ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Αποστάξεις σε καιρούς δυστοπίας

Του Νίκου Προσκεφαλά*

Ζούμε, δίχως αμφιβολία, σε καιρούς δυστοπίας. Η καταναλωτική ευωχία που μας υποσχέθηκε με τυμπανοκρουσίες ο θαυμαστός νέος κόσμος της αγοράς και του χρήματος, από τη μεταπολίτευση τουλάχιστον και μετά, εξαφανίζεται σταδιακά από μπροστά μας, καθώς υπήρξε μάλλον το δόλωμα για μια νέα μορφή υποδούλωσης της ανθρώπινης ύπαρξης, ο παραμορφωτικός καθρέφτης στου οποίου πάνω τα συντρίμμια απομείναμε μόνοι, γυμνοί και ρακένδυτοι, να αναζητάμε διακαώς το χαμένο νόημα και να φλερτάρουμε με το μηδέν. Σπουδάζουμε πια τη δυστυχία, στο οικονομικό, στο κοινωνικό, στο υπαρξιακό, στο γεωπολιτικό επίπεδο, στην ίδια μας τελικά την αυτοσυνειδησία ως όντα σκεπτόμενα και σχετιζόμενα.

Η Μαύρη Μόρια

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Προδημοσίευση του ποιήματος που κλείνει την ποιητική συλλογή που έρχεται: «Αποστάξεις σε καιρούς δυστοπίας», 77 νύξεις άλλης βιωτής και πολιτείας.

Ευρωπαίοι και νατοϊκοί

με συνθήκες τα σύνορα σφραγίσαν,

προς τα βάθη Αλβιώνας της γηραιάς.

Υπέγραψαν των μνημονίων υποτακτικοί.

****

Το τριακονταετές χρονικό για τη σωτηρία του διατηρητέου Ι. Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου και οι τελευταίες ενέργειες χρηματοδότησης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Φτάσαμε κοντά στην πηγή, αλλά θα πιεί νερό ο τραυματισμένος και σπάνιος νεοβυζαντινός ναός της 7Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κοιμητήριο της Κέρτεζης; Πρόκειται για αρχιτεκτονική  μονόκλιτης, μονόκογχης βασιλικής μετά τρούλου. Είναι κατάγραφος από νεοβυζαντινές εικόνες. Αυτές και η αρχιτεκτονική τον χρονολογούν με βεβαιότητα πριν τον 18^ο αι. μ.Χ. Υπάρχουν όμως και προσεγγίσεις που φτάνουν μέχρι τον 12ο αι.

Έχουν δημοσιευτεί πριν μία εικοσαετία αφενός λεπτομέρειες[1], αλλά και πρόσφατη συλλογή δημοσιευμένων αναφορών[2].  Παράλληλα έχει γίνει πριν τον σεισμό της 8^ης Ιουνίου του 2008 πλήρης φωτογράφιση υπερυψηλής ανάλυσης, η οποία έχει αποθηκευτεί ηλεκτρονικά[3]! Δυστυχώς, παρά μια σειρά ενεργειών την τελευταία τριακονταετία, κανένας θεσμός δεν κατάφερε να φέρει εις πέρας την δυνατότητα πλήρους συντήρησης, ώστε να είναι κραταιός, επισκέψιμος και λειτουργήσιμος. Η τελευταία μαχαιριά έπεσε πάνω του με το σεισμό της 8^ης Ιουνίου του 2008…

Ο Ι. Ν. της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κοιμητήριο της Κέρτεζης, που αποτελούσε τον κεντρικό ναό της ενορίας μέχρι τις αρχές του 19^ου αι., αποτελεί ταυτόχρονα το κόσμημα, αλλά εδώ και έναν αιώνα αποτελεί και ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Από το 2018 ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια και τώρα είμαστε ένα βήμα πριν την χρηματοδότηση, αρχικά για «Αναλυτική τεχνική έκθεση από μηχανικό για άμεσα μέτρα προστασίας και μελέτη συντήρησης των τοιχογραφιών του ναού» και κατόπιν για την εκτέλεση των έργων με την ορθή σειρά.

