας, εμείς που φύγαμε, όταν δεν διασφαλίζεται η Υγεία; Όταν τα Κέντρα Υγείας υπολειτουργούν, το Νοσοκομείο παλεύει με ελλείψεις και η πολιτεία δείχνει να μας έχει ξεχάσει;

VI. Από τη “διαβεβαίωση” του Υπουργού στην πολιτική πραγματικότητα

   Ο Δήμαρχος Καλαβρύτων, Θανάσης Παπαδόπουλος, συναντήθηκε πρόσφατα με τον Υπουργό Υγείας. Ο κ. Γεωργιάδης διαβεβαίωσε ότι “δεν προβλέπεται συγχώνευση” και ότι “οι νέοι οργανισμοί δεν υποκρύπτουν κατάργηση”. Μόνο που η γλώσσα της πολιτικής συχνά μεταφράζεται αλλιώς στην πράξη. Η “μη υποχρέωση” των ενοποιήσεων αφήνει χώρο σε διοικητικές αποφάσεις που μπορούν, με απλή υπογραφή, να αλλάξουν τη φυσιογνωμία ενός νοσοκομείου. Η επικοινωνιακή στρογγυλοποίηση δεν πείθει κανέναν. Όταν ένα νοσοκομείο υποχρηματοδοτείται, όταν δεν γίνονται προσλήψεις και όταν υπηρεσίες “παγώνουν”, η υποβάθμιση είναι γεγονός απλώς δεν το γράφει το ΦΕΚ.

   Και εδώ προκύπτει το ερώτημα που ζητά απάντηση: Παρά τις διαβεβαιώσεις, το Νοσοκομείο Καλαβρύτων έχει ήδη λάβει οδηγίες για τη διαδικασία σύνταξης των “Νέων Οργανισμών”, με προθεσμία έως τα τέλη Νοεμβρίου. Αν πράγματι “παραμένει ως έχει”, ποια πρόταση προτίθεται να υποβάλει η Διοίκησή του; Και γιατί ούτε ο Δήμαρχος Καλαβρύτων ούτε ο Διοικητής του Νοσοκομείου έχουν ενημερώσει επισήμως τους πολίτες; Η σιωπή μπορεί να είναι πολιτικά βολική, αλλά δεν συνιστά διαφάνεια ειδικά όταν διακυβεύονται ανθρώπινες ζωές.

VII. Κονδύλια υπάρχουν ή λείπει η πολιτική βούληση;

   Την ίδια στιγμή, το Ταμείο Ανάκαμψης διαθέτει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την αναβάθμιση των δημόσιων δομών υγείας, την ενεργειακή βελτίωση και τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας σε όλη τη χώρα. Κι όμως, τέτοια προγράμματα σπάνια αγγίζουν την ορεινή Ελλάδα, εκεί όπου η ανάγκη είναι μεγαλύτερη.

   Αντί να μιλάμε για συγχωνεύσεις και περικοπές, ας αξιοποιήσουμε τους διαθέσιμους ευρωπαϊκούς πόρους για να φτιάξουμε ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας ανθεκτικό, ανθρώπινο και αποκεντρωμένο. Η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός δεν μπορεί να σημαίνουν να σβήνουν τα φώτα στα νοσοκομεία των βουνών. Αντίθετα, πρέπει να σημαίνει να ανάβουν ξανά, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Η Δημόσια Υγεία δεν είναι χάρη του κράτους·. Είναι συνταγματικό δικαίωμα κάθε πολίτη. Το ίδιο το Άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζει ότι: «το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος και των αναπήρων». Επομένως, η υπεράσπιση της υγείας στα Καλάβρυτα δεν είναι πράξη αντίστασης μόνο. Είναι πράξη συνταγματικής συνέπειας.

