Για μια τεχνολογία με κέντρο τη ζωή

Ομιλία: Για την περίπτωση παραγωγής και μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας από τη ΔΕΗ. Μία απάντηση των πολιτών-πελατών για τις επιπτώσεις στη ζωή και στη φύση.^[1]

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Αγαπητοί φίλοι,

μ’ αφορμή το ζήτημα της διέλευσης των Πυλώνων Υ. Τ. από την περιοχή μας και τις διαμάχες με την ΔΕΗ για μία 10ετία, έχω την ευκαιρία να μιλήσω σήμερα από τη σκοπιά του συλλόγου πρόληψης απέναντι στις εξαρτησιογόνες ουσίες, κι όχι μόνο. Ο σύλλογός μας, που δημιουργήθηκε πριν τρία χρόνια στη περιοχή του Δήμου Μεσσάτιδας για τις ανάγκες της ζωής, έχει την ονομασία «Παλμός ζωής». Φυσικά, και πολλοί άλλοι μηχανισμοί του πολιτισμού μας είναι αλλότριες δυνάμεις προς την ουσία της ζωής.

Η σύγχρονη τεχνολογία μεταμορφώνεται κι αυτή σε δύναμη πάνω στον άνθρωπο και πάνω στη φύση. Ο πόλεμος των ημερών, δείχνει και τα δύο, με «σοκ και δέος»!!!^[2] Ούτε τη φύση προστατεύει με το απεμπλουτισμένο ουράνιο στις βόμβες, ούτε τους λαούς και τους ανθρώπους απελευθερώνει. Κι αν το πρόβλημα ήταν μόνο για τις πολεμικές εκστρατείες, η ελπίδα θα βρισκόταν μόνο στο τέλος του πολέμου. Όμως ο «ιδεώδης άνθρωπος» του πολιτισμού μας, είναι ο τυποποιημένος άνθρωπος της καθησυχαστικής ζωής, της αγοραίας αντίληψης, του μεταλλαγμένου όντος κι από την σύγχρονη τεχνολογία. Γι’ αυτό, δεν φτάνει σήμερα να μιλήσουμε μόνο στη γλώσσα της επιστήμης και της τεχνικής της, αλλά κυρίως στη γλώσσα της ζωής.

Και για να γίνω συγκεκριμένος: τίθενται ξανά και δυνατά τα θεμελιώδη ερωτήματα «πως αρμόζει να ζούμε» και «τι νόημα έχει η ζωή μας». Τα ερωτήματα που κυριάρχησαν στον 20ο αιώνα «πως φτιάχνουμε τα πράγματα» και «πως αυτά ευκολύνουν τη ζωή μας», τα οποία απευθύνθηκαν στην τεχνολογία και τους ειδικούς της, δεν έχουν οριστικά πιά, καμιά ηθική και καμιά πολιτισμική αξία από μόνα τους.

Στο σημείο αυτό, θα μου επιτρέψετε να θεωρήσω, πως τα προβλήματα αυτά έχουν πολύ βαθύτερα αίτια και δεν είναι μόνο ζήτημα κακής επιστημονικής και τεχνολογικής διαχείρισης. Έχουν να κάνουν με τα θεμέλια του επιστημονικού και τεχνολογικού κοσμοειδώλου μας, δηλαδή φτάνουν μέχρι την εννοιολογική μας σκέψη. Έτσι εύκολα μπορεί να πιστέψει ο άνθρωπος πως, ό,τι άλλοτε προσπαθούσε να πετύχει με τη θρησκεία ή τη μαγεία, σήμερα το κατορθώνει χάρη στην επιστήμη, γι’ αυτό κι επενδύει στην επιστήμη με καθαρά θρησκευτικές ή μαγικές προσδοκίες.^[3] Οι εφαρμογές όμως της επιστήμης συχνά πιά μας διαψεύδουν οικτρά!!! Στην εποχή μας, ολόκληρος ο πολιτισμός μας έχει γίνει άνω – κάτω, επιζητώντας με μανία την εξειδίκευση. Στ’ αυτιά μας μπορούμε ν’ ακούσουμε την προφητική κραυγή του Τόμας Στενς Έλιοτ: «Πού είναι η ζωή που χάσαμε στης ζήσης την τύρβη; Πού είναι η σοφία που χάσαμε στη γνώση; Πού είναι η γνώση που χάσαμε στις πληροφορίες;».^[4] Εδώ λοιπόν δεν εκφράζω μίσος για τον «άνθρωπο κατασκευαστή», τον «homo faber». Αντίθετα θέλω να τον υμνήσω, στον βαθμό που είναι δημιουργός, γιατί «μέτρον πάντων των χρημάτων, δηλαδή και τεχνολογικών επιτευγμάτων, άνθρωπος…».^[5]