Στο άρθρο αυτό θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις ενέργειες της τελευταίας τριακονταετίας που έχουν γίνει με το αντίστοιχο αποτέλεσμά τους και φυσικά τις πρόσφατες ενέργειες εντός του Αυγούστου του 2020…

ΙΙ. Ιστορικό ενεργειών τελευταίας τριακονταετίας

Ποικίλες κλειστές διαδρομές στην Κέρτεζη των νερών και του πράσινου – Ι. Η μικρή οικιστική διαδρομή

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Α. Εισαγωγικά

Πριν ενάμισυ χρόνο πάρθηκε η αρχική απόφαση από το Περιβαλλοντικό Κέντρο Κλειτορίας-Ακράτας για ένταξη και της Κέρτεζης στα βιωματικά εκπαιδευτικά και εν γένει περιβαλλοντικά μαθήματα. Πρόσφατα (9 Ιούνη 2020) είχαμε και την επίσκεψη και των τεσσάρων στελεχών του κέντρου στην Κέρτεζη, όπου και τους ξεναγήσαμε σε τρεις διαδρομές γύρω από τις απαρχές του κερτεζίτικου Βουραϊκού περνώντας και από πολλά φυσικά και τεχνικά μνημεία.

Παράλληλα ο Σύλλογος Κερτεζιτών Αθήνας με έχει παρακαλέσει να σχεδιάσω μερικές διαδρομές. Έτσι αποφάσισα να τις σχεδιάσω, εμπλουτίσω με φωτογραφικό οδοιπορικό και φυσικά συγκεκριμένα σχόλια. Σε κάποια σημεία θα κάνω ειδικές παρατηρήσεις για διευκόλυνση των περιπατητών και οδοιπόρων. Όλες οι διαδρομές θα έχουν αφετηρία και τέρμα την κεντρική μας πλατεία, όπου ο Πλάτανος και η πέτρινη εκκλησία της Παντάνασσας (Γέννηση της Θεοτόκου).

Θα ξεκινήσουμε με την πιο μικρή διαδρομή που μπορούν να κάνουν και μικρά παιδιά του νηπιαγωγείου ή των πρώτων τάξεων του δημοτικού, είτε με τους γονείς τους, είτε μέσω του περιβαλλοντικού Κέντρου και των νηπιαγωγών ή δασκάλων τους. Θα την ονομάσω «η μικρή οικιστική διαδρομή» για χάρη της συνεννόησης. Όλες οι νότιες διαδρομές θα περνούν από τον Πύργο του Φραντζή/«Λιάρου», θα εφάπτονται του πεσμένου νερόμυλου και νεροτριβής Λαφογιάννη/«Λιάρου», το Κεφαλόβρυσο, τον Αη Γιάννη, τις τρεις πέτρινες γέφυρες και τις παρυφές του καστανόδασους.

Για καλύτερη εικόνα θα υπάρχουν δύο σχέδια των διαδρομών. Ένα πάνω σε κοντινή φωτογραφία και ένα σε απόσπασμα του παγκόσμιου χάρτη (google map). Θα συμπληρώνονται με πλήθος φωτογραφιών κατά τη διαδρομή, νοητές στάσεις και σχόλια. Κάποια σχόλια θα αναρτηθούν σε δεύτερη φάση. Πατώντας δεξί κλικ σε κάθε φωτογραφία βγαίνει πολύ μεγαλύτερη και φυσικά καθαρή «σε νέα καρτέλα».

Β. Η μικρή οικιστική διαδρομή

Ξεκινάμε από τη θέση 1 (κεντρικός πλάτανος και Παντάνασσα με το πέτρινο επιβλητικό καμπαναριό), περνάμε στη θέση 2 ( στην προέκταση του μεγάλου αλλά σκεπασμένου πέτρινου γεφυριού στο παραπόταμο Λίθο που έρχεται από τα έλατα. Κατόπιν θα πάρουμε ένα μέρος ενός παλιού στενού δρόμου του οικισμού με στάση στη θέση 3, όπου και το πέτρινο ορατό γεφύρι του «Γιαγουδή»/»Πλιάκα» πάνω από την κοίτη του ποταμίσκου των κεντρικών νερών από το Κεφαλόβρυσο.