VIII. Ένα κάλεσμα ευθύνης και συλλογικής δράσης

   Η προσπάθεια αυτή δεν είναι προσωπική είναι υπόθεση όλων μας. Το ψήφισμα που ξεκινήσαμε είναι μόνο η αρχή. Όμως για να έχει αποτέλεσμα, πρέπει να αφυπνιστούμε όλοι, γιατί τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότερα θυσιάζουμε σε αυτόν τον τόπο. Μάθαμε να μην διεκδικούμε, να χάνουμε σιωπηλά τα δικαιώματά μας και στο τέλος να ζούμε μέσα στην ανασφάλεια και την επισφάλεια. Υποστηρίξτε το ψήφισμα «Ναι στην ενίσχυση των υγειονομικών δομών του Δήμου Καλαβρύτων» στην πλατφόρμα του avaaz.org. Γιατί τα Καλάβρυτα και όλα τα Καλαβρυτοχώρια δεν χρειάζονται άλλη σιωπή. Χρειάζονται φωνές, πρόσωπα και ψυχές που να πιστεύουν πως ο τόπος μας αξίζει καλύτερα.

* Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Δάφνη Καλαβρύτων, η Στεφανοπούλου Αναστασία σπούδασε Μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Από τότε ζει και εργάζεται στην Πάτρα, όπου ασκεί το επάγγελμα της μαθηματικού.

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, Οκτωβρίου 23, 2025, https://www.kalavrytanews.com/2025/10/blog-post_693.html.

Κέρτεζη: Η οθωμανική οικονομική απογραφή του 1583 – Μέρος Β΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΜΕΤΑ ΑΠΟ 120 ΧΡΟΝΙΑ

   Από το 1463 μέχρι το 1583 πέρασαν 120 χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έγιναν ενδιάμεσα κι άλλες οικονομικές απογραφές. Συμφωνήσαμε όμως με την ιδιωτική εταιρεία, ότι, αφού δεν ήσαν πλήρεις, να δώσουμε βάρος σ’ αυτήν του 1583.

   Αυτή την περίοδο είχε εισαχθεί το νόμισμα «γρόσι», ενώ σ’ αυτήν του 1460-63 έγιναν με το νόμισμα «ακτσιές». Ενδιάμεσα υπήρξε το νόμισμα «παράς». Περισσότερα σημειώσαμε στο  Α΄ μέρος (φ. 91, Ιούλιος 2025) στη σταθερή στήλη μας στην ΩΡΑ.

   Να σημειώσουμε εισαγωγικά ότι στη απογραφή του 1583 έχουμε κι άλλες αλλαγές, πέραν του νομίσματος, όπως θα δούμε αναλυτικά. Ανάμεσά τους σημειώνω την αναφορά στα ταβερνεία της Κέρτεζης και στο φόρο τους, στην αναλυτική αναφορά στα δημητριακά και στο φόρο τους, στο μετάξι, στα μελίσσια, κ. ά. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί επίσης ο διαχωρισμός της Κέρτεζης σε έξι συνοικίες με εκκλησιαστικές ονομασίες και η καταγραφή των υπόχρε3ων φορολογικά επικεφαλής των οικογενειών με βάση τη συνοικία τους!

ΙΙ. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ 1583[1]

     «Με βάση τον πίνακα που παραθέτουμε (μεταφρασμένο στα ελληνικά) οι φόροι είναι τριών ειδών: α) κεφαλικός φόρος (ανά κάτοικο), β) παραγωγικός (με βάση τη συνολική παραγωγή ανά είδος) και γ) άλλοι φόροι (γάμου και ποινών). Η πρόσοδος είναι σε γρόσια.

Η Οθωμανική απογραφή του 1583 για την Κέρτεζη στα ελληνικά.

     Επειδή δεν έχουμε αναλυτική απογραφή του συνόλου των κατοίκων, δεν μπορούμε να διαιρέσουμε ώστε να συμπεράνουμε τον συνολικό κεφαλικό φόρο (7.425 γρόσια) ανά κάτοικο. Επίσης δεν έχουμε αναλυτικά του φόρους για ποινές και για γάμους. Έχουμε μόνο το σύνολο για το έτος αυτό, που φθάνει αισίως στα 760 γρόσια.