Στην ημερίδα αυτή, όπως και σε άλλες παρόμοιες (ΤΕΕ 26-05-1993, ΟΙΚΙΠΑ 24-05-2002), πολύ εξειδικευμένοι επιστήμονες, με προσήλωση στις επιστημονικές τους βεβαιότητες, τοποθετούνται για την ψυχή του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού. Πρόκειται για τα τεχνικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, που προστέθηκαν ραγδαία τον 20ο αι. στα φυσικά, που μαζί τους ζούσε φιλικά η ανθρωπότητα για χιλιετηρίδες. Τα τεχνολογικά συγκροτήματα που τα παράγουν και τα διασκορπίζουν, όπως τα συγκεντρωτικά ηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας, με επακόλουθο τους υποσταθμούς μετατροπής της τάσης και τις γραμμές μεταφοράς των ηλεκτρικών φορτίων, στηρίχτηκαν κυρίως στο νόμο του Μάικλ Φαραντέϊ (Faraday Michael -1833). Οι κεραίες εκπομπής για την κατανάλωση πληροφοριών κι οι συσκευές κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας είναι η αναπόφευκτη προέκτασή τους. Δυστυχώς ο πολιτισμός μας στις αρχές του 20ου αι., στη μεγάλη καμπή της σύγχρονης τεχνολογίας, δεν κατάφερε ν’ ακολουθήσει την ολιστική αντίληψη για τη ζωή, σ’ Ανατολή και Δύση, αλλά την σχολαστική, αναλυτική και μηχανιστική (βλέπε Μπέρτραντ Ράσελ). Αυτός κι ο ποταμός των ομοίων του, κόντεψαν να μας πείσουν μέσα σε 100 χρόνια, ότι καθήκον του ανθρώπου είναι να εξερευνά τον φυσικό κόσμο, να κυριαρχεί πάνω σ’ αυτόν, και μάλιστα να εφαρμόζει πάραυτα τις ανακαλύψεις στην καθημερινή ζωή, χωρίς να εξετάζει τις συνέπειες τόσο πάνω στην ανθρώπινη ζωή, όσο και πάνω στη φύση.

Και φτάνουμε στο σήμερα, όπου βρισκόμαστε μπροστά στα τεράστια οικονομικά και οικολογικά προβλήματα, αλλά κι απέναντι στο δέος του γάμου τεχνοκρατίας και στρατοκρατίας. Δεν διδάχτηκαν ακόμη οι υπερεξειδικευμένοι τεχνοκράτες, για τον αναχαιτιστικό τρόπο που λειτούργησαν οι αρχαίοι πολιτισμοί πάνω στην εξέλιξη της τεχνικής εν γένει; Αναφέρω ενδεικτικά τον στρόβιλο του Ήρωνα του Αλεξανδρέα, τον πρόδρομο της ατμομηχανής, πιθανά από το 100 π.Χ..^[6] Αυτό έχει τεράστια σημασία για το κεντρικό θέμα της ημερίδας μας. Να θυμίσω εδώ, πως από το 1887 ο Χέρντζ (Hertz Heinrich Rudolf) είχε ανακαλύψει το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και το οποίο εξήγησε ο Αϊνστάϊν το 1905, το οποίο μπορούσε να μας δώσει ηλεκτρική ενέργεια από τον Ήλιο. Επίσης η ανθρωπότητα είχε ισορροπήσει μ’ όλες τις άλλες ήπιες μορφές ενέργειας. Μπορούσαν άρα οι τεχνοκράτες με πιό αργούς ρυθμούς, αλλά σταθερούς, να μας οδηγήσουν σε πιό φιλική σχέση με την ζωή, στην τεχνοφύση. Δεν το έκαναν, γιατί ήταν δέσμιοι της μηχανιστικής φιλοσοφίας κι έγιναν όργανα της κάθε γραφειοκρατίας.