Παραδοσιακό ψωμί Κέρτεζης με προζύμι στην πόλη

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Η περίοδος του δίμηνου εγκλεισμού λόγω κορονοϊού και πολιτικής της κυβέρνησης Κυριάκου Μητσοτάκη, μου έδωσε την ευκαιρία να δοκιμάσω την διαδικασία ζυμώματος ψωμιού με το παραδοσιακό προζύμι. Αυτό έγινε βεβαίως σε μικρή ποσότητα. Η μοναδική διαφορά ήταν η χρήση ηλεκτρικής κουζίνας αντί παραδοσιακού οικογενειακού ξυλόφουρνου.

Η πλήρης και αναλυτική περιγραφή της οικιακής παρασκευής του παραδοσιακού χωριάτικου ψωμιού έχει γραφτεί στο υπό έκδοση νέο βιβλίο μας (Β΄ τόμος) με τίτλο: «Η οικονομία στα βουνά και η Κέρτεζη», που προγραμματίζεται να εκδοθεί από τις εκδόσεις Αρμός τον επόμενο χρόνο. Εδώ θα παρουσιάσουμε με συντομία και με σχετικές διαδικασίες την Παρασκευή για ένα σύγχρονο σπίτι με 1,7 κιλά αλεύρι.

Ι) Υλικά

προζύμι 100 γραμμαρίων, αλεύρι ολικής άλεσης 1 κιλό, αλεύρι κίτρινο 700 γραμμάρια, μία κουταλιά της σούπας ξύδι, μία με δύο πρέζες ψιλό αλάτι, μία πρέζα (μαύρη) ζάχαρη, λάδι για άλειμμα των ταψιών, χλιαρό νερό όσο πάρει.

ΙΙ) Ανάχρεια (εργαλεία)

Αναμνήσεις από τις μακρινές ημέρες του Πάσχα στην Κέρτεζη

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Οι μέρες του Πάσχα στην Κέρτεζη είχαν έναν εορταστικό ανάμικτο τρόπο ανάδειξης, λαμβάνοντας υπόψιν τόσο τις εργασίες των κατοίκων (κυρίως μικροαγροτών και τσοπάνηδων), όσο και επιρροές του μοναστηριακού τυπικού! Φυσικά και συμμετείχαν και πολλά γνωστά λαογραφικά στοιχεία, όπως τα λεγόμενα κάλαντα. Το εκκλησιαστικό και λαογραφικό τυπικό με αργίες ημερών και ωρών ξεκινούσε από το Σάββατο του Λαζάρου και τελείωνε την Κυριακή του Θωμά! Πολλά στοιχεία απ’ αυτά διατηρούνται ακόμα.

Το πρωινό του Λαζάρου στον μεν ναό γιορταζόταν η προσδοκία της «κοινής Ανάστασης», ενώ στα σπίτια τα παιδιά έψαλλαν: «Ήλθε ο Λάζαρος, ήλθαν τα βάγια,/ ήλθε κι ο Υιός της Παναγίας./ Κάπου λάλησε πουλί κι αηδόνι/ κι απλοήθηκε το χελιδόνι./ Έβγα Λάζαρε δος μου λεμόνι,/ να το φύτευα στο περιβόλι…». Από την προηγούμενη τα παιδιά είχαν στολίσει με άγρια πορτοκαλί άνθη τα καλαθάκια και πρωί-πρωί περνούσαμε από τα σπίτια. Στο ψάλσιμο οι κυράδες μας φίλευαν κυρίως φρέσκα αυγά και σπάνια κουλούρια. Τα λαμπροκούλουρα φτιαχνόντουσαν την ίδια μέρα, αλλά μετά το σχόλασμα της εκκλησίας. Ήταν δύο ειδών: Τα αρτύσιμα με αυγά και γάλα και τα λαδερά με προζύμι.

Η επόμενη ημέρα, Κυριακή των βαΐων, ήταν εορταστική με τα βάγια ως ευλογία και το μεσημεριανό με μπακαλιάρο τηγανιτό και σκορδαλιά από πουρέ πατάτας.

Τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής στην Κέρτεζη

Επιμέλεια Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Από το απόγευμα της Μεγάλης Πέμπτης τα νεαρά αγόρια (συνήθως) ξαμολιόμαστε στα γύρω βουνά να μαζέψουμε τα ακάνθινα κλαδιά από το φυτό «Αλπομηλιά» (ένας όμορφος ακανθώδης θάμνος με κόκκινους καρπούς) και άγριες ανθισμένες βιολέτες (χρώματος μωβ). Τα κλαδιά της Αλπομηλιάς τα πλέκαμε στο καλαμένιο καλαθάκι μας. Τα άνθη της Αγριοβιολέτας τα βάζαμε ανάμεσά τους και στη βάση του καλαθιού (για να μη σπάνε τα αυγά, που μας δώριζαν οι κυράδες του χωριού.

Βγαίναμε πρωί – πρωί ένας-ένας ή δύο-δύο με το πένθιμο κτύπημα της καμπάνας της κεντρικής εκκλησιάς, που ως γνωστόν ξεκινούσε τις Μεγάλες ώρες στις 14.00 το μεσημέρι, ενώ η Αποκαθήλωση τελείωνε στις 17.00. Το ξεκίνημα γινόταν από το Μαχαλά (γειτονιά) της κάθε παρέας και ακολουθούσε κάποια σχεδιασμένη διαδρομή. Λέγοντας σχεδόν οι περισσότεροι όλα τα κάλαντα (από 14 στροφές) φιλεβόμασταν κυρίως αναστάσιμα κουλούρια ή αυγά φρέσκα (άβαφα). Τα παλαιότερα χρόνια μερικοί τα πουλούσαν στα μπακάλικα… Αργότερα άρχισαν να δίνουν και κέρματα.

****

Σήμερα μαύρος ουρανός,
σήμερα μαύρη μέρα.
Σήμερα όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.

Σήμερα έβαλαν βουλή
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά,
και τρισκαταραμένοι,
για να σταυρώσουν τον Χριστό
των Πάντων Βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε
να μπει σε περιβόλι,
να λάβει δείπνο μυστικό
να τον συλλάβουν όλοι.

Η Παναγιά η Δέσποινα
καθόταν μοναχή της,
τας προσευχάς της έκανε
για τον μονογενή της.

Φωνή της ήλθε εξ ουρανού,
κι απ΄ Αρχαγγέλου στόμα,
«σώζουν κυρά μου οι προσευχές,
σώζουν και οι μετάνοιες.

Το γιό σου τον επιάσανε
και στα καρφιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τας αυλάς
εκεί τον τυρανάννε.

Και τον χαλκιά διατάξανε.
Χαλκιά φτιάξε καρφιά,
φτιάξε τρία περόνια.
Και κείνος ο παράνομος
βαρεί και φτιάχνει πέντε.

Συ Φαραέ που τά ‘φτιαξες
πρέπει να μας διατάξεις.
Βάλτε τα δυό στα χέρια του
και τ’ άλλα δυό στα πόδια.

Το πέμπτο το φαρμακερό
βάλτε του στην καρδιά του,
να στάξει αίμα και νερό
να λιγωθεί η καρδιά του».

Η Παναγιά σαν τάκουσε
έπεσε και λιγώθη.
Σταμνιά νερό της ρίξανε,
τρία κανάτια μόσχο,
και τρία νεροδόσταμα
για να της έρθει ο νούς της.

Και σαν της ήρθε ο λογισμός
και σαν της ήρθε ο νους της,
ζητά μαχαίρι να σφαγεί,
φωτιά να πέσει μέσα,
ζητά γκρεμό να πάει να πέσει,

ζητά κι αγριοψάλιδο

να κόψει τα μαλλιά της.

Η Μάρθα κι η Μαγδαληνή
και του Λαζάρου η μάνα,
και του Ιακώβου η αδελφή
και οι τέσσερις αντάμα,
πήρανε το δρόμο το στρατί,
στρατί το μονοπάτι.

Και το στρατί τις έβγαλε
μέσ’ του ληστού τον πόρτα.
Άνοιξε πόρτα του ληστή
και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από τον φόβο της
ανοίγει μοναχή της.

Τηράει δεξά,
τηράει ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηράει δεξιότερα,
βλέπει τον Αηγιάννη.