     Εκεί που έχουμε αναλυτικά στοιχεία φορολογίας είναι για την πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή παραγωγή. Δεν φορολογούνται ακόμα τα ζώα! Παρατηρούμε όμως τι καλλιεργούσε τότε η Κέρτεζη!

     Ως δευτερογενής παραγωγή θεωρείται η λειτουργία των νερόμυλων. Κατ’ αρχάς μπορούμε να δούμε ότι έχουμε πολλούς νερόμυλους και την εποχή εκείνη. Οι νερόμυλοι σε μια εποχή προβιομηχανική αποτελούν ανώτατο στάδιο βιοτεχνίας και γι’ αυτό φορολογούνται στυγνά. Επίσης εκείνη την ιστορική περίοδο φαίνεται έμμεσα ότι την ιδιοκτησία την είχαν οι χριστιανοί ντόπιοι κάτοικοι που επίσης είχαν και την τεχνογνωσία. Το σύνολο των νερόμυλων είναι 4 σε λειτουργία και 2 παλαιοί κατεστραμμένοι, όπου όλοι φορολογούνται, με 60 και 15 γρόσια αντίστοιχα. Να σημειώσουμε επίσης ότι υπάρχει και μια φορολογία με 160 γρόσια «χώρων», για την οποία μπορούμε να πιθανολογήσουμε, αλλά όχι με βεβαιότητα.

     Ως τριτογενή παραγωγή θα θεωρήσουμε τα μαγαζιά στην αγορά της Κέρτεζης με την ονομασία «ταβερνεία». Δεν ήταν σκέτα καφενεία, αλλά κυρίως κρασοπουλειά με κάποιο μεζέ που τα συνόδευε. Ταβερνεία διέθετε η Κέρτεζη μέχρι τη δεκαετία του 1970, τα οποία κατόπιν μετεξελίχθηκαν σε καφεστιατόρια μέχρι τις ημέρες μας. Τα ταβερνεία βρίσκονται σε έξι (6) κτίσματα, αφού θα ήταν διάσπαρτα σε κεντρικά σημεία των 5 συνοικιών! Ο φόρος για κάθε ταβερνείο ήταν 30 γρόσια και το σύνολο 180 γρόσια.

ΙΙΙ. Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟ 1583

     Φαίνεται πεντακάθαρα ότι η βασική παραγωγή είναι η πρωτογενής. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι πλούσια και σε ποσότητα και σε ποικιλία. Για λόγους μεθοδολογικούς και εκπαιδευτικούς, θα την διαχωρίσουμε σ’ έξι ομάδες:

   α) Χορτολιβαδική (800 γρόσια για χριστιανούς και άλλα 80 μόνο για μουσουλμάνους). Δεν αναφέρεται μονάδα μέτρησης.

   β) Γεωργική παραγωγή δημητριακών 35 φορτωμάτων σιταριού και 40 φορτωμάτων κριθαριού, όπως και λίγης σίκαλης (1 μόλις φόρτωμα) έδωσαν φόρο αντίστοιχα σε γρόσια: (1.960, 1.280 και 42, δηλαδή σύνολο 3.282 γρόσια). Στην παραγωγή αυτή αξίζει να προστεθεί και η καλλιέργεια δύο ειδών από «κεχρί».^[2] Από το απλό κεχρί είχαμε παραγωγή 12 φορτώματα,  ενώ από το μαύρο 30 φορτώματα. Η συνολική φορολογία ήταν 1.344 γρόσια (384+960).

     Η μονάδα μέτρησης ήταν τα φορτώματα (στα υποστατικά ή φορτηγά ζώα). Η μονάδα αυτή χρησιμοποιείτο στην ορολογία μέχρι να χαθούν στην πράξη τα ζώα αυτά, μετά την αντικατάστασή τους από τα αγροτικά αυτοκίνητα και τα τρακτέρ στη σύγχρονη εποχή.