Έτσι η σημερινή κουβέντα θα είχε ένα τελείως διαφορετικό νόημα, αφού η κάθε ΔΕΗ θα είχε πιά άλλα χαρακτηριστικά. Στον βαθμό που «οι ελπίδες μας διαψεύσθηκαν και η υπόσχεση δεν εκπληρώθηκε, είναι λογικό και απαραίτητο να ξεκινήσουμε ένα καινούργιο ταξίδι», λέει ο οικοφιλόσοφος Χένρικ Σκολιμόφσκι.^[7] Γι’ αυτό κι η ΔΕΗ, ως μονοπώλιο του κράτους μας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, μαζί με το Υπουργείο Ανάπτυξης, πρέπει να παραδειγματιστούν και ν’ αντιληφθούν, πως η ζωή κι η φύση δεν μπορούν να περιμένουν. Σήμερα, ενώ γνωρίζουμε πως η χρήση της ηλιακής ενέργειας μπαίνει με αργά και δειλά βήματα στη ζωή των δυτικών κοινωνιών, ο πόλεμος του 2003 φαίνεται να είναι κατ΄ εξοχήν κι ένας τέτοιος πόλεμος.

Είμαστε πιά κυριολεκτικά βουτηγμένοι σ’ αυτό το συγκεντρωτικό σύμπλεγμα της κάθε ΔΕΗ, με το δέλεαρ όλων των εφαρμογών του να μας τυφλώνει γι’ έναν αιώνα και βάλε. Ευτυχώς όμως για τα παιδιά μας, το ζήτημα των ήπιων μορφών ηλεκτρικής ενέργειας είναι ακόμη μπροστά μας. Οπότε απ’ αυτή την άποψη οι μικροβελτιώσεις είναι επιπέδου ασπιρίνης, όπως κι η «βέλτιστη διάταξη» των Γ. Μ. Υ. Τ..^[8] Παρά τη σχετικά μικρή αξία τους, αποκοιμίζουν συχνά τους ανθρώπους και τους λαούς.

Πιστεύω λοιπόν πως είναι ακόμη καιρός το τραίνο της ανθρωπότητας να φρενάρει πριν την επικίνδυνη στροφή, να σταματήσει και να κατεβάσει τους επιβάτες σ’ ένα άλλο ενεργειακό τρόπο ζωής, λιγότερο ριψοκίνδυνο και περισσότερο μυαλωμένο!!! Προλαβαίνουμε να πατήσουμε φρένο. Κι αυτό καταλήγει νά’ναι το νόημα αυτής της ημερίδας.

Η ΔΕΗ κι η πολιτεία θα μπορούσαν να μας αποδείξουν πως βλέπουν μακριά, κάνοντας τ’ απλό και τ’ αυτονόητο: Ν’ αλλάξουν ριζικά τον τρόπο αντιμετώπισης της ζωής και του κέρδους της επιχείρησης. Ν’ αλλάξουν λοιπόν με βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροχρόνιο χρονοδιάγραμμα, συμβατό με τις ανάγκες μας, την σημερινή αντίθεση τεχνολογίας, οικονομικής πολιτικής και κυριαρχίας με τις κλινικά διαπιστωμένες επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον. Το άλλοθι, ότι μας επιβάλει τα πάντα η Ε. Ε., λες και εμείς δεν έχουμε λόγο, τελείωσε με τον πόλεμο της χρονιάς, αφού η μπεταρισμένη πολιτική της έγινε φύλλο και φτερό.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: η ΔΕΗ κι η Πολιτεία θα μπορούσαν με δική τους πρωτοβουλία να διώξουν όλους τους πυλώνες Υ. Τ. από το πυκνά πλέον κατοικημένο Πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας, απομακρύνοντας τα Κ.Υ.Τ. έξω απ’ αυτό; Ασφαλώς όχι, κατά τη γνώμη μου, γιατί είναι ακόμη δέσμιοι της λογικής της επιχείρησης, του κέρδους και της λογικής της κυριαρχίας.