Αφέντα Άη Γιάννη Πρόδρομε
και Βαπτιστά του γιού μου,
μην είδες τον Υόκα μου
και σε τον Δάσκαλό σου;

Δεν έχω στόμα να σου πω,
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χειροπάλαμο
για να σου τόνε δείξω.

Βλέπεις εκείνον το γυμνό,
τον παραπονεμένο;
Όπου φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτηγμένο;

Όπου φορεί στην κεφαλή
ακάνθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γιόκας σου
και εμέ ο διδάσκαλός μου.

Η Παναγιά σαν τ’ άκουσε
γλυκά τον ερωτάει.
Δεν μου μιλάς παιδάκι μου,
δεν μου μιλάς παιδί μου.

Τι να σου πω μανούλα μου
που διάφορο δεν έχεις.

Σύρε μάνα μ’ στο σπίτι σου,

κάμε την προσευχή σου.

Bάλε κρασί στο μαστραπά

κι αφράτο παξιμάδι.

Και δώσε την παρηγοριά

να την ελάβουν κι άλλοι.

Μόνο το Μέγα Σάββατο,
κοντά στο μεσονύχτι,
που θα λαλήσει ο πετεινός,
σημαίνουν οι καμπάνες,

σημαίνει ο Θεός,

σημαίνει η γη,

σημαίνουν τ’ επουράνια,
σημαίνει κι η Άγια Σοφιά
με τις χρυσές καμπάνες.

Όποιος το ακούει σώζεται,
κι όποιος το λέει αγιάζει,
και όποιος το καλοφουγκραστεί
Παράδεισο θα λάβει.

Παράδεισο και λίβανο
από τον Άγιο Τάφο.

Και του χρόνου.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη (Καλαβρύτων).

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως: 1. τον συμπατριώτη μας Κώστα Ιω. Γιαννόπουλο/«Τριτσιμπίδα» που μου θύμισε την ονομασία των φυτών που στολίζαμε το καλαθάκι. 2. Την Βασιλική Στεφανοπούλου – Ζαφειροπούλου που μας τα «είπε» από το μπαλκόνι του σπιτιού της και 3. Τον συνάδελφο κουτελιώτη Θεοδόση Παναγόπουλο, που με τη σημερινή του ανάρτηση στο φ/β, μου κάλυψε κάποια κενά από τα κάλαντα, που είχα ξεχάσει!

Ερωτηματικά και σχόλια στην 3^η απόφαση της ΔΙΣ της Εκκλησίας της Ελλάδας

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Με πολλή περίσκεψη, χαρά, αγωνία, αλλά και γενικότερο φόβο, διάβασα τα 9 σημεία της 3^ης απόφασης της Δ.Ι.Σ. της Εκκλησίας της Ελλάδας (01.04.2020 [3]). Σας καταθέτω σχολιασμούς, παρατηρήσεις και ερωτήματα. «Ήρεμα ρωτώ»…

Ένα γενικό ερώτημα: Τελικά λειτουργικά και ευχαριστιακά έχει κάποιο θεολογικό νόημα να τελείται η Θεία Λειτουργία «κεκλεισμένων των θυρών» χωρίς να διακονούνται ευχαριστιακά οι πιστοί στα εγκλωβισμένα σπίτια τους; Αποτελεί απάντηση η τηλεοπτική ή διαδικτυακή ανα-μετάδοση;

Α). Στα σημεία 1), 2), 3) και 4) ευθυγραμμίζεται σχεδόν πλήρως με τις αποφάσεις της κυβέρνησης (Κυριάκου Μητσοτάκη), αλλά διαφοροποιείται από τις δύο προηγούμενες αποφάσεις της (09.03.2020 [1] και 16.03.2020 [2]). Να σημειώσουμε ότι η σύνθεση είναι η ίδια και έγινε με τηλεδιάσκεψη των μελών. Αυτό από μόνο του ούτε μεμπτό είναι, ούτε επαινετό, αφού το πολιτικό πλαίσιο έχει αλλάξει, όπως και το «άδειασμα» του Πρωθυπουργού αμέσως μετά την 2^η, σαφώς σοφότερη κατά την ταπεινή μου γνώμη, ανακοίνωσή της. Δεν προτρέπει όμως την κυβέρνηση να διαθέσει όσα αναγκαία ποσά χρειάζονται και ζητούν θεσμικά οι γιατροί. Αν το έκανε, θα ήταν βεβαίως μια υπέρβαση, αλλά λυτρωτική στον τρόπο σχέση της με την Πολιτεία. Δεν τόλμησε ή δεν γνώριζε.