   γ) Αμπελουργική παραγωγή (από την εποχή της αρχαίας Κύναιθας). Εδώ φορολογείται ο μούστος, πριν γίνει κρασί. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι σημαίνει η μονάδα μέτρησης «μέτρα». Πιθανά να ήταν η «μπότσα».^[3] Έχουμε λοιπόν ετήσια παραγωγή 160 μπότσες το χρόνο (δηλαδή 410,24 κιλά, η οποία θεωρείται μικρή) με φόρο όμως 3.200 γρόσια. Επομένως η μικρή παραγωγή οφείλεται στην πολύ υψηλή φορολογία, δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι λόγω Κορανίου δεν πίνουν αλκοολούχα ποτά, που ήταν πιθανά και σε διωγμό!

   δ) Εντομοκαλλιέργειες: Σημαντική είναι η παραγωγή μεταξιού, δηλαδή με καλλιέργεια μεταξοσκωλήκων σε μουριές (σηροτροφία). Η σηροτροφία στην Κέρτεζη διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 20^ου αι. Παράχτηκαν 10 λίτρα μετάξι με φόρο 600 γρόσια. Παράλληλα έχουμε και κάποια παραγωγή μελιού με μελισσοτροφία με 70 γρόσια. Η μελισσοτροφία διατηρείται μέχρι τις ημέρες μας.

   ε) Δεν έχουμε πέραν της προσόδου για το χόρτο, ως τροφής των ζώων, φορολογία για την κτηνοτροφία, αλλά έχουμε όμως 150 γρόσια φορολογία σε χοίρους, ζώα που δεν τρώνε οι μουσουλμάνοι.

   στ) Μικρή ήταν η παραγωγή καρυδιών, ειδικά σε σχέση με τη σημερινή εποχή. Έχουμε μόνο ένα φόρτωμα καρύδια με φόρο 56 γρόσια.

     Να σημειώσουμε ότι υπάρχουν ακόμα κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία ανά συνοικία. Αφορούν τη φορολογία κληρονομιών, αλλά και την απαλλαγή από αυτή στους «γερακοτρόφους»! Τα γεράκια ήταν μέσα ταχυδρομικών αποστολών! Οι αναφορές σε αυτούς είναι ονομαστικές σε κάθε συνοικία!»

IV. ΟΙ ΕΞΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ

   Τα στοιχεία της απογραφής αυτής βρίσκονται στις σελίδες 252 -255 του αντίστοιχου καταστίχου.[4] Αναφέρονται στην Κέρτεζη που «υπάγεται στα Καλάβρυτα». Κατανοούμε λοιπόν ότι στην πρώτη περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο η έδρα ήταν τα Καλάβρυτα. Η Κέρτεζη διέθετε έξι εμφανείς συνοικίες.

   Οι έξι συνοικίες της Κέρτεζης (με εκκλησιαστικές ονομασίες) αναφέρονται με την εξής σειρά: 1) «Συνοικία Αγίας Βαρβάρας». 2) «Συνοικία Αγίου Γιάννη Μπάλα». 3) «Συνοικία Άγιου Δημήτρη». 4) «Συνοικία παπα Θόδωρου». 5) «Συνοικία Γαϊτάνη επίσης γνωστή ως Άγιος Γιάννης κάτω (συνοικία)», 6) «Συνοικία Αγίου Θόδωρου».

   Μόνο να υποθέσουμε που ήταν οι συνοικίες μπορούμε και με κίνδυνο να κάνουμε λάθος. Μια υπόθεση είναι ότι η καταγραφή γίνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Αν ισχύει τότε η σημερινή Αγία Βαρβάρα στα ΒΑ του σύγχρονου οικισμού της Κέρτεζης έχει ιστορία από τότε (χωρίς την μετέπειτα εμφανή προσθήκη νότιά της). Υπάρχουν οι συνοικίες Αη Δημήτρη και Αη Γιάννη και σήμερα, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι πρόκειται για τις ίδιες περιοχές.