Προσέξτε πρόσφατη διατύπωση της Δ.Ε.Η. προς τον ΔΗΜΟ μας, τον περασμένο Σεπτέμβρη: «…στη φάση αυτή παρακαλούμε να έχουμε τη σύμφωνη γνώμη του Δημοτικού σας Συμβουλίου, καθώς επίσης και την βοήθειά σας σε τυχόν μεμονωμένες αντιδράσεις…». (έγγραφο 23907/20.09.2002 της ΔΕΗ). Πέραν της υποτίμησης του Δήμου, «νουθετεί» τους αιρετούς άρχοντες απέναντι στους πολίτες που τους εξέλεξαν, απέναντι έστω στους πολίτες-πελάτες της επιχείρησης!!!! Αν επρόκειτο για μια παρέκκλιση, το ζήτημα θα ήταν ανάξιο λόγου. Το κείμενο αυτό φαίνεται πως εκφράζει με κυνικότητα αυτό που ήδη πολλοί έχουμε ισχυριστεί.^[9]

Η Δ.Ε.Η. λοιπόν, ακολουθεί ακόμα τη λογική της πυγμής, τη λογική του μύθου της ισχύος, που διαπλέκεται με το μύθο του πολιτισμού της ευζωίας και της ανάπτυξης για το κέρδος μέσω της υψηλής τεχνολογίας. Δείχνει να μη νοιάζεται για τη ζωή, παρά μόνο για την διόρθωση των επί μέρους διασυνδέσεων. Ταυτόχρονα, αγνοεί τα θεμελιώδη προβλήματα της ολότητας, των σκοπών και τη σχέση της λογικής με τον άνθρωπο και με τον κόσμο.^[10]

Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να γυρίσουμε πίσω το ρολόι της ιστορίας. Τους δύο τελευταίους αιώνες όμως κυριευτήκαμε και συνθλιβήκαμε απ’ αυτή την πολιτισμική αντεπανάσταση της ιστορίας. Σήμερα είναι η ώρα να αποδεσμευτούμε απ’ αυτά τα τεχνολογικά δεσμά που οι πολλοί ακούσια κι οι λίγοι εκούσια χαλκεύσαμε για τους εαυτούς μας. Ήλθε η παγκόσμια ώρα της έναρξης της απεξάρτησης κι αυτό το φωνάζουμε δυνατά και στον κόσμο των τεχνικών.

Αν πιστέψουμε καταφατικά στη ζωή, τότε δεν μπορούμε να πάρουμε μέρος στην εντροπική διαδικασία του θανάτου. Γιατί μπορεί να είμαστε ένας παράτολμα ριψοκίνδυνος πολιτισμός, αλλά καθημερινά αποδεικνυόμαστε ένας άμυαλος πολιτισμός. Γι’ αυτό ας προσέξουμε μαζί, εκεί που τυπικά περιστρέφεται η ημερίδα μας, πόσα στοιχεία αφήνουν στο σκοτάδι, με περισσή τέχνη, οι τεχνοκράτες του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού συμπλέγματος:

α) Αποφεύγουν ν’ ανακοινώνουν στο ευρύ κοινό, πως οι Ανατολικές χώρες της Ευρώπης είχαν κι έχουν σχεδόν 100 φορές μικρότερα τυπικά όρια ασφάλειας απ’ αυτά της Ε. Ε.. Έτσι υποσκάπτουν με το σκεπτικό της Π.Ο.Υ. (1981), ότι «…τα όρια επικινδυνότητας των Ανατολικών χωρών καθιερώθηκαν με κριτήριο την πλήρη πρόληψη οποιωνδήποτε επιπτώσεων για την υγεία», ενώ των Δυτικών με το σκεπτικό «όχι άμεσες επιπτώσεις στην υγεία»…».^[11] Το πνεύμα αυτής της έκφρασης δείχνει την απαξία τόσο για την αξία της ανθρώπινης υγείας, αλλά και την απαξία του ρόλου της τεχνολογίας ως δημιουργίας.