Αναμπουμπούλα

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ο δρόμος για το μετάξι έκλεισε,

κι οι άμαξες οσφρίστηκαν μηχανοστάσιο.

Με γάντια οι γιατροί και κιάλια είδαν

νέους συναδέλφους, ορεξάτους.

Κι οι νοσοκόμες ομοίως, κορίτσια φρέσκα,

λίγα δέχτηκαν, με κέφι λαμπερό.

 

Ασφάλεια και τάξη έξω από τις πόρτες,

τα μάτια όμως καρφώνονται με τρόμο

στις κόρες διπλανών συνοδοιπόρων.

Ελευθερίες κρυμμένες σε έρμα κινητά,

η Άνοιξη να τρέχει μυρωδάτη,

ψυχές παγωμένες, με φόβο λαξευτό.

 

Οι κορώνες ταξιδεύουν σε δύση κι ανατολή,

σε κίτρινους, άσπρους, μαύρους

κι ερυθρόδερμες γυναίκες.

Υγεία νά‘χουμε, ως τυφλοπόντικες, ακούω,

κι ο εγκλεισμός μας λένε τώρα οι ταγοί

συνάντηση ας γίνει ηλεκτρομαγνητική.

 

Πνεύματος τώρα πείνα με δίψα μόνιμη να γίνει,

κι οι συνευρέσεις των ανθρώπων

αμάρτημα, κι ενοχή και τρόμος.

Μεσ’ την αναμπουμπούλα οι λύκοι

βρήκαν χαρτιά γεμάτες τις κοκκινοσκουφίτσες,

μα η αλληλεγγύη ακόμα να μένει ορφανή.

Πάτρα, 23.03.2020

Μετά φόβου Θεού και κορονοϊού…

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Ο κορονοϊός, εκτός από αναστατώσεις, παθογένειες, ασθένειες και θανάτους (σύντομα) σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, έφερε στην επιφάνεια και ζητήματα στη λειτουργική ζωή των τοπικών εκκλησιών εκ των έξω. Οι τοπικές Εκκλησίες ζουν μέσα στον κόσμο και υφίστανται τα πλαίσια που τους καθορίζουν οι αντιλήψεις, οι κοσμοθεωρίες, τα «πιστεύω» και οι εκάστοτε συσχετισμοί δύναμης στις κοινωνίες. Έτσι οι παντός είδους πιέσεις, δίκαιες ή άδικες, υγειονομικού, φοβικού ή ιδεολογικού επιπέδου αναγκάζουν τις ηγεσίες των τοπικών εκκλησιών σε αποφάσεις.

Έτσι βγαίνουν με ένταση και έκταση και οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις που οφείλονται σε μονομερείς οράσεις των πραγμάτων. Θα εντοπίσω αρχικά δύο πολύ εμφανείς:

1. Την ιδεολογικού και κοσμοθεωρητικού επιπέδου επίθεση των νεοδιαφωτιστών με βασικά επιχειρήματα τον ορθολογισμό, τις επιστήμες, την υγεία, την ισονομία και τα συναφή. Και οι περισσότεροι επικεντρώνουν στην κοινή συμμετοχή κατά τη Θεία Ευχαριστία.

2. Την θρησκευτικού τύπου εμμονή, πολλές φορές με μια θεολογική μονομέρεια που θυμίζει παλαιά προβλήματα, πολλά από τους πρώτους αιώνες, που οδήγησαν σε τοπικές και οικουμενικές συνόδους. Κάποια εντοπίστηκαν πολύ νωρίτερα και περιλαμβάνονται και στις επιστολές της Καινής Διαθήκης.

ΙΙ. Περί επιστήμης και «θρησκείας»