   α) Στην συνοικία της «Αγίας Βαρβάρας» αναφέρονται 60 επικεφαλής οικογενειών! Πρόκειται δηλαδή για μια πολύ πυκνοκατοικημένη συνοικία. Ανάμεσά τους ο ιερέας «Παπα Μανώλης». Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Άγγελος Μερκάνας, …., Θόδωρος Σταυράκης, ….., Σταμούλης Παπανικόλας, Άγγελος Παπαγιάννης, …, Παπα Μανώλης, …., Βασίλης Κονικλής, Ζαχαρίας Τσαγκάρης, …., Αλέξανδρος Νάζος, …., Παύλος Αρνάς, …., Βάλιος Βεντέκας, Στάθης Κουβαράς, Μαν’ωλης Χαρκόπουλος, …., Κώστας Μουρκανάς.».

  β) Στην συνοικία του «Αγίου Γιάννη Μπάλα» αναφέρονται 54 επικεφαλής οικογενειών. Δεν αναφέρεται ιερέας εμφανώς. Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Στέφανος Κωστάνης, …, Μιχάλης Λιόλος, …, Βασίλης Αρνάς, …, Μανώλης Καρνίτσας, …, Γιώργης Τσέκος, …, Στάθης Λαζάρου, Δήμος Τσουκαλάς, …, Λεοντάρης Πέρκης, …, Γιώργης Κολιγκιώνης, …, Γιάννης Κωστάκης, …».

   γ) Στην συνοικία του «Άγιου Δημήτρη» αναφέρονται 67 επικεφαλής οικογενειών. Ανάμεσά τους οι ιερείς «Παπα Γιάννης» και «Παπα Βάλιος». Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Μανώλης Μαλαυρός, …, Σταμάτης Αρνάς, …, Σταμούλης Παπαδάς, …, Νικόλας Μαυρόπουλος, …, Λάζαρος Γαϊτάνης, …, Νικόλας Παλιούρης, Δήμος Τσένας, …, Γιώργης Κοντονικόλας, Θόδωρος Κρανίτσας, …, Θόδωρος Πετρόπουλος, Γιώργης Μαυρομάτης, Γκίνης Γιάννη Τσένας».

   δ) Στην συνοικία του «παπα Θόδωρου» αναφέρονται 54 επικεφαλής οικογενειών. Δεν αναφέρεται άλλος ιερέας. Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Βασίλης Κομνηνός, …, Στέφανος Καρυάς, Σταμάτης Πανίτσας, …, Αλέξανδρος Μακρυχέρας, …, Θόδωρος Άσιος, …, Θόδωρος Πετρής, …, Δήμος Ζούλας, …, Λαυρέντης Μαθιός, …, Δήμος Μακλούνης, Γιώργης Μιχάλη».

   ε) Στην συνοικία «Γαϊτάνη επίσης γνωστή ως Άγιος Γιάννης κάτω (συνοικία)» αναφέρονται 20 επικεφαλής οικογενειών. Δεν αναφέρεται ιερέας εμφανώς. Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Θόδωρος Γαϊτάνης, …, Νίκος Ξένος Θόδωρου, …, Στάθης Χαρκόπουλος, Σταμούλης Μπούζας, Γιώργης Πετρής, Σταμάτης Γερακάρης, Γιώργης Ζεβός, …, Γιώργης Σκορδούλας, …».

   στ) Στην συνοικία του «Αγίου Θόδωρου αναφέρονται 26 επικεφαλής οικογενειών. Δεν αναφέρεται ιερέας εμφανώς. Δημοσιεύουμε λίγα ενδεικτικά επώνυμα κατά σειρά στο έγγραφο: «Δήμος Καστανιώτης, …, Γιάννης Καπέρης, …, Λεοντάρης Τόγιας, …, Δήμος Πολίτης, …, Δήμος Κυρκομύτης, …, Αλέξανδρος Ραχλούμος, …, Νικόλας Βασίνης, …, Γιώργης Πετρόπουλος, Γιώργης Μαυρομάτης».

  Μια πρώτη, αλλά βασική, παρατήρηση που κάνουμε τα επώνυμα δεν έχουν καμία σχέση με τις λίστες που διαθέτουμε κατά την επανάσταση του 1821, τη συνέλευση για τα νερά του 1919, πολύ δε περισσότερο με τα σημερινά δεδομένα.