β) Δεν τονίζεται η συνεχής τάση μείωσης των ορίων ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου στον Δυτικό Ευρωπαϊκό κόσμο. Έτσι το όριο για το μαγνητικό πεδίο πέφτει από τα 1600 μΤ στα 640 (πτώση στο 40%) κι από εκεί πέρυσι στα 100 (πτώση στο 15,62%). Συνολική πτώση στο 6,25% σε μια δεκαετία. Αντίστοιχα για το ηλεκτρικό πέφτουν από τα 12 στα 10 (πτώση στο 83,33%) κι από εκεί στα 5KV/m σήμερα (πτώση στο 50%). Συνολική πτώση στο 41,66%.^[12] Το ερώτημα είναι η κατρακύλα των ορίων, σε πόσα χρόνια θα πιάσει τα όρια των Ανατολικών χωρών και σε πόσα θα συμφωνήσει μ’ αυτά της ALARA;

γ) Δεν ανακοινώνεται και δεν υποστηρίζεται η πολιτική της «συνετής αποφυγής» ALARA (συμπεράσματα της Αμερικανικής έκθεσης NCRP), όπου τα όρια σταδιακά έπρεπε να φτάσουν στα 0,2μΤ για το μαγνητικό πεδίο και 10V/m για το ηλεκτρικό πεδίο.^[13] Μιλάμε για τιμές ορίων ασφαλείας, που πρέπει να πιάσει όλους μας …«σοκ και δέος»!!!

δ) Εννοείται πως έτσι αποκρύπτεται ότι δεξιά κι αριστερά των Γ. Μ. Υψηλής Τάσης τα όρια ασφαλείας δεν σταματούν στα 25m, αλλά φτάνουν στα 200m, κι έχει ο Θεός στο μέλλον.

ε) Αποτέλεσμα των παραπάνω, φαντάζει πράγματι ως ασπιρίνη και χωρίς ιδιαίτερη αξία η λεγόμενη βέλτιστη διάταξη, αφού η όποια μείωση των πεδίων δεν ισχύει πέραν από 20-25 m.

στ) Είναι φυσικό για τους τεχνοκράτες, δέσμιους στη σχολαστική και μηχανιστική αντίληψη της επιστήμης και της τεχνολογίας, να μη δέχονται τις κλινικές επιπτώσεις στην υγεία εξ αιτίας των πεδίων, κι ιδίως για τα παιδιά, όπου π.χ. ο κίνδυνος της λευχαιμίας εξ αιτίας της έκθεσης σ’ αυτά ξεπερνάει στατιστικά το 250%, απ’ ό,τι στους μεγάλους.^[14] Οπότε έτσι δυσκολεύονται να μάθουν οι σύλλογοι γονέων ότι τα παιδιά τους στα σπίτια και στα σχολεία θέλουν ειδική προστασία!!!

ζ) Επιπλέον οι θεωρητικοί υποστηρικτές του κυρίαρχου συμπλέγματος αναφέρονται μόνο στις τιμές των πεδίων κι όχι και στην έμμεση επίδραση των Γ. Μ. Υ. Τ. για τους πρόσθετους, έστω πιθανούς, μηχανισμούς βιολογικής επίδρασης, όπως της συσσώρευσης των ραδιενεργών στοιχείων πολωνίου και ραδονίου, κι αφού γνωρίζουμε πως δεν υπάρχουν όρια ασφάλειας για την ραδιενέργεια.^[15]

η) Το πιο καταπληκτικό από τα επιχειρήματα των τεχνοκρατών είναι η έμφαση στην επικινδυνότητα μερικών από τις συσκευές που χρησιμοποιούμε. Δεν λένε βέβαια πως λίγες μόνο απ’ αυτές έχουν τιμές των πεδίων συγκρίσιμες με αυτές της Υ.Τ. της Δ.Ε.Η., πως ο χρόνος έκθεσης είναι μικρός (χωρίς να τον θεωρώ αθώο, αφού το πρόβλημα είναι αθροιστικό), πως παίζει μεγάλο ρόλο η απόσταση του καταναλωτή, αλλά το κυριότερο είναι πως αυτό δεν αφορά την Δ.Ε.Η., αλλά την παιδεία των καταναλωτών.^[16]

Συμπερασματικά: 

Καταλαβαίνουμε πως απ’ την Δ.Ε.Η. και το Υπουργείο Ανάπτυξης, εκτός κι αν αποδείξουν το αντίθετο, απαξιώνουν ακόμα τη ζωή, αφού με τη λογική της ισχύος αντιστέκονται στις τοπικές κοινωνίες,^[17] έστω με λιγότερα επιστημονικά όπλα, όταν αυτές διεκδικούν στη μεταβατική αυτή τεχνολογική περίοδο το αυτονόητο, δηλαδή με βάση την αρχή της πρόληψης ή έστω της προφύλαξης^[18] να μην εκτίθενται οι άνθρωποι χωρίς τη θέλησή τους στα πεδία, τουλάχιστον της Υ.Τ..

Και εν τέλει, γιατί ενώ πριν 50 χρόνια η ΔΕΗ τοποθετούσε τα Κ.Υ.Τ. σε μη κατοικημένες περιοχές, όταν ακόμη οι επιπτώσεις άρχισαν να ψηλαφιούνται από λίγους επιστήμονες, ενώ σήμερα που έχουμε από σχετική έως πλήρη βεβαιότητα για τις επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, η ΔΕΗ δεν παίρνει την πρωτοβουλία από μόνη της; Μήπως είναι δέσμια ενός νεκρού πολιτισμού, που είναι πια άταφος νεκρός; Και δεν πιστεύω να ρίξουν αλλού τις ευθύνες… Εξάλλου τα πάντα προσαρμόζονται… Κι ήλθε η ώρα…

Εμείς κατανοούμε το πρόβλημα των επιπτώσεων στην υγεία μας, το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής, χωρίς ν’ αφήνουμε απ’ έξω την υποβάθμιση των κατοικημένων περιοχών και των ιδιοκτησιών, απ’ όπου περνούν οι Γ.Μ.Υ.Τ.. Γι’ αυτό εμείς και τα παιδιά μας δεν θα υπογράψουμε με τα ίδια μας τα χέρια την υποβάθμιση της περιοχής μας και της ζωής μας. Τώρα που πειστήκαμε, όχι μόνο για τις ορατές επιπτώσεις τους, αλλά κυρίως για τις αόρατες, δεν αντέχουμε να βλέπουμε τους πυλώνες Υ. Τ., το σύμβολο κατοχής της περιοχής μας από τη ΔΕΗ.

Δεν τους θέλουμε, είτε μαζεμένους στις παλιές γραμμές, είτε χωρισμένους σε παλιές και καινούργιες στο Δήμο μας, για τα επόμενα 50 χρόνια. Αν η ΔΕΗ δεν σταματήσει αυτά τα σχέδια και δεν μεθοδεύσει την έξοδο των υποσταθμών έξω από τo πολεοδομικό μας συγκρότημα, κι επιμείνει στην πολιτική της, εμείς ως πελάτες και κυρίως ως πολίτες, θα απαντήσουμε με την δική μας πολιτική.