   Μια δεύτερη παρατήρηση είναι το σύνολο των επικεφαλής οικογενειών που είναι 281 υπόχρεοι: 60+54+67+54+20+26= 281. Ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι αρκετοί ανήκουν στην ίδια οικογένεια (αναφέρονται κάποιοι ως γιοί), δεν μπορούμε παρά να πούμε ότι η Κέρτεζη είχε υπερπληθυσμό! Αναλυτική, όμως, και συγκριτική μελέτη επιθυμούμε να κάνουμε στον Δ΄ τόμο το σειράς, αν μας χαριστεί ζωή…

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: 1^η δημοσίευση στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, στήλη Βουραϊκές νύξεις, φ. 92, σελ. 28-29.

Παραπομπές

[1] Η παράγραφος αυτή, όπως και η επόμενη αποτελούν αποσπάσματα από το βιβλίο μας: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ, εκδ. Αρμός, Ιούνιος 2024, σελ. 55-58.

^[2] Διαβάζουμε στη Βικιπέδια σχετικά: «Το κεχρί είναι η γενική ονομασία διαφόρων ειδών ποωδών φυτών της οικογένειας των Αγρωστιδών (Graminae), τα οποία παράγουν μικρά εδώδιμα σπέρματα και χρησιμοποιούνται ως τροφή του ανθρώπου ή ως ζωοτροφή. Το κεχρί ανακαλύφθηκε και καλλιεργήθηκε συστηματικά για πρώτη φορά στην Κίνα το 7500 π.Χ..

   Όλα τα είδη κεχριού αναπτύσσονται αντίστοιχα με το σόργο [= ένα από τα περίπου 30 είδη, όπως είναι το γνωστό «καλαμπόκι», από το στέλεχος του οποίου κατασκευάζονταν και στην Κέρτεζη οι σκούπες] με μόνη διαφοροποίηση ότι ενίοτε η παραγωγή στελεχών (αδέλφωμα) είναι πιο άφθονη. Ο χρό-νος του βλαστικού τους κύκλου είναι σύντομος από 2 έως 3 μήνες για τα πρώιμα και 5 μήνες για τα όψιμα…». ΠΗΓΗ: Βικιπέδια.

^[3] Η «μπότσα» ήταν μονάδα μέτρησης υγρών: «μέτρο χωρητικότητας υγρών για τη μέτρηση κυρίως μούστου ή κρασιών, ίσο με δυο μετρικές οκάδες, (2x 400×3,2) = 2.560 γραμμάρια πριν από την οκά! 1 οκά αντιστοιχούσε σε 1,28 κιλά και η μία μπότσα σε 2 οκάδες=2,564 κιλά περίπου.

   Πηγή: https:// el.wiktionary.org/wiki/.

[4] ΒΟΑ ΤΤ607, όπου BOA: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (The Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office, Αρχεία Πρωθυπουργίας της Κωνσταντινούπολης). TT: Tapu Tahrir.

Κέρτεζη: Η 1^η οθωμανική οικονομική απογραφή (1460)

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ

     Βρισκόμαστε στην πρώτη φάση της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο. Οι Οθωμανοί πραγματοποιούσαν ανά περιόδους οικονομικές απογραφές. Συντάσσονταν στην παλαιοτουρκική γλώσσα (είδος αραβικής). Τα έγγραφα φυλάσσονται μέχρι τις ημέρες μας στα γενικά αρχεία του σημερινού κράτους της Τουρκίας…

     Ήλθα σε επαφή με ιδιωτική ελληνική εταιρεία, που διαχειρίζεται και μεταφράζει τα εν λόγω έγγραφα, αρχικά στην νεοτουρκική γλώσσα και τέλος στην ελληνική. Αρχικά ήλθε στα χέρια μου η οικονομική απογραφή του 1583 για την Κέρτεζη^[1] και μετά από ένα χρόνο του 1460-63.

   Έτσι ήλθαν τα μεν πρώτα έγγραφα στα χέρια μου, στον χρηματοδότη,^[2] αλλά και σε κάποια ελάχιστα ακόμη θεσμικά πρόσωπα.^[3] Όσον αφορά τα δεύτερα (1460-63) είναι, κατά το κλείσιμο του βιβλίου, μόνο στα δικά μου χέρια και στο νέο μας χρηματοδότη.^[4]

Γεφύρι στα Τσακαλέϊκα, Κέρτεζη – Καλαβρύτων

Ενημέρωση από τον Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα προς τον ερευνητή Θοδωρή Χαμάκο

   Είναι χτισμένο στη θέση Τσακαλέϊκα επί του χειμάρρου Ελλάδα ή Ελά, του οποίου οι μικρές πηγές που δημιουργούνται από τα χιόνια και τις βροχές βρίσκονται στο βουνό Καρβελού και που ενώνεται 200 μέτρα πιο κάτω με τον Κερτεζίτικο Βουραϊκό, στον μύλο του Λιάρου-Λαφογιάννη.

   Είναι ένα μονότοξο γεφύρι, καταβιβασμένο, με κάθετα βάθρα, χωρίς στηθαία, μια σειρά καλοπελεκημένους θολίτες, του οποίου έχει γίνει τσιμεντένια επέκταση και στις δύο πλευρές του όπως επίσης και στην επιφάνεια διάβασής του.

ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑ ΤΟΥ ΣΤΡΙΦΤΟΜΠΟΛΑ

ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΜΑΪΟΣ 2025

Κωνσταντίνου Νικολόπουλου-Καμενιανίτη

Αϊτός γιγαντοφτέρουγος

και ωριοπλουμισμένος,

πετούσε στα Καλάβρυτα,

στου Ερύμανθου τα πλάγια.

*****

Συνέντευξη του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

Μια συνέντευξη που δόθηκε στις 11. 02.2025 στον αγαπητό Θοδωρή Χαμάκο, ειδικό ερευνητή και καταγραφέα, των πέτρινων γεφυριών, ειδικά της Πελοποννήσου και της επαρχίας Καλαβρύτων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Βλέποντας πάλι τις σημειώσεις μου, πληροφορίες λένε ότι τα τέσσερα αυτά γεφύρια κτίστηκαν μεταξύ 1933-1936.

Στη συνέχεια δόθηκαν άλλες τρείς συνεντεύξεις για τα άλλα τρία αδελφά πέτρινα γεφύρια της Κέρτεζης. Θα αναρτηθούν κατά σειρά.

ΠΗΓΗ΅: «Tα πέτρινα γεφύρια της Πελοποννήσου» ( Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου), που δημιούργησε και διατηρεί ο Θοδωρής Χαμάκος. Σε λίγο το ακριβές λινκ.

Στη σελίδα δε του Yu tube καταγράφει ο Θοδωρής Χαμάκος: » Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, επί του ποταμού Λίθου ή Μοναστηριά στην περιοχή «Τσιρικέϊκα», από το προεπαναστατικό σόϊ Τσιρίκος της Κέρτεζης. Ο ποταμός Λίθος έχει τις πηγές του στη νερομάνα και την θέση Κυρά-Μαριώ και πιο κάτω ενώνεται με τον Κερτεζίτικο Βουραϊκό.

Το γεφύρι ένωνε και ενώνει την νοτιοδυτική με την κεντρική Κέρτεζη και κατά μαρτυρίες των ντόπιων χτίστηκε τα χρόνια 1933-36 από άγνωστο πρωτομάστορα, αν και κάποιες μαρτυρίες λένε ότι κατασκευαστές του είναι οι φημισμένοι Λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας».

Τα σχολεία της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

ΜΕΡΟΣ Δ΄ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

ΧΙV. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ

   α) Το 1906 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει ανάμεσα σε πολλά: «….Εκ των πρώην δημάρχων Καλλιφωνίας και Κερτεζιτών Χρ. Σκαμβούγερα, Γ. Στριφτόμπολα, Αθ. Τσιρίκου και Π. Σαρδούνη μνημονευτέοι, ιδία ο αποθανών Γεώργ. Στριφτόμπολας ταγματάρχης της φάλαγγος και υιός του πεσόντος κατά τον αγώνα εν Λεβιδίω, διότι ούτος εδωρήσατο την εν Κερτέζη οικίαν του δι’ ελληνικόν σχολείον και εξ ιδίων εμισθοδότει τον διδάσκαλον αυτού από του 1876 μέχρι του 1891, ότε πλέον ανέλαβε την δαπάνην το δημόσιον. Εκ Κερτέζης κατάγονται και οι εν Πάτραις Στριφτομπολαίοι».^[21]

   Παρατήρηση: Σημαντική είναι η πληροφορία για τη χρηματοδότηση του δασκάλου. Δεν την έχουμε βρει σε κανένα άλλο αρχείο μέχρι στιγμής!