Αγαπητοί συμπολίτες, τελειώνοντας την παρέμβασή μου αυτή, θέλω να τονίσω πως η σύγχρονη τεχνολογία, κατασκευασμένη από τους ειδικά ειδικούς, χωρίς ολιστική αντίληψη της ζωής, δωρίζεται χωρίς περίσκεψη στους απάνθρωπους διαχειριστές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, στους γραφειοκράτες. Το πιό ακραίο φαινόμενο αυτού του άμυαλου πολιτισμού, το βλέπουμε στον ηλεκτρονικό πόλεμο της χρονιάς. Τ’ αυγό του φιδιού όμως, μπορεί να μεγαλώνει και στη μικρή κλίμακα. Μια τέτοια περίπτωση είναι η πολιτική της Δ.Ε.Η. και των συνοδοιπόρων της.

Είναι δουλειά όμως των ζωντανών ανθρώπων, που έχουν μεγάλα οράματα και ριζοσπαστική πολιτική μαζί μ’ ανθρωπιστικά χαρακτηριστικά, να ζητούν την πρόληψη απ’ την εξάρτηση ενός τεχνολογικού πολιτισμού. Γιατί δεν μπορούν να παραδίδουν άλλο τα παιδιά τους, σ’ αυτό τον πολιτισμό, που εκδηλώνεται και στην βορά των ισχυρών πεδίων και στην απειλή των ενεργειακών πολέμων.

Και αν η τέχνη της ζωής μπορεί να νικηθεί πρόσκαιρα από την ισχύ της τεχνικής και των τεχνικών, ισχυρίζομαι πως εμείς και τα παιδιά μας θα πατήσουμε το φρένο του τραίνου, που οδηγεί τόσο στην απαξίωση της ζωής, όσο και στην αποϊεροποίηση της φύσης, δηλαδή στην άρνηση των θείων δώρων της δημιουργίας, κατά την δική μας θεολογική παράδοση.^[19]

Τόσο η παγκόσμια κατακραυγή στον ενεργειακό πόλεμο του κόλπου, με πρωτεύουσα την αντίδραση των παιδιών του κινητού και του διαδικτύου, όσο κι η δική σας υπομονή σ’ αυτή την ημερίδα, το δηλώνουν με περισσή έμφαση. Ευχαριστώ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ομιλία 30.03.2003, Οβρυά Πάτρας. Η εισήγηση δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο βιβλίο «Ηλεκτρομαγνητικά πεδία, Υγεία & Περιβάλλον», Οβρυά 2003, επιμέλεια ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ & ΙΩΑΝΝΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ, σελ. 190-195. Επίσης δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο μου «ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ» με υπότιτλο « στο κεφ. , σελ. 286-296.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας ήταν το 2003 καθηγητής φυσικής, πτ. θεολογίας και Πρόεδρος του Συλλόγου ΣΠΕΚΕΟ, του τότε Καποδιστριακού Δήμου Μεσσάτιδας με έδρα την Οβρυά.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Γραπτή εισήγηση, που τμήματά της εκφωνήθηκαν στην ημερίδα «Ηλεκτρομαγνητικά πεδία, Υγεία και Περιβάλλον» στην Οβρυά Μεσσάτιδας, 30.03.2003, στην αίθουσα του εκεί Γυμνασίου.

[2] «…S & A, (Shock and Αwe) φέρεται από το τέλος της δεκαετίας του 1990 μία σύγχρονη στρατιωτική τακτική, γνωστή και ως «τακτική ταχείας κατάληψης», (ή κυριαρχίας) που ανάγεται σε μετα-ψυχροπολεμικό στρατιωτικό δόγμα, με συμμετοχή συντριπτικής στρατιωτικής δύναμης που με θεαματική επίδειξη καταβάλει άμεσα το ηθικό του αντιπάλου στα πεδία των μαχών. Το δόγμα αυτό γράφτηκε από τους Έρλαν Ούλμαν (Harlan Κ. Ullman) και Τζ. Γουέντι (James P. Wade) το 1996 και παρουσιάστηκε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας των ΗΠΑ…».

[https://el.wikipedia.org/wiki/Σοκ_και_Δέος].

[3] Χρήστου Γιανναρά, «Ορθός λόγος και κοινωνική πρακτική», εκδόσεις «ΔΟΜΟΣ», ΑΘΗΝΑ 1984, σελ. 72.

[4] Choruses from the rock – Henryk Skolimowski «ΟΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΑ», εκδόσεις «Κάλβος» 1984, μετάφραση Δ.(ημοσθένη) Κούρτοβικ, σελ. 36.

[5] Πλάτων, Θεαίτητος, 166d. «Το απόσπασμα αυτό είναι από τον διάλογο του Πλάτωνα Θεαίτητος και συνήθως ονομάζεται Απολογία ή Υπεράσπιση του Πρωταγόρα.

O Πρωταγόρας, αρχηγέτης της σοφιστικής, με τη διδασκαλία του ότι «μέτρο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος» υπογραμμίζει τον σχετικό χαρακτήρα της γνώσης, δέχεται ότι ο κάθε άνθρωπος είναι το κριτήριο για όλα τα θέματα, τα συγκεκριμένα και τα αφηρημένα, και εισάγει στη φιλοσοφία τον σχετικισμό. Η διδασκαλία αυτή εκφράζει τη θέση ότι κάθε γνώμη λογίζεται εξίσου αληθινή με οποιαδήποτε άλλη».

[http://ebooks.edu.gr/, ΕΝOTΗTΑ 3^η, «Σχετικότητα της γνώσης και αγνωστικισμός»].

[6] «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 30.01.2003, σελ. 11-130 & «Προς μιαν απελευθερωτική τεχνολογία», Murray Bookcin (Μάρευ Μπούκτσιν), εκδόσεις «ΔΙΕΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ», σελ. 89.

[7] Henryk Skolimowski «ΟΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΑ», εκδόσεις «Κάλβος» 1984, μετ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, σελ. 186-187.

[8] Δημητρίου Τσανάκα, «Τα Ηλεκτρικά και Μαγνητικά Πεδία χαμηλών συχνοτήτων, ως περιβαλλοντικοί παράγοντες», ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2000, Σελ.14 και «ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΓΩΓΩΝ ΕΝΑΕΡΙΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ κλπ», ΣΥΝΟΔΟΣ ΒΟΛΟΣ 2000, σελ. 233-246.

[9] Τάκης Νικολόπουλος, καθηγητής στο ΤΕΙ Μεσολογγίου, ημερίδα της ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ. (Οικολογική Κίνηση Πάτρας), 24.05.2002, Πρακτικά, σελ. 52.

[10] Κορνήλιος Καστοριάδης, «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», Αθήνα, εκδόσεις «Ράππα» 1978, σελ. 236.

[11] Κωνσταντίνος Θ. Λιολιούσης, «Βιολογικές επιδράσεις της Η. Μ. ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ», εκδόσεις «ΔΙΑΥΛΟΣ», σελ.96.

[12] Παράβαλε: Δημήτριος Τσανάκας, ΠΡΑΚΤΙΚΑ ημερίδας ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ., σελ. 6-7.

[13] Κωνσταντίνος Θ. Λιολιούσης, όπως προηγούμενα, σελ.106, 208.

[14] Νικόλαος Μπεράτης, ημερίδα ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ., σελ.38-39.

[15] Κωνσταντίνος Θ. Λιολιούσης, όπως προηγούμενα, σελ. 112-118.

[16] Σ. Τσαλίκης, πρακτικά ημερίδας ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ., σελ. 50-51.

[17] Παναγιώτης Κόρπας, περιοδικό «ΑΡΔΗΝ», τεύχος 40-41, σελ.14.

[18] Τάκης Νικολόπουλος, ΠΡΑΚΤΙΚΑ ημερίδας ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ., σελ. 54-56.

[19] Μητροπολίτη ΠΕΡΓΑΜΟΥ, ΙΩΑΝΝΗ Δ. ΖΗΖΙΟΥΛΑ, «Η ΚΤΙΣΗ ΩΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ», στο «Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της Οικολογίας», εκδόσεις «ΑΚΡΙΤΑΣ», ΑΘΗΝΑ 1992, σελ 122-123.