Από το Έγκλημα στα Τέμπη στο Σήμα Κινδύνου για τον Οδοντωτό

Του Βασίλη Κοκότη*

   Η ιδιωτικοποίηση των ελληνικών σιδηροδρόμων επιβλήθηκε βίαια στα χρόνια των μνημονίων ως λύση για τα χρόνια προβλήματα του ΟΣΕ, για τα οποία κύριοι υπεύθυνοι είναι ίδιοι ακριβώς που εμφανίστηκαν ως σωτήρες και πρότειναν τη «λύση». Αυτοί διόριζαν τους δικούς τους, αυτοί κανόνιζαν τις υπερτιμολογήσεις, αυτοί ανέχονταν την κακοδιαχείριση. Όταν το χρέος του ΟΣΕ διογκώθηκε σε δυσθεώρητα επίπεδα, μας είπαν πως η μόνη διέξοδος ήταν να παραδοθούν οι σιδηρόδρομοι στους ιδιώτες. Υποσχέθηκαν καλύτερη διαχείριση, επενδύσεις, σύγχρονες υποδομές και, κυρίως, ασφάλεια.

Τα σχολεία της Κέρτεζης – ΜΕΡΟΣ Γ΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Χ. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΥ «ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ»

   Μετά το ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο (στην πράξη ιδιωτικό και στη θεωρία δημόσιο) της Οθωνικής περιόδου, κάποια στιγμή το σχολείο έγινε πλήρως δημόσιο (Δημοτικό). Πιθανότατα μετά την απόπεμψη του Όθωνα, ενώ η πιθανότητα για νωρίτερα θεωρείται λιγότερο πιθανή. Ακόμη και ο Αντώνιος Χρ. Οικονόμου, που πρώτος ασχολήθηκε, κατά τα φαινόμενα, γραπτώς με την ιστορία του Δημοτικού σχολείου, δεν αναφέρει χρόνο ανεγέρσεως:

   «…Προ της λειτουργίας του, σοβαρός προύχων του χωριού, Τετρεμέλης ονόματι, εφρόντισε διά την εξεύρεσιν καταλλήλου οικοπέδου, όπερ και εξεύρε εις το κεντρικόν μέρος του χωριού και εγγύς της εκκλησίας. Εις τούτο και δαπάνη του κράτους ανηγέρθη διδακτήριον, όπερ διά την εποχήν του ήτο ιδεώδες, εκπληρούν όλους τους στοιχειώδεις όρους υγιεινής, αναλόγως με τας τότε επικρατούσας περί υγιεινής κλπ αντιλήψεις.

   Εις το διδακτήριον αυτό παρέμεινεν το σχολείον μέχρι του 1900 περίπου, διότι λόγω της ασυντηρησίας εκ μέρους των αδιαφόρων ίσως διδασκάλων και των τότε δημάρχων εγκατελείφθη, επειδή κατέστη ή εκρίθη επικίνδυνον…».[1]

  Το βέβαιο είναι ότι το εν λόγω κτήριο έλυσε το κτηριακό πρόβλημα που υπήρχε για πολλά χρόνια στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο της Κέρτεζης, το οποίο κάποια στιγμή μετεξελίχθηκε σε κανονικό δημόσιο Δημοτικό Σχολείο.

   Στοιχεία για το κτήριο και κυρίως για το οικόπεδο (φωτογραφία) μας δίνει η επόμενη Έκθεση του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Κερτέζης στις 31.05.1955. Γράφει σχετικά: