Μετανεωτερικότητα και Ελευθερία:

Επιστημολογικές και Πολιτιστικές Ασυνέχειες

 

Του Γιώργου Παύλου

 

 

Πραγματικά κανείς, όταν καλείται να μιλήσει γι' αυτά τα πράγματα, δεν ξέρει καμιά φορά από πού ν' αρχίσει ή τί να πρωτοπεί, γιατί όντως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα γεγονός ουσιώδους σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται να μιλήσουμε για το χρόνο και για τον κόσμο, και όταν πρόκειται να μιλήσουμε για έναν πολιτισμό, όπως είναι αυτός ο πολιτισμός που κουβαλάει αυτός ο τόπος. Εννοούμε δε το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό διότι, εάν άλλα είδη πολιτισμών θέλουν να αναγκάσουν τον κόσμο να υποταχθεί σε μια γενική μορφή ή δομή, σ' ένα γενικό πλαίσιο, τούτος ο πολιτισμός που κουβαλάμε στις πλάτες μας ως Έλληνες είναι κάτι το ανάποδο: θέλει να σώσει το επιμέρους, θέλει να αναδείξει τα ελάχιστα και τα μηδαμινά αυτά για τα οποία όσοι ασχολούνται με τις μεγάλες ιδέες θεωρούν ασήμαντα να ασχοληθούν. Τούτος ο πολιτισμός, λοιπόν, είναι ένα μοιρολόι του συγκεκριμένου, του ελάχιστου, του ασήμαντου, του εφήμερου, γι' αυτό και είναι δύσκολος πολιτισμός.

Κατ’ αρχάς, να αναφέρω κάποιες συγκεκριμένες μνήμες που μας βοηθούν να αναμετρηθούμε μ’ έναν τόπο και μ’ έναν τρόπο όπως είναι ο δικός μας τόπος και τρόπος και που μας πάει πολύ μακριά και προς το παρελθόν και προς το μέλλον.

Πριν λίγες μέρες ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθήσω ένα γεγονός σ’ ένα σχολείο που μου έχουν ζητήσει να είμαι επιστημονικός υπεύθυνος, κι εκεί έζησα ένα στιγμιότυπο που νομίζω ότι αξίζει να σας το πω. Ένα παιδί της Α' Γυμνασίου δημιουργούσε προβλήματα, κούραζε τους δασκάλους του και αναγκάστηκε ένας καθηγητής του να το φέρει στους συντονιστές αυτού του σχολικού προγράμματος. Ένας συντονιστής, ένας δάσκαλος – από πόνο ο ίδιος για τις αταξίες του μικρού – του τράβηξε τα αυτιά, τον χαστούκισε επειδή δεν ήταν υπάκουος, και εγώ είδα το παιδί αυτό να κλαίει. Ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, με πρόσωπο φωτεινό. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, δεν ήθελα να σταματήσω την επέμβαση αυτή του δασκάλου μπρος σε όλους τους άλλους μαθητές. Μετά το πήρα παράμερα, κατεβήκαμε κάτω και το κράτησα στην αγκαλιά μου, το χάιδεψα και το φίλησα. Μιλήσαμε λίγο και μου είπε ότι είναι ορφανό, ότι ζει με τον παππού του και τη γιαγιά του. Του έλεγα ότι είναι καλό να αρχίσει να μαθαίνει γράμματα και πολλά παρόμοια. Μου έλεγε συνεχώς κλαίγοντας: «Ναι, κύριε. Ναι, κύριε». Ένα μικρό παιδί ορφανό, αδύναμο, χτυπημένο από τη μοίρα του σ' έναν κόσμο ψυχρό, αδιάφορο, αφιλόξενο. Εν τέλει μία ύπαρξη μερική και ατομική μέσα στον κόσμο – τον ιστορικό. Ένα δάκρυ ξεχασμένο στο χρόνο και την ιστορία που κρίνει τον κόσμο και την ιστορία.

Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για μένα προσωπικά, αλλά νομίζω ότι φανερώνει και το δικό μας δρόμο ως Έλληνες και ως ανθρώπους. Ότι σ' αυτό το εφήμερο, το συγκεκριμένο σώμα το απτό, μπορεί κανείς να συναντάει κάτι απερίγραπτο, κάτι το μέγιστο που αναμετράει τους χώρους και τους χρόνους, που μας βάζει μπροστά σ' ένα συμβάν, σ' ένα σημείο, και  ταυτόχρονα μας σταματάει μπρος στο αδιάβατο της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο έτσι εύκολα εμείς.

 

Αυτό το γεγονός, αυτή η συνάντηση με το εφήμερο – τουλάχιστον στην τραγική στιγμή του – μου θύμισε κάτι από την περιοχή της Τέχνης, που θα το ξέρετε ίσως πολλοί από σας. Σας το αναφέρω, γιατί νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Θυμάστε την ταινία Τσαμπ – Ιταλού σκηνοθέτη – όπου ένα παιδί που ζει με τον πατέρα του, πρώην αθλητή του μποξ, ο οποίος μετά τις δόξες πλέον αρχίζει να γερνάει εργαζόμενος ως απλός εργάτης στον ιππόδρομο, ενώ η μητέρα του που αποφάσισε να ζήσει μια μεγάλη ζωή μ’ έναν σπουδαίο άνθρωπο, παίρνει για λίγο το παιδί μαζί στο πλούσιο σπίτι της. Το παιδί δεν αντέχει και επιστρέ­φει στον πατέρα του. Αναζητώντας τον πατέρα του φθάνει σ' έναν άδειο χώρο φωνάζοντας διαρκώς και με αγωνία το όνομά του. Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία είναι μια από τις συγκλονιστικές στιγμές που μπορεί να παρουσιάσει η Δυτική Τέχνη. Ίσως εμείς, μέσα από την εμπειρία του δικού μας τρόπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα στοιχεία. Διότι είναι αυτή η εμπειρία της κοσμικής ορφάνιας, που μόνο ο άνθρωπος ως ενσυνείδητο ον μπορεί να βιώσει μ' έναν τρόπο που τον οδηγεί, ώστε ο ίδιος να αναλάβει την ευθύνη για όλον τον κόσμο, αλλά όχι με μια καρικατούρα μετασχηματισμού του Κόσμου και της Ιστορίας, αλλά με μια ευθύνη που πάει πολύ μακριά. Ο άνθρωπος αγωνιά και αισθάνεται ευθύνη για ολόκληρο τον κόσμο και το σύμπαν. Αυτή είναι η εμπειρία της απουσίας που και ο Σάρτρ περιγράφει έτσι έντονα.

 

Άλλο ένα στιγμιότυπο πάλι από την τέχνη, νομίζω ότι μας βοηθά να μπούμε σε μια περιοχή, όπου ορίζονται τα πράγματα μόνα τους και αυτομάτως χωρίς να κουραζόμαστε. Είναι αυτή η στιγμή που στο έργο Σολάρις του Ταρκόφσκι μία κοπέλα που είναι βασικά η υλοποίηση της μνήμης ενός εκ των ηρώων, μέσα σε έναν περίεργο πλανητικό χώρο αναγκάζεται να παρακαλεί τους ιπιστήμονες να της επιτρέψουν να ζήσει μαζί τους, γιατί όπως ισχυρίζεται αυτή η υλοποιημένη μνήμη-άνθρωπος επιθυμεί, νιώθει, αισθάνεται, διψάει, πονάει και τα λοιπά. Οι επιστήμονες της λένε ότι δεν υφίσταται, δεν υπάρχει, και ότι απλώς είναι μια υλοποιημένη μνήμη από νετρόνια.

 

Νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα μας πηγαίνουν στην καρδιά αυτού του πολιτισμού που κουβαλάμε. Γιατί προσωπικά, αισθάνομαι ότι μετανεωτερικότητα σημαίνει επανεύρεση αυτού του τρόπου που μας ξανακάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Μας δίνει θάρρος να μη φοβούμαστε να είμαστε αυτό που είμαστε.

 

Όντως η διάνοια του ανθρώπου νεκρώνει τον κόσμο. Όντως τα συγκεκριμένα όντα σ' έναν πολιτισμό που δομείται σήμερα όλο και πιο πολύ απρόσωπα χάνουν τη σημασία τους. Γίνονται απλώς μια ύλη, μια μορφοποίηση μιας γενικής ιδέας. Αυτό θα πει κανείς ότι είναι ένας ανάστροφος πλατωνισμός. Ο Πλάτωνας φαντάζεται το νοητό κόσμο, εμπνέεται το νοητό κόσμο των ιδεών για να σώσει – όσο γίνεται – τον εφήμερο κόσμο, τον κόσμο των σωμάτων, τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Βέβαια, αναγκάζεται να παραδεχθεί όπως όλος ο ελληνικός πολιτισμός την εμπειρία της ανάγκης: ότι τούτος ο κόσμος έχει μέσα του μια τραγικότητα. Βρίσκεται στην περιοχή της ανάγκης. Αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ταύτιζαν με αυτό που ονομάστηκε ύλη.

Αιτία της ανάγκης και της γενέσεως και της φθοράς είναι ένας υλικός φορέας, ο οποίος από τη φύση του υπόκειται σε μία διαρκή κίνηση, σ' ένα «γίγνεσθαι» και δε μπορεί να περάσει στην περιοχή του «είναι». Γι' αυτό και τα εφήμερα όντα, τα συγκεκριμένα, τα αισθητά δεν μπορούν να είναι όντα όντως. Αυτό που έχει σημασία είναι το γένος, η ιδέα που στέκεται στο νοητό τόπο και έχει αιωνιότητα. Αλλά ο Πλάτωνας ερμηνεύεται από την Ευρώπη ανάποδα, γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό – και αυτό δεν είναι μια αλαζονική δική μας κρίση, αλλά είναι μια ταπεινή αίσθηση κατανόησης των τρόπων.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τον τρόπο του βλέπειν και οράν που εισήγαγε ο δικός μας πολιτισμός. Δηλαδή, ο Πλάτωνας δεν δημισυργεί έναν νοητό κόσμο ιδεών, επειδή αντιμάχεται την ύλη και το σώμα, – αλλά αγωνίζεται με τον τρόπο του να σώσει όσο γίνεται τον κόσμο τον εφήμερο. Γι' αυτό βλέπει κανείς αυτήν την εμπειρία του κάλλους, της ωραιότητας και της ομορφιάς να είναι βασικό συστατικό του αρχαιοελληνικού κόσμου. Αυτή η ομορφιά και η ωραιότητα και το κάλλος δεν αναφέρεται απλώς σ' έναν κόσμο νοητό, αλλά έχει να κάνει με τούτον τον κόσμο, το συγκεκριμένο, τον εφήμερο.

Απ' την άλλη μεριά, η Ευρώπη αδυνατεί να δει και να αναγνωρίσει τον ελληνικό τρόπο στην πληρότητά του, διότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας δύσκολος τρόπος. Χρειάζεται κανείς να σταματήσει στα εφήμερα, να σταματήσει την πρόοδο και την κίνηση κατ’ αρχάς, η οποία δεν είναι όντως συνάντηση. Είναι ένα προσπέρασμα του κόσμου και των πραγμάτων. Ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος χασομεριού. Ένας ιδιότυπος τρόπος να χασομερούμε μέσα στον κόσμο. Κατ' άλλον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος παραγωγής γόνιμης τεμπελιάς. Μιας απραξίας εξωτερικά που ταυτοχρόνως είναι η κατεξοχήν πράξη. Διότι, στους Έλληνες η πράξη δεν είναι απλώς η κατασκευή τεχνικών έργων, αλλά πράξη πρωτίστως είναι η σύνολη πράξη της πόλης ως κοινωνικό γεγονός.

 

Η πράξη δηλαδή δεν είναι να φτιάξουμε μηχανές, αλλά το πώς στην πόλη θα συναντηθούν οι πολίτες. Αυτό είναι το δύσκολο του ελληνι­κού κόσμου και τρόπου που ακόμη κι εμείς σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε, γιατί το γεγονός της συνάντησης των πολιτών στην περιοχή της πόλης είναι μια ξεχασμένη υπόθεση. Είναι ένα γεγονός τόσο συγκλονιστικό και γι' αυτό και τόσο αφανές ή τόσο ξεχασμένο. Είναι μια εορτή με την οποία πλέον αδυνατούμε να αναμετρηθούμε. Θα πρέπει όντως να περάσουμε σε μία μεταμοντέρνα αντίληψη για να μπορέσουμε να αφήσουμε αυτήν την εορτή να αναδυθεί μέσα από τα κρύφια της καρδιάς μας και να μη φοβηθούμε τη διάνοια, να μη φοβηθούμε το επιστημονικά ορθό. Αυτό που η κοπέλα στο Σολάρις έλεγε στους επιστήμονες, δηλαδή το έλεγε στη διάνοια-τη διάνοια ως εννοιοκρατία: «Αφήστε με να ζήσω μαζί σας». Και η επιστήμη, η διάνοια απορρίπτει τη ζωή ως συγκεκριμένο και απτό γεγονός.

 

Στην περιοχή της πόλης λοιπόν ο Σωκράτης – και αυτό δεν μπορεί να το ερμηνεύσει η Ευρώπη – ενώ δεν έχει τίποτε να πει, τίποτε να διδάξει, γιατί δεν ξέρει τίποτε, ενώ δεν είναι σίγουρος για τη μετά θάνατον αιωνιότητα, χασομεράει διαρκώς στην αγορά της πόλης προκειμένου να κάνει τους συμπολίτες του καλύτερους, να τους διδάξει, να τους σώσει. Αυτό είναι αντιφατικό. Αν δεν έχεις μια αλήθεια γενική, αν δεν έχεις μια θεωρία καθολική, πώς μπορείς τότε να σώσεις την πόλη; Τί είδους σωτηρία είναι αυτή που εισάγει ο Σωκράτης, όταν ο ίδιος λέγει ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ακόμη δεν είναι σίγουρος για μια αιωνιότητα; Τουλάχιστον αν είχε να τους μιλήσει για έναν μεταθανάτιο παράδεισο, τότε θα μπορούσε να τους τον επιβάλλει, ως έναν καθολικό νόμο, όπως ακριβώς προσπαθεί να τον επιβάλλει ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης του κόσμου και της ζωής εδώ και μερικούς αιώνες και εννοώ τον ορθολογικό και νοησιαρχικό τρόπο, δηλαδή τον τρόπο της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού.

 

Για να κατανοήσει κανείς το Σωκράτη θα πρέπει να μπορεί να ζει αυτήν τη διαχρονική εμπειρία, αυτόν τον τρόπο του να συναντάει τον κόσμο ως φως και ως ταξίδι. Γιατί ο Σωκράτης εισάγει ακριβώς ως πολιτικό γεγονός όχι μία σκοπιμότητα άλλη μεταφυσική, παρά μόνο αυτό καθαυτό το γεγονός της συνάντησης. Εδώ, είμαστε μεταμοντέρνοι, είμαστε νεωτεριστές. Εδώ, σ' έναν τρόπο που ακόμη οι άλλοι δεν έφθασαν, αναμένουμε όντως την Ευρώπη και τον κόσμο, αναμένουμε τους ανθρώπους, αν δεν έχουν βαρεθεί πια αμετάκλητα τη ζωή, αν δεν έχουν αποφασίσει αμετάκλητα να είναι γερασμένοι. Αναμένουμε τους ανθρώπους, τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή αυτή, όπου η συνάντηση δεν εντάσσεται σε καμιά άλλη σκοπιμότητα πέρα από αυτό καθ' εαυτό το γεγονός της συνάντησης. Ούτε ακόμη τη σκοπιμότητα ενός παραδείσου ορατού ή αόρατου.

 

Αυτό είναι το καίριο σημείο αυτού του πολιτισμού και αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός της συνάντησης με τα όντα τα συ­γκεκριμένα, με τα όντα τα εφήμερα, αυτό που ο Αριστοτέλης προσπάθησε να πει: «Τάδε τι». Βέβαια, δεν μπόρεσε ούτε ο Αριστοτέλης να πει εν τέλει αυτό το πράγμα, γιατί για να μπορέσει κανείς να το πει θα πρέπει να έχει διαπεράσει όλη την περιοχή της τραγικότητας και να 'χει βγει στην πόλη πια του ονόματος. Κι εδώ αναδεικνύεται η σημασία του Βυζαντινού (ελληνορω­μαίικου) πολιτισμού, διότι οδηγεί τον αρχαίο κόσμο και τον αρχαίο ελληνισμό στην περιοχή του ονόματος. Γι' αυτό κουβαλάμε έναν δύσκολο πολιτισμό. Ίσως και εμείς βαρεθούμε κάποια στιγμή να τον κουβαλάμε. Ίσως αποφασίσουμε να γίνουμε προ­οδευτικοί. Ίσως αποφασίσουμε να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο. Αλλά για όσους έχουν σταματήσει μπροστά στα πράγματα, για όσους δεν θέλουν να είναι πετυχημένοι σ' αυτόν τον κόσμο, τότε αναδύονται κάποιες εμπειρίες. Αναδύονται κάποιες αισθήσεις και κάποιες μνήμες. Τότε η μνήμη γίνεται μέτρο της πραγματικότητας. Τότε η μνήμη κρίνει τα πράγματα. Μια γραμμική αντίληψη περί του χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον ­ που στην ουσία είναι ένας μηδενισμός του χρόνου, με όρους επι­στημονικούς θα έλεγα ότι είναι ένα είδος αχρονικότητας και ανιστορικότητας, που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό.

Αντίθετα τούτος ο τόπος κουβαλάει έναν χρόνο γεμάτο. Κουβαλάει μια Ιστορία γεμάτη, που είναι ακριβώς η περιοχή της μνήμης των συγκεκριμένων και των απτών όντων. Έτσι, ο Οδυσσέας γίνεται μέτρο αυτού του τρόπου και τόπου, γίνεται μέτρο καθ' όσον αφήνει την περιοχή της προόδου και την περιοχή του γενικού καλού και της γενικής αλήθειας, την περιοχή της υποκειμενικότητας που είναι η περιοχή της Καλυψούς και οδεύει δια των υδάτων στην περιοχή του ονόματος, στην περιοχή του εφήμερου, του ιστορικού. Αφήνει την ανιστορικότητα, τη θεϊκή Καλυψώ, τη Θεά που του παρέχει άφατες χαρές, ατελείωτες και αιώνιες, αλλά ιδεοληπτικές ηδονές, χάριν του συγκεκριμένου και του εφήμερου και διακινδυνεύει αυτήν ακριβώς την καθολική, αλλά ιδεοληπτική αλήθεια.

 

Αυτός ο πολιτισμός που οδεύει προς το συγκεκριμένο με σάρκα και οστά, με όνομα και ταυτότητα είναι ένας δύσκολος πολιτισμός. Είναι ένας πολιτισμός εξαρχής μετανεωτερικός. Αυτός ο πολιτισμός παράγει μια ανοιχτή οντολογία για την οποία δεν θα πω τώρα πολλά, αλλά που τουλάχιστον η επιστήμη σήμερα όλο και περισσότερο μας δείχνει πόσο δίκαιο είχαν όσοι μίλησαν για τα όντα στη διαχρονικότητα του ελληνικού τρόπου με τον τρόπο που μίλησαν.

 

Για όσους αναμετρήθηκαν με την εμπειρία του «είναι» των όντων έτσι που αναμετρήθηκαν: ως μοιρολόι και ως εορτή, ως συνάντηση επώδυνη και ταυτοχρόνως χαρμόσυνη. Εισάγει και μας μυεί σε μια γνωσιολογία που είναι εικονολογική γνωσιολογία. Είναι γνωσιολογία που άπτεται της οντολογίας, που έχει μέλλον και είναι εικονολογική, δηλαδή δεν υποκαθιστά τον κόσμο και τα όντα με έννοιες, αλλά με ζώσες εικόνες που σώζουν τα όντα, που σέβονται το χρόνο, που σέβονται το εφήμερο. Μια ανθρωπολογία που είναι πια αυτό που θα έλεγε κανείς η οντολογία της νοσταλγίας, της νοσταλγίας του άλλου ως το εφήμερο. Αυτό που γίνεται μέτρο του καθημερινού μου μηδενισμού. Αυτό που με επαναγάγει στην περιοχή του Είναι. Αυτό είναι μια ανοιχτή ανθρωπολογία. Είναι μια αναμέτρηση με το μέλλον και είναι ένας τρόπος που ακριβώς συνθέτει μαζί με την οντολογία και τη γνωσιολογία έναν πολιτισμό που είναι αυτό που θα σώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, με την έννοια πια όχι μιας αφηρημένης καθολικής σωτηρίας, αλλά με την ανάδειξη του γεγονότος της πόλης, ως συνάντηση πολιτών με όνομα και ταυτότητα, όπου η οικονομία δεν θα είναι μια ολοκληρωτική υπόθεση υποκειμενικού παραδείσου.

 

Εξάλλου, η Σχολαστική Θεολογία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενοποίηση του κοινωνικού και πολιτικού βίου σε ένα οι­κονομικό κερδοσκοπικό και ατομικό γεγονός, αφού ο Θεός είναι απλώς ένα αντικείμενο (και ο κόσμος είναι ένα αντικείμενο) που εξυπηρετεί μια υποκειμενική αυτάρκεια. Αντίθετα στην ελληνική πόλη η οικονομία γίνεται πια περιοχή δώρου και χαρίσματος. Παράγουμε ακριβώς για να δωρίζουμε τους εαυτούς μας και αυτό που παράγουμε είναι το δώρο προς τους άλλους.

 

Ενδεχομένως το γεγονός της οικονομίας ως δώρο υποπτεύθηκε λίγο ο Μάρξ, αλλά δεν μπορούσε να το παρακολουθήσει σ' αυτήν τη συγκλονιστική περιοχή της εμπειρίας του άλλου και της πόλης, όπου η οικονομία πια δεν είναι υπόθεση υποκειμενικότητας και ατομικής αυτάρκειας, αλλά αντίθετα όπου αναστρέφεται πια η πενία του πλούτου στον πλούτο της πενίας. Η παιδεία έτσι δεν είναι μια παιδεία αντικειμενοποίησης των πάντων, αλλά μια παιδεία που μας οδηγεί και μας επαναφέρει στην περιοχή του ανοιχτού πολιτισμού, της ανοιχτής ανθρωπολογίας. Σ’ αυτό που γίνεται πλέον νοσταλγία του εφήμερου, του συγκεκριμένου. Σ' αυτό που έχει όνομα και ταυτότητα.

 

(Αρχική) πηγή: ηλ. επεξεργασία antifono.gr, Ανάμεσα σε δύο κόσμους, εκδ. Ανιχνεύσεις, ΣΕΤΜΘ, 1998

 

 

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 23 Σεπτέμβριος 2010 07:00, http://www.antifono.gr/portal/πρόσωπα/Παύλος-Γ/2010-01-02-08-48-11/2311-Μετανεωτερικότητα-και-ελευθερία-Επιστημολογικές-και-Πολιτιστικές-Ασυνέχειες.html

 

 

Ήδη είπαμε στο προηγούμενο μέρος για την πασιφανή “ήττα των ορθολογιστικών φώτων” προς κάτι ανώτερο· ήδη λίγο πριν, οπότε, για ένα ολόκληρο αιώνα (17ο), όπως το λέει ο d’Alembert στα “στοιχεία φιλοσοφίας” του*, είχε κυριαρχήσει στην Δύση η φιλοσοφία του Καρτέσιου, υπήρχε αναγνώριση στο τέλος ενός έργου του περί Φιλοσοφίας, ότι το σίγουρο είναι, ότι πολύ πιο βέβαια από ό,τι αναφερόταν εκεί ήσαν αυτά που αποκαλύπτει ο Θεός. Τώρα, ερχόμαστε σε μία νέα σύνθεση που είναι κοντά σε αυτήν την παραδοχή του Καρτέσιου**, είναι μία νέα σύνθεση και είναι μία μετεπαναστατική σύνθεση. Ας το πούμε και αλλιώς: στους αντιδιαφωτιστές δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι αποκαταστασιακοί, δηλαδή αυτοί που θα ήθελαν να επαναφέρουν κάποιους θεσμούς ή όλους του Παλαιού Καθεστώτος (ancien regime), παρά την ατελεύτητη βαρβαρότητα που φτάνει σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς όρια, που εγκαινιάζουν οι Νέοι Χρόνοι στο όνομα του Διαφωτισμού, στο όνομα της Πατρίδας και της Δημοκρατίας. Παρ’ όλ’ αυτά σήμερα, εν Ελλάδι, παρατηρούμε την δράση κάποιων ακαδημαϊκών ή αρθρογράφων που, από την δεκαετία του ’90 εντονότερα, μας κήρυτταν την – εξ ορισμού αντιδραστική – επιστροφή στον ορθολογισμό, τον Ορθό Λόγο, την επιστήμη, δηλαδή την επιτομή της αστικής ιδεολογίας.

 

Η ευγονική κατάγεται από τον Διαφωτισμό, όπως επισημαίνει ο Χορκχάιμερ στο "τέλος του Λόγου"

Πολλοί μπορεί να απορήσουν λίγο με αυτήν την επισήμανση· διότι πρωί και βράδυ, οι αναγνώστες-κατηχητές της κατηχητικής βίβλου της κοινωνίας, όπως και οι φορείς ενός διανοητικού “ακαδημαϊκού ψευδοριζοσπαστισμού”, μας γαλουχούν στην ιδέα, ότι η “επιστήμη”, ο Ορθός Λόγος, δηλαδή η αποθέωση της σωστής συλλογιστικής κττ, όλα αυτά, λοιπόν, είναι κάποια επιτομή, πεμπτουσία του ό,τι είναι σωστό, του ό,τι αναδεικνύεται τώρα από τα πράγματα, εκ των πραγμάτων, ως αξία για την οποία αξίζει η μεταξίωση/απαξίωση των αξιών. Δεύτερον, αρκετοί συκοφαντούν με τον πιο χυδαίο και εξωπραγματικό τρόπο κάθε ιδέα που κρίνει, ασκεί κριτική ή απορρίπτει τον αστικό Διαφωτισμό, χωρίς να γνωρίζουν το τεράστιο εύρος αυτής της ομάδας. Μάλιστα, κάποιοι θα θυμούνται, ότι ο Λεωνίδας Κύρκος,  σε παρουσίαση βιβλίου νεοφιλελεύθερου-ακραιοκαπιταλιστή διαφωτιστή μας μίλησε για το μέγιστο ανόμημα του τότε μισητού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου: ήταν, ότι άσκησε κριτική στον Διαφωτισμό. Και συμπλήρωσε με το μαργαριτάρι που θα έπρεπε να μας κάνει να ψυχανεμιστούμε, ότι η παίδευση του προσώπου αυτού είναι μάλλον άκρως χαμηλή: ότι “επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα” (sic). Άλλοι, από την νεοφιλελεύθερη άκρα Δεξιά ως την ανανεωτική αριστερά και υποστηρικτές της Ντόρας Μπακογιάννη, θεωρούν, ότι οι “αντιδιαφωτιστές” είχαν κύρια γνωρίσματα αυτά τα οποία τα είδαμε στις φασιστικές ιδεολογίες. Βεβαίως, πρόκειται για την πλήρη αντιστροφή της κριτικής της σχολής της Φραγκούρτης του δυτικού μαρξισμού, που είδε στον φασισμό ακριβώς τον Διαφωτισμό, ή ένα νομοτελειακά εξελιγμένο Διαφωτισμό και “εργαλειακό ορθολογισμό”.

 

Ως “πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού”

 

Ο αστικός/δυτικός Διαφωτισμός δεν είναι ένας ούτε έχει μια μονοτροπία. Ακόμη, υπάρχουν διάφορες ποικιλίες Διαφωτιστών· δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ντενί Ντιντερό και τους Εγκυκλοπαιδιστές(στους οποίους ανήκε) ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ρουσσώ, ο οποίος ήταν ένα μίγμα Διαφωτιστή και αντιδιαφωτιστή/Ρομαντικού. Γεγονός, όμως, δείχνει να είναι αυτό που είπε ο Ζακ Ελλύλ για τον αστό με μία λεπτή ειρωνεία, ότι “έχει πάρει στα σοβαρά τον Ρουσσώ, τους Εγκυκλοπαιδιστές και τους Οικονομολόγους.” Αυτό, νομίζω, ότι θα μπορέσουν να το αποδεχθούν και ορισμένοι (ή όλοι) οι ακραιφνείς υποστηρικτές του δυτικού Διαφωτισμού, πλην με κάποια εντιμότητα και όχι σκοπιμότητα. Με άλλα λόγια, οι σκοποί και τα γνωρίσματα του Διαφωτισμού συνδέονται στενά με την οικονομική ανάπτυξη και, ουσιαστικά, την αποδέσμευση της οικονομίας και των σκοπών της από αυτό που υπήρξε στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή την ασφυκτική και ανίερη εξουσία του “Κλήρου”. Οι Εγκυκλοπαιδιστές το τονίζουν αυτό ξεκάθαρα και εξ αρχής: η οικονομία πρέπει να είναι αυτόνομη και όχι εξαρτώμενη από την γαλλική “Εκκλησία”·ο δε Βολταίρος είναι ο ίδιος ένας περιώνυμος καπιταλιστής.

Μεγάλο ενδιαφέρον και επικαθοριστική σημασία παρουσιάζει, ότι η σχολή της Φραγκφούρτης, με βασικούς της συγγραφείς τον Χορκχάιμερ, Αντόρνο και Μαρκούζε(μπορούμε να επεκτείνουμε πολύ την λίστα με δευτερεύοντα ονόματα) και κύριο έργο(opus magnum) την “Διαλεκτική του Διαφωτισμού” , ασκεί κριτική στον Διαφωτισμό ως περίπου πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού. Ο Χορκχάιμερ θα μιλήσει στην “Έκλειψη του Λόγου” για την “ορθολογικότητα που είναι το υπόστρωμα της σύγχρονης βιομηχανικής κουλτούρας”, ενώ, από την άλλη, για το πώς η (δυτική) “Εκκλησία” διαδραμάτισε ρόλο διαφωτιστή, δηλαδή διαχωριστή της πίστης από την δεισιδαιμονία(αυτό που ευαγγελίστηκε ο Βολταίρος ακριβώς, με άλλα λόγια, διάκριση που χάθηκε βαθμιαία έπειτα) τους αιώνες πριν τον 18ο, ενώ βλέπει στην καταδίκη του Γαλιλαίου κ.α. μία επιστημολογική και όχι “θεολογική” διαμάχη. Στο “τέλος του Λόγου” μας μιλάει για το πώς θεμελιώδη στοιχεία του Ναζισμού βρίσκονται εν σπέρματι στον Διαφωτισμό, όπως η Ευγονική ή ο “αντισημιτισμός”. Η κριτική που γίνεται είναι συντριπτική, μάλλον αναπάντητη, και καταδεικνύει την νομοτελειακή φύση του περάσματος από τον Διαφωτισμό στον φασισμό· όπως δηλαδή το είπε και ο G. Therborn: “Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”.

Ο Γκαίτε, πρόδρομος του αντιδιαφωτισμού και του Ρομαντισμού

Είναι προφητικό αυτό που έγραψε ο Γκαίτε κάπου εναντίον του αστικού Διαφωτισμού, κινούμενος στο πνεύμα της τοτινής καθολικής αντίδρασης: “ο Λόγος γίνεται ανοησία/ γεννά μάστιγες” (=“Reason becomes nonsense/boons afflictions”). Το ίδιο και η σχολή της Φραγκφούρτης: “ο Λόγος γίνεται Μύθος”.

Πρόκειται για δεινή αλήθεια, για όσους μπορούν και θέλουν να κατανοήσουν εις τέλος… (συνεχίζεται)

 

* το αναφέρει ο Ernst Cassirer στο “Διαφωτισμός και θρησκεία”, εκδ. Έρασμος.

 

** αναφέρεται από τον Norman Hampson στο βιβλίο του “Ο διαφωτισμός” (εκδ. Παπαζήση),  στην εισαγωγή.

***

 

Βιβλιογραφία:

 

1) “Έκλειψη του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Κριτική

 

2) “Το τέλος του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Έρασμος

 

3) “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Τέοντορ Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Ύψιλον

 

4) “Εξέγερση και μελαγχολία: ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεωτερικότητας”, Michael Löwy- Robert Sayre, μτφ. Εναλλακτικές εκδόσεις

 

5) “The essential Drucker”, Πήτερ Ντράκερ, εκδ. HarperBusiness

 

6) “Διαφωτισμός και θρησκεία”, E. Cassirer, εκδ. Έρασμος

 

7) “Μεταμόρφωση του αστού”, Ζακ Ελλύλ, εκδ. Νησίδες

 

8 ) “Εθνισμός και Αριστερά”, Θ. Ζιάκας, εκδ. Πελεκάνος

 

9) “Οι εγκυκλοπαιδιστές”, Φίλιπ Μπλόμ, εκδ. Ωκεανίδα

 

10) “Ο διαφωτισμός: Μία αποτίμηση για τις παραδοχές, τις θέσεις και τις αξίες του”, Νόρμαν Χάμπσον, εκδ. Παπαζήση

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

H Φυσική Θεωρία και η αφύπνιση του ανθρώπου στον 21ο αιώνα

 

Του Γιώργου Παύλου *

 

… η πραγματικότητα γύρω μας, μολονότι έχουμε δημιουργήσει μια προχωρημένη τεχνολογία που μας εξαπατά όλους – ότι δηλαδή τα πράγματα είναι απλά, τα έχουμε ερμηνεύσει, τα έχουμε κατανοήσει, άρα πάμε τώρα βόλτα στην καφετέρια, δεν έχουμε να μάθουμε τίποτε άλλο. Αυτό είναι ένα ψέμα, είναι μια ψευδαίσθηση. Κι αυτό το ψέμα είναι επικίνδυνο ! Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος με σβηστό το πνεύμα, με την άποψη ότι τα πράγματα τα έχει εξηγήσει και ότι είναι απλά, γίνεται ό,τι πιο επικίνδυνο και για τον εαυτό του και για τους άλλους.

Βλέπουμε σήμερα και ακούμε ότι πάνω στη γη τα δύο τρίτα περίπου του κόσμου ζουν σε συνθήκες υπανθρώπινες, πείνας, δίψας, πολέμου, φτώχειας, χωρίς αυτό να απασχολεί τους υπόλοιπους. Ακόμη και στις προοδευμένες χώρες πολλά εκατομμύρια ανθρώπων ζουν μέσα σε χαρτοκούτια ή κάτω από γέφυρες ή μέσα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Και αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο λίγο έχουμε προοδεύσει ως άνθρωποι, ως ανθρώπινη κοινωνία και ως πνευματικά όντα. Ή πόσο λίγο κατανοούμε την αξία της ύπαρξης πέρα από εμάς ή και μέσα σε εμάς. Να πούμε όμως και το άλλο, ότι εμείς, οι σοφοί και πλούσιοι με επιστήμη και γνώση, βομβαρδίζουμε με πολύ εξελιγμένη τεχνολογία ανθρώπους, χώρες, λαούς και φονεύουμε χιλιάδες ή εκατομμύρια αμάχους για να τους τιθασεύσουμε.

Ακόμη, εμείς οι επιστήμονες δουλεύουμε κι αφιερώνουμε όλη μας τη γνώση και τη διάνοια στο να κατασκευάζουμε αυτά τα όπλα πολυτελείας. Και είναι όπλα που φονεύουν το σώμα και όπλα που φονεύουν το πνεύμα, όπως η άσοφη τηλεόραση, το εμπόριο του λευκού θανάτου, η μουσική που διαλύει την σκέψη και την αίσθηση και άλλα πολλά.

Αυτά λοιπόν τα πράγματα ένας Φυσικός που έχει αρχίσει και εμβαθύνει λίγο στην Φυσική Επιστήμη, στη Φυσική Θεωρία, τα βλέπει ως τρέλα και ως παραλογισμούς και αναγκαστικά γίνεται επαναστάτης με μια βαθιά ανθρώπινη έννοια και όχι με μια ιδεολογική, πολιτική, επιφανειακή έννοια. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο.

Θα προσπαθήσω να σας δείξω και μερικά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την Φυσική και τους Φυσικούς. Όταν ήμουν λίγο μικρότερος από εσάς, ζούσα σ' ένα χωριό λίγο πιο κάτω από την Πάτρα όπου δεν είχαμε ούτε τηλεόραση, ούτε τόσα παιχνίδια ή ίντερνετ καφέ και ό,τι άλλο σπουδαίο έχετε τώρα εσείς. Καθόμουν λοιπόν τότε με τις ώρες και κοιτούσα το ποτάμι, τα πουλιά, τη φύση, όλο το φυσικό περιβάλλον και στιγμές – στιγμές αισθανόμουν ότι αυτό το πράγμα είναι ένα μυστήριο που δεν μπορούσε το μυαλό μου να διαχειριστεί και έμενα έκθαμβος και εκστασιασμένος. Και ιδιαίτερα μέχρι να πεθάνω, θα θυμάμαι το συγκλονιστικό άρωμα κάποιων λουλουδιών που έβγαιναν το χειμώνα, τα μανουσάκια. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισα να γίνω Φυσικός από το άρωμα αυτών των λουλουδιών. Διότι αισθανόμουν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, γεμάτο με αυτό το άρωμα, ακόμη και στην οποιαδήποτε ταπεινή του μορφή. Μπορώ να σας πω ότι την Φυσική την αγάπησα, διότι ένοιωθα να ενδιαφέρεται για το μυστήριο που έβλεπα παντού και που με έλκυε με ανίκητη δύναμη.

Εάν μπορέσετε λίγο να ξεφύγετε από τη φυλακή που σας έχουμε βάλει σήμερα εμείς οι δάσκαλοί σας ή οι γονείς σας ή που εσείς οι ίδιοι έχετε βάλει τον εαυτό σας και μπορέσετε και δείτε μια αχτίδα φωτός, μια πέτρα, μια σταγόνα νερό, ένα σύννεφο, ένα ζώο, να δείτε έναν άλλο άνθρωπο, αν δείτε γύρω σας τον κόσμο, τότε θα αισθανθείτε ότι είστε μπροστά σε ένα γεγονός, σε μια πραγματικότητα, σε κάτι το οποίο σας συγκλονίζει και δεν σας αφήνει να ησυχάσετε! Σας αναγκάζει να βγείτε από την καθημερινότητά σας, να νοιώσετε ότι κάτι μεγάλο σας λείπει ή απουσιάζει και να γίνετε άρχοντες κατά το πνεύμα, να γίνετε ελεύθεροι! Και είναι σημαντικό αυτό: Το να είσαι δηλαδή ελεύθερος πολίτης σημαίνει ότι έχει ξυπνήσει μέσα σου μια απορία, μια δίψα, μια πείνα που δεν σε αφήνουν ήσυχο όσο ζεις πάνω σ' αυτή τη γη!

Η Φυσική Επιστήμη λοιπόν, είναι μια κατ' εξοχήν επαναστατική επιστήμη, διότι προήλθε από την ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτό που είναι απέναντί του: Τι είναι αυτό που βλέπω; Τι είναι αυτό που αγγίζω; Τι είναι αυτό που στέκεται απέναντί μου;

Σήμερα ένα μεγάλο θέμα που θέτει η Φυσική Θεωρία είναι η έννοια το παρατηρητή και η έννοια της συνείδησης. Προσέξτε το αυτό! Όλα τα άλλα τα κάνουμε και τα θεωρούμε σημαντικά επειδή έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα πράγματα γύρω μας, να τα ονομάζουμε, να αισθανόμαστε τον εαυτό μας διαφορετικό από τα άλλα πράγματα και από τους άλλους ανθρώπους. Και από κει και πέρα αρχίζουμε και κάνουμε επιλογές: Θέλουμε να διασκεδάσουμε, θέλουμε να τρώμε καλό φαγητό, θέλουμε να ντυθούμε ωραία, να μας θαυμάζουν οι άλλοι άνθρωποι. Όλα όμως αυτά είναι ασήμαντα και μετά από το γεγονός ότι έχουμε πνεύμα και συνείδηση και αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε σε διάκριση με όλα τ' άλλα πράγματα.

Ίσως αυτό είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που έχει ο άνθρωπος: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον μέσα στην ιστορία του Σύμπαντος, που μπορεί να γνωρίζει ότι υπάρχει τόσο αυτός όσο και ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει. Το μόνο ον που μπορεί να απορεί και να διερωτάται για την ύπαρξη καθ' εαυτή πέρα από αυτόν και μέσα σε αυτόν….

Αυτό λοιπόν το πράγμα που είναι ο κόσμος, η Φυσική Θεωρία είναι η μόνη περιοχή της ανθρώπινης σκέψης που προσπαθεί να το κατανοήσει και να γνωρίσει την αλήθειά του. Και όσο το γνωρίζει τόσο νοιώθει το μυστήριο που περιέχεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Βέβαια, η Φυσική Θεωρία, όπως το επεσήμανε κι ο Αινστάιν, πολύ λίγο μπορεί να μας αποκαλύψει την βαθύτερη ουσία και του ανθρώπου και των άλλων πραγμάτων και περιορίζεται μόνον στη γνώση των εξωτερικών ενεργειών τους. Γι' αυτό η Φιλοσοφία θα είναι πάντοτε ο συνοδοιπόρος και ο σύντροφος της Επιστήμης, μολονότι πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν το κατανοούν αυτό και θεωρούν ότι η Φιλοσοφία είναι άχρηστη και ξεπερασμένη. Σε αυτούς, όσους δηλαδή θεωρούσαν ότι μόνον η Επιστήμη έχει αξία, ο Χάιζενμπεργκ απαντούσε ότι ο Φυσικός που νομίζει ότι δεν χρειάζεται τη Φιλοσοφία, χρησιμοποιεί μια πολύ κακή φιλοσοφία.

Θεωρώ ότι η Φυσική θα μπορούσε ν' αλλάξει τον κόσμο, αν οι δάσκαλοι, εμείς κι εσείς πραγματικά μπαίναμε στην περιοχή της Φυσικής Θεωρίας. Είναι η πιο σιωπηλή και η πιο μεγάλη επανάσταση για να γίνει ο κόσμος αν θέλετε πιο ελεύθερος, πιο όμορφος, πιο καλός. Ιδίως όταν η γνώση της Φυσικής Θεωρίας συνοδευθεί και ξυπνήσει μέσα στον άνθρωπο τη δύναμη της Τέχνης, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και γενικότερα, ξυπνήσει τον έρωτα για την αλήθεια.

Η Τεχνολογία και η δύναμη που της δίνει η Φυσική είναι κάτι πιο λίγο, είναι σαν τα σκουπίδια που μένουν από μια εορτή. Για φανταστείτε: Είμαστε κάπου, γιορτάζουμε και μετά φεύγουμε και κάποιος έρχεται εκεί και βλέπει σκουπίδια, πιάτα άδεια. Αυτό είναι η Τεχνολογία σε σχέση με τη Φυσική Θεωρία. Πόσο μπορείς να καταλάβεις αυτοί που εόρτασαν, τι έζησαν, από αυτό που βλέπεις σ' έναν άδειο χώρο που είναι μερικά άδεια πιάτα;

Η Τεχνολογία είναι πολύ λίγο πράγμα, όσο σπουδαίο κι αν είναι. Είναι ένα δώρο και η Τεχνολογία αλλά είναι ένα δώρο που στο τέλος μπορεί να είναι καταστροφικό, αν δεν κρατήσουμε όλη την αλήθεια της Φυσικής Θεωρίας. Είναι επικίνδυνο τότε αυτό. Είναι σαν να έχεις τα ρούχα και να μην έχεις το σώμα. Η μητέρα σας δεν αρκείται να της πάμε τα ρούχα σας, από εσάς. Θέλει εσάς! Έτσι και η Τεχνολογία δεν αρκεί, όσο ικανή και αν είναι, όπως δεν αρκούν τα ρούχα χωρίς το σώμα.

Έτσι λοιπόν, ο Φυσικός αντιλαμβάνεται ότι η Φυσική Θεωρία είναι κάτι πολύ μεγάλο, όχι για τα αποτελέσματά της αλλά γιατί θέτει τον άνθρωπο μπροστά στο συγκλονιστικότερο γεγονός, που μπορεί να τεθεί ο άνθρωπος! Είναι η απορία για το είναι! Λέει ο Αριστοτέλης, "Αεί απορούμενον και αεί ζητούμενον τι εστί το ον", δηλαδή θα είναι πάντα απορία και πάντα θα θέλει ο άνθρωπος να μάθει "Τι είναι το είναι". Τι είναι αυτό που υπάρχει;! Προσέξτε! Μια πέτρα να δείτε ή μια σταγόνα νερό ή μια αχτίδα φωτός, αν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μέσα σας θα ταξιδέψετε πολύ μακριά, θα φθάσετε πολύ μακριά. Τον ίδιο τον Θεό να σας φέρουν δίπλα σας, αν το πνεύμα σας είναι νεκρό θα νεκρώσει και τον Θεό. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί αχρηστεύουμε τη Φυσική. Πόσο άσχημα διδάσκουμε τη Φυσική και χάνουμε την έκπληξη, τον θαυμασμό, την απορία.

Γιατί σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν βαθειά ο ένας τον άλλον; Οι γυναίκες τους άνδρες; Οι άνδρες τις γυναίκες; Οι δάσκαλοι τα παιδιά; Τα παιδιά τους γονείς; Γιατί είναι νεκρό το πνεύμα τους. Γιατί δεν μπορούμε να δούμε αυτό που είναι απέναντί μας. Βαθύτερα, δεν μπορείς να γίνεις μεγάλος φυσικός εάν δεν έχει ξυπνήσει μέσα σου το πνεύμα σ' αυτή την απορία, σε αυτό το θαύμα που είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι για να αισθανθείς την ομορφιά της Φυσικής Θεωρίας, θα πρέπει να αγαπάς το καλό. Δείτε στα ελληνικά το καλό και το κάλλος. Είναι η ίδια λέξη.
Ξέρετε τι σημαίνει να γίνεις Φυσικός; Να ξενυχτάς μέρα – νύχτα και μέχρι να πεθάνεις, για να φθάσεις στην αλήθεια. Ο Αϊνστάιν στο τέλος του μέσα στο νοσοκομείο και μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πριν ξεψυχήσει, είχε τα χαρτιά του κι έγραφε εξισώσεις και προσπαθούσε να πετύχει την ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Τέτοιο έρωτα είχε για την αλήθεια που κρύβει ο κόσμος.

Ο μεγάλος φυσικός ερωτεύεται την αλήθεια του κόσμου, είναι ασκητής του πνεύματος. Η ομορφιά που αντιλαμβάνεται γύρω του, μέσα στα όντα, που προσπαθεί να την περιγράψει με σύμβολα μαθηματικά, με εξισώσεις, με θεωρίες, είναι η ωραιότερη εργασία που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ' αυτή την εμπειρία της ομορφιάς δεν έχει ανάγκη ούτε τα χρήματα ούτε και την εξωτερική ευχαρίστηση.

Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ λίγο πράγμα αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία γύρω τους. Γι αυτό και οι άνθρωποι θέλουν να καταναλώνουν πάρα πολύ για να χαρούν και συγχρόνως είναι αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν νερό να πιούνε, φαγητό να φάνε, παιδιά σαν κι εσάς ζουν σε άθλιες συνθήκες, κι εμείς καταναλώνουμε τόσα που μόνο απ' τα σκουπίδια μας θα μπορούσαν να φάνε χιλιάδες άνθρωποι. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μας σ' αυτή την περιοχή της απορίας!

Απ' την άλλη μεριά η Φυσική Θεωρία ξεκίνησε ως επιστημονική γνώση πριν 3-4 αιώνες, μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Λένε ότι είναι το μεγάλο θαύμα του δυτικού πολιτισμού, του δυτικού ανθρώπου. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι την βάση της Φυσικής, όπως και τόσα άλλα, την έφτιαξαν οι Έλληνες. Βέβαια, αν δείτε το διαδίκτυο αυτόν τον καιρό γίνεται μια μεγάλη κουβέντα ότι εμείς εδώ δεν έχουμε σχέση με την Ελλάδα, δεν είμαστε Έλληνες, δεν έχουμε καμία σχέση με τους Έλληνες. Ακριβώς επειδή ο δυτικός άνθρωπος τους τελευταίους 3-4 αιώνες δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, θεωρεί ότι αυτός είναι ο μόνος άξιος. Εμείς οι άλλοι είμαστε τίποτα μπροστά σε αυτό.

Όμως τα θεμέλια για να αναπτυχθεί η Επιστήμη σαφώς έχουν τεθεί ακόμη απ' τον Όμηρο. Ξέρετε με πόσο λάθος τρόπο διδάσκουν οι φιλόλογοι, οι φυσικοί, οι μαθηματικοί αυτά που σας διδάσκουνε; Αν διαβάσετε στον Όμηρο την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και δείτε από ένα σημείο και πέρα, εκεί όπου ο Ήφαιστος κατασκευάζει την ασπίδα, αρχίζει η περιγραφή να γίνεται φιλοσοφία για τον κόσμο και τη ζωή. Αυτό καθιστά τον Όμηρο ως τον πρώτο μεγάλο δάσκαλο της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, αφού ο Όμηρος εκεί ανοίγει τη συζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου και την κοσμολογία.

Έτσι αρχίζει ο δρόμος για όλη τη γνώση και την κατανόηση του σύμπαντος και του κόσμου. Εδώ, δεν μπορώ να μην σας πω κάτι που σκέπτομαι όταν συζητώ αυτά τα πράγματα. Ότι δηλαδή, η ασπίδα του Αχιλλέα συμβολίζει τον πνευματικό πόλεμο του ανθρώπου για να φτάσει στην αλήθεια και να σώσει τον κόσμο από την αμορφία και τον αφανισμό. Δηλαδή η ασπίδα, δεν είναι άλλο από το πνεύμα του ανθρώπου που αγωνίζεται να φτάσει στην αλήθεια και έτσι να σώσει τον κόσμο από την ανυπαρξία και το μη ον.

Έτσι, από τον Όμηρο ξεκινάει αυτή η ελληνική επανάσταση για την γνώση και την αλήθεια και που θα συνεχισθεί σε άλλους τόπους, όπως στην Ιωνία, την Κάτω Ιταλία, την Αθήνα, την Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, την Κωνσταντινούπολη και αλλού.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει το ξύπνημα του πνεύματος. Δηλαδή η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο βρέθηκε και είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Αυτή είναι η υπέρτατη ανάγκη του ανθρώπου! Κι αυτό δημιουργεί επιστήμες, δημιουργεί τέχνες, δημιουργεί μεγάλα έργα, δημιουργεί εμπνευσμένους ανθρώπους. Κι αν θέλετε κι εσείς να γίνετε εμπνευσμένοι άνθρωποι και να μην μείνετε δούλοι, ειλικρινά σας λέω, πιστέψτε με, αγαπήστε τη γνώση, την ομορφιά, την καλοσύνη και την αλήθεια, όπως δήλωνε συχνά και ο Αϊνστάιν, ότι δεν τον ενδιέφεραν η δόξα, τα χρήματα, η εξουσία και οι ηδονές, αλλά αυτό που έλκυε πάντοτε ήταν η ομορφιά, η καλοσύνη και η αλήθεια.

Κάποτε θα θυμάστε αυτά που σας λέω τώρα, έτσι που σας τα περιγράφω εδώ. Διότι τώρα έχετε την ευχέρεια του νέου ανθρώπου, την ευχέρεια των γονιών σας, την ευχέρεια του χρόνου! Ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, ποτέ δεν θα πεθάνει, ότι δεν θα τελειώσει ποτέ ο χρόνος κι αυτό του δημιουργεί πολλές φορές και μια αίσθηση που φτάνει και μέχρι την ύβρη, την αλαζονεία, αλλά πιστέψτε με σε 10 χρόνια όλα αυτά θα 'χουνε τελειώσει. Το βλέπω γύρω μου. Βλέπω φοιτητές μου στο πρώτο έτος να λάμπει το πρόσωπο τους και μετά από 5-6 χρόνια να έχει αρχίσει να μαραίνεται. Γιατί; Γιατί να μην είστε διαρκώς, μέχρι να πεθάνετε, όπως είστε τώρα; Δηλαδή μέχρι που δεν θα πεθάνετε ποτέ, γιατί αν μείνετε όπως είστε τώρα δεν θα πεθάνετε!

Και παρεμπιπτόντως, θα σας πω και κάτι: Η Φυσική Θεωρία σήμερα κάνει μια επανάσταση και σε επίπεδο γνωσιολογίας, δηλαδή μας δείχνει ότι τελικώς δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να δεσμεύσει το ανθρώπινο πνεύμα να πάει εκεί που μπορεί να πάει.

Λέει ο Φεγιεράμπεντ, ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης αμυνόμενος απέναντι στους επιστημονιστές, ότι η γνώση δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη.
Τι είναι οι επιστημονιστές; Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν εγκλωβιστεί στη λατρεία της επιστήμης, την έχουν μετατρέψει σε θρησκεία και έτσι καλουπώνουν μια νοοτροπία ανθρώπου, ο οποίος γίνεται αρκετά στεγνός.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι το "τώρα" είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος είτε ο επιστήμονας είτε ο απλός άνθρωπος και αυτό το τώρα δεν χωράει σε καμία Φυσική Θεωρία, σε καμία επιστημονική γνώση!

Όταν ένας Αϊνστάιν, που είναι ο άνθρωπος που αλλάζει όλη τη γνώση που έχουμε στον 20ο αιώνα λέει αυτό το πράγμα, καταλαβαίνετε, εμείς οι επιστημονιστές, που θεωρούμε ότι τα μοντέλα που συλλαμβάνει το μυαλό μας και τα οποία μας βοηθούν να προβλέψουμε ή να κατασκευάσουμε καινούρια φαινόμενα ότι αυτά τα μοντέλα εξαντλούν την πραγματικότητα και ταυτίζονται με αυτήν, πόσο ανόητο είναι να πιστεύουμε κάτι τέτοιο.

Προσέξτε το αυτό: Ο Αϊνστάιν έρχεται και λέει ότι από ένα σημείο και πέρα υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν χωράει στην επιστήμη. Είναι η εμπειρία του τώρα και του μυστηρίου. Γιατί; Διότι η εμπειρία του τώρα και της στιγμής μας φέρνει σε συνάφεια με το γεγονός της παρατήρησης και της γνώσης της πραγματικότητας. Και σε αυτή τη συνάφεια γεννιέται η εμπειρία του μυστηρίου και η εμπειρία του πνεύματος. Η στιγμή της παρατήρησης είναι κάτι που ξεπερνά την επιστήμη, μολονότι γεννά την επιστήμη. Εδώ σμίγει ο χρόνος με την αιωνιότητα και ο άνθρωπος βιώνει μια συγκλονιστική εμπειρία που συνήθως μας ξεπερνά με ασύλληπτη ταχύτητα. Εδώ θα έπρεπε να μπορούμε να στεκόμαστε ως δάσκαλοι και ως μαθητές, για να αξιοποιούμε πραγματικά το μάθημα της Φυσικής. Αυτό όμως, σημαίνει ότι έχουμε αποκτήσει μια μεγάλη σοφία και πνευματική δύναμη που συνήθως δεν την έχουμε. Γι' αυτό κι εσείς στα σχολεία σας βαριέστε το μάθημα και αισθάνεστε σαν σε φυλακή, ενώ θα μπορούσατε εσείς και οι δάσκαλοί σας μέσα από το μάθημα να περνάτε σε μια απερίγραπτη εορτή, όπως θα 'πρεπε να 'ναι το σχολείο.

Αν θέλετε, μπορείτε να νοιώσετε αυτά τα πράγματα μένοντας στη σιωπή και κοιτώντας γύρω σας και μέσα σας. Έτσι, θα κατανοήσετε πόσο μεγάλο πράγμα είναι η Φυσική Θεωρία αλλά και πόσο λίγο είναι μπροστά στο άπειρο της γνώσης. Γι' αυτό χρειαζόμαστε και την ποίηση, την φιλοσοφία, την θεολογία, εάν θέλετε ακόμη και την προσευχή, ως δυνάμεις που καθιστούν το ανθρώπινο πνεύμα ικανό να ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα και να γίνεται ελεύθερο, δημιουργικό και να πράττει το καλό.
 

(Πηγή ηλ. κειμένου: gpavlos.gr)

 

* Ο Γεώργιος Παύλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

 

Αποσπάσματα ομιλίας του κ. Παύλου, σε μαθητές του νομού Αχαΐας, στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Πάτρα, Μάρτιος 2010. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φυσικός Κόσμος", της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, τεύχος 37.

 

ΠΗΓΗ για την ΑΝΑΡΤΗΣΗ: alopsis, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1521

Η επιστροφή του "χυδαίου υλισμού" ως επιστήμης

 

 

 

Υπάρχει ένα  θέμα που με απασχολεί επί καιρό πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις συγχρόνων «επιστημόνων» («αμόρφωτων επιστημόνων», που είναι μάλλον πλεονασμός κατά Καστοριάδη) και “διανοητών”, βλέπουμε ένα άκρως, χονδροειδές υλιστικό πνεύμα. Οι απριορισμοί, οι προκαταλήψεις εγγίζουν το επίπεδο του «ιδεολογικού κάλου».  Βεβαίως, όλοι γνωρίζουμε, ελπίζω, ότι ο «επιστημονικός υλισμός», καθώς και ο επιστημονισμός (scientism), που υπονοούν και τον «επιστημονικό αθεϊσμό», είναι ιδεολογίες που κατέπεσαν πολύ καιρό πριν, όπως, άλλωστε, και ο (αστικός ευρωπαϊκός) Διαφωτισμός από την «ρομαντική δημιουργική αντίδραση» του 19^ου αι.. Συγκεκριμένα, για αυτό υπήρξε, όπως έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ομολογία του ιδίου του σκαπανέα (μαζί με τον Haeckel) του υλισμού των φυσικών επιστημών, βιολόγου και φιλοσόφου Hans Driesch (1867-1941): ο υλισμός, είπε τότε, κάπου στο δεύτερο τέταρτο του 20^ου αιώνα, είναι μία θεωρία πλέον ξεπερασμένη. Ο δε θετικισμός (positivism) κατά πολλούς, π.χ. Σεφέρη (ο “επιστημονικός πολιτισμός της Δύσης” ακριβέστερα) και Max Horkheimer, οδήγησε στην ναζιστική άκρα φρικίαση και, άρα, σε μία καθολικότερη κατάπτωση αυτών των ιδεολογιών και φιλοσοφημάτων.

Επίσης δε, στην άνοδο ενός πνευματικότερου κλίματος με μορφές επιστημόνων όπως ο (Χριστιανός) Planck, ο de Broglie κ.α..

 

 

Παρόμοια  ισχύουν και για άλλες περιπτώσεις. Θα έχετε ακούσει, χάριν παραδείγματος, τις απόψεις επιφανούς καθηγητού Φυσικής, του Δ. Νανόπουλου. Ο ίδιος έχει ασχοληθεί με κάποια θέματα της «νευροεπιστήμης», ας πούμε της επιστήμης που μελετά τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις λειτουργίες του. Ένας από τους σπουδαιότερους και πιο ευσυνείδητους συγγραφείς πάνω σε αυτά τα θέματα, ο Π. Μπρέγκιν, έγραφε, ότι η επιτομή ενός εγχειριδίου της νευροεπιστήμης (neuroscience) είναι, ότι η λειτουργία του εγκεφάλου είναι καλυμμένη από μυστήριο (“shrouded in mystery”), και δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς και ποιες ουσίες συμμετέχουν στην μεταβίβαση των σημάτων από ένα νευρώνα στον άλλο. Π.χ. μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστή η συμμετοχή κάποιον ουσιών που λειτουργούν και ως νευροδιαβιβαστές, που απαιτούνται(δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστους), ώστε να μεταβιβαστεί το σήμα. Θεωρείτο, ότι όλα εξαντλούνταν στις ηλεκτρομαγνητικές διεργασίες. Αυτό, όμως, δεν επτόησε ορισμένους, που οπωσδήποτε θα σκέφτεστε, ότι εκπροσωπούν το πεντόσταγμα του άκρατου σκοταδισμού και της προπέτειας, να μας πουν, ότι τα πάντα είναι ηλεκτρομαγνητισμός, άρα δεν υπάρχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα ούτε νους (καρδία) με την πασίγνωστη στην Ορθοδοξία «φυλακή» και κάθαρσή του, που άγει στον φωτισμό και, μετά, την θέωση.

Οπωσδήποτε, μου τέθηκε το ζήτημα σχετικά με το πώς έβγαλαν την αυτοεκπληρούμενη προφητεία με τέτοια … αξιοθαύμαστη σαφήνεια από αυτά τα ψηγματάκια γνώσης περί εγκεφάλου(έλλειμμα που είχαν προπεί οι Πατέρες). Οι απορίες άρχισαν να μου λύνονται διαβάζοντας πρόσφατα για την «γενική γραμμή της σοβιετικής φιλοσοφίας» από τον Ν. Μπερντιάεφ (εκδ. Σιδέρης, 1977, σσ. 150-198), που μας μιλάει για την πάλη του διαλεκτικού υλισμού εναντίον άλλων ειδών υλισμού με πλήρη ενημέρωση της σοβιετικής γραμματείας του 1931, αλλά και νωρίτερα. Ένας από αυτούς, που καταδικάστηκε ως αίρεση είναι ο «αστικός» και αντιδιαλεκτικός μηχανιστικός υλισμός του πρώην εκλεκτού Ν. Μπουχάριν, ενώ άλλος είναι ο «χυδαίος υλισμός», «χονδροειδής υλισμός», των Μπύχνερ και Μολεσότ. Αυτοί οι τελευταίοι όντως είχαν διατυπώσει ακριβώς αυτές τις θεμελιώδεις υλιστικές θέσεις που με θαυμάσιο πνεύμα μαθητείας επαναδιατυπώνουν ως τάχα πορίσματα της μεγάλης θέας επιστήμης οι προαναφερθέντες.

Δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα πέραν της ύλης, εκδήλωση της οποίας είναι τα πάντα, είτε ψυχή, είτε πνεύμα, είτε το «βίωμα της θέωσης» είτε ο,τιδήποτε. Όπως επίσης «η σκέψη χωρίζεται από το μυαλό όπως η χολή από το συκώτι» (!!). Αλλά, αν αυτά φαίνονται, και αναμφισβήτητα είναι, ακραιφνείς χοντράδες κάποιων ησσόνων φιλοσόφων του 19^ου αι. («ο μωρός μωρά λαλήσει»), σίγουρα είναι μέγιστη ανευθυνότητα να τα σύρουμε ρετουσαρισμένα από τους τάφους τους σε ευπίστους ακροατές και σήμερα, δεν είναι έτσι;

*O Horkheimer γράφει στην “έκλειψη του Λόγου” του, ότι η Ευγονική έχει τις ρίζες της στον Διαφωτισμό.

 

**έτσι εξηγείται, αν και εν μέρει μόνο, γιατί ακροδεξιοί καπιταλιστές, ήτοι νεοφιλελεύθεροι, κονδυλοφόροι προωθούν τον Ντώκινς και λοιπούς …αγιατολλάδες-φανατικούς-προπαγανδιστές.

 

***Δεν θέλω να είμαι προσωπολήπτης, αλλά μία τυπική τέτοια περίπτωση είναι η – αξιόλογη εν μέρει – “βιβλιοθήκη” της εφ. Ελευθεροτυπίας. Το μόνο που κατάλαβε και μας επισήμανε από το βιβλίο του συναδέλφου του Ντώκινς “Η αυταπάτη του Ντώκινς;” είναι, ότι τον θεωρεί ως τον μέγιστο απολογητή του αθεϊσμού. Αυτό είναι σωστό μεν, αλλά τα συμφραζόμενα δείχνουν, ότι χρησιμοποιείται, για να υποδείξει και τον απίθανο εκφυλισμό αυτού του χώρου.

Νέο έτος με πολλούς ανθρώπους 

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

  

Ο δυτικός άνθρωπος βιώνει την προσμονή του νέου έτους με ποικίλες εκδηλώσεις και ανάμεικτα συναισθήματα. Καθώς έχει επιβάλει, μέσω της ισχύος του, τον πολιτισμό του σε όλη, σχεδόν, την έκταση του πλανήτη επιχειρεί να νοηματοδοτήσει την προσμονή του αυτή με τρόπο σοβαροφανή.

Ο χρόνος συνιστά φυσικό μέγεθος. Η μέτρησή του υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία του ανθρωπίνου γένους πολύ χρηστική, γι' αυτό και ο άνθρωπος βρήκε πολύ ενωρίς τρόπους να τον μετρά στηριζόμενος στις φυσικές μεταβολές. Έτσι σχηματίστηκαν και τα διάφορα ημερολόγια, τα οποία έχουν ως βάση την περιφορά της γης περί τον ήλιο. Όλοι οι λαοί δεν εξέλαβαν ως αρχή του έτους την ίδια χρονική στιγμή. Ακόμη και σήμερα που δια μέσου της επιστήμης έχει επικρατήσει διεθνώς το δυτικό έτος υπάρχουν λαοί που γιορτάζουν την πρωτοχρονιά σε άλλη χρονική στιγμή.

Με την αύξηση των γνώσεων απασχόλησε τον άνθρωπο η μείωση του σφάλματος κατά την μέτρηση του χρόνου με βάση το έτος. Έτσι σχηματίστηκαν τα διάφορα ημερολόγια. Τα δύο νεότερα ημερολόγια του ελληνορωμαϊκού κόσμου, ιουλιανό και γρηγοριανό, στάθηκαν αφορμή να προκληθεί το ημερολογιακό σχίσμα στους κόλπους της ορθόδοξης Εκκλησίας, ως συνέπεια της προσκόλλησης στον τύπο αντί της ουσίας. Αρκεί προς τούτο να σημειωθεί ότι και το ισχύον γρηγοριανό ημερολόγιο δεν είναι απαλλαγμένο σφάλματος, όπως έδειξαν νεότερες μετρήσεις. Αυτά όμως ενδιαφέρουν τους ειδικούς επιστήμονες και δεν έχουν ουδεμία επίπτωση στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή.

            Ο άνθρωπος δεν είχε τόση ανάγκη από ένα ακριβέστερο ημερολόγιο. Άλλο προσδοκούσε με βάση τον επιστημονικό μεσσιανισμό του 19^ου αιώνα: Την επέκταση της διάρκειας του βίου του. Και είναι μεν γεγονός αναμφισβήτητο ότι με την αλματώδη ανάπτυξη της Επιστήμης κατά τον 20^ο αιώνα το προσδόκιμο του βίου μας έχει αυξηθεί σημαντικά! Αυτό δείχνουν οι πλάνες στατιστικές της περιορισμένης έρευνας στην έκταση των πλουσίων χωρών. Στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη ο νέος αιώνας είτε ο 20^ος είτε ο 21^ος) δεν έφερε μεταβολή προς το καλύτερο. Γι' αυτό μικρή η διάθεση προς πανηγυρισμό του νέου έτους εκεί για δύο λόγους: Οικονομική αδυναμία και έλλειψη νοήματος στον πανηγυρισμό.

Ο δυτικός άνθρωπος πανηγυρίζει με άκρως επιδεικτικό τρόπο, που διακρίνεται από τη σπατάλη προς διασκέδαση, που δεν του είχε λείψει διόλου κατά το διαρρεύσαν διάστημα, την έντονη φωτοχυσία και το πλήθος των ευχών που ανταλλάσσονται. Η διασκέδαση συνιστά απόπειρα φυγής από την καταθλιπτική πραγματικότητα με εντονότερη την επανάληψη των όσων γεμίζουν με πλήξη και ανία την καθημερινή μας ζωή. Γνωρίζουμε, ακόμη και οι άπειροι νέοι, ότι η διασκέδαση δεν αποτελεί θεραπεία του υπαρξιακού κενού. Όμως η άκρως εγωκεντρική θεώρηση του βίου δεν μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πού πορεύεται η κοινωνία μας που μας συμπαρασύρει. Πολύ περισσότερο δεν έχουμε τη διάθεση να σκύψουμε επάνω από τα μύρια όσα προβλήματα αντιμετωπίζουν συνάνθρωποί μας σε όλη την έκταση του πλανήτη. Η φωτοχυσία συνιστά υποκατάστατο, με το οποίο επιχειρείται να δοθεί κάποια παρηγοριά για το πνευματικό σκότος που διαχέεται ολοένα και πιό ζοφώδες. Ο δυτικός ορθολογισμός έχει στραγγαλίσει τη μεταφυσική ελπίδα εδώ και δύο αιώνες. Η επιστημονική γνώση φάνηκε για κάποιες δεκαετίες να διεκδικεί με ικανοποιητικό τρόπο τις καρδιές των ανθρώπων.

Όμως στο τέλος του 20^ου αιώνα ο δυτικός άνθρωπος εκδήλωσε έντονα σημάδια κόπωσης. Η Επιστήμη δεν είχε καταφέρει να εξακοντίσει τη διάρκεια του βίου σε μήκη μεγαλύτερα από τα γνωστά του προεπιστημονικού κόσμου. Από την άλλη αυτός συμμετείχε, είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως απλός θεατής, στην κοινωνική ανατροπή που οδήγησε στην γενικά διαπιστωμένη σήμερα αποδόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού ιστού. Η πρόσφατη αποτυχία να συμφωνήσουν οι ισχυροί κατά τη σύνοδο της Κοπεγχάγης στη λήψη κάποιων μέτρων για την αποφυγή καταστροφής του πλανήτη βεβαιώνουν το αδιέξοδο. Και δεν γνωρίζω αν όσοι είχαν θρέψει ελπίδες για κάτι καλό από το σύνοδο είναι αφελείς ή τραγικοί στην εμμονή τους σε χιμαιρικές ελπίδες. Αλλά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, λέει ο σοφός λαός μας. Ασφαλώς και πρέπει να εμμένει στην ελπίδα ο άνθρωπος, αλλά με προϋποθέσεις. Να αναζητά την πηγή της ελπίδας και να γνωρίζει τις προϋποθέσεις για την εκπλήρωση των αγαθών πόθων του. Ευχές λόγω των ημερών, ευχές χωρίς νόημα πολλές φορές, αφού αντίκεινται προς τη σκληρή πραγματικότητα συνιστούν τακτική στρουθοκαμήλου ενώπιον των διωκτών της.

Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς Θεό, τον χορηγό της ελπίδας; Μπορεί να νιώσει κάτι με την είσοδο στο νέο έτος, αν παραμένει άγευστος του νοήματος των Χριστουγέννων; Μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αν δεν έχει αλλάξει προηγουμένως τον εαυτό του; Μπορεί να προσδοκά λύτρωση από εκείνους που αιματοκυλίουν την ανθρωπότητα για τα συμφέροντά τους; Δυστυχώς αυτό δείχνει καθημερινά πως κάνει δικαιώνοντας τον Γάλλο στοχαστή Καμύ, ο οποίος έγραψε: Το μέλλον είναι η μόνη υπερβεβαιότητα των ανθρώπων χωρίς Θεό. Να γιατί ο δυτικός άνθρωπος γιορτάζει τόσο φανταχτερά το νέο έτος. Να δεχθούμε όμως πως πράγματι γιορτάζει; Το νέο έτος τον ωθεί ένα ακόμη βήμα προς το αναπόδραστο βιολογικό του τέλος. Πόσο δείχνει να έχει συμβιβαστεί μ' αυτό ο δυτικός άνθρωπος;

 

 Η Γέννηση ενός Μεγάλου Αναρχικού

Να είναι τόσο απλά όλα: «Ήμουν ξένος και μαζέψατε, άρρωστος και στη φυλακή και ήρθατε να με δείτε, πεινούσα και μου δώσατε να φάω… » Τόσο απλά που νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι, να μη νιώθεις άχρηστος, καθυποταγμένος σε ένα σύστημα σωστών συμπεριφορών αλλά και τόσο δύσκολα, που δεν θα φτάσεις ποτέ στο τέλειο. Γιατί ακόμα και να καταργηθούν τα σύνορα, «ξένοι» θα υπάρχουν. Όση φαντασία και να βάλει κανείς, δεν μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο, όπου η κίνηση προς τον Άλλο, δεν θα είναι το ζητούμενο της ζωής…

Να είναι κάποιος που ψιθυρίζει ότι είναι «Γιος του Θεού», αλλά εκεί στη διήγηση των «πειρασμών» να μη θέλει να τους πείσει όλους με κάποιο κόλπο που να καταργεί τη συνείδηση, με μια πρώιμη και συμβολική μαζική προπαγάνδα. Να αρνείται να δώσει στον κόσμο λίγο ψωμί και ασφάλεια για να τον καθυποτάξει.

Να είναι ο Χριστός στον διάλογο με τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή (που μας άφησε στους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ο Φ. Ντοστογιέφσκι), ο οποίος ενώ καταλαβαίνει ότι απέναντι στα διακυβεύματα που στήνει η εξουσία και στην αποτελεσματικότητα της, τις περισσότερες φορές είναι ανίσχυρος, εντούτοις γνωρίζει ότι η τελική νίκη είναι από την πλευρά του δικού του δρόμου της Ελευθερίας…

Δεν διάλεξα τυχαία να προβάλλω σήμερα την Γέννηση του Χριστού, ως αυτή του Μεγάλου Αναρχικού. Η κάθε εποχή, διαλέγει να εστιαστεί στην πλευρά αυτής της καθοριστικής για την Ανθρωπότητα προσωπικότητας, την οποία έχει ανάγκη.

Έναν τέτοιο Αναρχικό ίσως έχει ανάγκη και η εποχή μας.

Και με αυτή την ευκαιρία Καλές Γιορτές με Ειρήνη και Ελευθερία έξω και μέσα.

 

* http://tsouknida.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html

Ο Χριστιανικός φεμινισμός, και οι συνήθεις κοσμικοί “φεμινιστές”.

 

                               Του φιλαλήθη/philalethe00

Είναι η ριζικά υπέρ της γυναίκας διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων, των Πατέρων, της Ορθοδοξίας, και, ευρύτερα, Χριστιανικών Ομολογιών που έχουν αποκοπή από το εκκλησιαστικό κληρικολαϊκό σώμα(Παπισμός, προτεσταντισμοί).

(-για να το πω στην συνήθη ……κοινή νεοκαθαρευουσιάνικη ιδιόλεκτο, που βέβαια απευθύνεται στον λαό). Αλλά είναι και πολλά άλλα: τα γνωστά περί “φόβου του ανδρός (εκ της γυναικός)”, υποταγή της γυναίκας κτλ. Βέβαια, ο λιγότερο αιρετικός, δηλαδή επιλεκτικός αναγνώστης θα δη, ότι έχουμε και άλλες προτροπές προς τις γυναικές, που είναι προτροπές (του αγ. απ. Παύλου) διδαχής της γυναίκας προς τον άνδρα.

Για αυτό το θέμα, έχουν κυκλοφορήση μία σειρά βιβλίων, εκ των οποίων οι δυτικότροποι φεμινιστές δεν έχουν διαβάση τίποτε, κατά συντριπτικό ποσοστό. Δεν πτοούνται, βέβαια, όπως καταλαβαίνετε και εσείς. Σαφέστατα, δεν θέλω, όπως και στην περίπτωσι του φιλμακίου του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, να παραστήσω τον… λογιώτατο συμβουλάτορα (άπαγε της υπερηφανείας) ούτε θεωρώ, ότι η άγνοια, αυτής της γνωσιολογικής μεθόδου τουλάχιστον, είναι κάτι το απαραίτητα κακό, αλλά δεν είναι δέουσα η τέτοια παραπληροφόρηση σε ζητήματα που είναι τόσο σημαίνοντα και πολλοί μωρολόγοι τα …αντιπαρέρχονται για τις “του βίου πραγματείες”. Τι να πούμε; Ο μωρός μωρά λαλήσει. Στα παρακάτω, θα δούμε με μερικές αναφορές κάποια θεμελιώδη στοιχεία για το θέμα, όπως τα έχω προσλάβη από την μελέτη μου του θέματος και ένα πλαίσιο όπου αυτά θα ενταχθούν. Ας δούμε πρώτα το δεύτερο…

Οι δυτικότροποι φεμινιστές

 

 

Η νοησιαρχία, όμως, είχε το εξής τεράστιο πρόβλημα: ήταν μία φιλοσοφία που  εβγαινε μέσα από τα σπλάχνα του Μεσαίωνα, που, όπως έλεγε και ο Καστοριάδης μεταξύ πάρα πολλών άλλων, παρά την έλλειψη εμβάθυνσης σε αρκετά από αυτά τα θέματα, ήταν φαινόμενο αποκλειστικά Δυτικό. Ο Μεσαίωνας αποδόθηκε από πολλούς “επιστήμονες” στον “αριστοτελικό δογματισμό”. Ο Καστοριάδης εξεγειρόταν εναντίον αυτής της υπόθεσης, που θεωρούσε οξύμωρη και προσβλητική. Γεγονός είναι, όμως, ότι ο δυτικός Μεσαίωνας δεν γνώριζε αυτό που ο ελληνισμός (ελληνική φιλοσοφία και κοσμοθεωρία) ανέκαθεν γνώριζε (εξ ου και ότι έγινε εκ των μέγιστων απόστολων της Ορθοδοξίας ανά τους αιώνες), μέσω του Πλάτωνα, ας πούμε, και των αρχαίων μυστηρίων, δηλαδή τα όρια του Λόγου.  Τα πάντα σχετικά με τον Θεό, και άρα καθολικώς, μπορούσαν να ρηματοποιηθούν, να γίνουν λόγος, ο Θεός δεν ήταν απερινόητος και ακατάληπτος ούτε αποφατικά προσεγγιζόμενος, σχετικός δε με μία “υπερνοητή και υπεραισθητή γνώση” με τίποτε το αντίστοιχο στον κτιστό κόσμο, αλλά υπαγόταν σε κάποιες αναγκαιότητες, σε ένα φιλοσοφικό σύστημα με αριστοτελικές κατηγορίες. Χωρίς αμφιβολία, η προσκόλληση σε αυτές τις φιλοσοφικές κατηγορίες και το καταρρέον, πλέον, παρωχημένο αρχαιοελληνικό κοσμοείδωλο, μαζί με την ξέφρενη άνθιση των σκοτεινών τεχνών (παντοειδής μαγεία και κάθε τι συναφές)επέφερε τα μεσαιωνικά παπικά προβλήματα που όλοι ξέρουμε, που εκπροσώπησαν στο όνομα του …Χριστού τον “Διάβολο”, τον εκπεπτωκότα αρχάγγελο, όπως έλεγαν οι Ντοστογιέφσκι και Κόντογλου.

 

Ετσι, λοιπόν, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς(1296-1359/60) – οι αντιδραστικοί αντικομμουνιστές οργανωσιακοί ήσαν και αυτοί ημι-εκδυτικισμένοι, για αυτό δεν τον ανέφεραν -, ο θεολόγος του Ακτίστου Φωτός, του Οποίου ο ίδιος είχε εμπειρία και πάθηση/αίσθηση, “θεωρία”, είχε ιστορική διένεξη με τον αντιησυχαστή Βαρλαάμ τον Καλαβρό(1290-1348), τον λατινόφρονα και εκδυτικισμένο λόγω σπουδών και έλλειψης κριτικής σκέψης σε αυτές. Ο Βαρλαάμ υπήγαγε την γνώση του Θεού στον Λόγο, όπως και οι – μεσαιωνικοί – σχολαστικιστές τύπου Ακινάτη. Τα πάντα μπορούσαν να κατανοηθούν. Και το όργανο της γνώσεως, για το Κτιστό και το Άκτιστο, δεν ήταν κάποιο άλλο, αλλά ήταν η διάνοια. Σας θυμίζει, μήπως, πάρα πολύ την φιλοσοφία των “φώτων”; Γιατί, νομίζετε, ότι ο φιλόσοφος, συγγραφέας, φραγκφουρτιανός μαρξιστής Ernst Bloch έλεγε -και επί πλέον, ειδικά επί της νοησιαρχίας, “ορθολογισμού”-, ότι για να γίνης καλός αθεϊστής πρέπει να είσαι πρώτα καλός Χριστιανός; Τα φιλοσοφικά αυτά ρεύματα αναπτύχθηκαν πρώτα σε αιρέσεις χριστιανικές, έστω αγνώριστες και τερατογενέσεις. Άρα; Άρα έχουμε κάθε δικαίωμα να χαρακτηρίσουμε εκτός από γνωσιολογικά υπανάπτυκτο, και φορέα της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, καθένα από τους φωταδιστές(κατ’άλλους “διασκοτιστές”) αυτούς, που καμώνονται τους …χειραφετημένους από την δεισιδαιμονία… Η Αρχαία εποχή ήταν πολύ πιο προοδευμένη από αυτούς. Ο Πλάτωνας, οιονεί ο κορυφαίος φιλόσοφος όλων των εποχών, ήδη ήξερε, ότι “Θεόν χαλεπόν μεν νοήσαι, αδύνατον δε φράσαι“. Δηλαδή ήξερε τα όρια του Λόγου. Οι φωταδιστές του 21ου αιώνα ούτε αυτά, συχνότατα, δεν γνωρίζουν.  (συνεχίζεται…)

Αναζητώντας το όντως κάλλος

 

του π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

 

«Όλα τα ποτάμια είτε κυλούν ράθυμα είτε ορμητικά μόνο μια λαχτάρα έχουν… την θάλασσα»

Στον κόσμο που ζούμε, υπάρχει μια σιωπηρή συνωμοσία αδιάγνωστης φύσης και προέλευσης, ωστόσο όμως ηχηρά παρούσα στην ζωή μας, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ως μια αυτοκαταστροφική διάθεση και στάση απέναντι στην ζωή και ότι αυτή συμβολίζει και σημαίνει. Μια βαθύτερη και πτωτικά χαώδης επιθυμία στο να εξοντώνει και να εκμηδενίζει την αλήθεια και την ελπίδα των πραγμάτων και των νοημάτων.

Ο άνθρωπος μέσα στην τραγωδία της ιστορίας του στα πάθη και στους καημούς του, στην αγωνία και την απελπισία του, στο όνειρο και την προδοσία του, επιθυμεί και λαχταρά πότε η «ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Μια ομορφιά πέρα από την ανάγκη της φύσης. Πέρα και πάνω από μια ορμέφυτη αντανακλαστική ενατένιση των πραγμάτων, αλλα εκείνη την εμπειρία του κάλλους που μπορεί να σώσει μια καρδιά από την απόγνωση, να δώσει νόημα στην ύπαρξη, να φανερώσει μια άλλη πραγματικότητα και ποιότητα ζωής.

Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική και γενικότερα  οι τέχνες. Η κοπιώδης και δημιουργική σχέση με την γη και την καλλιέπεια της, αλλά και κάθε μορφή δημιουργίας, υπήρξαν ιστορικοί χώροι μέσα από τους οποίους ο άνθρωπος αναζήτησε ουσιαστικά και εξέφρασε τον βαθύτερο πόθο του, να ενωθεί με τον Θεό του κάλλους, να γευθεί την υπέρτατη «ηδονή» με «κάτι» ή «κάποιον» που θα ξεπερνούσε τα όρια της τραγικότητας του κόσμου του. Αναζήτησε λοιπόν την ελευθερία του προσώπου του από τα δεσμά του χρόνου και του χώρου που τον οδηγούν με τελματικό τρόπο στον θάνατο.

Η δίψα αυτή του κάλλους και της ηδονικής εμπειρίας που γεύεται ο μύστης των θρησκειών, ο δημιουργός μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, ο άνθρωπος που γενικότερα αναζητά την ομορφιά ως σώζουσα εμπειρία, ως μεταμορφωτική δύναμη στην ζωή του, έχει ως βαθύτερη ουσία της, την αναζήτηση του Θεού, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.

Όχι όμως τον Θεό των θρησκευτικών ιδεολογιών και των ανθρωπόμορφων περιγραφών, των θρησκευτικών νευρώσεων και ενοχών, του νόμου και του τύπου, της εξουσίας και της αμείλικτης παγερής ανώτατης αυθεντίας που περιορίζει την θεότητα στα μέτρα και στα μεγέθη αυτού του κόσμου, «κατ` εικόνα και καθ΄ ομοίωση» των δικών μας παθών και ποικίλων αναγκών. Αλλά ενός Θεού που φανερώνεται στο κάλλος της δημιουργίας Του ,στις ποιητικές υπάρξεις που τον αναζητούν με πάθος και πόθο.

Τι άλλο πραγματικά μπορεί να σημαίνει η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση απ` την αγωνιώδη ερωτική ψηλάφηση της τελειότητας, του επέκεινα?

Ένας καλλιτέχνης δεν είναι ποτέ ολοκληρωτικά ικανοποιημένος από την τελική μορφή του έργου του, αλλά διαρκώς αναζητά τρόπους και μεθόδους νέας δημιουργίας ώστε να ξεδιψάσει την λαχτάρα του για το κάλλος, την ωραιότητα, την τελειότητα και την ομορφιά.

Συνειδητά ή ασυνείδητα η δίψα αυτή είναι δίψα του Απείρου Θεού. Του μόνου δημιουργού, Του μόνου καλλιτέχνη και ποιητή του παντός.

Η πλήξη, η θλίψη κι` αυτή η μελαγχολική οσμή στα μάτια των ανθρώπων, διαδηλώνει και ομολογεί περίτρανα ότι ο κόσμος αυτός, υποφέρει μέσα στην παραμόρφωση που επιφέρει πάνω του το κακό ως παρουσία επιλογής.

Πάνω σ` αυτή την υπαρξιακή ανάγκη δουλεύουν οι επιχειρήσεις της πλαστής ομορφιάς. Των χιλιάδων σήμερα ινστιτούτων, προγραμμάτων και μεθόδων απόκτησης του «κάλλους». Μιας ομορφιάς όμως, που είναι τραγικά ανίσχυρη να μιλήσει στα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς. Μιας πλαστότητας που δεν ενώνει την ανθρωπότητα μέσα στην μεθυστική του λάμψη και εμπειρία του ωραίου, αλλά την διαιρεί, την ενοχοποιεί, την κακοποιεί και την δεσμεύει στην δουλεία των πραγμάτων της.

Η τραγικότητα όμως της σύγχρονης πραγματικότητας είναι ότι ολοένα και περισσότερο οι λεγόμενοι άνθρωποι της εκκλησίας (για μένα άνθρωποι της θρησκείας) χάνουν αυτή την αίσθηση και την αναζήτηση, παύουν να κουβαλούν μέσα τους αυτή την εμπειρία.

Οι χριστιανοί δεν είναι πλέον φορείς αυτού του μυστηριακού βιώματος. Τα μάτια τους όπως είπε και σύγχρονος διανοητής είναι ολοένα και περισσότερο σκοτεινά δηλώνοντας την απώλεια της χαράς, του φωτός, του αγίου κάλλους.

Για αυτό και δεν αγαπούν, δεν ερωτεύονται δεν δημιουργούν, δεν αγωνιούν για τίποτα παρά μονάχα για ένα, την διατήρηση και την εξασφάλιση της ατομικότητας. Της εξουσίας, της ειδωλολατρικής αντικειμενικής αγιότητας, και της θεσμικής κατοχύρωσης.

Στην εκκλησία χάθηκε το συλλογικό, το κοινοτικό, η σύναξη της αρχαιότητας που μεταμορφώθηκε σε εκκλησιαστικότητα, η σύναξη της βασιλείας του Θεού και αποκάλυψη του επέκεινα.

Στην εκκλησία, εκτός τραγικά λιγοστών εξαιρέσεων, δεν παράγουμε πλέον πολιτισμό. Πολιτισμό που θα είναι καρπός εμπειρίας και βιώματος. Η αγιογραφία, η βυζαντινή μουσική και υμνολογία, η ξυλογλυπτική, η ναοδομία, είναι μια «παραγωγή» κακέκτυπης απομιμήσεως και εμπορευματοποιήσεως, που τις περισσότερες φορές δεν εκφράζει τίποτε απολύτως, δεν λέει τίποτα στην καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου, που αναζητά όχι την μουσειακή διατήρηση ενός ενδόξου παρελθόντος, αλλά δύναμη ζωής, πρόταση ζωή που να νικά τον θάνατο.

Εισερχόμενοι σε` ένα ναό του 12ο -13ο αιών και σ` ένα σύγχρονο, δεν καταλαβαίνεις απλώς, αλλά αισθάνεσαι με όλο σου το είναι την έκπτωση του εκκλησιαστικού μας βιώματος. Νιώθεις ότι στον ένα χώρο υπήρξε γεύση του αιωνίου Είναι.

Αποτέλεσμα σχέσεως του φανερούμενου μυστηρίου του Θεού στην ανθρώπινη καρδιά. Είναι ψηλάφησης του αγίου κάλλους σ` ένα χώρο και μια κοινότητα, που γνώρισε την ωραιότητα, την ανεκλάλητη δια ανθρωπίνων ρημάτων ομορφιά, αλλά δια της γλώσσας των συμβόλων οντολογική πραγματικότητα.

Σήμερα ο πολιτισμός των χριστιανών είναι εικονικός, σχετικός, άκαρπος και ασαφής. Δεν ανιχνεύεται στις κοινωνίες των πολιτών ως δύναμη και φύραμα μεταμορφωτικής προοπτικής. Είναι εικονικό το κάλλος του, η δύναμη του, το βίωμα του, η θεολογία του. Γι` αυτό και δεν επηρεάζουμε κανένα απολύτως τομέα της ζωής του σύγχρονου κόσμου. Επίσης δε άνθρωποι ιδιαιτέρων χαρισμάτων δεν εισέρχονται πλέον στο χώρο της εκκλησίας. Δεν εμπνέονται από αυτή. Με αποτέλεσμα έμψυχο υλικό υψηλής ποιότητας που σε άλλες μορφές εκκλησιαστικού βίου εκφραζόταν μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία, σήμερα να βρίσκουν αλλού υπαρξιακό καταφύγιο και χώρους έκφρασης.

Η αλήθεια είναι ότι για δεκαετίες σταθήκαμε ως χριστιανικός κόσμος απέναντι από την τέχνη και τον πολιτισμό. Πολλές φορές μάλιστα στα πλαίσια ενός νευρωτικού ευσεβισμού πολεμήσαμε και γελοιοποιήσαμε τους εκφραστές της, δεν τους καταλάβαμε ή ίσως ποτέ δεν θελήσαμε να τους κατανοήσουμε. Ήρθε όμως η ώρα να αντιληφθούμε ότι η εποχή μας ίσως όσο καμιά άλλη έχει ανάγκη από το κάλλος. Την ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο. Διότι όπως είχε πει και ο Ντοστογιέφσκι «ο κόσμος θα χαθεί από ένα μεγάλο χασμουρητό». Αυτή η πλήξη και ανία, η ακηδία του ονείρου, και η απροθυμία για ασκητική απέκδυση του άσχημου και καταστροφικού είναι πλέον πραγματικότητα που παραμορφώνει την όντως φύση της ζωής.

Η θέση της εκκλησίας είναι κοντά σε όλους αυτούς οι οποίοι είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα λαχταρούν και επιζητούν το κάλλος το Άγιον που σώζει τον κόσμο. Είναι κοντά με όλους εκείνους που αναζητούν την ομορφιά, την ωραιότητα, την αγάπη που αντανακλάτε στην ζωή και τα πρόσωπα των ανθρώπων.

Ας κοιτάξουμε με μάτια ιλαρότητας και αγάπης την δίψα ενός κόσμου που ποθεί την ομορφιά και την αναζητά στην εκκλησία, ως ωραιωθείσα αγάπη.

 

ΠΗΓΗ: http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1381:2009-09-08-20-11-02&catid=22&Itemid=205

Ο «κόκκινος» Μπερτινότι στο Αγιον Όρος

Επίσκεψη «περισυλλογής και συμμετοχής» για τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, πρώην πρόεδρο της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης

 

Του Γιάννη Χρυσάφη

Δεν ήταν μια παρόρμηση της στιγμής ή μια ξαφνική απόφαση. Ηταν μια πρόσκληση – και συνάμα πρόκληση – που απευθύνθηκε στον Φάουστο Μπερτινότι πριν από τα Χριστούγεννα. Εμπνευστές της ο Σέρτζιο Βαλτσανία, διευθυντής του Ραδιοφώνου της ιταλικής δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης RAI και ο υπογράφων, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη Αγιορειτών μοναχών. Ο Ιταλός πολιτικός, άθεος και κομμουνιστής (πρώην πρόεδρος του κόμματος της «Κομμουνιστικής Επανίδρυσης»), αλλά βαθύς γνώστης και μελετητής του επιστολικού έργου του Απόστολου Παύλου, δεν δίστασε ούτε στιγμή στην αποδοχή της πρόσκλησης.

Εξοπλισμένος με τη μοναδική αξιοπρέπειά του και τον ανυπόκριτο σεβασμό του στην όποια διαφορετικότητα των συνανθρώπων του και, βεβαίως, πολύ περισσότερο αν αυτοί είναι μοναχοί, εκδηλώνοντας συνάμα μια λελογισμένη περιέργεια να γνωρίσει όχι μόνο όσους απαρτίζουν αυτή τη μοναδική και μοναστική κοινωνία της Ορθοδοξίας, αλλά και το ιδιαίτερο καθεστώς που διέπει τη λειτουργία της, όρισε την επίσκεψή του στις 23 και 24 Φεβρουαρίου, πριν από δύο μήνες δηλαδή.

 Ηταν μια επίσκεψη που δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον τότε, παρόλο που έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Ωρες πριν από την αναχώρηση του προεδρικού αεροσκάφους από τη Ρώμη για τη Θεσσαλονίκη η απρόσμενη πτώση της ιταλικής κυβέρνησης του Ρομάνο Πρόντι, τίναξε στον αέρα το ταξίδι. Ο Φάουστο Μπερτινότι, τόσο στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου ως προέδρου της Ιταλικής Βουλής -που σημαίνει ο εκ των βασικών συνομιλητών του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας στις διεργασίες για την επίλυση της κυβερνητικής κρίσης- όσο και στο πλαίσιο του ρόλου του ως ιστορικού ηγέτη του Κόμματος της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης που μετέχει πλέον στον κυβερνητικό συνασπισμό, έπρεπε να παραμείνει στην έδρα του. Οι μέρες πέρασαν, αλλά η σκέψη για την πραγματοποίηση του ταξιδιού δεν έφυγε. Και μια και οι μονές που τον περίμεναν, με πρώτη από όλες εκείνη του Βατοπαιδίου στην οποία θα διανυκτέρευε και εκείνη της Σίμωνος Πέτρας που θα τον αποχαιρετούσε, είχαν ανανεώσει την πρόσκλησή τους, ο πρόεδρος της Ιταλικής Βουλής όρισε νέα ημερομηνία -αυτή τη φορά με απόλυτη μυστικότητα- το Σάββατο και Κυριακή, 21 – 22 Απριλίου.

Με το προεδρικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 το πρωί του Σαββάτου. Η Ιερά Επιστασία ήταν η πρώτη Αρχή του Αγίου Όρους που υποδέχθηκε τον Ιταλό πρόεδρο, έστω και αν η επίσκεψή του είχε χαρακτηρισθεί «ανεπίσημη». Στη λιτή αλλά ουσιαστική υποδοχή του Φάουστο Μπερτινότι εκ μέρους του Πρωτεπιστάτη στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Επιστασίας στις Καρυές, στους λόγους που εκφωνήθηκαν και τα δώρα που αντηλλάγησαν, οι δύο άνδρες, παρ' όλο που ο ένας έφερε το μοναχικό σχήμα και ο άλλος τον πολιτικό μανδύα, βρήκαν με ειλικρίνεια τον τρόπο να εκφράσουν την αλληλοεκτίμησή τους. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στην εκκλησία του Πρωτάτου, με την εικόνα του Αξιον Εστί, τις αγιογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου της Μακεδονικής Σχολής και το εικονοστάσι της Κρητικής Σχολής και με το λόγο της ξενάγησης του ίδιου του Πρωτεπιστάτη.

 

Άγνοια και θαυμασμός

 

Από τις Καρυές για τη Μονή Κουτλουμουσίου η πεζοπορία δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά της ώρας, αλλά ήταν αρκετά για να εκφράσει ο Ιταλός κομμουνιστής πολιτικός και ηγέτης τον θαυμασμό του όχι μόνο για την οξύνοια και ευρύνοια των μελών της Ιεράς Επιστασίας του Αγίου Ορους, αλλά και για το καθεστώς διοίκησης, διακυβέρνησης, αυτονομίας και συμβίωσης των 20 μονών του Αγίου Ορους, όπως με ιδιαίτερη προσοχή και λόγο σύνθεσης του εξήγησε ο Πρωτεπιστάτης.

Με ειλικρίνεια ομολόγησε την άγνοια που είχε για το Αγιον Ορος. Είχε φαντασθεί μάλλον ένα μοναστικό κέντρο, μια απροσδιόριστη έκταση εδάφους, σαφώς πολύ πιο μικρή από αυτήν που καταλαμβάνει στην πραγματικότητα το Αγιον Ορος, με τα 20 μοναστήρια διατεταγμένα σε μια περιμετρική χωροθέση και, φυσικά, σε μια ημιαστική ή και αγροτική περιοχή με οικισμούς. Ολα αυτά ανατράπηκαν βλέποντας την μήκους 50 χιλιομέτρων και πλάτους μέχρι 10 χιλιομέτρων χερσόνησο, χωρίς, βέβαια, χωριά και πολιτείες. Αλλά εκείνο που τον εξέπληξε ακόμη περισσότερο ήταν οι μοναχοί, έστω και αυτούς τους υψηλά ιστάμενους που συνάντησε: Οχι κάποιους μονοκόμματους φανατικούς, οπισθοδρομικούς στη γνώση και τη νοοτροπία, αλλά άτομα με βαθιά πίστη, γνώση και -κυρίως- σεβασμό στη διαφορετικότητα που είχαν απέναντί τους. Και επειδή και ο ίδιος προσυπέγραφε και για τον εαυτό του αυτό το προφίλ, ταυτίσθηκε αμέσως με τους Αγιορείτες μοναχούς.

 

Με τον παλιό αντάρτη

 

Φθάνοντας στη Μονή Κουτλουμουσίου, ο πρόεδρος και η συνοδεία του στάθηκαν για λίγη ώρα στην πρώτη μονή της αγιορείτικης περιοδείας τους. Η ξενάγηση δυστυχώς ήταν σύντομη, γιατί ο επόμενος σταθμός, λίγα μόλις μέτρα έξω από τον περίβολο της Μονής, το Κελί του Ραβδούχου με τις παλαιότερες αγιογραφίες του Αγίου Ορους, εκείνες των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του 11ου αιώνα, μας περίμενε. Ορθιος στην πόρτα και με ένα διακριτικό χτύπημα της καμπάνας υποδέχθηκε τον Φάουστο Μπερτινότι ο Γέροντας Ιωαννίκιος, πρώην κομμουνιστής αντάρτης.

Η συνάντηση ήταν συγκινητική: Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, κοιτάχθηκαν στα μάτια, σαν να ήταν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι. Ο Γέροντας τον οδήγησε στο κελί, τον ξενάγησε στην εκκλησία, τον έβαλε να καθίσει στην κεφαλή του τραπεζιού, παραχωρώντας δηλαδή τη θέση του, του έφερε και καμπανάκι «για να αισθάνεται σαν το σπίτι του, στο έδρανο του προεδρείου της Βουλής». Και είπαν πολλά, με τη συνοδεία -όχι τη βοήθεια- αρκετού τσίπουρου, φτιαγμένου από τα χέρια του Γέροντα.

Η δεύτερη «τη τάξει» μεγάλη μονή του Ορους, η Μονή Βατοπαιδίου, επιφύλαξε στον Ιταλό πολιτικό υποδοχή αντάξια της φήμης και των δύο. Ο ηγούμενος Εφραίμ δεν φείσθηκε λόγων στην έκφραση της εκτίμησής του και ο Φάουστο Μπερτινότι με δυσκολία έκρυβε τη χαρά του και το θαυμασμό του για όσα εκδηλώνονταν μπροστά του. Η επίσκεψη και η ξενάγηση στο σκευοφυλάκειο που λεηλάτησαν πριν από 700 χρόνια οι Καταλανοί πειρατές και αποκατέστησε «εν είδει» αποζημίωσης πριν από ένα χρόνο η σημερινή Κυβέρνηση της Καταλωνίας, ήταν το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού του που εξέφρασε στον ηγούμενο, συνάμα με την εκτίμηση και τον σεβασμό προς τους μοναχούς, συμμετέχοντας σε όλες τις ακολουθίες, από εκείνη του Εσπερινού, στην Αγρυπνία που συνέπεσε και τη μεγάλη λειτουργία της Κυριακής το πρωί, την οποία παρακολούθησε ολόκληρη.

 

Μονή Ιβήρων, Μυλοπόταμος

 

Η επίσκεψη την Κυριακή συνεχίσθηκε στην τρίτη «τη τάξει» Μονή Ιβήρων, με τους μοναχούς να ξεναγούν τον πρόεδρο στο παρεκκλήσι της Πορταΐτισσας, όπου φυλάσσεται η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας με τη μοναδική ιστορία, και στη συνέχεια -ύστερα από ηθελημένη πεζοπορία 45 λεπτών- στο Κελί του Αγίου Ευσταθίου, στο Μυλοπόταμο, όπου οι Γέροντες Επιφάνιος και Ιωακείμ παράγουν το μοναδικό κρασί του Μυλοπόταμου. Βεβαίως, εδώ η ξενάγηση προσέλαβε περισσότερο το χαρακτήρα γευσιγνωσίας, παρά λόγου, πράγμα απόλυτα λογικό όταν βρίσκεσαι σε αμπελώνα του Αγίου Όρους.

 Τελευταίος σταθμός η Μονή Σίμωνος Πέτρα. Μοναδική σε ουσία περιεχομένου η συνομιλία του Ιταλού προέδρου με τους Γέροντες της Μονής, που κορυφώθηκε με την πρόσθεση στην ομήγυρη του ηγουμένου Ελισσαίου (απόσπασμα της οποίας παραθέτουμε χωριστά). Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στην εκκλησία, την τράπεζα και κυρίως στην πλουσιότατη σε τόμους και εξοπλισμό Βιβλιοθήκη της Μονής, ενώ ο πρόεδρος πρωτοτύπησε στην αναχώρησή του, πηγαίνοντας στον αρσανά (λιμανάκι) της Μονής με τα πόδια.

 

Ενας διάλογος για την παράδοση και την τεχνολογία

 

Ο διάλογος ανάμεσα στον ηγούμενο της Σιμωνόπετρας, πατέρα Ελισσαίο, και τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, Φάουστο Μπερτινότι, στο μοναδικό μπαλκόνι της Μονής πάνω στον θεόρατο βράχο, έκοψε την ανάσα – και όχι βέβαια εξαιτίας του ύψους.

Μπερτινότι: Είναι εντυπωσιακό, τουλάχιστον σε μένα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζετε τη χιλιόχρονη παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Αποτέλεσε έκπληξη σε μένα, διότι περίμενα και πίστευα ότι θα δω και θα βρω κάτι διαφορετικό. Είχα τον φόβο ότι αν οι νέες τεχνολογίες έχουν κάποια σχέση με αυτό τον τόπο, αυτή η σχέση μπορεί να είναι η ταύτιση με τον σατανά.

Ελισσαίος: Άλλοι μας κατηγορούν ως προοδευτικούς, άλλοι ως εισάγοντες καινά δαιμόνια. Πρέπει να βρούμε τη σωστή χρήση για τις τεχνολογίες που εισάγουμε ή χρησιμοποιούμε. Εμείς ήμαστε τυχεροί εδώ στη Σιμωνόπετρα που είχαμε ως πνευματικό πατέρα και οδηγό τον Γέροντα Αιμιλιανό. Μας δίδαξε να κάνουμε διακριτή χρήση και ένταξη στον χώρο των τεχνολογιών. Ναι στην ταχύτητα, αλλά όχι στην απώλεια του χρόνου. Θέλουμε την ταχύτητα αλλά όχι εις βάρος της περισυλλογής του πνεύματος. Είναι μια σκληρή πάλη στην οποία κάνουμε λάθη, αλλά μπορούμε και διορθωνόμαστε από αυτά. Πρέπει να πω ότι η χρήση της τεχνολογίας μάς οδηγεί και στις πηγές της γνώσης. Αλλά ο σκοπός μας δεν είναι η επίτευξη της απόλυτης γνώσης ή -ακόμη χειρότερα- το κέρδος. Ο αγώνας μας είναι να βρεθεί το μέτρο με τελικό προορισμό τον άνθρωπο. Δεν πρέπει, συνεπώς, να αδικείται ο άνθρωπος, και πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να επικοινωνεί με τον Θεό. Αυτό να μην εκληφθεί ως υποχρέωση, αλλά ως δικαίωμα. Έτσι ερμηνεύονται όλα, για ποιο λόγο υπάρχει η θρησκεία, το Αγιον Όρος, το μοναστήρι.

Μπ.: Ευχαριστώ για τις απαντήσεις. Πειστικές και αποτελεσματικές. Η τεχνολογία υπηρετεί τελικά τον Θεό ή τον σατανά; Μάλλον χρησιμεύει στον σατανά, εκτός αν καταφέρουμε να θέσουμε τον άνθρωπο στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Εγώ, όμως, που ζω στον καπιταλισμό της Ιταλίας, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ελ.: Να ζήσουμε τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό. Οταν εμείς ήρθαμε στη Σιμωνόπετρα βρήκαμε μόνο πέντε γέροντες. Εκείνοι οι πέντε κράτησαν μιαν αλήθεια στα ερείπια της Μονής. Ήταν η αλήθεια της βάσης που οικοδομήσαμε εμείς. Ένας πρόεδρος με τις δικές σας βάσεις μπορεί να κάνει περισσότερα.

Φάουστο Μπερτινότι: Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός

– Κύριε πρόεδρε, δύο ολόκληρες ημέρες στο Αγιον Όρος, ποια είναι η προσέγγισή σας στο γεγονός;

– Μια από τις πιο βασικές διαπιστώσεις μου είναι ότι ανάμεσα στον ουρανό και τη γη υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα θα μπορούσα να φαντασθώ εγώ ή κάποιος άλλος σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε.

– Τι ήταν εκείνο που σας εντυπωσίασε περισσότερο;

– Κάτι εκπληκτικό: Η σχέση που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε μια υπερχιλιετή παράδοση -την οποία εδώ περιφρουρούν με επιμονή, με αυτά τα μοναστήρια που ίδρυσαν εδώ και αιώνες και φροντίζουν με τόσο ζήλο- και τη σύγχρονη τεχνολογία, την οποία εδώ χειρίζονται καθημερινά και έρχονται σε επαφή.

Οργάνωση και παράδοση

– Ποιο είναι το πολιτικό μήνυμα που έρχεται στο μυαλό σας εδώ;

– Με εντυπωσίασε η πολιτική οργάνωση της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Ορους, με την έννοια του τρόπου διακυβέρνησης και του καθεστώτος διοίκησης και αυτονομίας τόσο της κεντρικής εξουσίας όσο και των μονών ως ανεξάρτητων και αυτόνομων θεσμών μέσα στο Αγιον Όρος. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλοι οι θεσμοί υπακούουν εδώ στο ιστορικό νόημα της παράδοσης.

– Να ρωτήσω και κάτι που αφορά εσάς: Ποιος ήταν ο προσωπικός λόγος που σας έφερε εδώ;

– Πρέπει πάντα να γνωρίζεις και να μαθαίνεις το τι συμβαίνει γύρω σου. Να αποδέχεσαι ότι όλος ο κόσμος είναι πια πολύ κοντά, δίπλα σου, και φτιαγμένος με όλες τις πτυχές της διαφορετικότητας. Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός.

– Και ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μήνυμα που θέλουν να εκπέμψουν οι μοναχοί του Αγίου Όρους;

– Δύσκολο να το πω εγώ. Έχω την εντύπωση ότι θέλουν να περιφρουρήσουν μια παράδοση. Και όταν αυτή η παράδοση συμβαδίζει με την ειρήνη που βασιλεύει εδώ, έχω τη γνώμη ότι καλώς πράττουν. Ειδικότερα, όταν διαφυλάττουν και μια στέρεη πίστη.

 

Η Αριστερά σήμερα

 

– Κύριε πρόεδρε, θα μου επιτρέψετε μια πολιτική ερώτηση, παρά το γεγονός ότι ο νέος και υψηλός θεσμικός ρόλος δεν αφήνει πολλά περιθώρια να μιλήσουμε για την κυβέρνηση Πρόντι, την εσωτερική και διεθνή πολιτική κατάσταση και τους Έλληνες συντρόφους σας. Ποιος ο ρόλος της Αριστεράς στον κόσμο σήμερα;

– Ο ρόλος της Αριστεράς, την οποία αποκαλώ νέα αριστερά και την ταυτίζω με το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, είναι ότι έξω από τις εμμονές της ιδεολογικής ορθοδοξίας μπορεί να προχωρήσει στην οικοδόμηση ενός νέου λαϊκού και αριστερού ευρωπαϊσμού με στόχο μια άλλη Ευρώπη. Ειδικότερα, από τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος αντιμετωπίζει μια κρίση της πολιτικής και της πολιτικής της Αριστεράς. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό που πρέπει να καλυφθεί, μια μεταρρύθμιση που πρέπει να αναληφθεί. Αυτό το έργο πρέπει να αναλάβει το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

 

ΠΗΓΗ:  Copyright:  http://www.kathimerini.gr, Ημερομηνία : 13-05-2007,

http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_12_13/05/2007_226565

Μετανεωτερικότητα και Ελευθερία:

Επιστημολογικές και Πολιτιστικές Ασυνέχειες

 

Του Γιώργου Παύλου

 

 

Πραγματικά κανείς, όταν καλείται να μιλήσει γι' αυτά τα πράγματα, δεν ξέρει καμιά φορά από πού ν' αρχίσει ή τί να πρωτοπεί, γιατί όντως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα γεγονός ουσιώδους σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται να μιλήσουμε για το χρόνο και για τον κόσμο, και όταν πρόκειται να μιλήσουμε για έναν πολιτισμό, όπως είναι αυτός ο πολιτισμός που κουβαλάει αυτός ο τόπος. Εννοούμε δε το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό διότι, εάν άλλα είδη πολιτισμών θέλουν να αναγκάσουν τον κόσμο να υποταχθεί σε μια γενική μορφή ή δομή, σ' ένα γενικό πλαίσιο, τούτος ο πολιτισμός που κουβαλάμε στις πλάτες μας ως Έλληνες είναι κάτι το ανάποδο: θέλει να σώσει το επιμέρους, θέλει να αναδείξει τα ελάχιστα και τα μηδαμινά αυτά για τα οποία όσοι ασχολούνται με τις μεγάλες ιδέες θεωρούν ασήμαντα να ασχοληθούν. Τούτος ο πολιτισμός, λοιπόν, είναι ένα μοιρολόι του συγκεκριμένου, του ελάχιστου, του ασήμαντου, του εφήμερου, γι' αυτό και είναι δύσκολος πολιτισμός.

Κατ’ αρχάς, να αναφέρω κάποιες συγκεκριμένες μνήμες που μας βοηθούν να αναμετρηθούμε μ’ έναν τόπο και μ’ έναν τρόπο όπως είναι ο δικός μας τόπος και τρόπος και που μας πάει πολύ μακριά και προς το παρελθόν και προς το μέλλον.

Πριν λίγες μέρες ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθήσω ένα γεγονός σ’ ένα σχολείο που μου έχουν ζητήσει να είμαι επιστημονικός υπεύθυνος, κι εκεί έζησα ένα στιγμιότυπο που νομίζω ότι αξίζει να σας το πω. Ένα παιδί της Α' Γυμνασίου δημιουργούσε προβλήματα, κούραζε τους δασκάλους του και αναγκάστηκε ένας καθηγητής του να το φέρει στους συντονιστές αυτού του σχολικού προγράμματος. Ένας συντονιστής, ένας δάσκαλος – από πόνο ο ίδιος για τις αταξίες του μικρού – του τράβηξε τα αυτιά, τον χαστούκισε επειδή δεν ήταν υπάκουος, και εγώ είδα το παιδί αυτό να κλαίει. Ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, με πρόσωπο φωτεινό. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, δεν ήθελα να σταματήσω την επέμβαση αυτή του δασκάλου μπρος σε όλους τους άλλους μαθητές. Μετά το πήρα παράμερα, κατεβήκαμε κάτω και το κράτησα στην αγκαλιά μου, το χάιδεψα και το φίλησα. Μιλήσαμε λίγο και μου είπε ότι είναι ορφανό, ότι ζει με τον παππού του και τη γιαγιά του. Του έλεγα ότι είναι καλό να αρχίσει να μαθαίνει γράμματα και πολλά παρόμοια. Μου έλεγε συνεχώς κλαίγοντας: «Ναι, κύριε. Ναι, κύριε». Ένα μικρό παιδί ορφανό, αδύναμο, χτυπημένο από τη μοίρα του σ' έναν κόσμο ψυχρό, αδιάφορο, αφιλόξενο. Εν τέλει μία ύπαρξη μερική και ατομική μέσα στον κόσμο – τον ιστορικό. Ένα δάκρυ ξεχασμένο στο χρόνο και την ιστορία που κρίνει τον κόσμο και την ιστορία.

Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για μένα προσωπικά, αλλά νομίζω ότι φανερώνει και το δικό μας δρόμο ως Έλληνες και ως ανθρώπους. Ότι σ' αυτό το εφήμερο, το συγκεκριμένο σώμα το απτό, μπορεί κανείς να συναντάει κάτι απερίγραπτο, κάτι το μέγιστο που αναμετράει τους χώρους και τους χρόνους, που μας βάζει μπροστά σ' ένα συμβάν, σ' ένα σημείο, και  ταυτόχρονα μας σταματάει μπρος στο αδιάβατο της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο έτσι εύκολα εμείς.

 

Αυτό το γεγονός, αυτή η συνάντηση με το εφήμερο – τουλάχιστον στην τραγική στιγμή του – μου θύμισε κάτι από την περιοχή της Τέχνης, που θα το ξέρετε ίσως πολλοί από σας. Σας το αναφέρω, γιατί νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Θυμάστε την ταινία Τσαμπ – Ιταλού σκηνοθέτη – όπου ένα παιδί που ζει με τον πατέρα του, πρώην αθλητή του μποξ, ο οποίος μετά τις δόξες πλέον αρχίζει να γερνάει εργαζόμενος ως απλός εργάτης στον ιππόδρομο, ενώ η μητέρα του που αποφάσισε να ζήσει μια μεγάλη ζωή μ’ έναν σπουδαίο άνθρωπο, παίρνει για λίγο το παιδί μαζί στο πλούσιο σπίτι της. Το παιδί δεν αντέχει και επιστρέ­φει στον πατέρα του. Αναζητώντας τον πατέρα του φθάνει σ' έναν άδειο χώρο φωνάζοντας διαρκώς και με αγωνία το όνομά του. Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία είναι μια από τις συγκλονιστικές στιγμές που μπορεί να παρουσιάσει η Δυτική Τέχνη. Ίσως εμείς, μέσα από την εμπειρία του δικού μας τρόπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα στοιχεία. Διότι είναι αυτή η εμπειρία της κοσμικής ορφάνιας, που μόνο ο άνθρωπος ως ενσυνείδητο ον μπορεί να βιώσει μ' έναν τρόπο που τον οδηγεί, ώστε ο ίδιος να αναλάβει την ευθύνη για όλον τον κόσμο, αλλά όχι με μια καρικατούρα μετασχηματισμού του Κόσμου και της Ιστορίας, αλλά με μια ευθύνη που πάει πολύ μακριά. Ο άνθρωπος αγωνιά και αισθάνεται ευθύνη για ολόκληρο τον κόσμο και το σύμπαν. Αυτή είναι η εμπειρία της απουσίας που και ο Σάρτρ περιγράφει έτσι έντονα.

 

Άλλο ένα στιγμιότυπο πάλι από την τέχνη, νομίζω ότι μας βοηθά να μπούμε σε μια περιοχή, όπου ορίζονται τα πράγματα μόνα τους και αυτομάτως χωρίς να κουραζόμαστε. Είναι αυτή η στιγμή που στο έργο Σολάρις του Ταρκόφσκι μία κοπέλα που είναι βασικά η υλοποίηση της μνήμης ενός εκ των ηρώων, μέσα σε έναν περίεργο πλανητικό χώρο αναγκάζεται να παρακαλεί τους ιπιστήμονες να της επιτρέψουν να ζήσει μαζί τους, γιατί όπως ισχυρίζεται αυτή η υλοποιημένη μνήμη-άνθρωπος επιθυμεί, νιώθει, αισθάνεται, διψάει, πονάει και τα λοιπά. Οι επιστήμονες της λένε ότι δεν υφίσταται, δεν υπάρχει, και ότι απλώς είναι μια υλοποιημένη μνήμη από νετρόνια.

 

Νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα μας πηγαίνουν στην καρδιά αυτού του πολιτισμού που κουβαλάμε. Γιατί προσωπικά, αισθάνομαι ότι μετανεωτερικότητα σημαίνει επανεύρεση αυτού του τρόπου που μας ξανακάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Μας δίνει θάρρος να μη φοβούμαστε να είμαστε αυτό που είμαστε.

 

Όντως η διάνοια του ανθρώπου νεκρώνει τον κόσμο. Όντως τα συγκεκριμένα όντα σ' έναν πολιτισμό που δομείται σήμερα όλο και πιο πολύ απρόσωπα χάνουν τη σημασία τους. Γίνονται απλώς μια ύλη, μια μορφοποίηση μιας γενικής ιδέας. Αυτό θα πει κανείς ότι είναι ένας ανάστροφος πλατωνισμός. Ο Πλάτωνας φαντάζεται το νοητό κόσμο, εμπνέεται το νοητό κόσμο των ιδεών για να σώσει – όσο γίνεται – τον εφήμερο κόσμο, τον κόσμο των σωμάτων, τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Βέβαια, αναγκάζεται να παραδεχθεί όπως όλος ο ελληνικός πολιτισμός την εμπειρία της ανάγκης: ότι τούτος ο κόσμος έχει μέσα του μια τραγικότητα. Βρίσκεται στην περιοχή της ανάγκης. Αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ταύτιζαν με αυτό που ονομάστηκε ύλη.

Αιτία της ανάγκης και της γενέσεως και της φθοράς είναι ένας υλικός φορέας, ο οποίος από τη φύση του υπόκειται σε μία διαρκή κίνηση, σ' ένα «γίγνεσθαι» και δε μπορεί να περάσει στην περιοχή του «είναι». Γι' αυτό και τα εφήμερα όντα, τα συγκεκριμένα, τα αισθητά δεν μπορούν να είναι όντα όντως. Αυτό που έχει σημασία είναι το γένος, η ιδέα που στέκεται στο νοητό τόπο και έχει αιωνιότητα. Αλλά ο Πλάτωνας ερμηνεύεται από την Ευρώπη ανάποδα, γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό – και αυτό δεν είναι μια αλαζονική δική μας κρίση, αλλά είναι μια ταπεινή αίσθηση κατανόησης των τρόπων.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τον τρόπο του βλέπειν και οράν που εισήγαγε ο δικός μας πολιτισμός. Δηλαδή, ο Πλάτωνας δεν δημισυργεί έναν νοητό κόσμο ιδεών, επειδή αντιμάχεται την ύλη και το σώμα, – αλλά αγωνίζεται με τον τρόπο του να σώσει όσο γίνεται τον κόσμο τον εφήμερο. Γι' αυτό βλέπει κανείς αυτήν την εμπειρία του κάλλους, της ωραιότητας και της ομορφιάς να είναι βασικό συστατικό του αρχαιοελληνικού κόσμου. Αυτή η ομορφιά και η ωραιότητα και το κάλλος δεν αναφέρεται απλώς σ' έναν κόσμο νοητό, αλλά έχει να κάνει με τούτον τον κόσμο, το συγκεκριμένο, τον εφήμερο.

Απ' την άλλη μεριά, η Ευρώπη αδυνατεί να δει και να αναγνωρίσει τον ελληνικό τρόπο στην πληρότητά του, διότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας δύσκολος τρόπος. Χρειάζεται κανείς να σταματήσει στα εφήμερα, να σταματήσει την πρόοδο και την κίνηση κατ’ αρχάς, η οποία δεν είναι όντως συνάντηση. Είναι ένα προσπέρασμα του κόσμου και των πραγμάτων. Ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος χασομεριού. Ένας ιδιότυπος τρόπος να χασομερούμε μέσα στον κόσμο. Κατ' άλλον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος παραγωγής γόνιμης τεμπελιάς. Μιας απραξίας εξωτερικά που ταυτοχρόνως είναι η κατεξοχήν πράξη. Διότι, στους Έλληνες η πράξη δεν είναι απλώς η κατασκευή τεχνικών έργων, αλλά πράξη πρωτίστως είναι η σύνολη πράξη της πόλης ως κοινωνικό γεγονός.

 

Η πράξη δηλαδή δεν είναι να φτιάξουμε μηχανές, αλλά το πώς στην πόλη θα συναντηθούν οι πολίτες. Αυτό είναι το δύσκολο του ελληνι­κού κόσμου και τρόπου που ακόμη κι εμείς σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε, γιατί το γεγονός της συνάντησης των πολιτών στην περιοχή της πόλης είναι μια ξεχασμένη υπόθεση. Είναι ένα γεγονός τόσο συγκλονιστικό και γι' αυτό και τόσο αφανές ή τόσο ξεχασμένο. Είναι μια εορτή με την οποία πλέον αδυνατούμε να αναμετρηθούμε. Θα πρέπει όντως να περάσουμε σε μία μεταμοντέρνα αντίληψη για να μπορέσουμε να αφήσουμε αυτήν την εορτή να αναδυθεί μέσα από τα κρύφια της καρδιάς μας και να μη φοβηθούμε τη διάνοια, να μη φοβηθούμε το επιστημονικά ορθό. Αυτό που η κοπέλα στο Σολάρις έλεγε στους επιστήμονες, δηλαδή το έλεγε στη διάνοια-τη διάνοια ως εννοιοκρατία: «Αφήστε με να ζήσω μαζί σας». Και η επιστήμη, η διάνοια απορρίπτει τη ζωή ως συγκεκριμένο και απτό γεγονός.

 

Στην περιοχή της πόλης λοιπόν ο Σωκράτης – και αυτό δεν μπορεί να το ερμηνεύσει η Ευρώπη – ενώ δεν έχει τίποτε να πει, τίποτε να διδάξει, γιατί δεν ξέρει τίποτε, ενώ δεν είναι σίγουρος για τη μετά θάνατον αιωνιότητα, χασομεράει διαρκώς στην αγορά της πόλης προκειμένου να κάνει τους συμπολίτες του καλύτερους, να τους διδάξει, να τους σώσει. Αυτό είναι αντιφατικό. Αν δεν έχεις μια αλήθεια γενική, αν δεν έχεις μια θεωρία καθολική, πώς μπορείς τότε να σώσεις την πόλη; Τί είδους σωτηρία είναι αυτή που εισάγει ο Σωκράτης, όταν ο ίδιος λέγει ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ακόμη δεν είναι σίγουρος για μια αιωνιότητα; Τουλάχιστον αν είχε να τους μιλήσει για έναν μεταθανάτιο παράδεισο, τότε θα μπορούσε να τους τον επιβάλλει, ως έναν καθολικό νόμο, όπως ακριβώς προσπαθεί να τον επιβάλλει ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης του κόσμου και της ζωής εδώ και μερικούς αιώνες και εννοώ τον ορθολογικό και νοησιαρχικό τρόπο, δηλαδή τον τρόπο της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού.

 

Για να κατανοήσει κανείς το Σωκράτη θα πρέπει να μπορεί να ζει αυτήν τη διαχρονική εμπειρία, αυτόν τον τρόπο του να συναντάει τον κόσμο ως φως και ως ταξίδι. Γιατί ο Σωκράτης εισάγει ακριβώς ως πολιτικό γεγονός όχι μία σκοπιμότητα άλλη μεταφυσική, παρά μόνο αυτό καθαυτό το γεγονός της συνάντησης. Εδώ, είμαστε μεταμοντέρνοι, είμαστε νεωτεριστές. Εδώ, σ' έναν τρόπο που ακόμη οι άλλοι δεν έφθασαν, αναμένουμε όντως την Ευρώπη και τον κόσμο, αναμένουμε τους ανθρώπους, αν δεν έχουν βαρεθεί πια αμετάκλητα τη ζωή, αν δεν έχουν αποφασίσει αμετάκλητα να είναι γερασμένοι. Αναμένουμε τους ανθρώπους, τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή αυτή, όπου η συνάντηση δεν εντάσσεται σε καμιά άλλη σκοπιμότητα πέρα από αυτό καθ' εαυτό το γεγονός της συνάντησης. Ούτε ακόμη τη σκοπιμότητα ενός παραδείσου ορατού ή αόρατου.

 

Αυτό είναι το καίριο σημείο αυτού του πολιτισμού και αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός της συνάντησης με τα όντα τα συ­γκεκριμένα, με τα όντα τα εφήμερα, αυτό που ο Αριστοτέλης προσπάθησε να πει: «Τάδε τι». Βέβαια, δεν μπόρεσε ούτε ο Αριστοτέλης να πει εν τέλει αυτό το πράγμα, γιατί για να μπορέσει κανείς να το πει θα πρέπει να έχει διαπεράσει όλη την περιοχή της τραγικότητας και να 'χει βγει στην πόλη πια του ονόματος. Κι εδώ αναδεικνύεται η σημασία του Βυζαντινού (ελληνορω­μαίικου) πολιτισμού, διότι οδηγεί τον αρχαίο κόσμο και τον αρχαίο ελληνισμό στην περιοχή του ονόματος. Γι' αυτό κουβαλάμε έναν δύσκολο πολιτισμό. Ίσως και εμείς βαρεθούμε κάποια στιγμή να τον κουβαλάμε. Ίσως αποφασίσουμε να γίνουμε προ­οδευτικοί. Ίσως αποφασίσουμε να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο. Αλλά για όσους έχουν σταματήσει μπροστά στα πράγματα, για όσους δεν θέλουν να είναι πετυχημένοι σ' αυτόν τον κόσμο, τότε αναδύονται κάποιες εμπειρίες. Αναδύονται κάποιες αισθήσεις και κάποιες μνήμες. Τότε η μνήμη γίνεται μέτρο της πραγματικότητας. Τότε η μνήμη κρίνει τα πράγματα. Μια γραμμική αντίληψη περί του χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον ­ που στην ουσία είναι ένας μηδενισμός του χρόνου, με όρους επι­στημονικούς θα έλεγα ότι είναι ένα είδος αχρονικότητας και ανιστορικότητας, που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό.

Αντίθετα τούτος ο τόπος κουβαλάει έναν χρόνο γεμάτο. Κουβαλάει μια Ιστορία γεμάτη, που είναι ακριβώς η περιοχή της μνήμης των συγκεκριμένων και των απτών όντων. Έτσι, ο Οδυσσέας γίνεται μέτρο αυτού του τρόπου και τόπου, γίνεται μέτρο καθ' όσον αφήνει την περιοχή της προόδου και την περιοχή του γενικού καλού και της γενικής αλήθειας, την περιοχή της υποκειμενικότητας που είναι η περιοχή της Καλυψούς και οδεύει δια των υδάτων στην περιοχή του ονόματος, στην περιοχή του εφήμερου, του ιστορικού. Αφήνει την ανιστορικότητα, τη θεϊκή Καλυψώ, τη Θεά που του παρέχει άφατες χαρές, ατελείωτες και αιώνιες, αλλά ιδεοληπτικές ηδονές, χάριν του συγκεκριμένου και του εφήμερου και διακινδυνεύει αυτήν ακριβώς την καθολική, αλλά ιδεοληπτική αλήθεια.

 

Αυτός ο πολιτισμός που οδεύει προς το συγκεκριμένο με σάρκα και οστά, με όνομα και ταυτότητα είναι ένας δύσκολος πολιτισμός. Είναι ένας πολιτισμός εξαρχής μετανεωτερικός. Αυτός ο πολιτισμός παράγει μια ανοιχτή οντολογία για την οποία δεν θα πω τώρα πολλά, αλλά που τουλάχιστον η επιστήμη σήμερα όλο και περισσότερο μας δείχνει πόσο δίκαιο είχαν όσοι μίλησαν για τα όντα στη διαχρονικότητα του ελληνικού τρόπου με τον τρόπο που μίλησαν.

 

Για όσους αναμετρήθηκαν με την εμπειρία του «είναι» των όντων έτσι που αναμετρήθηκαν: ως μοιρολόι και ως εορτή, ως συνάντηση επώδυνη και ταυτοχρόνως χαρμόσυνη. Εισάγει και μας μυεί σε μια γνωσιολογία που είναι εικονολογική γνωσιολογία. Είναι γνωσιολογία που άπτεται της οντολογίας, που έχει μέλλον και είναι εικονολογική, δηλαδή δεν υποκαθιστά τον κόσμο και τα όντα με έννοιες, αλλά με ζώσες εικόνες που σώζουν τα όντα, που σέβονται το χρόνο, που σέβονται το εφήμερο. Μια ανθρωπολογία που είναι πια αυτό που θα έλεγε κανείς η οντολογία της νοσταλγίας, της νοσταλγίας του άλλου ως το εφήμερο. Αυτό που γίνεται μέτρο του καθημερινού μου μηδενισμού. Αυτό που με επαναγάγει στην περιοχή του Είναι. Αυτό είναι μια ανοιχτή ανθρωπολογία. Είναι μια αναμέτρηση με το μέλλον και είναι ένας τρόπος που ακριβώς συνθέτει μαζί με την οντολογία και τη γνωσιολογία έναν πολιτισμό που είναι αυτό που θα σώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, με την έννοια πια όχι μιας αφηρημένης καθολικής σωτηρίας, αλλά με την ανάδειξη του γεγονότος της πόλης, ως συνάντηση πολιτών με όνομα και ταυτότητα, όπου η οικονομία δεν θα είναι μια ολοκληρωτική υπόθεση υποκειμενικού παραδείσου.

 

Εξάλλου, η Σχολαστική Θεολογία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενοποίηση του κοινωνικού και πολιτικού βίου σε ένα οι­κονομικό κερδοσκοπικό και ατομικό γεγονός, αφού ο Θεός είναι απλώς ένα αντικείμενο (και ο κόσμος είναι ένα αντικείμενο) που εξυπηρετεί μια υποκειμενική αυτάρκεια. Αντίθετα στην ελληνική πόλη η οικονομία γίνεται πια περιοχή δώρου και χαρίσματος. Παράγουμε ακριβώς για να δωρίζουμε τους εαυτούς μας και αυτό που παράγουμε είναι το δώρο προς τους άλλους.

 

Ενδεχομένως το γεγονός της οικονομίας ως δώρο υποπτεύθηκε λίγο ο Μάρξ, αλλά δεν μπορούσε να το παρακολουθήσει σ' αυτήν τη συγκλονιστική περιοχή της εμπειρίας του άλλου και της πόλης, όπου η οικονομία πια δεν είναι υπόθεση υποκειμενικότητας και ατομικής αυτάρκειας, αλλά αντίθετα όπου αναστρέφεται πια η πενία του πλούτου στον πλούτο της πενίας. Η παιδεία έτσι δεν είναι μια παιδεία αντικειμενοποίησης των πάντων, αλλά μια παιδεία που μας οδηγεί και μας επαναφέρει στην περιοχή του ανοιχτού πολιτισμού, της ανοιχτής ανθρωπολογίας. Σ’ αυτό που γίνεται πλέον νοσταλγία του εφήμερου, του συγκεκριμένου. Σ' αυτό που έχει όνομα και ταυτότητα.

 

(Αρχική) πηγή: ηλ. επεξεργασία antifono.gr, Ανάμεσα σε δύο κόσμους, εκδ. Ανιχνεύσεις, ΣΕΤΜΘ, 1998

 

 

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 23 Σεπτέμβριος 2010 07:00, http://www.antifono.gr/portal/πρόσωπα/Παύλος-Γ/2010-01-02-08-48-11/2311-Μετανεωτερικότητα-και-ελευθερία-Επιστημολογικές-και-Πολιτιστικές-Ασυνέχειες.html

 

 

Ήδη είπαμε στο προηγούμενο μέρος για την πασιφανή “ήττα των ορθολογιστικών φώτων” προς κάτι ανώτερο· ήδη λίγο πριν, οπότε, για ένα ολόκληρο αιώνα (17ο), όπως το λέει ο d’Alembert στα “στοιχεία φιλοσοφίας” του*, είχε κυριαρχήσει στην Δύση η φιλοσοφία του Καρτέσιου, υπήρχε αναγνώριση στο τέλος ενός έργου του περί Φιλοσοφίας, ότι το σίγουρο είναι, ότι πολύ πιο βέβαια από ό,τι αναφερόταν εκεί ήσαν αυτά που αποκαλύπτει ο Θεός. Τώρα, ερχόμαστε σε μία νέα σύνθεση που είναι κοντά σε αυτήν την παραδοχή του Καρτέσιου**, είναι μία νέα σύνθεση και είναι μία μετεπαναστατική σύνθεση. Ας το πούμε και αλλιώς: στους αντιδιαφωτιστές δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι αποκαταστασιακοί, δηλαδή αυτοί που θα ήθελαν να επαναφέρουν κάποιους θεσμούς ή όλους του Παλαιού Καθεστώτος (ancien regime), παρά την ατελεύτητη βαρβαρότητα που φτάνει σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς όρια, που εγκαινιάζουν οι Νέοι Χρόνοι στο όνομα του Διαφωτισμού, στο όνομα της Πατρίδας και της Δημοκρατίας. Παρ’ όλ’ αυτά σήμερα, εν Ελλάδι, παρατηρούμε την δράση κάποιων ακαδημαϊκών ή αρθρογράφων που, από την δεκαετία του ’90 εντονότερα, μας κήρυτταν την – εξ ορισμού αντιδραστική – επιστροφή στον ορθολογισμό, τον Ορθό Λόγο, την επιστήμη, δηλαδή την επιτομή της αστικής ιδεολογίας.

 

Η ευγονική κατάγεται από τον Διαφωτισμό, όπως επισημαίνει ο Χορκχάιμερ στο "τέλος του Λόγου"

Πολλοί μπορεί να απορήσουν λίγο με αυτήν την επισήμανση· διότι πρωί και βράδυ, οι αναγνώστες-κατηχητές της κατηχητικής βίβλου της κοινωνίας, όπως και οι φορείς ενός διανοητικού “ακαδημαϊκού ψευδοριζοσπαστισμού”, μας γαλουχούν στην ιδέα, ότι η “επιστήμη”, ο Ορθός Λόγος, δηλαδή η αποθέωση της σωστής συλλογιστικής κττ, όλα αυτά, λοιπόν, είναι κάποια επιτομή, πεμπτουσία του ό,τι είναι σωστό, του ό,τι αναδεικνύεται τώρα από τα πράγματα, εκ των πραγμάτων, ως αξία για την οποία αξίζει η μεταξίωση/απαξίωση των αξιών. Δεύτερον, αρκετοί συκοφαντούν με τον πιο χυδαίο και εξωπραγματικό τρόπο κάθε ιδέα που κρίνει, ασκεί κριτική ή απορρίπτει τον αστικό Διαφωτισμό, χωρίς να γνωρίζουν το τεράστιο εύρος αυτής της ομάδας. Μάλιστα, κάποιοι θα θυμούνται, ότι ο Λεωνίδας Κύρκος,  σε παρουσίαση βιβλίου νεοφιλελεύθερου-ακραιοκαπιταλιστή διαφωτιστή μας μίλησε για το μέγιστο ανόμημα του τότε μισητού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου: ήταν, ότι άσκησε κριτική στον Διαφωτισμό. Και συμπλήρωσε με το μαργαριτάρι που θα έπρεπε να μας κάνει να ψυχανεμιστούμε, ότι η παίδευση του προσώπου αυτού είναι μάλλον άκρως χαμηλή: ότι “επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα” (sic). Άλλοι, από την νεοφιλελεύθερη άκρα Δεξιά ως την ανανεωτική αριστερά και υποστηρικτές της Ντόρας Μπακογιάννη, θεωρούν, ότι οι “αντιδιαφωτιστές” είχαν κύρια γνωρίσματα αυτά τα οποία τα είδαμε στις φασιστικές ιδεολογίες. Βεβαίως, πρόκειται για την πλήρη αντιστροφή της κριτικής της σχολής της Φραγκούρτης του δυτικού μαρξισμού, που είδε στον φασισμό ακριβώς τον Διαφωτισμό, ή ένα νομοτελειακά εξελιγμένο Διαφωτισμό και “εργαλειακό ορθολογισμό”.

 

Ως “πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού”

 

Ο αστικός/δυτικός Διαφωτισμός δεν είναι ένας ούτε έχει μια μονοτροπία. Ακόμη, υπάρχουν διάφορες ποικιλίες Διαφωτιστών· δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ντενί Ντιντερό και τους Εγκυκλοπαιδιστές(στους οποίους ανήκε) ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ρουσσώ, ο οποίος ήταν ένα μίγμα Διαφωτιστή και αντιδιαφωτιστή/Ρομαντικού. Γεγονός, όμως, δείχνει να είναι αυτό που είπε ο Ζακ Ελλύλ για τον αστό με μία λεπτή ειρωνεία, ότι “έχει πάρει στα σοβαρά τον Ρουσσώ, τους Εγκυκλοπαιδιστές και τους Οικονομολόγους.” Αυτό, νομίζω, ότι θα μπορέσουν να το αποδεχθούν και ορισμένοι (ή όλοι) οι ακραιφνείς υποστηρικτές του δυτικού Διαφωτισμού, πλην με κάποια εντιμότητα και όχι σκοπιμότητα. Με άλλα λόγια, οι σκοποί και τα γνωρίσματα του Διαφωτισμού συνδέονται στενά με την οικονομική ανάπτυξη και, ουσιαστικά, την αποδέσμευση της οικονομίας και των σκοπών της από αυτό που υπήρξε στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή την ασφυκτική και ανίερη εξουσία του “Κλήρου”. Οι Εγκυκλοπαιδιστές το τονίζουν αυτό ξεκάθαρα και εξ αρχής: η οικονομία πρέπει να είναι αυτόνομη και όχι εξαρτώμενη από την γαλλική “Εκκλησία”·ο δε Βολταίρος είναι ο ίδιος ένας περιώνυμος καπιταλιστής.

Μεγάλο ενδιαφέρον και επικαθοριστική σημασία παρουσιάζει, ότι η σχολή της Φραγκφούρτης, με βασικούς της συγγραφείς τον Χορκχάιμερ, Αντόρνο και Μαρκούζε(μπορούμε να επεκτείνουμε πολύ την λίστα με δευτερεύοντα ονόματα) και κύριο έργο(opus magnum) την “Διαλεκτική του Διαφωτισμού” , ασκεί κριτική στον Διαφωτισμό ως περίπου πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού. Ο Χορκχάιμερ θα μιλήσει στην “Έκλειψη του Λόγου” για την “ορθολογικότητα που είναι το υπόστρωμα της σύγχρονης βιομηχανικής κουλτούρας”, ενώ, από την άλλη, για το πώς η (δυτική) “Εκκλησία” διαδραμάτισε ρόλο διαφωτιστή, δηλαδή διαχωριστή της πίστης από την δεισιδαιμονία(αυτό που ευαγγελίστηκε ο Βολταίρος ακριβώς, με άλλα λόγια, διάκριση που χάθηκε βαθμιαία έπειτα) τους αιώνες πριν τον 18ο, ενώ βλέπει στην καταδίκη του Γαλιλαίου κ.α. μία επιστημολογική και όχι “θεολογική” διαμάχη. Στο “τέλος του Λόγου” μας μιλάει για το πώς θεμελιώδη στοιχεία του Ναζισμού βρίσκονται εν σπέρματι στον Διαφωτισμό, όπως η Ευγονική ή ο “αντισημιτισμός”. Η κριτική που γίνεται είναι συντριπτική, μάλλον αναπάντητη, και καταδεικνύει την νομοτελειακή φύση του περάσματος από τον Διαφωτισμό στον φασισμό· όπως δηλαδή το είπε και ο G. Therborn: “Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”.

Ο Γκαίτε, πρόδρομος του αντιδιαφωτισμού και του Ρομαντισμού

Είναι προφητικό αυτό που έγραψε ο Γκαίτε κάπου εναντίον του αστικού Διαφωτισμού, κινούμενος στο πνεύμα της τοτινής καθολικής αντίδρασης: “ο Λόγος γίνεται ανοησία/ γεννά μάστιγες” (=“Reason becomes nonsense/boons afflictions”). Το ίδιο και η σχολή της Φραγκφούρτης: “ο Λόγος γίνεται Μύθος”.

Πρόκειται για δεινή αλήθεια, για όσους μπορούν και θέλουν να κατανοήσουν εις τέλος… (συνεχίζεται)

 

* το αναφέρει ο Ernst Cassirer στο “Διαφωτισμός και θρησκεία”, εκδ. Έρασμος.

 

** αναφέρεται από τον Norman Hampson στο βιβλίο του “Ο διαφωτισμός” (εκδ. Παπαζήση),  στην εισαγωγή.

***

 

Βιβλιογραφία:

 

1) “Έκλειψη του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Κριτική

 

2) “Το τέλος του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Έρασμος

 

3) “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Τέοντορ Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Ύψιλον

 

4) “Εξέγερση και μελαγχολία: ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεωτερικότητας”, Michael Löwy- Robert Sayre, μτφ. Εναλλακτικές εκδόσεις

 

5) “The essential Drucker”, Πήτερ Ντράκερ, εκδ. HarperBusiness

 

6) “Διαφωτισμός και θρησκεία”, E. Cassirer, εκδ. Έρασμος

 

7) “Μεταμόρφωση του αστού”, Ζακ Ελλύλ, εκδ. Νησίδες

 

8 ) “Εθνισμός και Αριστερά”, Θ. Ζιάκας, εκδ. Πελεκάνος

 

9) “Οι εγκυκλοπαιδιστές”, Φίλιπ Μπλόμ, εκδ. Ωκεανίδα

 

10) “Ο διαφωτισμός: Μία αποτίμηση για τις παραδοχές, τις θέσεις και τις αξίες του”, Νόρμαν Χάμπσον, εκδ. Παπαζήση

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

H Φυσική Θεωρία και η αφύπνιση του ανθρώπου στον 21ο αιώνα

 

Του Γιώργου Παύλου *

 

… η πραγματικότητα γύρω μας, μολονότι έχουμε δημιουργήσει μια προχωρημένη τεχνολογία που μας εξαπατά όλους – ότι δηλαδή τα πράγματα είναι απλά, τα έχουμε ερμηνεύσει, τα έχουμε κατανοήσει, άρα πάμε τώρα βόλτα στην καφετέρια, δεν έχουμε να μάθουμε τίποτε άλλο. Αυτό είναι ένα ψέμα, είναι μια ψευδαίσθηση. Κι αυτό το ψέμα είναι επικίνδυνο ! Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος με σβηστό το πνεύμα, με την άποψη ότι τα πράγματα τα έχει εξηγήσει και ότι είναι απλά, γίνεται ό,τι πιο επικίνδυνο και για τον εαυτό του και για τους άλλους.

Βλέπουμε σήμερα και ακούμε ότι πάνω στη γη τα δύο τρίτα περίπου του κόσμου ζουν σε συνθήκες υπανθρώπινες, πείνας, δίψας, πολέμου, φτώχειας, χωρίς αυτό να απασχολεί τους υπόλοιπους. Ακόμη και στις προοδευμένες χώρες πολλά εκατομμύρια ανθρώπων ζουν μέσα σε χαρτοκούτια ή κάτω από γέφυρες ή μέσα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Και αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο λίγο έχουμε προοδεύσει ως άνθρωποι, ως ανθρώπινη κοινωνία και ως πνευματικά όντα. Ή πόσο λίγο κατανοούμε την αξία της ύπαρξης πέρα από εμάς ή και μέσα σε εμάς. Να πούμε όμως και το άλλο, ότι εμείς, οι σοφοί και πλούσιοι με επιστήμη και γνώση, βομβαρδίζουμε με πολύ εξελιγμένη τεχνολογία ανθρώπους, χώρες, λαούς και φονεύουμε χιλιάδες ή εκατομμύρια αμάχους για να τους τιθασεύσουμε.

Ακόμη, εμείς οι επιστήμονες δουλεύουμε κι αφιερώνουμε όλη μας τη γνώση και τη διάνοια στο να κατασκευάζουμε αυτά τα όπλα πολυτελείας. Και είναι όπλα που φονεύουν το σώμα και όπλα που φονεύουν το πνεύμα, όπως η άσοφη τηλεόραση, το εμπόριο του λευκού θανάτου, η μουσική που διαλύει την σκέψη και την αίσθηση και άλλα πολλά.

Αυτά λοιπόν τα πράγματα ένας Φυσικός που έχει αρχίσει και εμβαθύνει λίγο στην Φυσική Επιστήμη, στη Φυσική Θεωρία, τα βλέπει ως τρέλα και ως παραλογισμούς και αναγκαστικά γίνεται επαναστάτης με μια βαθιά ανθρώπινη έννοια και όχι με μια ιδεολογική, πολιτική, επιφανειακή έννοια. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο.

Θα προσπαθήσω να σας δείξω και μερικά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την Φυσική και τους Φυσικούς. Όταν ήμουν λίγο μικρότερος από εσάς, ζούσα σ' ένα χωριό λίγο πιο κάτω από την Πάτρα όπου δεν είχαμε ούτε τηλεόραση, ούτε τόσα παιχνίδια ή ίντερνετ καφέ και ό,τι άλλο σπουδαίο έχετε τώρα εσείς. Καθόμουν λοιπόν τότε με τις ώρες και κοιτούσα το ποτάμι, τα πουλιά, τη φύση, όλο το φυσικό περιβάλλον και στιγμές – στιγμές αισθανόμουν ότι αυτό το πράγμα είναι ένα μυστήριο που δεν μπορούσε το μυαλό μου να διαχειριστεί και έμενα έκθαμβος και εκστασιασμένος. Και ιδιαίτερα μέχρι να πεθάνω, θα θυμάμαι το συγκλονιστικό άρωμα κάποιων λουλουδιών που έβγαιναν το χειμώνα, τα μανουσάκια. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισα να γίνω Φυσικός από το άρωμα αυτών των λουλουδιών. Διότι αισθανόμουν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, γεμάτο με αυτό το άρωμα, ακόμη και στην οποιαδήποτε ταπεινή του μορφή. Μπορώ να σας πω ότι την Φυσική την αγάπησα, διότι ένοιωθα να ενδιαφέρεται για το μυστήριο που έβλεπα παντού και που με έλκυε με ανίκητη δύναμη.

Εάν μπορέσετε λίγο να ξεφύγετε από τη φυλακή που σας έχουμε βάλει σήμερα εμείς οι δάσκαλοί σας ή οι γονείς σας ή που εσείς οι ίδιοι έχετε βάλει τον εαυτό σας και μπορέσετε και δείτε μια αχτίδα φωτός, μια πέτρα, μια σταγόνα νερό, ένα σύννεφο, ένα ζώο, να δείτε έναν άλλο άνθρωπο, αν δείτε γύρω σας τον κόσμο, τότε θα αισθανθείτε ότι είστε μπροστά σε ένα γεγονός, σε μια πραγματικότητα, σε κάτι το οποίο σας συγκλονίζει και δεν σας αφήνει να ησυχάσετε! Σας αναγκάζει να βγείτε από την καθημερινότητά σας, να νοιώσετε ότι κάτι μεγάλο σας λείπει ή απουσιάζει και να γίνετε άρχοντες κατά το πνεύμα, να γίνετε ελεύθεροι! Και είναι σημαντικό αυτό: Το να είσαι δηλαδή ελεύθερος πολίτης σημαίνει ότι έχει ξυπνήσει μέσα σου μια απορία, μια δίψα, μια πείνα που δεν σε αφήνουν ήσυχο όσο ζεις πάνω σ' αυτή τη γη!

Η Φυσική Επιστήμη λοιπόν, είναι μια κατ' εξοχήν επαναστατική επιστήμη, διότι προήλθε από την ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτό που είναι απέναντί του: Τι είναι αυτό που βλέπω; Τι είναι αυτό που αγγίζω; Τι είναι αυτό που στέκεται απέναντί μου;

Σήμερα ένα μεγάλο θέμα που θέτει η Φυσική Θεωρία είναι η έννοια το παρατηρητή και η έννοια της συνείδησης. Προσέξτε το αυτό! Όλα τα άλλα τα κάνουμε και τα θεωρούμε σημαντικά επειδή έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα πράγματα γύρω μας, να τα ονομάζουμε, να αισθανόμαστε τον εαυτό μας διαφορετικό από τα άλλα πράγματα και από τους άλλους ανθρώπους. Και από κει και πέρα αρχίζουμε και κάνουμε επιλογές: Θέλουμε να διασκεδάσουμε, θέλουμε να τρώμε καλό φαγητό, θέλουμε να ντυθούμε ωραία, να μας θαυμάζουν οι άλλοι άνθρωποι. Όλα όμως αυτά είναι ασήμαντα και μετά από το γεγονός ότι έχουμε πνεύμα και συνείδηση και αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε σε διάκριση με όλα τ' άλλα πράγματα.

Ίσως αυτό είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που έχει ο άνθρωπος: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον μέσα στην ιστορία του Σύμπαντος, που μπορεί να γνωρίζει ότι υπάρχει τόσο αυτός όσο και ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει. Το μόνο ον που μπορεί να απορεί και να διερωτάται για την ύπαρξη καθ' εαυτή πέρα από αυτόν και μέσα σε αυτόν….

Αυτό λοιπόν το πράγμα που είναι ο κόσμος, η Φυσική Θεωρία είναι η μόνη περιοχή της ανθρώπινης σκέψης που προσπαθεί να το κατανοήσει και να γνωρίσει την αλήθειά του. Και όσο το γνωρίζει τόσο νοιώθει το μυστήριο που περιέχεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Βέβαια, η Φυσική Θεωρία, όπως το επεσήμανε κι ο Αινστάιν, πολύ λίγο μπορεί να μας αποκαλύψει την βαθύτερη ουσία και του ανθρώπου και των άλλων πραγμάτων και περιορίζεται μόνον στη γνώση των εξωτερικών ενεργειών τους. Γι' αυτό η Φιλοσοφία θα είναι πάντοτε ο συνοδοιπόρος και ο σύντροφος της Επιστήμης, μολονότι πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν το κατανοούν αυτό και θεωρούν ότι η Φιλοσοφία είναι άχρηστη και ξεπερασμένη. Σε αυτούς, όσους δηλαδή θεωρούσαν ότι μόνον η Επιστήμη έχει αξία, ο Χάιζενμπεργκ απαντούσε ότι ο Φυσικός που νομίζει ότι δεν χρειάζεται τη Φιλοσοφία, χρησιμοποιεί μια πολύ κακή φιλοσοφία.

Θεωρώ ότι η Φυσική θα μπορούσε ν' αλλάξει τον κόσμο, αν οι δάσκαλοι, εμείς κι εσείς πραγματικά μπαίναμε στην περιοχή της Φυσικής Θεωρίας. Είναι η πιο σιωπηλή και η πιο μεγάλη επανάσταση για να γίνει ο κόσμος αν θέλετε πιο ελεύθερος, πιο όμορφος, πιο καλός. Ιδίως όταν η γνώση της Φυσικής Θεωρίας συνοδευθεί και ξυπνήσει μέσα στον άνθρωπο τη δύναμη της Τέχνης, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και γενικότερα, ξυπνήσει τον έρωτα για την αλήθεια.

Η Τεχνολογία και η δύναμη που της δίνει η Φυσική είναι κάτι πιο λίγο, είναι σαν τα σκουπίδια που μένουν από μια εορτή. Για φανταστείτε: Είμαστε κάπου, γιορτάζουμε και μετά φεύγουμε και κάποιος έρχεται εκεί και βλέπει σκουπίδια, πιάτα άδεια. Αυτό είναι η Τεχνολογία σε σχέση με τη Φυσική Θεωρία. Πόσο μπορείς να καταλάβεις αυτοί που εόρτασαν, τι έζησαν, από αυτό που βλέπεις σ' έναν άδειο χώρο που είναι μερικά άδεια πιάτα;

Η Τεχνολογία είναι πολύ λίγο πράγμα, όσο σπουδαίο κι αν είναι. Είναι ένα δώρο και η Τεχνολογία αλλά είναι ένα δώρο που στο τέλος μπορεί να είναι καταστροφικό, αν δεν κρατήσουμε όλη την αλήθεια της Φυσικής Θεωρίας. Είναι επικίνδυνο τότε αυτό. Είναι σαν να έχεις τα ρούχα και να μην έχεις το σώμα. Η μητέρα σας δεν αρκείται να της πάμε τα ρούχα σας, από εσάς. Θέλει εσάς! Έτσι και η Τεχνολογία δεν αρκεί, όσο ικανή και αν είναι, όπως δεν αρκούν τα ρούχα χωρίς το σώμα.

Έτσι λοιπόν, ο Φυσικός αντιλαμβάνεται ότι η Φυσική Θεωρία είναι κάτι πολύ μεγάλο, όχι για τα αποτελέσματά της αλλά γιατί θέτει τον άνθρωπο μπροστά στο συγκλονιστικότερο γεγονός, που μπορεί να τεθεί ο άνθρωπος! Είναι η απορία για το είναι! Λέει ο Αριστοτέλης, "Αεί απορούμενον και αεί ζητούμενον τι εστί το ον", δηλαδή θα είναι πάντα απορία και πάντα θα θέλει ο άνθρωπος να μάθει "Τι είναι το είναι". Τι είναι αυτό που υπάρχει;! Προσέξτε! Μια πέτρα να δείτε ή μια σταγόνα νερό ή μια αχτίδα φωτός, αν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μέσα σας θα ταξιδέψετε πολύ μακριά, θα φθάσετε πολύ μακριά. Τον ίδιο τον Θεό να σας φέρουν δίπλα σας, αν το πνεύμα σας είναι νεκρό θα νεκρώσει και τον Θεό. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί αχρηστεύουμε τη Φυσική. Πόσο άσχημα διδάσκουμε τη Φυσική και χάνουμε την έκπληξη, τον θαυμασμό, την απορία.

Γιατί σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν βαθειά ο ένας τον άλλον; Οι γυναίκες τους άνδρες; Οι άνδρες τις γυναίκες; Οι δάσκαλοι τα παιδιά; Τα παιδιά τους γονείς; Γιατί είναι νεκρό το πνεύμα τους. Γιατί δεν μπορούμε να δούμε αυτό που είναι απέναντί μας. Βαθύτερα, δεν μπορείς να γίνεις μεγάλος φυσικός εάν δεν έχει ξυπνήσει μέσα σου το πνεύμα σ' αυτή την απορία, σε αυτό το θαύμα που είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι για να αισθανθείς την ομορφιά της Φυσικής Θεωρίας, θα πρέπει να αγαπάς το καλό. Δείτε στα ελληνικά το καλό και το κάλλος. Είναι η ίδια λέξη.
Ξέρετε τι σημαίνει να γίνεις Φυσικός; Να ξενυχτάς μέρα – νύχτα και μέχρι να πεθάνεις, για να φθάσεις στην αλήθεια. Ο Αϊνστάιν στο τέλος του μέσα στο νοσοκομείο και μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πριν ξεψυχήσει, είχε τα χαρτιά του κι έγραφε εξισώσεις και προσπαθούσε να πετύχει την ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Τέτοιο έρωτα είχε για την αλήθεια που κρύβει ο κόσμος.

Ο μεγάλος φυσικός ερωτεύεται την αλήθεια του κόσμου, είναι ασκητής του πνεύματος. Η ομορφιά που αντιλαμβάνεται γύρω του, μέσα στα όντα, που προσπαθεί να την περιγράψει με σύμβολα μαθηματικά, με εξισώσεις, με θεωρίες, είναι η ωραιότερη εργασία που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ' αυτή την εμπειρία της ομορφιάς δεν έχει ανάγκη ούτε τα χρήματα ούτε και την εξωτερική ευχαρίστηση.

Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ λίγο πράγμα αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία γύρω τους. Γι αυτό και οι άνθρωποι θέλουν να καταναλώνουν πάρα πολύ για να χαρούν και συγχρόνως είναι αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν νερό να πιούνε, φαγητό να φάνε, παιδιά σαν κι εσάς ζουν σε άθλιες συνθήκες, κι εμείς καταναλώνουμε τόσα που μόνο απ' τα σκουπίδια μας θα μπορούσαν να φάνε χιλιάδες άνθρωποι. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μας σ' αυτή την περιοχή της απορίας!

Απ' την άλλη μεριά η Φυσική Θεωρία ξεκίνησε ως επιστημονική γνώση πριν 3-4 αιώνες, μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Λένε ότι είναι το μεγάλο θαύμα του δυτικού πολιτισμού, του δυτικού ανθρώπου. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι την βάση της Φυσικής, όπως και τόσα άλλα, την έφτιαξαν οι Έλληνες. Βέβαια, αν δείτε το διαδίκτυο αυτόν τον καιρό γίνεται μια μεγάλη κουβέντα ότι εμείς εδώ δεν έχουμε σχέση με την Ελλάδα, δεν είμαστε Έλληνες, δεν έχουμε καμία σχέση με τους Έλληνες. Ακριβώς επειδή ο δυτικός άνθρωπος τους τελευταίους 3-4 αιώνες δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, θεωρεί ότι αυτός είναι ο μόνος άξιος. Εμείς οι άλλοι είμαστε τίποτα μπροστά σε αυτό.

Όμως τα θεμέλια για να αναπτυχθεί η Επιστήμη σαφώς έχουν τεθεί ακόμη απ' τον Όμηρο. Ξέρετε με πόσο λάθος τρόπο διδάσκουν οι φιλόλογοι, οι φυσικοί, οι μαθηματικοί αυτά που σας διδάσκουνε; Αν διαβάσετε στον Όμηρο την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και δείτε από ένα σημείο και πέρα, εκεί όπου ο Ήφαιστος κατασκευάζει την ασπίδα, αρχίζει η περιγραφή να γίνεται φιλοσοφία για τον κόσμο και τη ζωή. Αυτό καθιστά τον Όμηρο ως τον πρώτο μεγάλο δάσκαλο της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, αφού ο Όμηρος εκεί ανοίγει τη συζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου και την κοσμολογία.

Έτσι αρχίζει ο δρόμος για όλη τη γνώση και την κατανόηση του σύμπαντος και του κόσμου. Εδώ, δεν μπορώ να μην σας πω κάτι που σκέπτομαι όταν συζητώ αυτά τα πράγματα. Ότι δηλαδή, η ασπίδα του Αχιλλέα συμβολίζει τον πνευματικό πόλεμο του ανθρώπου για να φτάσει στην αλήθεια και να σώσει τον κόσμο από την αμορφία και τον αφανισμό. Δηλαδή η ασπίδα, δεν είναι άλλο από το πνεύμα του ανθρώπου που αγωνίζεται να φτάσει στην αλήθεια και έτσι να σώσει τον κόσμο από την ανυπαρξία και το μη ον.

Έτσι, από τον Όμηρο ξεκινάει αυτή η ελληνική επανάσταση για την γνώση και την αλήθεια και που θα συνεχισθεί σε άλλους τόπους, όπως στην Ιωνία, την Κάτω Ιταλία, την Αθήνα, την Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, την Κωνσταντινούπολη και αλλού.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει το ξύπνημα του πνεύματος. Δηλαδή η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο βρέθηκε και είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Αυτή είναι η υπέρτατη ανάγκη του ανθρώπου! Κι αυτό δημιουργεί επιστήμες, δημιουργεί τέχνες, δημιουργεί μεγάλα έργα, δημιουργεί εμπνευσμένους ανθρώπους. Κι αν θέλετε κι εσείς να γίνετε εμπνευσμένοι άνθρωποι και να μην μείνετε δούλοι, ειλικρινά σας λέω, πιστέψτε με, αγαπήστε τη γνώση, την ομορφιά, την καλοσύνη και την αλήθεια, όπως δήλωνε συχνά και ο Αϊνστάιν, ότι δεν τον ενδιέφεραν η δόξα, τα χρήματα, η εξουσία και οι ηδονές, αλλά αυτό που έλκυε πάντοτε ήταν η ομορφιά, η καλοσύνη και η αλήθεια.

Κάποτε θα θυμάστε αυτά που σας λέω τώρα, έτσι που σας τα περιγράφω εδώ. Διότι τώρα έχετε την ευχέρεια του νέου ανθρώπου, την ευχέρεια των γονιών σας, την ευχέρεια του χρόνου! Ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, ποτέ δεν θα πεθάνει, ότι δεν θα τελειώσει ποτέ ο χρόνος κι αυτό του δημιουργεί πολλές φορές και μια αίσθηση που φτάνει και μέχρι την ύβρη, την αλαζονεία, αλλά πιστέψτε με σε 10 χρόνια όλα αυτά θα 'χουνε τελειώσει. Το βλέπω γύρω μου. Βλέπω φοιτητές μου στο πρώτο έτος να λάμπει το πρόσωπο τους και μετά από 5-6 χρόνια να έχει αρχίσει να μαραίνεται. Γιατί; Γιατί να μην είστε διαρκώς, μέχρι να πεθάνετε, όπως είστε τώρα; Δηλαδή μέχρι που δεν θα πεθάνετε ποτέ, γιατί αν μείνετε όπως είστε τώρα δεν θα πεθάνετε!

Και παρεμπιπτόντως, θα σας πω και κάτι: Η Φυσική Θεωρία σήμερα κάνει μια επανάσταση και σε επίπεδο γνωσιολογίας, δηλαδή μας δείχνει ότι τελικώς δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να δεσμεύσει το ανθρώπινο πνεύμα να πάει εκεί που μπορεί να πάει.

Λέει ο Φεγιεράμπεντ, ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης αμυνόμενος απέναντι στους επιστημονιστές, ότι η γνώση δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη.
Τι είναι οι επιστημονιστές; Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν εγκλωβιστεί στη λατρεία της επιστήμης, την έχουν μετατρέψει σε θρησκεία και έτσι καλουπώνουν μια νοοτροπία ανθρώπου, ο οποίος γίνεται αρκετά στεγνός.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι το "τώρα" είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος είτε ο επιστήμονας είτε ο απλός άνθρωπος και αυτό το τώρα δεν χωράει σε καμία Φυσική Θεωρία, σε καμία επιστημονική γνώση!

Όταν ένας Αϊνστάιν, που είναι ο άνθρωπος που αλλάζει όλη τη γνώση που έχουμε στον 20ο αιώνα λέει αυτό το πράγμα, καταλαβαίνετε, εμείς οι επιστημονιστές, που θεωρούμε ότι τα μοντέλα που συλλαμβάνει το μυαλό μας και τα οποία μας βοηθούν να προβλέψουμε ή να κατασκευάσουμε καινούρια φαινόμενα ότι αυτά τα μοντέλα εξαντλούν την πραγματικότητα και ταυτίζονται με αυτήν, πόσο ανόητο είναι να πιστεύουμε κάτι τέτοιο.

Προσέξτε το αυτό: Ο Αϊνστάιν έρχεται και λέει ότι από ένα σημείο και πέρα υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν χωράει στην επιστήμη. Είναι η εμπειρία του τώρα και του μυστηρίου. Γιατί; Διότι η εμπειρία του τώρα και της στιγμής μας φέρνει σε συνάφεια με το γεγονός της παρατήρησης και της γνώσης της πραγματικότητας. Και σε αυτή τη συνάφεια γεννιέται η εμπειρία του μυστηρίου και η εμπειρία του πνεύματος. Η στιγμή της παρατήρησης είναι κάτι που ξεπερνά την επιστήμη, μολονότι γεννά την επιστήμη. Εδώ σμίγει ο χρόνος με την αιωνιότητα και ο άνθρωπος βιώνει μια συγκλονιστική εμπειρία που συνήθως μας ξεπερνά με ασύλληπτη ταχύτητα. Εδώ θα έπρεπε να μπορούμε να στεκόμαστε ως δάσκαλοι και ως μαθητές, για να αξιοποιούμε πραγματικά το μάθημα της Φυσικής. Αυτό όμως, σημαίνει ότι έχουμε αποκτήσει μια μεγάλη σοφία και πνευματική δύναμη που συνήθως δεν την έχουμε. Γι' αυτό κι εσείς στα σχολεία σας βαριέστε το μάθημα και αισθάνεστε σαν σε φυλακή, ενώ θα μπορούσατε εσείς και οι δάσκαλοί σας μέσα από το μάθημα να περνάτε σε μια απερίγραπτη εορτή, όπως θα 'πρεπε να 'ναι το σχολείο.

Αν θέλετε, μπορείτε να νοιώσετε αυτά τα πράγματα μένοντας στη σιωπή και κοιτώντας γύρω σας και μέσα σας. Έτσι, θα κατανοήσετε πόσο μεγάλο πράγμα είναι η Φυσική Θεωρία αλλά και πόσο λίγο είναι μπροστά στο άπειρο της γνώσης. Γι' αυτό χρειαζόμαστε και την ποίηση, την φιλοσοφία, την θεολογία, εάν θέλετε ακόμη και την προσευχή, ως δυνάμεις που καθιστούν το ανθρώπινο πνεύμα ικανό να ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα και να γίνεται ελεύθερο, δημιουργικό και να πράττει το καλό.
 

(Πηγή ηλ. κειμένου: gpavlos.gr)

 

* Ο Γεώργιος Παύλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

 

Αποσπάσματα ομιλίας του κ. Παύλου, σε μαθητές του νομού Αχαΐας, στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Πάτρα, Μάρτιος 2010. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φυσικός Κόσμος", της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, τεύχος 37.

 

ΠΗΓΗ για την ΑΝΑΡΤΗΣΗ: alopsis, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1521

Η επιστροφή του "χυδαίου υλισμού" ως επιστήμης

 

 

 

Υπάρχει ένα  θέμα που με απασχολεί επί καιρό πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις συγχρόνων «επιστημόνων» («αμόρφωτων επιστημόνων», που είναι μάλλον πλεονασμός κατά Καστοριάδη) και “διανοητών”, βλέπουμε ένα άκρως, χονδροειδές υλιστικό πνεύμα. Οι απριορισμοί, οι προκαταλήψεις εγγίζουν το επίπεδο του «ιδεολογικού κάλου».  Βεβαίως, όλοι γνωρίζουμε, ελπίζω, ότι ο «επιστημονικός υλισμός», καθώς και ο επιστημονισμός (scientism), που υπονοούν και τον «επιστημονικό αθεϊσμό», είναι ιδεολογίες που κατέπεσαν πολύ καιρό πριν, όπως, άλλωστε, και ο (αστικός ευρωπαϊκός) Διαφωτισμός από την «ρομαντική δημιουργική αντίδραση» του 19^ου αι.. Συγκεκριμένα, για αυτό υπήρξε, όπως έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ομολογία του ιδίου του σκαπανέα (μαζί με τον Haeckel) του υλισμού των φυσικών επιστημών, βιολόγου και φιλοσόφου Hans Driesch (1867-1941): ο υλισμός, είπε τότε, κάπου στο δεύτερο τέταρτο του 20^ου αιώνα, είναι μία θεωρία πλέον ξεπερασμένη. Ο δε θετικισμός (positivism) κατά πολλούς, π.χ. Σεφέρη (ο “επιστημονικός πολιτισμός της Δύσης” ακριβέστερα) και Max Horkheimer, οδήγησε στην ναζιστική άκρα φρικίαση και, άρα, σε μία καθολικότερη κατάπτωση αυτών των ιδεολογιών και φιλοσοφημάτων.

Επίσης δε, στην άνοδο ενός πνευματικότερου κλίματος με μορφές επιστημόνων όπως ο (Χριστιανός) Planck, ο de Broglie κ.α..

 

 

Παρόμοια  ισχύουν και για άλλες περιπτώσεις. Θα έχετε ακούσει, χάριν παραδείγματος, τις απόψεις επιφανούς καθηγητού Φυσικής, του Δ. Νανόπουλου. Ο ίδιος έχει ασχοληθεί με κάποια θέματα της «νευροεπιστήμης», ας πούμε της επιστήμης που μελετά τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις λειτουργίες του. Ένας από τους σπουδαιότερους και πιο ευσυνείδητους συγγραφείς πάνω σε αυτά τα θέματα, ο Π. Μπρέγκιν, έγραφε, ότι η επιτομή ενός εγχειριδίου της νευροεπιστήμης (neuroscience) είναι, ότι η λειτουργία του εγκεφάλου είναι καλυμμένη από μυστήριο (“shrouded in mystery”), και δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς και ποιες ουσίες συμμετέχουν στην μεταβίβαση των σημάτων από ένα νευρώνα στον άλλο. Π.χ. μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστή η συμμετοχή κάποιον ουσιών που λειτουργούν και ως νευροδιαβιβαστές, που απαιτούνται(δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστους), ώστε να μεταβιβαστεί το σήμα. Θεωρείτο, ότι όλα εξαντλούνταν στις ηλεκτρομαγνητικές διεργασίες. Αυτό, όμως, δεν επτόησε ορισμένους, που οπωσδήποτε θα σκέφτεστε, ότι εκπροσωπούν το πεντόσταγμα του άκρατου σκοταδισμού και της προπέτειας, να μας πουν, ότι τα πάντα είναι ηλεκτρομαγνητισμός, άρα δεν υπάρχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα ούτε νους (καρδία) με την πασίγνωστη στην Ορθοδοξία «φυλακή» και κάθαρσή του, που άγει στον φωτισμό και, μετά, την θέωση.

Οπωσδήποτε, μου τέθηκε το ζήτημα σχετικά με το πώς έβγαλαν την αυτοεκπληρούμενη προφητεία με τέτοια … αξιοθαύμαστη σαφήνεια από αυτά τα ψηγματάκια γνώσης περί εγκεφάλου(έλλειμμα που είχαν προπεί οι Πατέρες). Οι απορίες άρχισαν να μου λύνονται διαβάζοντας πρόσφατα για την «γενική γραμμή της σοβιετικής φιλοσοφίας» από τον Ν. Μπερντιάεφ (εκδ. Σιδέρης, 1977, σσ. 150-198), που μας μιλάει για την πάλη του διαλεκτικού υλισμού εναντίον άλλων ειδών υλισμού με πλήρη ενημέρωση της σοβιετικής γραμματείας του 1931, αλλά και νωρίτερα. Ένας από αυτούς, που καταδικάστηκε ως αίρεση είναι ο «αστικός» και αντιδιαλεκτικός μηχανιστικός υλισμός του πρώην εκλεκτού Ν. Μπουχάριν, ενώ άλλος είναι ο «χυδαίος υλισμός», «χονδροειδής υλισμός», των Μπύχνερ και Μολεσότ. Αυτοί οι τελευταίοι όντως είχαν διατυπώσει ακριβώς αυτές τις θεμελιώδεις υλιστικές θέσεις που με θαυμάσιο πνεύμα μαθητείας επαναδιατυπώνουν ως τάχα πορίσματα της μεγάλης θέας επιστήμης οι προαναφερθέντες.

Δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα πέραν της ύλης, εκδήλωση της οποίας είναι τα πάντα, είτε ψυχή, είτε πνεύμα, είτε το «βίωμα της θέωσης» είτε ο,τιδήποτε. Όπως επίσης «η σκέψη χωρίζεται από το μυαλό όπως η χολή από το συκώτι» (!!). Αλλά, αν αυτά φαίνονται, και αναμφισβήτητα είναι, ακραιφνείς χοντράδες κάποιων ησσόνων φιλοσόφων του 19^ου αι. («ο μωρός μωρά λαλήσει»), σίγουρα είναι μέγιστη ανευθυνότητα να τα σύρουμε ρετουσαρισμένα από τους τάφους τους σε ευπίστους ακροατές και σήμερα, δεν είναι έτσι;

*O Horkheimer γράφει στην “έκλειψη του Λόγου” του, ότι η Ευγονική έχει τις ρίζες της στον Διαφωτισμό.

 

**έτσι εξηγείται, αν και εν μέρει μόνο, γιατί ακροδεξιοί καπιταλιστές, ήτοι νεοφιλελεύθεροι, κονδυλοφόροι προωθούν τον Ντώκινς και λοιπούς …αγιατολλάδες-φανατικούς-προπαγανδιστές.

 

***Δεν θέλω να είμαι προσωπολήπτης, αλλά μία τυπική τέτοια περίπτωση είναι η – αξιόλογη εν μέρει – “βιβλιοθήκη” της εφ. Ελευθεροτυπίας. Το μόνο που κατάλαβε και μας επισήμανε από το βιβλίο του συναδέλφου του Ντώκινς “Η αυταπάτη του Ντώκινς;” είναι, ότι τον θεωρεί ως τον μέγιστο απολογητή του αθεϊσμού. Αυτό είναι σωστό μεν, αλλά τα συμφραζόμενα δείχνουν, ότι χρησιμοποιείται, για να υποδείξει και τον απίθανο εκφυλισμό αυτού του χώρου.

Νέο έτος με πολλούς ανθρώπους 

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

  

Ο δυτικός άνθρωπος βιώνει την προσμονή του νέου έτους με ποικίλες εκδηλώσεις και ανάμεικτα συναισθήματα. Καθώς έχει επιβάλει, μέσω της ισχύος του, τον πολιτισμό του σε όλη, σχεδόν, την έκταση του πλανήτη επιχειρεί να νοηματοδοτήσει την προσμονή του αυτή με τρόπο σοβαροφανή.

Ο χρόνος συνιστά φυσικό μέγεθος. Η μέτρησή του υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία του ανθρωπίνου γένους πολύ χρηστική, γι' αυτό και ο άνθρωπος βρήκε πολύ ενωρίς τρόπους να τον μετρά στηριζόμενος στις φυσικές μεταβολές. Έτσι σχηματίστηκαν και τα διάφορα ημερολόγια, τα οποία έχουν ως βάση την περιφορά της γης περί τον ήλιο. Όλοι οι λαοί δεν εξέλαβαν ως αρχή του έτους την ίδια χρονική στιγμή. Ακόμη και σήμερα που δια μέσου της επιστήμης έχει επικρατήσει διεθνώς το δυτικό έτος υπάρχουν λαοί που γιορτάζουν την πρωτοχρονιά σε άλλη χρονική στιγμή.

Με την αύξηση των γνώσεων απασχόλησε τον άνθρωπο η μείωση του σφάλματος κατά την μέτρηση του χρόνου με βάση το έτος. Έτσι σχηματίστηκαν τα διάφορα ημερολόγια. Τα δύο νεότερα ημερολόγια του ελληνορωμαϊκού κόσμου, ιουλιανό και γρηγοριανό, στάθηκαν αφορμή να προκληθεί το ημερολογιακό σχίσμα στους κόλπους της ορθόδοξης Εκκλησίας, ως συνέπεια της προσκόλλησης στον τύπο αντί της ουσίας. Αρκεί προς τούτο να σημειωθεί ότι και το ισχύον γρηγοριανό ημερολόγιο δεν είναι απαλλαγμένο σφάλματος, όπως έδειξαν νεότερες μετρήσεις. Αυτά όμως ενδιαφέρουν τους ειδικούς επιστήμονες και δεν έχουν ουδεμία επίπτωση στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή.

            Ο άνθρωπος δεν είχε τόση ανάγκη από ένα ακριβέστερο ημερολόγιο. Άλλο προσδοκούσε με βάση τον επιστημονικό μεσσιανισμό του 19^ου αιώνα: Την επέκταση της διάρκειας του βίου του. Και είναι μεν γεγονός αναμφισβήτητο ότι με την αλματώδη ανάπτυξη της Επιστήμης κατά τον 20^ο αιώνα το προσδόκιμο του βίου μας έχει αυξηθεί σημαντικά! Αυτό δείχνουν οι πλάνες στατιστικές της περιορισμένης έρευνας στην έκταση των πλουσίων χωρών. Στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη ο νέος αιώνας είτε ο 20^ος είτε ο 21^ος) δεν έφερε μεταβολή προς το καλύτερο. Γι' αυτό μικρή η διάθεση προς πανηγυρισμό του νέου έτους εκεί για δύο λόγους: Οικονομική αδυναμία και έλλειψη νοήματος στον πανηγυρισμό.

Ο δυτικός άνθρωπος πανηγυρίζει με άκρως επιδεικτικό τρόπο, που διακρίνεται από τη σπατάλη προς διασκέδαση, που δεν του είχε λείψει διόλου κατά το διαρρεύσαν διάστημα, την έντονη φωτοχυσία και το πλήθος των ευχών που ανταλλάσσονται. Η διασκέδαση συνιστά απόπειρα φυγής από την καταθλιπτική πραγματικότητα με εντονότερη την επανάληψη των όσων γεμίζουν με πλήξη και ανία την καθημερινή μας ζωή. Γνωρίζουμε, ακόμη και οι άπειροι νέοι, ότι η διασκέδαση δεν αποτελεί θεραπεία του υπαρξιακού κενού. Όμως η άκρως εγωκεντρική θεώρηση του βίου δεν μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πού πορεύεται η κοινωνία μας που μας συμπαρασύρει. Πολύ περισσότερο δεν έχουμε τη διάθεση να σκύψουμε επάνω από τα μύρια όσα προβλήματα αντιμετωπίζουν συνάνθρωποί μας σε όλη την έκταση του πλανήτη. Η φωτοχυσία συνιστά υποκατάστατο, με το οποίο επιχειρείται να δοθεί κάποια παρηγοριά για το πνευματικό σκότος που διαχέεται ολοένα και πιό ζοφώδες. Ο δυτικός ορθολογισμός έχει στραγγαλίσει τη μεταφυσική ελπίδα εδώ και δύο αιώνες. Η επιστημονική γνώση φάνηκε για κάποιες δεκαετίες να διεκδικεί με ικανοποιητικό τρόπο τις καρδιές των ανθρώπων.

Όμως στο τέλος του 20^ου αιώνα ο δυτικός άνθρωπος εκδήλωσε έντονα σημάδια κόπωσης. Η Επιστήμη δεν είχε καταφέρει να εξακοντίσει τη διάρκεια του βίου σε μήκη μεγαλύτερα από τα γνωστά του προεπιστημονικού κόσμου. Από την άλλη αυτός συμμετείχε, είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως απλός θεατής, στην κοινωνική ανατροπή που οδήγησε στην γενικά διαπιστωμένη σήμερα αποδόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού ιστού. Η πρόσφατη αποτυχία να συμφωνήσουν οι ισχυροί κατά τη σύνοδο της Κοπεγχάγης στη λήψη κάποιων μέτρων για την αποφυγή καταστροφής του πλανήτη βεβαιώνουν το αδιέξοδο. Και δεν γνωρίζω αν όσοι είχαν θρέψει ελπίδες για κάτι καλό από το σύνοδο είναι αφελείς ή τραγικοί στην εμμονή τους σε χιμαιρικές ελπίδες. Αλλά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, λέει ο σοφός λαός μας. Ασφαλώς και πρέπει να εμμένει στην ελπίδα ο άνθρωπος, αλλά με προϋποθέσεις. Να αναζητά την πηγή της ελπίδας και να γνωρίζει τις προϋποθέσεις για την εκπλήρωση των αγαθών πόθων του. Ευχές λόγω των ημερών, ευχές χωρίς νόημα πολλές φορές, αφού αντίκεινται προς τη σκληρή πραγματικότητα συνιστούν τακτική στρουθοκαμήλου ενώπιον των διωκτών της.

Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς Θεό, τον χορηγό της ελπίδας; Μπορεί να νιώσει κάτι με την είσοδο στο νέο έτος, αν παραμένει άγευστος του νοήματος των Χριστουγέννων; Μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αν δεν έχει αλλάξει προηγουμένως τον εαυτό του; Μπορεί να προσδοκά λύτρωση από εκείνους που αιματοκυλίουν την ανθρωπότητα για τα συμφέροντά τους; Δυστυχώς αυτό δείχνει καθημερινά πως κάνει δικαιώνοντας τον Γάλλο στοχαστή Καμύ, ο οποίος έγραψε: Το μέλλον είναι η μόνη υπερβεβαιότητα των ανθρώπων χωρίς Θεό. Να γιατί ο δυτικός άνθρωπος γιορτάζει τόσο φανταχτερά το νέο έτος. Να δεχθούμε όμως πως πράγματι γιορτάζει; Το νέο έτος τον ωθεί ένα ακόμη βήμα προς το αναπόδραστο βιολογικό του τέλος. Πόσο δείχνει να έχει συμβιβαστεί μ' αυτό ο δυτικός άνθρωπος;

 

 Η Γέννηση ενός Μεγάλου Αναρχικού

Να είναι τόσο απλά όλα: «Ήμουν ξένος και μαζέψατε, άρρωστος και στη φυλακή και ήρθατε να με δείτε, πεινούσα και μου δώσατε να φάω… » Τόσο απλά που νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι, να μη νιώθεις άχρηστος, καθυποταγμένος σε ένα σύστημα σωστών συμπεριφορών αλλά και τόσο δύσκολα, που δεν θα φτάσεις ποτέ στο τέλειο. Γιατί ακόμα και να καταργηθούν τα σύνορα, «ξένοι» θα υπάρχουν. Όση φαντασία και να βάλει κανείς, δεν μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο, όπου η κίνηση προς τον Άλλο, δεν θα είναι το ζητούμενο της ζωής…

Να είναι κάποιος που ψιθυρίζει ότι είναι «Γιος του Θεού», αλλά εκεί στη διήγηση των «πειρασμών» να μη θέλει να τους πείσει όλους με κάποιο κόλπο που να καταργεί τη συνείδηση, με μια πρώιμη και συμβολική μαζική προπαγάνδα. Να αρνείται να δώσει στον κόσμο λίγο ψωμί και ασφάλεια για να τον καθυποτάξει.

Να είναι ο Χριστός στον διάλογο με τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή (που μας άφησε στους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ο Φ. Ντοστογιέφσκι), ο οποίος ενώ καταλαβαίνει ότι απέναντι στα διακυβεύματα που στήνει η εξουσία και στην αποτελεσματικότητα της, τις περισσότερες φορές είναι ανίσχυρος, εντούτοις γνωρίζει ότι η τελική νίκη είναι από την πλευρά του δικού του δρόμου της Ελευθερίας…

Δεν διάλεξα τυχαία να προβάλλω σήμερα την Γέννηση του Χριστού, ως αυτή του Μεγάλου Αναρχικού. Η κάθε εποχή, διαλέγει να εστιαστεί στην πλευρά αυτής της καθοριστικής για την Ανθρωπότητα προσωπικότητας, την οποία έχει ανάγκη.

Έναν τέτοιο Αναρχικό ίσως έχει ανάγκη και η εποχή μας.

Και με αυτή την ευκαιρία Καλές Γιορτές με Ειρήνη και Ελευθερία έξω και μέσα.

 

* http://tsouknida.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html

Ο Χριστιανικός φεμινισμός, και οι συνήθεις κοσμικοί “φεμινιστές”.

 

                               Του φιλαλήθη/philalethe00

Είναι η ριζικά υπέρ της γυναίκας διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων, των Πατέρων, της Ορθοδοξίας, και, ευρύτερα, Χριστιανικών Ομολογιών που έχουν αποκοπή από το εκκλησιαστικό κληρικολαϊκό σώμα(Παπισμός, προτεσταντισμοί).

(-για να το πω στην συνήθη ……κοινή νεοκαθαρευουσιάνικη ιδιόλεκτο, που βέβαια απευθύνεται στον λαό). Αλλά είναι και πολλά άλλα: τα γνωστά περί “φόβου του ανδρός (εκ της γυναικός)”, υποταγή της γυναίκας κτλ. Βέβαια, ο λιγότερο αιρετικός, δηλαδή επιλεκτικός αναγνώστης θα δη, ότι έχουμε και άλλες προτροπές προς τις γυναικές, που είναι προτροπές (του αγ. απ. Παύλου) διδαχής της γυναίκας προς τον άνδρα.

Για αυτό το θέμα, έχουν κυκλοφορήση μία σειρά βιβλίων, εκ των οποίων οι δυτικότροποι φεμινιστές δεν έχουν διαβάση τίποτε, κατά συντριπτικό ποσοστό. Δεν πτοούνται, βέβαια, όπως καταλαβαίνετε και εσείς. Σαφέστατα, δεν θέλω, όπως και στην περίπτωσι του φιλμακίου του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, να παραστήσω τον… λογιώτατο συμβουλάτορα (άπαγε της υπερηφανείας) ούτε θεωρώ, ότι η άγνοια, αυτής της γνωσιολογικής μεθόδου τουλάχιστον, είναι κάτι το απαραίτητα κακό, αλλά δεν είναι δέουσα η τέτοια παραπληροφόρηση σε ζητήματα που είναι τόσο σημαίνοντα και πολλοί μωρολόγοι τα …αντιπαρέρχονται για τις “του βίου πραγματείες”. Τι να πούμε; Ο μωρός μωρά λαλήσει. Στα παρακάτω, θα δούμε με μερικές αναφορές κάποια θεμελιώδη στοιχεία για το θέμα, όπως τα έχω προσλάβη από την μελέτη μου του θέματος και ένα πλαίσιο όπου αυτά θα ενταχθούν. Ας δούμε πρώτα το δεύτερο…

Οι δυτικότροποι φεμινιστές

 

 

Η νοησιαρχία, όμως, είχε το εξής τεράστιο πρόβλημα: ήταν μία φιλοσοφία που  εβγαινε μέσα από τα σπλάχνα του Μεσαίωνα, που, όπως έλεγε και ο Καστοριάδης μεταξύ πάρα πολλών άλλων, παρά την έλλειψη εμβάθυνσης σε αρκετά από αυτά τα θέματα, ήταν φαινόμενο αποκλειστικά Δυτικό. Ο Μεσαίωνας αποδόθηκε από πολλούς “επιστήμονες” στον “αριστοτελικό δογματισμό”. Ο Καστοριάδης εξεγειρόταν εναντίον αυτής της υπόθεσης, που θεωρούσε οξύμωρη και προσβλητική. Γεγονός είναι, όμως, ότι ο δυτικός Μεσαίωνας δεν γνώριζε αυτό που ο ελληνισμός (ελληνική φιλοσοφία και κοσμοθεωρία) ανέκαθεν γνώριζε (εξ ου και ότι έγινε εκ των μέγιστων απόστολων της Ορθοδοξίας ανά τους αιώνες), μέσω του Πλάτωνα, ας πούμε, και των αρχαίων μυστηρίων, δηλαδή τα όρια του Λόγου.  Τα πάντα σχετικά με τον Θεό, και άρα καθολικώς, μπορούσαν να ρηματοποιηθούν, να γίνουν λόγος, ο Θεός δεν ήταν απερινόητος και ακατάληπτος ούτε αποφατικά προσεγγιζόμενος, σχετικός δε με μία “υπερνοητή και υπεραισθητή γνώση” με τίποτε το αντίστοιχο στον κτιστό κόσμο, αλλά υπαγόταν σε κάποιες αναγκαιότητες, σε ένα φιλοσοφικό σύστημα με αριστοτελικές κατηγορίες. Χωρίς αμφιβολία, η προσκόλληση σε αυτές τις φιλοσοφικές κατηγορίες και το καταρρέον, πλέον, παρωχημένο αρχαιοελληνικό κοσμοείδωλο, μαζί με την ξέφρενη άνθιση των σκοτεινών τεχνών (παντοειδής μαγεία και κάθε τι συναφές)επέφερε τα μεσαιωνικά παπικά προβλήματα που όλοι ξέρουμε, που εκπροσώπησαν στο όνομα του …Χριστού τον “Διάβολο”, τον εκπεπτωκότα αρχάγγελο, όπως έλεγαν οι Ντοστογιέφσκι και Κόντογλου.

 

Ετσι, λοιπόν, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς(1296-1359/60) – οι αντιδραστικοί αντικομμουνιστές οργανωσιακοί ήσαν και αυτοί ημι-εκδυτικισμένοι, για αυτό δεν τον ανέφεραν -, ο θεολόγος του Ακτίστου Φωτός, του Οποίου ο ίδιος είχε εμπειρία και πάθηση/αίσθηση, “θεωρία”, είχε ιστορική διένεξη με τον αντιησυχαστή Βαρλαάμ τον Καλαβρό(1290-1348), τον λατινόφρονα και εκδυτικισμένο λόγω σπουδών και έλλειψης κριτικής σκέψης σε αυτές. Ο Βαρλαάμ υπήγαγε την γνώση του Θεού στον Λόγο, όπως και οι – μεσαιωνικοί – σχολαστικιστές τύπου Ακινάτη. Τα πάντα μπορούσαν να κατανοηθούν. Και το όργανο της γνώσεως, για το Κτιστό και το Άκτιστο, δεν ήταν κάποιο άλλο, αλλά ήταν η διάνοια. Σας θυμίζει, μήπως, πάρα πολύ την φιλοσοφία των “φώτων”; Γιατί, νομίζετε, ότι ο φιλόσοφος, συγγραφέας, φραγκφουρτιανός μαρξιστής Ernst Bloch έλεγε -και επί πλέον, ειδικά επί της νοησιαρχίας, “ορθολογισμού”-, ότι για να γίνης καλός αθεϊστής πρέπει να είσαι πρώτα καλός Χριστιανός; Τα φιλοσοφικά αυτά ρεύματα αναπτύχθηκαν πρώτα σε αιρέσεις χριστιανικές, έστω αγνώριστες και τερατογενέσεις. Άρα; Άρα έχουμε κάθε δικαίωμα να χαρακτηρίσουμε εκτός από γνωσιολογικά υπανάπτυκτο, και φορέα της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, καθένα από τους φωταδιστές(κατ’άλλους “διασκοτιστές”) αυτούς, που καμώνονται τους …χειραφετημένους από την δεισιδαιμονία… Η Αρχαία εποχή ήταν πολύ πιο προοδευμένη από αυτούς. Ο Πλάτωνας, οιονεί ο κορυφαίος φιλόσοφος όλων των εποχών, ήδη ήξερε, ότι “Θεόν χαλεπόν μεν νοήσαι, αδύνατον δε φράσαι“. Δηλαδή ήξερε τα όρια του Λόγου. Οι φωταδιστές του 21ου αιώνα ούτε αυτά, συχνότατα, δεν γνωρίζουν.  (συνεχίζεται…)

Αναζητώντας το όντως κάλλος

 

του π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

 

«Όλα τα ποτάμια είτε κυλούν ράθυμα είτε ορμητικά μόνο μια λαχτάρα έχουν… την θάλασσα»

Στον κόσμο που ζούμε, υπάρχει μια σιωπηρή συνωμοσία αδιάγνωστης φύσης και προέλευσης, ωστόσο όμως ηχηρά παρούσα στην ζωή μας, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ως μια αυτοκαταστροφική διάθεση και στάση απέναντι στην ζωή και ότι αυτή συμβολίζει και σημαίνει. Μια βαθύτερη και πτωτικά χαώδης επιθυμία στο να εξοντώνει και να εκμηδενίζει την αλήθεια και την ελπίδα των πραγμάτων και των νοημάτων.

Ο άνθρωπος μέσα στην τραγωδία της ιστορίας του στα πάθη και στους καημούς του, στην αγωνία και την απελπισία του, στο όνειρο και την προδοσία του, επιθυμεί και λαχταρά πότε η «ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Μια ομορφιά πέρα από την ανάγκη της φύσης. Πέρα και πάνω από μια ορμέφυτη αντανακλαστική ενατένιση των πραγμάτων, αλλα εκείνη την εμπειρία του κάλλους που μπορεί να σώσει μια καρδιά από την απόγνωση, να δώσει νόημα στην ύπαρξη, να φανερώσει μια άλλη πραγματικότητα και ποιότητα ζωής.

Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική και γενικότερα  οι τέχνες. Η κοπιώδης και δημιουργική σχέση με την γη και την καλλιέπεια της, αλλά και κάθε μορφή δημιουργίας, υπήρξαν ιστορικοί χώροι μέσα από τους οποίους ο άνθρωπος αναζήτησε ουσιαστικά και εξέφρασε τον βαθύτερο πόθο του, να ενωθεί με τον Θεό του κάλλους, να γευθεί την υπέρτατη «ηδονή» με «κάτι» ή «κάποιον» που θα ξεπερνούσε τα όρια της τραγικότητας του κόσμου του. Αναζήτησε λοιπόν την ελευθερία του προσώπου του από τα δεσμά του χρόνου και του χώρου που τον οδηγούν με τελματικό τρόπο στον θάνατο.

Η δίψα αυτή του κάλλους και της ηδονικής εμπειρίας που γεύεται ο μύστης των θρησκειών, ο δημιουργός μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, ο άνθρωπος που γενικότερα αναζητά την ομορφιά ως σώζουσα εμπειρία, ως μεταμορφωτική δύναμη στην ζωή του, έχει ως βαθύτερη ουσία της, την αναζήτηση του Θεού, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.

Όχι όμως τον Θεό των θρησκευτικών ιδεολογιών και των ανθρωπόμορφων περιγραφών, των θρησκευτικών νευρώσεων και ενοχών, του νόμου και του τύπου, της εξουσίας και της αμείλικτης παγερής ανώτατης αυθεντίας που περιορίζει την θεότητα στα μέτρα και στα μεγέθη αυτού του κόσμου, «κατ` εικόνα και καθ΄ ομοίωση» των δικών μας παθών και ποικίλων αναγκών. Αλλά ενός Θεού που φανερώνεται στο κάλλος της δημιουργίας Του ,στις ποιητικές υπάρξεις που τον αναζητούν με πάθος και πόθο.

Τι άλλο πραγματικά μπορεί να σημαίνει η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση απ` την αγωνιώδη ερωτική ψηλάφηση της τελειότητας, του επέκεινα?

Ένας καλλιτέχνης δεν είναι ποτέ ολοκληρωτικά ικανοποιημένος από την τελική μορφή του έργου του, αλλά διαρκώς αναζητά τρόπους και μεθόδους νέας δημιουργίας ώστε να ξεδιψάσει την λαχτάρα του για το κάλλος, την ωραιότητα, την τελειότητα και την ομορφιά.

Συνειδητά ή ασυνείδητα η δίψα αυτή είναι δίψα του Απείρου Θεού. Του μόνου δημιουργού, Του μόνου καλλιτέχνη και ποιητή του παντός.

Η πλήξη, η θλίψη κι` αυτή η μελαγχολική οσμή στα μάτια των ανθρώπων, διαδηλώνει και ομολογεί περίτρανα ότι ο κόσμος αυτός, υποφέρει μέσα στην παραμόρφωση που επιφέρει πάνω του το κακό ως παρουσία επιλογής.

Πάνω σ` αυτή την υπαρξιακή ανάγκη δουλεύουν οι επιχειρήσεις της πλαστής ομορφιάς. Των χιλιάδων σήμερα ινστιτούτων, προγραμμάτων και μεθόδων απόκτησης του «κάλλους». Μιας ομορφιάς όμως, που είναι τραγικά ανίσχυρη να μιλήσει στα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς. Μιας πλαστότητας που δεν ενώνει την ανθρωπότητα μέσα στην μεθυστική του λάμψη και εμπειρία του ωραίου, αλλά την διαιρεί, την ενοχοποιεί, την κακοποιεί και την δεσμεύει στην δουλεία των πραγμάτων της.

Η τραγικότητα όμως της σύγχρονης πραγματικότητας είναι ότι ολοένα και περισσότερο οι λεγόμενοι άνθρωποι της εκκλησίας (για μένα άνθρωποι της θρησκείας) χάνουν αυτή την αίσθηση και την αναζήτηση, παύουν να κουβαλούν μέσα τους αυτή την εμπειρία.

Οι χριστιανοί δεν είναι πλέον φορείς αυτού του μυστηριακού βιώματος. Τα μάτια τους όπως είπε και σύγχρονος διανοητής είναι ολοένα και περισσότερο σκοτεινά δηλώνοντας την απώλεια της χαράς, του φωτός, του αγίου κάλλους.

Για αυτό και δεν αγαπούν, δεν ερωτεύονται δεν δημιουργούν, δεν αγωνιούν για τίποτα παρά μονάχα για ένα, την διατήρηση και την εξασφάλιση της ατομικότητας. Της εξουσίας, της ειδωλολατρικής αντικειμενικής αγιότητας, και της θεσμικής κατοχύρωσης.

Στην εκκλησία χάθηκε το συλλογικό, το κοινοτικό, η σύναξη της αρχαιότητας που μεταμορφώθηκε σε εκκλησιαστικότητα, η σύναξη της βασιλείας του Θεού και αποκάλυψη του επέκεινα.

Στην εκκλησία, εκτός τραγικά λιγοστών εξαιρέσεων, δεν παράγουμε πλέον πολιτισμό. Πολιτισμό που θα είναι καρπός εμπειρίας και βιώματος. Η αγιογραφία, η βυζαντινή μουσική και υμνολογία, η ξυλογλυπτική, η ναοδομία, είναι μια «παραγωγή» κακέκτυπης απομιμήσεως και εμπορευματοποιήσεως, που τις περισσότερες φορές δεν εκφράζει τίποτε απολύτως, δεν λέει τίποτα στην καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου, που αναζητά όχι την μουσειακή διατήρηση ενός ενδόξου παρελθόντος, αλλά δύναμη ζωής, πρόταση ζωή που να νικά τον θάνατο.

Εισερχόμενοι σε` ένα ναό του 12ο -13ο αιών και σ` ένα σύγχρονο, δεν καταλαβαίνεις απλώς, αλλά αισθάνεσαι με όλο σου το είναι την έκπτωση του εκκλησιαστικού μας βιώματος. Νιώθεις ότι στον ένα χώρο υπήρξε γεύση του αιωνίου Είναι.

Αποτέλεσμα σχέσεως του φανερούμενου μυστηρίου του Θεού στην ανθρώπινη καρδιά. Είναι ψηλάφησης του αγίου κάλλους σ` ένα χώρο και μια κοινότητα, που γνώρισε την ωραιότητα, την ανεκλάλητη δια ανθρωπίνων ρημάτων ομορφιά, αλλά δια της γλώσσας των συμβόλων οντολογική πραγματικότητα.

Σήμερα ο πολιτισμός των χριστιανών είναι εικονικός, σχετικός, άκαρπος και ασαφής. Δεν ανιχνεύεται στις κοινωνίες των πολιτών ως δύναμη και φύραμα μεταμορφωτικής προοπτικής. Είναι εικονικό το κάλλος του, η δύναμη του, το βίωμα του, η θεολογία του. Γι` αυτό και δεν επηρεάζουμε κανένα απολύτως τομέα της ζωής του σύγχρονου κόσμου. Επίσης δε άνθρωποι ιδιαιτέρων χαρισμάτων δεν εισέρχονται πλέον στο χώρο της εκκλησίας. Δεν εμπνέονται από αυτή. Με αποτέλεσμα έμψυχο υλικό υψηλής ποιότητας που σε άλλες μορφές εκκλησιαστικού βίου εκφραζόταν μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία, σήμερα να βρίσκουν αλλού υπαρξιακό καταφύγιο και χώρους έκφρασης.

Η αλήθεια είναι ότι για δεκαετίες σταθήκαμε ως χριστιανικός κόσμος απέναντι από την τέχνη και τον πολιτισμό. Πολλές φορές μάλιστα στα πλαίσια ενός νευρωτικού ευσεβισμού πολεμήσαμε και γελοιοποιήσαμε τους εκφραστές της, δεν τους καταλάβαμε ή ίσως ποτέ δεν θελήσαμε να τους κατανοήσουμε. Ήρθε όμως η ώρα να αντιληφθούμε ότι η εποχή μας ίσως όσο καμιά άλλη έχει ανάγκη από το κάλλος. Την ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο. Διότι όπως είχε πει και ο Ντοστογιέφσκι «ο κόσμος θα χαθεί από ένα μεγάλο χασμουρητό». Αυτή η πλήξη και ανία, η ακηδία του ονείρου, και η απροθυμία για ασκητική απέκδυση του άσχημου και καταστροφικού είναι πλέον πραγματικότητα που παραμορφώνει την όντως φύση της ζωής.

Η θέση της εκκλησίας είναι κοντά σε όλους αυτούς οι οποίοι είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα λαχταρούν και επιζητούν το κάλλος το Άγιον που σώζει τον κόσμο. Είναι κοντά με όλους εκείνους που αναζητούν την ομορφιά, την ωραιότητα, την αγάπη που αντανακλάτε στην ζωή και τα πρόσωπα των ανθρώπων.

Ας κοιτάξουμε με μάτια ιλαρότητας και αγάπης την δίψα ενός κόσμου που ποθεί την ομορφιά και την αναζητά στην εκκλησία, ως ωραιωθείσα αγάπη.

 

ΠΗΓΗ: http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1381:2009-09-08-20-11-02&catid=22&Itemid=205

Ο «κόκκινος» Μπερτινότι στο Αγιον Όρος

Επίσκεψη «περισυλλογής και συμμετοχής» για τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, πρώην πρόεδρο της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης

 

Του Γιάννη Χρυσάφη

Δεν ήταν μια παρόρμηση της στιγμής ή μια ξαφνική απόφαση. Ηταν μια πρόσκληση – και συνάμα πρόκληση – που απευθύνθηκε στον Φάουστο Μπερτινότι πριν από τα Χριστούγεννα. Εμπνευστές της ο Σέρτζιο Βαλτσανία, διευθυντής του Ραδιοφώνου της ιταλικής δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης RAI και ο υπογράφων, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη Αγιορειτών μοναχών. Ο Ιταλός πολιτικός, άθεος και κομμουνιστής (πρώην πρόεδρος του κόμματος της «Κομμουνιστικής Επανίδρυσης»), αλλά βαθύς γνώστης και μελετητής του επιστολικού έργου του Απόστολου Παύλου, δεν δίστασε ούτε στιγμή στην αποδοχή της πρόσκλησης.

Εξοπλισμένος με τη μοναδική αξιοπρέπειά του και τον ανυπόκριτο σεβασμό του στην όποια διαφορετικότητα των συνανθρώπων του και, βεβαίως, πολύ περισσότερο αν αυτοί είναι μοναχοί, εκδηλώνοντας συνάμα μια λελογισμένη περιέργεια να γνωρίσει όχι μόνο όσους απαρτίζουν αυτή τη μοναδική και μοναστική κοινωνία της Ορθοδοξίας, αλλά και το ιδιαίτερο καθεστώς που διέπει τη λειτουργία της, όρισε την επίσκεψή του στις 23 και 24 Φεβρουαρίου, πριν από δύο μήνες δηλαδή.

 Ηταν μια επίσκεψη που δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον τότε, παρόλο που έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Ωρες πριν από την αναχώρηση του προεδρικού αεροσκάφους από τη Ρώμη για τη Θεσσαλονίκη η απρόσμενη πτώση της ιταλικής κυβέρνησης του Ρομάνο Πρόντι, τίναξε στον αέρα το ταξίδι. Ο Φάουστο Μπερτινότι, τόσο στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου ως προέδρου της Ιταλικής Βουλής -που σημαίνει ο εκ των βασικών συνομιλητών του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας στις διεργασίες για την επίλυση της κυβερνητικής κρίσης- όσο και στο πλαίσιο του ρόλου του ως ιστορικού ηγέτη του Κόμματος της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης που μετέχει πλέον στον κυβερνητικό συνασπισμό, έπρεπε να παραμείνει στην έδρα του. Οι μέρες πέρασαν, αλλά η σκέψη για την πραγματοποίηση του ταξιδιού δεν έφυγε. Και μια και οι μονές που τον περίμεναν, με πρώτη από όλες εκείνη του Βατοπαιδίου στην οποία θα διανυκτέρευε και εκείνη της Σίμωνος Πέτρας που θα τον αποχαιρετούσε, είχαν ανανεώσει την πρόσκλησή τους, ο πρόεδρος της Ιταλικής Βουλής όρισε νέα ημερομηνία -αυτή τη φορά με απόλυτη μυστικότητα- το Σάββατο και Κυριακή, 21 – 22 Απριλίου.

Με το προεδρικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 το πρωί του Σαββάτου. Η Ιερά Επιστασία ήταν η πρώτη Αρχή του Αγίου Όρους που υποδέχθηκε τον Ιταλό πρόεδρο, έστω και αν η επίσκεψή του είχε χαρακτηρισθεί «ανεπίσημη». Στη λιτή αλλά ουσιαστική υποδοχή του Φάουστο Μπερτινότι εκ μέρους του Πρωτεπιστάτη στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Επιστασίας στις Καρυές, στους λόγους που εκφωνήθηκαν και τα δώρα που αντηλλάγησαν, οι δύο άνδρες, παρ' όλο που ο ένας έφερε το μοναχικό σχήμα και ο άλλος τον πολιτικό μανδύα, βρήκαν με ειλικρίνεια τον τρόπο να εκφράσουν την αλληλοεκτίμησή τους. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στην εκκλησία του Πρωτάτου, με την εικόνα του Αξιον Εστί, τις αγιογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου της Μακεδονικής Σχολής και το εικονοστάσι της Κρητικής Σχολής και με το λόγο της ξενάγησης του ίδιου του Πρωτεπιστάτη.

 

Άγνοια και θαυμασμός

 

Από τις Καρυές για τη Μονή Κουτλουμουσίου η πεζοπορία δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά της ώρας, αλλά ήταν αρκετά για να εκφράσει ο Ιταλός κομμουνιστής πολιτικός και ηγέτης τον θαυμασμό του όχι μόνο για την οξύνοια και ευρύνοια των μελών της Ιεράς Επιστασίας του Αγίου Ορους, αλλά και για το καθεστώς διοίκησης, διακυβέρνησης, αυτονομίας και συμβίωσης των 20 μονών του Αγίου Ορους, όπως με ιδιαίτερη προσοχή και λόγο σύνθεσης του εξήγησε ο Πρωτεπιστάτης.

Με ειλικρίνεια ομολόγησε την άγνοια που είχε για το Αγιον Ορος. Είχε φαντασθεί μάλλον ένα μοναστικό κέντρο, μια απροσδιόριστη έκταση εδάφους, σαφώς πολύ πιο μικρή από αυτήν που καταλαμβάνει στην πραγματικότητα το Αγιον Ορος, με τα 20 μοναστήρια διατεταγμένα σε μια περιμετρική χωροθέση και, φυσικά, σε μια ημιαστική ή και αγροτική περιοχή με οικισμούς. Ολα αυτά ανατράπηκαν βλέποντας την μήκους 50 χιλιομέτρων και πλάτους μέχρι 10 χιλιομέτρων χερσόνησο, χωρίς, βέβαια, χωριά και πολιτείες. Αλλά εκείνο που τον εξέπληξε ακόμη περισσότερο ήταν οι μοναχοί, έστω και αυτούς τους υψηλά ιστάμενους που συνάντησε: Οχι κάποιους μονοκόμματους φανατικούς, οπισθοδρομικούς στη γνώση και τη νοοτροπία, αλλά άτομα με βαθιά πίστη, γνώση και -κυρίως- σεβασμό στη διαφορετικότητα που είχαν απέναντί τους. Και επειδή και ο ίδιος προσυπέγραφε και για τον εαυτό του αυτό το προφίλ, ταυτίσθηκε αμέσως με τους Αγιορείτες μοναχούς.

 

Με τον παλιό αντάρτη

 

Φθάνοντας στη Μονή Κουτλουμουσίου, ο πρόεδρος και η συνοδεία του στάθηκαν για λίγη ώρα στην πρώτη μονή της αγιορείτικης περιοδείας τους. Η ξενάγηση δυστυχώς ήταν σύντομη, γιατί ο επόμενος σταθμός, λίγα μόλις μέτρα έξω από τον περίβολο της Μονής, το Κελί του Ραβδούχου με τις παλαιότερες αγιογραφίες του Αγίου Ορους, εκείνες των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του 11ου αιώνα, μας περίμενε. Ορθιος στην πόρτα και με ένα διακριτικό χτύπημα της καμπάνας υποδέχθηκε τον Φάουστο Μπερτινότι ο Γέροντας Ιωαννίκιος, πρώην κομμουνιστής αντάρτης.

Η συνάντηση ήταν συγκινητική: Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, κοιτάχθηκαν στα μάτια, σαν να ήταν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι. Ο Γέροντας τον οδήγησε στο κελί, τον ξενάγησε στην εκκλησία, τον έβαλε να καθίσει στην κεφαλή του τραπεζιού, παραχωρώντας δηλαδή τη θέση του, του έφερε και καμπανάκι «για να αισθάνεται σαν το σπίτι του, στο έδρανο του προεδρείου της Βουλής». Και είπαν πολλά, με τη συνοδεία -όχι τη βοήθεια- αρκετού τσίπουρου, φτιαγμένου από τα χέρια του Γέροντα.

Η δεύτερη «τη τάξει» μεγάλη μονή του Ορους, η Μονή Βατοπαιδίου, επιφύλαξε στον Ιταλό πολιτικό υποδοχή αντάξια της φήμης και των δύο. Ο ηγούμενος Εφραίμ δεν φείσθηκε λόγων στην έκφραση της εκτίμησής του και ο Φάουστο Μπερτινότι με δυσκολία έκρυβε τη χαρά του και το θαυμασμό του για όσα εκδηλώνονταν μπροστά του. Η επίσκεψη και η ξενάγηση στο σκευοφυλάκειο που λεηλάτησαν πριν από 700 χρόνια οι Καταλανοί πειρατές και αποκατέστησε «εν είδει» αποζημίωσης πριν από ένα χρόνο η σημερινή Κυβέρνηση της Καταλωνίας, ήταν το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού του που εξέφρασε στον ηγούμενο, συνάμα με την εκτίμηση και τον σεβασμό προς τους μοναχούς, συμμετέχοντας σε όλες τις ακολουθίες, από εκείνη του Εσπερινού, στην Αγρυπνία που συνέπεσε και τη μεγάλη λειτουργία της Κυριακής το πρωί, την οποία παρακολούθησε ολόκληρη.

 

Μονή Ιβήρων, Μυλοπόταμος

 

Η επίσκεψη την Κυριακή συνεχίσθηκε στην τρίτη «τη τάξει» Μονή Ιβήρων, με τους μοναχούς να ξεναγούν τον πρόεδρο στο παρεκκλήσι της Πορταΐτισσας, όπου φυλάσσεται η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας με τη μοναδική ιστορία, και στη συνέχεια -ύστερα από ηθελημένη πεζοπορία 45 λεπτών- στο Κελί του Αγίου Ευσταθίου, στο Μυλοπόταμο, όπου οι Γέροντες Επιφάνιος και Ιωακείμ παράγουν το μοναδικό κρασί του Μυλοπόταμου. Βεβαίως, εδώ η ξενάγηση προσέλαβε περισσότερο το χαρακτήρα γευσιγνωσίας, παρά λόγου, πράγμα απόλυτα λογικό όταν βρίσκεσαι σε αμπελώνα του Αγίου Όρους.

 Τελευταίος σταθμός η Μονή Σίμωνος Πέτρα. Μοναδική σε ουσία περιεχομένου η συνομιλία του Ιταλού προέδρου με τους Γέροντες της Μονής, που κορυφώθηκε με την πρόσθεση στην ομήγυρη του ηγουμένου Ελισσαίου (απόσπασμα της οποίας παραθέτουμε χωριστά). Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στην εκκλησία, την τράπεζα και κυρίως στην πλουσιότατη σε τόμους και εξοπλισμό Βιβλιοθήκη της Μονής, ενώ ο πρόεδρος πρωτοτύπησε στην αναχώρησή του, πηγαίνοντας στον αρσανά (λιμανάκι) της Μονής με τα πόδια.

 

Ενας διάλογος για την παράδοση και την τεχνολογία

 

Ο διάλογος ανάμεσα στον ηγούμενο της Σιμωνόπετρας, πατέρα Ελισσαίο, και τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, Φάουστο Μπερτινότι, στο μοναδικό μπαλκόνι της Μονής πάνω στον θεόρατο βράχο, έκοψε την ανάσα – και όχι βέβαια εξαιτίας του ύψους.

Μπερτινότι: Είναι εντυπωσιακό, τουλάχιστον σε μένα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζετε τη χιλιόχρονη παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Αποτέλεσε έκπληξη σε μένα, διότι περίμενα και πίστευα ότι θα δω και θα βρω κάτι διαφορετικό. Είχα τον φόβο ότι αν οι νέες τεχνολογίες έχουν κάποια σχέση με αυτό τον τόπο, αυτή η σχέση μπορεί να είναι η ταύτιση με τον σατανά.

Ελισσαίος: Άλλοι μας κατηγορούν ως προοδευτικούς, άλλοι ως εισάγοντες καινά δαιμόνια. Πρέπει να βρούμε τη σωστή χρήση για τις τεχνολογίες που εισάγουμε ή χρησιμοποιούμε. Εμείς ήμαστε τυχεροί εδώ στη Σιμωνόπετρα που είχαμε ως πνευματικό πατέρα και οδηγό τον Γέροντα Αιμιλιανό. Μας δίδαξε να κάνουμε διακριτή χρήση και ένταξη στον χώρο των τεχνολογιών. Ναι στην ταχύτητα, αλλά όχι στην απώλεια του χρόνου. Θέλουμε την ταχύτητα αλλά όχι εις βάρος της περισυλλογής του πνεύματος. Είναι μια σκληρή πάλη στην οποία κάνουμε λάθη, αλλά μπορούμε και διορθωνόμαστε από αυτά. Πρέπει να πω ότι η χρήση της τεχνολογίας μάς οδηγεί και στις πηγές της γνώσης. Αλλά ο σκοπός μας δεν είναι η επίτευξη της απόλυτης γνώσης ή -ακόμη χειρότερα- το κέρδος. Ο αγώνας μας είναι να βρεθεί το μέτρο με τελικό προορισμό τον άνθρωπο. Δεν πρέπει, συνεπώς, να αδικείται ο άνθρωπος, και πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να επικοινωνεί με τον Θεό. Αυτό να μην εκληφθεί ως υποχρέωση, αλλά ως δικαίωμα. Έτσι ερμηνεύονται όλα, για ποιο λόγο υπάρχει η θρησκεία, το Αγιον Όρος, το μοναστήρι.

Μπ.: Ευχαριστώ για τις απαντήσεις. Πειστικές και αποτελεσματικές. Η τεχνολογία υπηρετεί τελικά τον Θεό ή τον σατανά; Μάλλον χρησιμεύει στον σατανά, εκτός αν καταφέρουμε να θέσουμε τον άνθρωπο στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Εγώ, όμως, που ζω στον καπιταλισμό της Ιταλίας, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ελ.: Να ζήσουμε τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό. Οταν εμείς ήρθαμε στη Σιμωνόπετρα βρήκαμε μόνο πέντε γέροντες. Εκείνοι οι πέντε κράτησαν μιαν αλήθεια στα ερείπια της Μονής. Ήταν η αλήθεια της βάσης που οικοδομήσαμε εμείς. Ένας πρόεδρος με τις δικές σας βάσεις μπορεί να κάνει περισσότερα.

Φάουστο Μπερτινότι: Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός

– Κύριε πρόεδρε, δύο ολόκληρες ημέρες στο Αγιον Όρος, ποια είναι η προσέγγισή σας στο γεγονός;

– Μια από τις πιο βασικές διαπιστώσεις μου είναι ότι ανάμεσα στον ουρανό και τη γη υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα θα μπορούσα να φαντασθώ εγώ ή κάποιος άλλος σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε.

– Τι ήταν εκείνο που σας εντυπωσίασε περισσότερο;

– Κάτι εκπληκτικό: Η σχέση που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε μια υπερχιλιετή παράδοση -την οποία εδώ περιφρουρούν με επιμονή, με αυτά τα μοναστήρια που ίδρυσαν εδώ και αιώνες και φροντίζουν με τόσο ζήλο- και τη σύγχρονη τεχνολογία, την οποία εδώ χειρίζονται καθημερινά και έρχονται σε επαφή.

Οργάνωση και παράδοση

– Ποιο είναι το πολιτικό μήνυμα που έρχεται στο μυαλό σας εδώ;

– Με εντυπωσίασε η πολιτική οργάνωση της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Ορους, με την έννοια του τρόπου διακυβέρνησης και του καθεστώτος διοίκησης και αυτονομίας τόσο της κεντρικής εξουσίας όσο και των μονών ως ανεξάρτητων και αυτόνομων θεσμών μέσα στο Αγιον Όρος. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλοι οι θεσμοί υπακούουν εδώ στο ιστορικό νόημα της παράδοσης.

– Να ρωτήσω και κάτι που αφορά εσάς: Ποιος ήταν ο προσωπικός λόγος που σας έφερε εδώ;

– Πρέπει πάντα να γνωρίζεις και να μαθαίνεις το τι συμβαίνει γύρω σου. Να αποδέχεσαι ότι όλος ο κόσμος είναι πια πολύ κοντά, δίπλα σου, και φτιαγμένος με όλες τις πτυχές της διαφορετικότητας. Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός.

– Και ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μήνυμα που θέλουν να εκπέμψουν οι μοναχοί του Αγίου Όρους;

– Δύσκολο να το πω εγώ. Έχω την εντύπωση ότι θέλουν να περιφρουρήσουν μια παράδοση. Και όταν αυτή η παράδοση συμβαδίζει με την ειρήνη που βασιλεύει εδώ, έχω τη γνώμη ότι καλώς πράττουν. Ειδικότερα, όταν διαφυλάττουν και μια στέρεη πίστη.

 

Η Αριστερά σήμερα

 

– Κύριε πρόεδρε, θα μου επιτρέψετε μια πολιτική ερώτηση, παρά το γεγονός ότι ο νέος και υψηλός θεσμικός ρόλος δεν αφήνει πολλά περιθώρια να μιλήσουμε για την κυβέρνηση Πρόντι, την εσωτερική και διεθνή πολιτική κατάσταση και τους Έλληνες συντρόφους σας. Ποιος ο ρόλος της Αριστεράς στον κόσμο σήμερα;

– Ο ρόλος της Αριστεράς, την οποία αποκαλώ νέα αριστερά και την ταυτίζω με το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, είναι ότι έξω από τις εμμονές της ιδεολογικής ορθοδοξίας μπορεί να προχωρήσει στην οικοδόμηση ενός νέου λαϊκού και αριστερού ευρωπαϊσμού με στόχο μια άλλη Ευρώπη. Ειδικότερα, από τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος αντιμετωπίζει μια κρίση της πολιτικής και της πολιτικής της Αριστεράς. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό που πρέπει να καλυφθεί, μια μεταρρύθμιση που πρέπει να αναληφθεί. Αυτό το έργο πρέπει να αναλάβει το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

 

ΠΗΓΗ:  Copyright:  http://www.kathimerini.gr, Ημερομηνία : 13-05-2007,

http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_12_13/05/2007_226565

Μετανεωτερικότητα και Ελευθερία:

Επιστημολογικές και Πολιτιστικές Ασυνέχειες

 

Του Γιώργου Παύλου

 

 

Πραγματικά κανείς, όταν καλείται να μιλήσει γι' αυτά τα πράγματα, δεν ξέρει καμιά φορά από πού ν' αρχίσει ή τί να πρωτοπεί, γιατί όντως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα γεγονός ουσιώδους σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται να μιλήσουμε για το χρόνο και για τον κόσμο, και όταν πρόκειται να μιλήσουμε για έναν πολιτισμό, όπως είναι αυτός ο πολιτισμός που κουβαλάει αυτός ο τόπος. Εννοούμε δε το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό διότι, εάν άλλα είδη πολιτισμών θέλουν να αναγκάσουν τον κόσμο να υποταχθεί σε μια γενική μορφή ή δομή, σ' ένα γενικό πλαίσιο, τούτος ο πολιτισμός που κουβαλάμε στις πλάτες μας ως Έλληνες είναι κάτι το ανάποδο: θέλει να σώσει το επιμέρους, θέλει να αναδείξει τα ελάχιστα και τα μηδαμινά αυτά για τα οποία όσοι ασχολούνται με τις μεγάλες ιδέες θεωρούν ασήμαντα να ασχοληθούν. Τούτος ο πολιτισμός, λοιπόν, είναι ένα μοιρολόι του συγκεκριμένου, του ελάχιστου, του ασήμαντου, του εφήμερου, γι' αυτό και είναι δύσκολος πολιτισμός.

Κατ’ αρχάς, να αναφέρω κάποιες συγκεκριμένες μνήμες που μας βοηθούν να αναμετρηθούμε μ’ έναν τόπο και μ’ έναν τρόπο όπως είναι ο δικός μας τόπος και τρόπος και που μας πάει πολύ μακριά και προς το παρελθόν και προς το μέλλον.

Πριν λίγες μέρες ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθήσω ένα γεγονός σ’ ένα σχολείο που μου έχουν ζητήσει να είμαι επιστημονικός υπεύθυνος, κι εκεί έζησα ένα στιγμιότυπο που νομίζω ότι αξίζει να σας το πω. Ένα παιδί της Α' Γυμνασίου δημιουργούσε προβλήματα, κούραζε τους δασκάλους του και αναγκάστηκε ένας καθηγητής του να το φέρει στους συντονιστές αυτού του σχολικού προγράμματος. Ένας συντονιστής, ένας δάσκαλος – από πόνο ο ίδιος για τις αταξίες του μικρού – του τράβηξε τα αυτιά, τον χαστούκισε επειδή δεν ήταν υπάκουος, και εγώ είδα το παιδί αυτό να κλαίει. Ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, με πρόσωπο φωτεινό. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, δεν ήθελα να σταματήσω την επέμβαση αυτή του δασκάλου μπρος σε όλους τους άλλους μαθητές. Μετά το πήρα παράμερα, κατεβήκαμε κάτω και το κράτησα στην αγκαλιά μου, το χάιδεψα και το φίλησα. Μιλήσαμε λίγο και μου είπε ότι είναι ορφανό, ότι ζει με τον παππού του και τη γιαγιά του. Του έλεγα ότι είναι καλό να αρχίσει να μαθαίνει γράμματα και πολλά παρόμοια. Μου έλεγε συνεχώς κλαίγοντας: «Ναι, κύριε. Ναι, κύριε». Ένα μικρό παιδί ορφανό, αδύναμο, χτυπημένο από τη μοίρα του σ' έναν κόσμο ψυχρό, αδιάφορο, αφιλόξενο. Εν τέλει μία ύπαρξη μερική και ατομική μέσα στον κόσμο – τον ιστορικό. Ένα δάκρυ ξεχασμένο στο χρόνο και την ιστορία που κρίνει τον κόσμο και την ιστορία.

Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για μένα προσωπικά, αλλά νομίζω ότι φανερώνει και το δικό μας δρόμο ως Έλληνες και ως ανθρώπους. Ότι σ' αυτό το εφήμερο, το συγκεκριμένο σώμα το απτό, μπορεί κανείς να συναντάει κάτι απερίγραπτο, κάτι το μέγιστο που αναμετράει τους χώρους και τους χρόνους, που μας βάζει μπροστά σ' ένα συμβάν, σ' ένα σημείο, και  ταυτόχρονα μας σταματάει μπρος στο αδιάβατο της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο έτσι εύκολα εμείς.

 

Αυτό το γεγονός, αυτή η συνάντηση με το εφήμερο – τουλάχιστον στην τραγική στιγμή του – μου θύμισε κάτι από την περιοχή της Τέχνης, που θα το ξέρετε ίσως πολλοί από σας. Σας το αναφέρω, γιατί νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Θυμάστε την ταινία Τσαμπ – Ιταλού σκηνοθέτη – όπου ένα παιδί που ζει με τον πατέρα του, πρώην αθλητή του μποξ, ο οποίος μετά τις δόξες πλέον αρχίζει να γερνάει εργαζόμενος ως απλός εργάτης στον ιππόδρομο, ενώ η μητέρα του που αποφάσισε να ζήσει μια μεγάλη ζωή μ’ έναν σπουδαίο άνθρωπο, παίρνει για λίγο το παιδί μαζί στο πλούσιο σπίτι της. Το παιδί δεν αντέχει και επιστρέ­φει στον πατέρα του. Αναζητώντας τον πατέρα του φθάνει σ' έναν άδειο χώρο φωνάζοντας διαρκώς και με αγωνία το όνομά του. Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία είναι μια από τις συγκλονιστικές στιγμές που μπορεί να παρουσιάσει η Δυτική Τέχνη. Ίσως εμείς, μέσα από την εμπειρία του δικού μας τρόπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα στοιχεία. Διότι είναι αυτή η εμπειρία της κοσμικής ορφάνιας, που μόνο ο άνθρωπος ως ενσυνείδητο ον μπορεί να βιώσει μ' έναν τρόπο που τον οδηγεί, ώστε ο ίδιος να αναλάβει την ευθύνη για όλον τον κόσμο, αλλά όχι με μια καρικατούρα μετασχηματισμού του Κόσμου και της Ιστορίας, αλλά με μια ευθύνη που πάει πολύ μακριά. Ο άνθρωπος αγωνιά και αισθάνεται ευθύνη για ολόκληρο τον κόσμο και το σύμπαν. Αυτή είναι η εμπειρία της απουσίας που και ο Σάρτρ περιγράφει έτσι έντονα.

 

Άλλο ένα στιγμιότυπο πάλι από την τέχνη, νομίζω ότι μας βοηθά να μπούμε σε μια περιοχή, όπου ορίζονται τα πράγματα μόνα τους και αυτομάτως χωρίς να κουραζόμαστε. Είναι αυτή η στιγμή που στο έργο Σολάρις του Ταρκόφσκι μία κοπέλα που είναι βασικά η υλοποίηση της μνήμης ενός εκ των ηρώων, μέσα σε έναν περίεργο πλανητικό χώρο αναγκάζεται να παρακαλεί τους ιπιστήμονες να της επιτρέψουν να ζήσει μαζί τους, γιατί όπως ισχυρίζεται αυτή η υλοποιημένη μνήμη-άνθρωπος επιθυμεί, νιώθει, αισθάνεται, διψάει, πονάει και τα λοιπά. Οι επιστήμονες της λένε ότι δεν υφίσταται, δεν υπάρχει, και ότι απλώς είναι μια υλοποιημένη μνήμη από νετρόνια.

 

Νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα μας πηγαίνουν στην καρδιά αυτού του πολιτισμού που κουβαλάμε. Γιατί προσωπικά, αισθάνομαι ότι μετανεωτερικότητα σημαίνει επανεύρεση αυτού του τρόπου που μας ξανακάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Μας δίνει θάρρος να μη φοβούμαστε να είμαστε αυτό που είμαστε.

 

Όντως η διάνοια του ανθρώπου νεκρώνει τον κόσμο. Όντως τα συγκεκριμένα όντα σ' έναν πολιτισμό που δομείται σήμερα όλο και πιο πολύ απρόσωπα χάνουν τη σημασία τους. Γίνονται απλώς μια ύλη, μια μορφοποίηση μιας γενικής ιδέας. Αυτό θα πει κανείς ότι είναι ένας ανάστροφος πλατωνισμός. Ο Πλάτωνας φαντάζεται το νοητό κόσμο, εμπνέεται το νοητό κόσμο των ιδεών για να σώσει – όσο γίνεται – τον εφήμερο κόσμο, τον κόσμο των σωμάτων, τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Βέβαια, αναγκάζεται να παραδεχθεί όπως όλος ο ελληνικός πολιτισμός την εμπειρία της ανάγκης: ότι τούτος ο κόσμος έχει μέσα του μια τραγικότητα. Βρίσκεται στην περιοχή της ανάγκης. Αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ταύτιζαν με αυτό που ονομάστηκε ύλη.

Αιτία της ανάγκης και της γενέσεως και της φθοράς είναι ένας υλικός φορέας, ο οποίος από τη φύση του υπόκειται σε μία διαρκή κίνηση, σ' ένα «γίγνεσθαι» και δε μπορεί να περάσει στην περιοχή του «είναι». Γι' αυτό και τα εφήμερα όντα, τα συγκεκριμένα, τα αισθητά δεν μπορούν να είναι όντα όντως. Αυτό που έχει σημασία είναι το γένος, η ιδέα που στέκεται στο νοητό τόπο και έχει αιωνιότητα. Αλλά ο Πλάτωνας ερμηνεύεται από την Ευρώπη ανάποδα, γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό – και αυτό δεν είναι μια αλαζονική δική μας κρίση, αλλά είναι μια ταπεινή αίσθηση κατανόησης των τρόπων.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τον τρόπο του βλέπειν και οράν που εισήγαγε ο δικός μας πολιτισμός. Δηλαδή, ο Πλάτωνας δεν δημισυργεί έναν νοητό κόσμο ιδεών, επειδή αντιμάχεται την ύλη και το σώμα, – αλλά αγωνίζεται με τον τρόπο του να σώσει όσο γίνεται τον κόσμο τον εφήμερο. Γι' αυτό βλέπει κανείς αυτήν την εμπειρία του κάλλους, της ωραιότητας και της ομορφιάς να είναι βασικό συστατικό του αρχαιοελληνικού κόσμου. Αυτή η ομορφιά και η ωραιότητα και το κάλλος δεν αναφέρεται απλώς σ' έναν κόσμο νοητό, αλλά έχει να κάνει με τούτον τον κόσμο, το συγκεκριμένο, τον εφήμερο.

Απ' την άλλη μεριά, η Ευρώπη αδυνατεί να δει και να αναγνωρίσει τον ελληνικό τρόπο στην πληρότητά του, διότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας δύσκολος τρόπος. Χρειάζεται κανείς να σταματήσει στα εφήμερα, να σταματήσει την πρόοδο και την κίνηση κατ’ αρχάς, η οποία δεν είναι όντως συνάντηση. Είναι ένα προσπέρασμα του κόσμου και των πραγμάτων. Ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος χασομεριού. Ένας ιδιότυπος τρόπος να χασομερούμε μέσα στον κόσμο. Κατ' άλλον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος παραγωγής γόνιμης τεμπελιάς. Μιας απραξίας εξωτερικά που ταυτοχρόνως είναι η κατεξοχήν πράξη. Διότι, στους Έλληνες η πράξη δεν είναι απλώς η κατασκευή τεχνικών έργων, αλλά πράξη πρωτίστως είναι η σύνολη πράξη της πόλης ως κοινωνικό γεγονός.

 

Η πράξη δηλαδή δεν είναι να φτιάξουμε μηχανές, αλλά το πώς στην πόλη θα συναντηθούν οι πολίτες. Αυτό είναι το δύσκολο του ελληνι­κού κόσμου και τρόπου που ακόμη κι εμείς σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε, γιατί το γεγονός της συνάντησης των πολιτών στην περιοχή της πόλης είναι μια ξεχασμένη υπόθεση. Είναι ένα γεγονός τόσο συγκλονιστικό και γι' αυτό και τόσο αφανές ή τόσο ξεχασμένο. Είναι μια εορτή με την οποία πλέον αδυνατούμε να αναμετρηθούμε. Θα πρέπει όντως να περάσουμε σε μία μεταμοντέρνα αντίληψη για να μπορέσουμε να αφήσουμε αυτήν την εορτή να αναδυθεί μέσα από τα κρύφια της καρδιάς μας και να μη φοβηθούμε τη διάνοια, να μη φοβηθούμε το επιστημονικά ορθό. Αυτό που η κοπέλα στο Σολάρις έλεγε στους επιστήμονες, δηλαδή το έλεγε στη διάνοια-τη διάνοια ως εννοιοκρατία: «Αφήστε με να ζήσω μαζί σας». Και η επιστήμη, η διάνοια απορρίπτει τη ζωή ως συγκεκριμένο και απτό γεγονός.

 

Στην περιοχή της πόλης λοιπόν ο Σωκράτης – και αυτό δεν μπορεί να το ερμηνεύσει η Ευρώπη – ενώ δεν έχει τίποτε να πει, τίποτε να διδάξει, γιατί δεν ξέρει τίποτε, ενώ δεν είναι σίγουρος για τη μετά θάνατον αιωνιότητα, χασομεράει διαρκώς στην αγορά της πόλης προκειμένου να κάνει τους συμπολίτες του καλύτερους, να τους διδάξει, να τους σώσει. Αυτό είναι αντιφατικό. Αν δεν έχεις μια αλήθεια γενική, αν δεν έχεις μια θεωρία καθολική, πώς μπορείς τότε να σώσεις την πόλη; Τί είδους σωτηρία είναι αυτή που εισάγει ο Σωκράτης, όταν ο ίδιος λέγει ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ακόμη δεν είναι σίγουρος για μια αιωνιότητα; Τουλάχιστον αν είχε να τους μιλήσει για έναν μεταθανάτιο παράδεισο, τότε θα μπορούσε να τους τον επιβάλλει, ως έναν καθολικό νόμο, όπως ακριβώς προσπαθεί να τον επιβάλλει ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης του κόσμου και της ζωής εδώ και μερικούς αιώνες και εννοώ τον ορθολογικό και νοησιαρχικό τρόπο, δηλαδή τον τρόπο της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού.

 

Για να κατανοήσει κανείς το Σωκράτη θα πρέπει να μπορεί να ζει αυτήν τη διαχρονική εμπειρία, αυτόν τον τρόπο του να συναντάει τον κόσμο ως φως και ως ταξίδι. Γιατί ο Σωκράτης εισάγει ακριβώς ως πολιτικό γεγονός όχι μία σκοπιμότητα άλλη μεταφυσική, παρά μόνο αυτό καθαυτό το γεγονός της συνάντησης. Εδώ, είμαστε μεταμοντέρνοι, είμαστε νεωτεριστές. Εδώ, σ' έναν τρόπο που ακόμη οι άλλοι δεν έφθασαν, αναμένουμε όντως την Ευρώπη και τον κόσμο, αναμένουμε τους ανθρώπους, αν δεν έχουν βαρεθεί πια αμετάκλητα τη ζωή, αν δεν έχουν αποφασίσει αμετάκλητα να είναι γερασμένοι. Αναμένουμε τους ανθρώπους, τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή αυτή, όπου η συνάντηση δεν εντάσσεται σε καμιά άλλη σκοπιμότητα πέρα από αυτό καθ' εαυτό το γεγονός της συνάντησης. Ούτε ακόμη τη σκοπιμότητα ενός παραδείσου ορατού ή αόρατου.

 

Αυτό είναι το καίριο σημείο αυτού του πολιτισμού και αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός της συνάντησης με τα όντα τα συ­γκεκριμένα, με τα όντα τα εφήμερα, αυτό που ο Αριστοτέλης προσπάθησε να πει: «Τάδε τι». Βέβαια, δεν μπόρεσε ούτε ο Αριστοτέλης να πει εν τέλει αυτό το πράγμα, γιατί για να μπορέσει κανείς να το πει θα πρέπει να έχει διαπεράσει όλη την περιοχή της τραγικότητας και να 'χει βγει στην πόλη πια του ονόματος. Κι εδώ αναδεικνύεται η σημασία του Βυζαντινού (ελληνορω­μαίικου) πολιτισμού, διότι οδηγεί τον αρχαίο κόσμο και τον αρχαίο ελληνισμό στην περιοχή του ονόματος. Γι' αυτό κουβαλάμε έναν δύσκολο πολιτισμό. Ίσως και εμείς βαρεθούμε κάποια στιγμή να τον κουβαλάμε. Ίσως αποφασίσουμε να γίνουμε προ­οδευτικοί. Ίσως αποφασίσουμε να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο. Αλλά για όσους έχουν σταματήσει μπροστά στα πράγματα, για όσους δεν θέλουν να είναι πετυχημένοι σ' αυτόν τον κόσμο, τότε αναδύονται κάποιες εμπειρίες. Αναδύονται κάποιες αισθήσεις και κάποιες μνήμες. Τότε η μνήμη γίνεται μέτρο της πραγματικότητας. Τότε η μνήμη κρίνει τα πράγματα. Μια γραμμική αντίληψη περί του χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον ­ που στην ουσία είναι ένας μηδενισμός του χρόνου, με όρους επι­στημονικούς θα έλεγα ότι είναι ένα είδος αχρονικότητας και ανιστορικότητας, που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό.

Αντίθετα τούτος ο τόπος κουβαλάει έναν χρόνο γεμάτο. Κουβαλάει μια Ιστορία γεμάτη, που είναι ακριβώς η περιοχή της μνήμης των συγκεκριμένων και των απτών όντων. Έτσι, ο Οδυσσέας γίνεται μέτρο αυτού του τρόπου και τόπου, γίνεται μέτρο καθ' όσον αφήνει την περιοχή της προόδου και την περιοχή του γενικού καλού και της γενικής αλήθειας, την περιοχή της υποκειμενικότητας που είναι η περιοχή της Καλυψούς και οδεύει δια των υδάτων στην περιοχή του ονόματος, στην περιοχή του εφήμερου, του ιστορικού. Αφήνει την ανιστορικότητα, τη θεϊκή Καλυψώ, τη Θεά που του παρέχει άφατες χαρές, ατελείωτες και αιώνιες, αλλά ιδεοληπτικές ηδονές, χάριν του συγκεκριμένου και του εφήμερου και διακινδυνεύει αυτήν ακριβώς την καθολική, αλλά ιδεοληπτική αλήθεια.

 

Αυτός ο πολιτισμός που οδεύει προς το συγκεκριμένο με σάρκα και οστά, με όνομα και ταυτότητα είναι ένας δύσκολος πολιτισμός. Είναι ένας πολιτισμός εξαρχής μετανεωτερικός. Αυτός ο πολιτισμός παράγει μια ανοιχτή οντολογία για την οποία δεν θα πω τώρα πολλά, αλλά που τουλάχιστον η επιστήμη σήμερα όλο και περισσότερο μας δείχνει πόσο δίκαιο είχαν όσοι μίλησαν για τα όντα στη διαχρονικότητα του ελληνικού τρόπου με τον τρόπο που μίλησαν.

 

Για όσους αναμετρήθηκαν με την εμπειρία του «είναι» των όντων έτσι που αναμετρήθηκαν: ως μοιρολόι και ως εορτή, ως συνάντηση επώδυνη και ταυτοχρόνως χαρμόσυνη. Εισάγει και μας μυεί σε μια γνωσιολογία που είναι εικονολογική γνωσιολογία. Είναι γνωσιολογία που άπτεται της οντολογίας, που έχει μέλλον και είναι εικονολογική, δηλαδή δεν υποκαθιστά τον κόσμο και τα όντα με έννοιες, αλλά με ζώσες εικόνες που σώζουν τα όντα, που σέβονται το χρόνο, που σέβονται το εφήμερο. Μια ανθρωπολογία που είναι πια αυτό που θα έλεγε κανείς η οντολογία της νοσταλγίας, της νοσταλγίας του άλλου ως το εφήμερο. Αυτό που γίνεται μέτρο του καθημερινού μου μηδενισμού. Αυτό που με επαναγάγει στην περιοχή του Είναι. Αυτό είναι μια ανοιχτή ανθρωπολογία. Είναι μια αναμέτρηση με το μέλλον και είναι ένας τρόπος που ακριβώς συνθέτει μαζί με την οντολογία και τη γνωσιολογία έναν πολιτισμό που είναι αυτό που θα σώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, με την έννοια πια όχι μιας αφηρημένης καθολικής σωτηρίας, αλλά με την ανάδειξη του γεγονότος της πόλης, ως συνάντηση πολιτών με όνομα και ταυτότητα, όπου η οικονομία δεν θα είναι μια ολοκληρωτική υπόθεση υποκειμενικού παραδείσου.

 

Εξάλλου, η Σχολαστική Θεολογία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενοποίηση του κοινωνικού και πολιτικού βίου σε ένα οι­κονομικό κερδοσκοπικό και ατομικό γεγονός, αφού ο Θεός είναι απλώς ένα αντικείμενο (και ο κόσμος είναι ένα αντικείμενο) που εξυπηρετεί μια υποκειμενική αυτάρκεια. Αντίθετα στην ελληνική πόλη η οικονομία γίνεται πια περιοχή δώρου και χαρίσματος. Παράγουμε ακριβώς για να δωρίζουμε τους εαυτούς μας και αυτό που παράγουμε είναι το δώρο προς τους άλλους.

 

Ενδεχομένως το γεγονός της οικονομίας ως δώρο υποπτεύθηκε λίγο ο Μάρξ, αλλά δεν μπορούσε να το παρακολουθήσει σ' αυτήν τη συγκλονιστική περιοχή της εμπειρίας του άλλου και της πόλης, όπου η οικονομία πια δεν είναι υπόθεση υποκειμενικότητας και ατομικής αυτάρκειας, αλλά αντίθετα όπου αναστρέφεται πια η πενία του πλούτου στον πλούτο της πενίας. Η παιδεία έτσι δεν είναι μια παιδεία αντικειμενοποίησης των πάντων, αλλά μια παιδεία που μας οδηγεί και μας επαναφέρει στην περιοχή του ανοιχτού πολιτισμού, της ανοιχτής ανθρωπολογίας. Σ’ αυτό που γίνεται πλέον νοσταλγία του εφήμερου, του συγκεκριμένου. Σ' αυτό που έχει όνομα και ταυτότητα.

 

(Αρχική) πηγή: ηλ. επεξεργασία antifono.gr, Ανάμεσα σε δύο κόσμους, εκδ. Ανιχνεύσεις, ΣΕΤΜΘ, 1998

 

 

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 23 Σεπτέμβριος 2010 07:00, http://www.antifono.gr/portal/πρόσωπα/Παύλος-Γ/2010-01-02-08-48-11/2311-Μετανεωτερικότητα-και-ελευθερία-Επιστημολογικές-και-Πολιτιστικές-Ασυνέχειες.html

 

 

Ήδη είπαμε στο προηγούμενο μέρος για την πασιφανή “ήττα των ορθολογιστικών φώτων” προς κάτι ανώτερο· ήδη λίγο πριν, οπότε, για ένα ολόκληρο αιώνα (17ο), όπως το λέει ο d’Alembert στα “στοιχεία φιλοσοφίας” του*, είχε κυριαρχήσει στην Δύση η φιλοσοφία του Καρτέσιου, υπήρχε αναγνώριση στο τέλος ενός έργου του περί Φιλοσοφίας, ότι το σίγουρο είναι, ότι πολύ πιο βέβαια από ό,τι αναφερόταν εκεί ήσαν αυτά που αποκαλύπτει ο Θεός. Τώρα, ερχόμαστε σε μία νέα σύνθεση που είναι κοντά σε αυτήν την παραδοχή του Καρτέσιου**, είναι μία νέα σύνθεση και είναι μία μετεπαναστατική σύνθεση. Ας το πούμε και αλλιώς: στους αντιδιαφωτιστές δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι αποκαταστασιακοί, δηλαδή αυτοί που θα ήθελαν να επαναφέρουν κάποιους θεσμούς ή όλους του Παλαιού Καθεστώτος (ancien regime), παρά την ατελεύτητη βαρβαρότητα που φτάνει σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς όρια, που εγκαινιάζουν οι Νέοι Χρόνοι στο όνομα του Διαφωτισμού, στο όνομα της Πατρίδας και της Δημοκρατίας. Παρ’ όλ’ αυτά σήμερα, εν Ελλάδι, παρατηρούμε την δράση κάποιων ακαδημαϊκών ή αρθρογράφων που, από την δεκαετία του ’90 εντονότερα, μας κήρυτταν την – εξ ορισμού αντιδραστική – επιστροφή στον ορθολογισμό, τον Ορθό Λόγο, την επιστήμη, δηλαδή την επιτομή της αστικής ιδεολογίας.

 

Η ευγονική κατάγεται από τον Διαφωτισμό, όπως επισημαίνει ο Χορκχάιμερ στο "τέλος του Λόγου"

Πολλοί μπορεί να απορήσουν λίγο με αυτήν την επισήμανση· διότι πρωί και βράδυ, οι αναγνώστες-κατηχητές της κατηχητικής βίβλου της κοινωνίας, όπως και οι φορείς ενός διανοητικού “ακαδημαϊκού ψευδοριζοσπαστισμού”, μας γαλουχούν στην ιδέα, ότι η “επιστήμη”, ο Ορθός Λόγος, δηλαδή η αποθέωση της σωστής συλλογιστικής κττ, όλα αυτά, λοιπόν, είναι κάποια επιτομή, πεμπτουσία του ό,τι είναι σωστό, του ό,τι αναδεικνύεται τώρα από τα πράγματα, εκ των πραγμάτων, ως αξία για την οποία αξίζει η μεταξίωση/απαξίωση των αξιών. Δεύτερον, αρκετοί συκοφαντούν με τον πιο χυδαίο και εξωπραγματικό τρόπο κάθε ιδέα που κρίνει, ασκεί κριτική ή απορρίπτει τον αστικό Διαφωτισμό, χωρίς να γνωρίζουν το τεράστιο εύρος αυτής της ομάδας. Μάλιστα, κάποιοι θα θυμούνται, ότι ο Λεωνίδας Κύρκος,  σε παρουσίαση βιβλίου νεοφιλελεύθερου-ακραιοκαπιταλιστή διαφωτιστή μας μίλησε για το μέγιστο ανόμημα του τότε μισητού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου: ήταν, ότι άσκησε κριτική στον Διαφωτισμό. Και συμπλήρωσε με το μαργαριτάρι που θα έπρεπε να μας κάνει να ψυχανεμιστούμε, ότι η παίδευση του προσώπου αυτού είναι μάλλον άκρως χαμηλή: ότι “επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα” (sic). Άλλοι, από την νεοφιλελεύθερη άκρα Δεξιά ως την ανανεωτική αριστερά και υποστηρικτές της Ντόρας Μπακογιάννη, θεωρούν, ότι οι “αντιδιαφωτιστές” είχαν κύρια γνωρίσματα αυτά τα οποία τα είδαμε στις φασιστικές ιδεολογίες. Βεβαίως, πρόκειται για την πλήρη αντιστροφή της κριτικής της σχολής της Φραγκούρτης του δυτικού μαρξισμού, που είδε στον φασισμό ακριβώς τον Διαφωτισμό, ή ένα νομοτελειακά εξελιγμένο Διαφωτισμό και “εργαλειακό ορθολογισμό”.

 

Ως “πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού”

 

Ο αστικός/δυτικός Διαφωτισμός δεν είναι ένας ούτε έχει μια μονοτροπία. Ακόμη, υπάρχουν διάφορες ποικιλίες Διαφωτιστών· δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ντενί Ντιντερό και τους Εγκυκλοπαιδιστές(στους οποίους ανήκε) ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ρουσσώ, ο οποίος ήταν ένα μίγμα Διαφωτιστή και αντιδιαφωτιστή/Ρομαντικού. Γεγονός, όμως, δείχνει να είναι αυτό που είπε ο Ζακ Ελλύλ για τον αστό με μία λεπτή ειρωνεία, ότι “έχει πάρει στα σοβαρά τον Ρουσσώ, τους Εγκυκλοπαιδιστές και τους Οικονομολόγους.” Αυτό, νομίζω, ότι θα μπορέσουν να το αποδεχθούν και ορισμένοι (ή όλοι) οι ακραιφνείς υποστηρικτές του δυτικού Διαφωτισμού, πλην με κάποια εντιμότητα και όχι σκοπιμότητα. Με άλλα λόγια, οι σκοποί και τα γνωρίσματα του Διαφωτισμού συνδέονται στενά με την οικονομική ανάπτυξη και, ουσιαστικά, την αποδέσμευση της οικονομίας και των σκοπών της από αυτό που υπήρξε στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή την ασφυκτική και ανίερη εξουσία του “Κλήρου”. Οι Εγκυκλοπαιδιστές το τονίζουν αυτό ξεκάθαρα και εξ αρχής: η οικονομία πρέπει να είναι αυτόνομη και όχι εξαρτώμενη από την γαλλική “Εκκλησία”·ο δε Βολταίρος είναι ο ίδιος ένας περιώνυμος καπιταλιστής.

Μεγάλο ενδιαφέρον και επικαθοριστική σημασία παρουσιάζει, ότι η σχολή της Φραγκφούρτης, με βασικούς της συγγραφείς τον Χορκχάιμερ, Αντόρνο και Μαρκούζε(μπορούμε να επεκτείνουμε πολύ την λίστα με δευτερεύοντα ονόματα) και κύριο έργο(opus magnum) την “Διαλεκτική του Διαφωτισμού” , ασκεί κριτική στον Διαφωτισμό ως περίπου πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού. Ο Χορκχάιμερ θα μιλήσει στην “Έκλειψη του Λόγου” για την “ορθολογικότητα που είναι το υπόστρωμα της σύγχρονης βιομηχανικής κουλτούρας”, ενώ, από την άλλη, για το πώς η (δυτική) “Εκκλησία” διαδραμάτισε ρόλο διαφωτιστή, δηλαδή διαχωριστή της πίστης από την δεισιδαιμονία(αυτό που ευαγγελίστηκε ο Βολταίρος ακριβώς, με άλλα λόγια, διάκριση που χάθηκε βαθμιαία έπειτα) τους αιώνες πριν τον 18ο, ενώ βλέπει στην καταδίκη του Γαλιλαίου κ.α. μία επιστημολογική και όχι “θεολογική” διαμάχη. Στο “τέλος του Λόγου” μας μιλάει για το πώς θεμελιώδη στοιχεία του Ναζισμού βρίσκονται εν σπέρματι στον Διαφωτισμό, όπως η Ευγονική ή ο “αντισημιτισμός”. Η κριτική που γίνεται είναι συντριπτική, μάλλον αναπάντητη, και καταδεικνύει την νομοτελειακή φύση του περάσματος από τον Διαφωτισμό στον φασισμό· όπως δηλαδή το είπε και ο G. Therborn: “Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”.

Ο Γκαίτε, πρόδρομος του αντιδιαφωτισμού και του Ρομαντισμού

Είναι προφητικό αυτό που έγραψε ο Γκαίτε κάπου εναντίον του αστικού Διαφωτισμού, κινούμενος στο πνεύμα της τοτινής καθολικής αντίδρασης: “ο Λόγος γίνεται ανοησία/ γεννά μάστιγες” (=“Reason becomes nonsense/boons afflictions”). Το ίδιο και η σχολή της Φραγκφούρτης: “ο Λόγος γίνεται Μύθος”.

Πρόκειται για δεινή αλήθεια, για όσους μπορούν και θέλουν να κατανοήσουν εις τέλος… (συνεχίζεται)

 

* το αναφέρει ο Ernst Cassirer στο “Διαφωτισμός και θρησκεία”, εκδ. Έρασμος.

 

** αναφέρεται από τον Norman Hampson στο βιβλίο του “Ο διαφωτισμός” (εκδ. Παπαζήση),  στην εισαγωγή.

***

 

Βιβλιογραφία:

 

1) “Έκλειψη του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Κριτική

 

2) “Το τέλος του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Έρασμος

 

3) “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Τέοντορ Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Ύψιλον

 

4) “Εξέγερση και μελαγχολία: ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεωτερικότητας”, Michael Löwy- Robert Sayre, μτφ. Εναλλακτικές εκδόσεις

 

5) “The essential Drucker”, Πήτερ Ντράκερ, εκδ. HarperBusiness

 

6) “Διαφωτισμός και θρησκεία”, E. Cassirer, εκδ. Έρασμος

 

7) “Μεταμόρφωση του αστού”, Ζακ Ελλύλ, εκδ. Νησίδες

 

8 ) “Εθνισμός και Αριστερά”, Θ. Ζιάκας, εκδ. Πελεκάνος

 

9) “Οι εγκυκλοπαιδιστές”, Φίλιπ Μπλόμ, εκδ. Ωκεανίδα

 

10) “Ο διαφωτισμός: Μία αποτίμηση για τις παραδοχές, τις θέσεις και τις αξίες του”, Νόρμαν Χάμπσον, εκδ. Παπαζήση

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

H Φυσική Θεωρία και η αφύπνιση του ανθρώπου στον 21ο αιώνα

 

Του Γιώργου Παύλου *

 

… η πραγματικότητα γύρω μας, μολονότι έχουμε δημιουργήσει μια προχωρημένη τεχνολογία που μας εξαπατά όλους – ότι δηλαδή τα πράγματα είναι απλά, τα έχουμε ερμηνεύσει, τα έχουμε κατανοήσει, άρα πάμε τώρα βόλτα στην καφετέρια, δεν έχουμε να μάθουμε τίποτε άλλο. Αυτό είναι ένα ψέμα, είναι μια ψευδαίσθηση. Κι αυτό το ψέμα είναι επικίνδυνο ! Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος με σβηστό το πνεύμα, με την άποψη ότι τα πράγματα τα έχει εξηγήσει και ότι είναι απλά, γίνεται ό,τι πιο επικίνδυνο και για τον εαυτό του και για τους άλλους.

Βλέπουμε σήμερα και ακούμε ότι πάνω στη γη τα δύο τρίτα περίπου του κόσμου ζουν σε συνθήκες υπανθρώπινες, πείνας, δίψας, πολέμου, φτώχειας, χωρίς αυτό να απασχολεί τους υπόλοιπους. Ακόμη και στις προοδευμένες χώρες πολλά εκατομμύρια ανθρώπων ζουν μέσα σε χαρτοκούτια ή κάτω από γέφυρες ή μέσα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Και αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο λίγο έχουμε προοδεύσει ως άνθρωποι, ως ανθρώπινη κοινωνία και ως πνευματικά όντα. Ή πόσο λίγο κατανοούμε την αξία της ύπαρξης πέρα από εμάς ή και μέσα σε εμάς. Να πούμε όμως και το άλλο, ότι εμείς, οι σοφοί και πλούσιοι με επιστήμη και γνώση, βομβαρδίζουμε με πολύ εξελιγμένη τεχνολογία ανθρώπους, χώρες, λαούς και φονεύουμε χιλιάδες ή εκατομμύρια αμάχους για να τους τιθασεύσουμε.

Ακόμη, εμείς οι επιστήμονες δουλεύουμε κι αφιερώνουμε όλη μας τη γνώση και τη διάνοια στο να κατασκευάζουμε αυτά τα όπλα πολυτελείας. Και είναι όπλα που φονεύουν το σώμα και όπλα που φονεύουν το πνεύμα, όπως η άσοφη τηλεόραση, το εμπόριο του λευκού θανάτου, η μουσική που διαλύει την σκέψη και την αίσθηση και άλλα πολλά.

Αυτά λοιπόν τα πράγματα ένας Φυσικός που έχει αρχίσει και εμβαθύνει λίγο στην Φυσική Επιστήμη, στη Φυσική Θεωρία, τα βλέπει ως τρέλα και ως παραλογισμούς και αναγκαστικά γίνεται επαναστάτης με μια βαθιά ανθρώπινη έννοια και όχι με μια ιδεολογική, πολιτική, επιφανειακή έννοια. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο.

Θα προσπαθήσω να σας δείξω και μερικά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την Φυσική και τους Φυσικούς. Όταν ήμουν λίγο μικρότερος από εσάς, ζούσα σ' ένα χωριό λίγο πιο κάτω από την Πάτρα όπου δεν είχαμε ούτε τηλεόραση, ούτε τόσα παιχνίδια ή ίντερνετ καφέ και ό,τι άλλο σπουδαίο έχετε τώρα εσείς. Καθόμουν λοιπόν τότε με τις ώρες και κοιτούσα το ποτάμι, τα πουλιά, τη φύση, όλο το φυσικό περιβάλλον και στιγμές – στιγμές αισθανόμουν ότι αυτό το πράγμα είναι ένα μυστήριο που δεν μπορούσε το μυαλό μου να διαχειριστεί και έμενα έκθαμβος και εκστασιασμένος. Και ιδιαίτερα μέχρι να πεθάνω, θα θυμάμαι το συγκλονιστικό άρωμα κάποιων λουλουδιών που έβγαιναν το χειμώνα, τα μανουσάκια. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισα να γίνω Φυσικός από το άρωμα αυτών των λουλουδιών. Διότι αισθανόμουν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, γεμάτο με αυτό το άρωμα, ακόμη και στην οποιαδήποτε ταπεινή του μορφή. Μπορώ να σας πω ότι την Φυσική την αγάπησα, διότι ένοιωθα να ενδιαφέρεται για το μυστήριο που έβλεπα παντού και που με έλκυε με ανίκητη δύναμη.

Εάν μπορέσετε λίγο να ξεφύγετε από τη φυλακή που σας έχουμε βάλει σήμερα εμείς οι δάσκαλοί σας ή οι γονείς σας ή που εσείς οι ίδιοι έχετε βάλει τον εαυτό σας και μπορέσετε και δείτε μια αχτίδα φωτός, μια πέτρα, μια σταγόνα νερό, ένα σύννεφο, ένα ζώο, να δείτε έναν άλλο άνθρωπο, αν δείτε γύρω σας τον κόσμο, τότε θα αισθανθείτε ότι είστε μπροστά σε ένα γεγονός, σε μια πραγματικότητα, σε κάτι το οποίο σας συγκλονίζει και δεν σας αφήνει να ησυχάσετε! Σας αναγκάζει να βγείτε από την καθημερινότητά σας, να νοιώσετε ότι κάτι μεγάλο σας λείπει ή απουσιάζει και να γίνετε άρχοντες κατά το πνεύμα, να γίνετε ελεύθεροι! Και είναι σημαντικό αυτό: Το να είσαι δηλαδή ελεύθερος πολίτης σημαίνει ότι έχει ξυπνήσει μέσα σου μια απορία, μια δίψα, μια πείνα που δεν σε αφήνουν ήσυχο όσο ζεις πάνω σ' αυτή τη γη!

Η Φυσική Επιστήμη λοιπόν, είναι μια κατ' εξοχήν επαναστατική επιστήμη, διότι προήλθε από την ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτό που είναι απέναντί του: Τι είναι αυτό που βλέπω; Τι είναι αυτό που αγγίζω; Τι είναι αυτό που στέκεται απέναντί μου;

Σήμερα ένα μεγάλο θέμα που θέτει η Φυσική Θεωρία είναι η έννοια το παρατηρητή και η έννοια της συνείδησης. Προσέξτε το αυτό! Όλα τα άλλα τα κάνουμε και τα θεωρούμε σημαντικά επειδή έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα πράγματα γύρω μας, να τα ονομάζουμε, να αισθανόμαστε τον εαυτό μας διαφορετικό από τα άλλα πράγματα και από τους άλλους ανθρώπους. Και από κει και πέρα αρχίζουμε και κάνουμε επιλογές: Θέλουμε να διασκεδάσουμε, θέλουμε να τρώμε καλό φαγητό, θέλουμε να ντυθούμε ωραία, να μας θαυμάζουν οι άλλοι άνθρωποι. Όλα όμως αυτά είναι ασήμαντα και μετά από το γεγονός ότι έχουμε πνεύμα και συνείδηση και αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε σε διάκριση με όλα τ' άλλα πράγματα.

Ίσως αυτό είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που έχει ο άνθρωπος: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον μέσα στην ιστορία του Σύμπαντος, που μπορεί να γνωρίζει ότι υπάρχει τόσο αυτός όσο και ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει. Το μόνο ον που μπορεί να απορεί και να διερωτάται για την ύπαρξη καθ' εαυτή πέρα από αυτόν και μέσα σε αυτόν….

Αυτό λοιπόν το πράγμα που είναι ο κόσμος, η Φυσική Θεωρία είναι η μόνη περιοχή της ανθρώπινης σκέψης που προσπαθεί να το κατανοήσει και να γνωρίσει την αλήθειά του. Και όσο το γνωρίζει τόσο νοιώθει το μυστήριο που περιέχεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Βέβαια, η Φυσική Θεωρία, όπως το επεσήμανε κι ο Αινστάιν, πολύ λίγο μπορεί να μας αποκαλύψει την βαθύτερη ουσία και του ανθρώπου και των άλλων πραγμάτων και περιορίζεται μόνον στη γνώση των εξωτερικών ενεργειών τους. Γι' αυτό η Φιλοσοφία θα είναι πάντοτε ο συνοδοιπόρος και ο σύντροφος της Επιστήμης, μολονότι πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν το κατανοούν αυτό και θεωρούν ότι η Φιλοσοφία είναι άχρηστη και ξεπερασμένη. Σε αυτούς, όσους δηλαδή θεωρούσαν ότι μόνον η Επιστήμη έχει αξία, ο Χάιζενμπεργκ απαντούσε ότι ο Φυσικός που νομίζει ότι δεν χρειάζεται τη Φιλοσοφία, χρησιμοποιεί μια πολύ κακή φιλοσοφία.

Θεωρώ ότι η Φυσική θα μπορούσε ν' αλλάξει τον κόσμο, αν οι δάσκαλοι, εμείς κι εσείς πραγματικά μπαίναμε στην περιοχή της Φυσικής Θεωρίας. Είναι η πιο σιωπηλή και η πιο μεγάλη επανάσταση για να γίνει ο κόσμος αν θέλετε πιο ελεύθερος, πιο όμορφος, πιο καλός. Ιδίως όταν η γνώση της Φυσικής Θεωρίας συνοδευθεί και ξυπνήσει μέσα στον άνθρωπο τη δύναμη της Τέχνης, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και γενικότερα, ξυπνήσει τον έρωτα για την αλήθεια.

Η Τεχνολογία και η δύναμη που της δίνει η Φυσική είναι κάτι πιο λίγο, είναι σαν τα σκουπίδια που μένουν από μια εορτή. Για φανταστείτε: Είμαστε κάπου, γιορτάζουμε και μετά φεύγουμε και κάποιος έρχεται εκεί και βλέπει σκουπίδια, πιάτα άδεια. Αυτό είναι η Τεχνολογία σε σχέση με τη Φυσική Θεωρία. Πόσο μπορείς να καταλάβεις αυτοί που εόρτασαν, τι έζησαν, από αυτό που βλέπεις σ' έναν άδειο χώρο που είναι μερικά άδεια πιάτα;

Η Τεχνολογία είναι πολύ λίγο πράγμα, όσο σπουδαίο κι αν είναι. Είναι ένα δώρο και η Τεχνολογία αλλά είναι ένα δώρο που στο τέλος μπορεί να είναι καταστροφικό, αν δεν κρατήσουμε όλη την αλήθεια της Φυσικής Θεωρίας. Είναι επικίνδυνο τότε αυτό. Είναι σαν να έχεις τα ρούχα και να μην έχεις το σώμα. Η μητέρα σας δεν αρκείται να της πάμε τα ρούχα σας, από εσάς. Θέλει εσάς! Έτσι και η Τεχνολογία δεν αρκεί, όσο ικανή και αν είναι, όπως δεν αρκούν τα ρούχα χωρίς το σώμα.

Έτσι λοιπόν, ο Φυσικός αντιλαμβάνεται ότι η Φυσική Θεωρία είναι κάτι πολύ μεγάλο, όχι για τα αποτελέσματά της αλλά γιατί θέτει τον άνθρωπο μπροστά στο συγκλονιστικότερο γεγονός, που μπορεί να τεθεί ο άνθρωπος! Είναι η απορία για το είναι! Λέει ο Αριστοτέλης, "Αεί απορούμενον και αεί ζητούμενον τι εστί το ον", δηλαδή θα είναι πάντα απορία και πάντα θα θέλει ο άνθρωπος να μάθει "Τι είναι το είναι". Τι είναι αυτό που υπάρχει;! Προσέξτε! Μια πέτρα να δείτε ή μια σταγόνα νερό ή μια αχτίδα φωτός, αν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μέσα σας θα ταξιδέψετε πολύ μακριά, θα φθάσετε πολύ μακριά. Τον ίδιο τον Θεό να σας φέρουν δίπλα σας, αν το πνεύμα σας είναι νεκρό θα νεκρώσει και τον Θεό. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί αχρηστεύουμε τη Φυσική. Πόσο άσχημα διδάσκουμε τη Φυσική και χάνουμε την έκπληξη, τον θαυμασμό, την απορία.

Γιατί σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν βαθειά ο ένας τον άλλον; Οι γυναίκες τους άνδρες; Οι άνδρες τις γυναίκες; Οι δάσκαλοι τα παιδιά; Τα παιδιά τους γονείς; Γιατί είναι νεκρό το πνεύμα τους. Γιατί δεν μπορούμε να δούμε αυτό που είναι απέναντί μας. Βαθύτερα, δεν μπορείς να γίνεις μεγάλος φυσικός εάν δεν έχει ξυπνήσει μέσα σου το πνεύμα σ' αυτή την απορία, σε αυτό το θαύμα που είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι για να αισθανθείς την ομορφιά της Φυσικής Θεωρίας, θα πρέπει να αγαπάς το καλό. Δείτε στα ελληνικά το καλό και το κάλλος. Είναι η ίδια λέξη.
Ξέρετε τι σημαίνει να γίνεις Φυσικός; Να ξενυχτάς μέρα – νύχτα και μέχρι να πεθάνεις, για να φθάσεις στην αλήθεια. Ο Αϊνστάιν στο τέλος του μέσα στο νοσοκομείο και μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πριν ξεψυχήσει, είχε τα χαρτιά του κι έγραφε εξισώσεις και προσπαθούσε να πετύχει την ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Τέτοιο έρωτα είχε για την αλήθεια που κρύβει ο κόσμος.

Ο μεγάλος φυσικός ερωτεύεται την αλήθεια του κόσμου, είναι ασκητής του πνεύματος. Η ομορφιά που αντιλαμβάνεται γύρω του, μέσα στα όντα, που προσπαθεί να την περιγράψει με σύμβολα μαθηματικά, με εξισώσεις, με θεωρίες, είναι η ωραιότερη εργασία που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ' αυτή την εμπειρία της ομορφιάς δεν έχει ανάγκη ούτε τα χρήματα ούτε και την εξωτερική ευχαρίστηση.

Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ λίγο πράγμα αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία γύρω τους. Γι αυτό και οι άνθρωποι θέλουν να καταναλώνουν πάρα πολύ για να χαρούν και συγχρόνως είναι αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν νερό να πιούνε, φαγητό να φάνε, παιδιά σαν κι εσάς ζουν σε άθλιες συνθήκες, κι εμείς καταναλώνουμε τόσα που μόνο απ' τα σκουπίδια μας θα μπορούσαν να φάνε χιλιάδες άνθρωποι. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μας σ' αυτή την περιοχή της απορίας!

Απ' την άλλη μεριά η Φυσική Θεωρία ξεκίνησε ως επιστημονική γνώση πριν 3-4 αιώνες, μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Λένε ότι είναι το μεγάλο θαύμα του δυτικού πολιτισμού, του δυτικού ανθρώπου. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι την βάση της Φυσικής, όπως και τόσα άλλα, την έφτιαξαν οι Έλληνες. Βέβαια, αν δείτε το διαδίκτυο αυτόν τον καιρό γίνεται μια μεγάλη κουβέντα ότι εμείς εδώ δεν έχουμε σχέση με την Ελλάδα, δεν είμαστε Έλληνες, δεν έχουμε καμία σχέση με τους Έλληνες. Ακριβώς επειδή ο δυτικός άνθρωπος τους τελευταίους 3-4 αιώνες δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, θεωρεί ότι αυτός είναι ο μόνος άξιος. Εμείς οι άλλοι είμαστε τίποτα μπροστά σε αυτό.

Όμως τα θεμέλια για να αναπτυχθεί η Επιστήμη σαφώς έχουν τεθεί ακόμη απ' τον Όμηρο. Ξέρετε με πόσο λάθος τρόπο διδάσκουν οι φιλόλογοι, οι φυσικοί, οι μαθηματικοί αυτά που σας διδάσκουνε; Αν διαβάσετε στον Όμηρο την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και δείτε από ένα σημείο και πέρα, εκεί όπου ο Ήφαιστος κατασκευάζει την ασπίδα, αρχίζει η περιγραφή να γίνεται φιλοσοφία για τον κόσμο και τη ζωή. Αυτό καθιστά τον Όμηρο ως τον πρώτο μεγάλο δάσκαλο της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, αφού ο Όμηρος εκεί ανοίγει τη συζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου και την κοσμολογία.

Έτσι αρχίζει ο δρόμος για όλη τη γνώση και την κατανόηση του σύμπαντος και του κόσμου. Εδώ, δεν μπορώ να μην σας πω κάτι που σκέπτομαι όταν συζητώ αυτά τα πράγματα. Ότι δηλαδή, η ασπίδα του Αχιλλέα συμβολίζει τον πνευματικό πόλεμο του ανθρώπου για να φτάσει στην αλήθεια και να σώσει τον κόσμο από την αμορφία και τον αφανισμό. Δηλαδή η ασπίδα, δεν είναι άλλο από το πνεύμα του ανθρώπου που αγωνίζεται να φτάσει στην αλήθεια και έτσι να σώσει τον κόσμο από την ανυπαρξία και το μη ον.

Έτσι, από τον Όμηρο ξεκινάει αυτή η ελληνική επανάσταση για την γνώση και την αλήθεια και που θα συνεχισθεί σε άλλους τόπους, όπως στην Ιωνία, την Κάτω Ιταλία, την Αθήνα, την Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, την Κωνσταντινούπολη και αλλού.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει το ξύπνημα του πνεύματος. Δηλαδή η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο βρέθηκε και είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Αυτή είναι η υπέρτατη ανάγκη του ανθρώπου! Κι αυτό δημιουργεί επιστήμες, δημιουργεί τέχνες, δημιουργεί μεγάλα έργα, δημιουργεί εμπνευσμένους ανθρώπους. Κι αν θέλετε κι εσείς να γίνετε εμπνευσμένοι άνθρωποι και να μην μείνετε δούλοι, ειλικρινά σας λέω, πιστέψτε με, αγαπήστε τη γνώση, την ομορφιά, την καλοσύνη και την αλήθεια, όπως δήλωνε συχνά και ο Αϊνστάιν, ότι δεν τον ενδιέφεραν η δόξα, τα χρήματα, η εξουσία και οι ηδονές, αλλά αυτό που έλκυε πάντοτε ήταν η ομορφιά, η καλοσύνη και η αλήθεια.

Κάποτε θα θυμάστε αυτά που σας λέω τώρα, έτσι που σας τα περιγράφω εδώ. Διότι τώρα έχετε την ευχέρεια του νέου ανθρώπου, την ευχέρεια των γονιών σας, την ευχέρεια του χρόνου! Ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, ποτέ δεν θα πεθάνει, ότι δεν θα τελειώσει ποτέ ο χρόνος κι αυτό του δημιουργεί πολλές φορές και μια αίσθηση που φτάνει και μέχρι την ύβρη, την αλαζονεία, αλλά πιστέψτε με σε 10 χρόνια όλα αυτά θα 'χουνε τελειώσει. Το βλέπω γύρω μου. Βλέπω φοιτητές μου στο πρώτο έτος να λάμπει το πρόσωπο τους και μετά από 5-6 χρόνια να έχει αρχίσει να μαραίνεται. Γιατί; Γιατί να μην είστε διαρκώς, μέχρι να πεθάνετε, όπως είστε τώρα; Δηλαδή μέχρι που δεν θα πεθάνετε ποτέ, γιατί αν μείνετε όπως είστε τώρα δεν θα πεθάνετε!

Και παρεμπιπτόντως, θα σας πω και κάτι: Η Φυσική Θεωρία σήμερα κάνει μια επανάσταση και σε επίπεδο γνωσιολογίας, δηλαδή μας δείχνει ότι τελικώς δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να δεσμεύσει το ανθρώπινο πνεύμα να πάει εκεί που μπορεί να πάει.

Λέει ο Φεγιεράμπεντ, ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης αμυνόμενος απέναντι στους επιστημονιστές, ότι η γνώση δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη.
Τι είναι οι επιστημονιστές; Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν εγκλωβιστεί στη λατρεία της επιστήμης, την έχουν μετατρέψει σε θρησκεία και έτσι καλουπώνουν μια νοοτροπία ανθρώπου, ο οποίος γίνεται αρκετά στεγνός.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι το "τώρα" είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος είτε ο επιστήμονας είτε ο απλός άνθρωπος και αυτό το τώρα δεν χωράει σε καμία Φυσική Θεωρία, σε καμία επιστημονική γνώση!

Όταν ένας Αϊνστάιν, που είναι ο άνθρωπος που αλλάζει όλη τη γνώση που έχουμε στον 20ο αιώνα λέει αυτό το πράγμα, καταλαβαίνετε, εμείς οι επιστημονιστές, που θεωρούμε ότι τα μοντέλα που συλλαμβάνει το μυαλό μας και τα οποία μας βοηθούν να προβλέψουμε ή να κατασκευάσουμε καινούρια φαινόμενα ότι αυτά τα μοντέλα εξαντλούν την πραγματικότητα και ταυτίζονται με αυτήν, πόσο ανόητο είναι να πιστεύουμε κάτι τέτοιο.

Προσέξτε το αυτό: Ο Αϊνστάιν έρχεται και λέει ότι από ένα σημείο και πέρα υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν χωράει στην επιστήμη. Είναι η εμπειρία του τώρα και του μυστηρίου. Γιατί; Διότι η εμπειρία του τώρα και της στιγμής μας φέρνει σε συνάφεια με το γεγονός της παρατήρησης και της γνώσης της πραγματικότητας. Και σε αυτή τη συνάφεια γεννιέται η εμπειρία του μυστηρίου και η εμπειρία του πνεύματος. Η στιγμή της παρατήρησης είναι κάτι που ξεπερνά την επιστήμη, μολονότι γεννά την επιστήμη. Εδώ σμίγει ο χρόνος με την αιωνιότητα και ο άνθρωπος βιώνει μια συγκλονιστική εμπειρία που συνήθως μας ξεπερνά με ασύλληπτη ταχύτητα. Εδώ θα έπρεπε να μπορούμε να στεκόμαστε ως δάσκαλοι και ως μαθητές, για να αξιοποιούμε πραγματικά το μάθημα της Φυσικής. Αυτό όμως, σημαίνει ότι έχουμε αποκτήσει μια μεγάλη σοφία και πνευματική δύναμη που συνήθως δεν την έχουμε. Γι' αυτό κι εσείς στα σχολεία σας βαριέστε το μάθημα και αισθάνεστε σαν σε φυλακή, ενώ θα μπορούσατε εσείς και οι δάσκαλοί σας μέσα από το μάθημα να περνάτε σε μια απερίγραπτη εορτή, όπως θα 'πρεπε να 'ναι το σχολείο.

Αν θέλετε, μπορείτε να νοιώσετε αυτά τα πράγματα μένοντας στη σιωπή και κοιτώντας γύρω σας και μέσα σας. Έτσι, θα κατανοήσετε πόσο μεγάλο πράγμα είναι η Φυσική Θεωρία αλλά και πόσο λίγο είναι μπροστά στο άπειρο της γνώσης. Γι' αυτό χρειαζόμαστε και την ποίηση, την φιλοσοφία, την θεολογία, εάν θέλετε ακόμη και την προσευχή, ως δυνάμεις που καθιστούν το ανθρώπινο πνεύμα ικανό να ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα και να γίνεται ελεύθερο, δημιουργικό και να πράττει το καλό.
 

(Πηγή ηλ. κειμένου: gpavlos.gr)

 

* Ο Γεώργιος Παύλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

 

Αποσπάσματα ομιλίας του κ. Παύλου, σε μαθητές του νομού Αχαΐας, στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Πάτρα, Μάρτιος 2010. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φυσικός Κόσμος", της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, τεύχος 37.

 

ΠΗΓΗ για την ΑΝΑΡΤΗΣΗ: alopsis, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1521

Η επιστροφή του "χυδαίου υλισμού" ως επιστήμης

 

 

 

Υπάρχει ένα  θέμα που με απασχολεί επί καιρό πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις συγχρόνων «επιστημόνων» («αμόρφωτων επιστημόνων», που είναι μάλλον πλεονασμός κατά Καστοριάδη) και “διανοητών”, βλέπουμε ένα άκρως, χονδροειδές υλιστικό πνεύμα. Οι απριορισμοί, οι προκαταλήψεις εγγίζουν το επίπεδο του «ιδεολογικού κάλου».  Βεβαίως, όλοι γνωρίζουμε, ελπίζω, ότι ο «επιστημονικός υλισμός», καθώς και ο επιστημονισμός (scientism), που υπονοούν και τον «επιστημονικό αθεϊσμό», είναι ιδεολογίες που κατέπεσαν πολύ καιρό πριν, όπως, άλλωστε, και ο (αστικός ευρωπαϊκός) Διαφωτισμός από την «ρομαντική δημιουργική αντίδραση» του 19^ου αι.. Συγκεκριμένα, για αυτό υπήρξε, όπως έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ομολογία του ιδίου του σκαπανέα (μαζί με τον Haeckel) του υλισμού των φυσικών επιστημών, βιολόγου και φιλοσόφου Hans Driesch (1867-1941): ο υλισμός, είπε τότε, κάπου στο δεύτερο τέταρτο του 20^ου αιώνα, είναι μία θεωρία πλέον ξεπερασμένη. Ο δε θετικισμός (positivism) κατά πολλούς, π.χ. Σεφέρη (ο “επιστημονικός πολιτισμός της Δύσης” ακριβέστερα) και Max Horkheimer, οδήγησε στην ναζιστική άκρα φρικίαση και, άρα, σε μία καθολικότερη κατάπτωση αυτών των ιδεολογιών και φιλοσοφημάτων.

Επίσης δε, στην άνοδο ενός πνευματικότερου κλίματος με μορφές επιστημόνων όπως ο (Χριστιανός) Planck, ο de Broglie κ.α..

 

 

Παρόμοια  ισχύουν και για άλλες περιπτώσεις. Θα έχετε ακούσει, χάριν παραδείγματος, τις απόψεις επιφανούς καθηγητού Φυσικής, του Δ. Νανόπουλου. Ο ίδιος έχει ασχοληθεί με κάποια θέματα της «νευροεπιστήμης», ας πούμε της επιστήμης που μελετά τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις λειτουργίες του. Ένας από τους σπουδαιότερους και πιο ευσυνείδητους συγγραφείς πάνω σε αυτά τα θέματα, ο Π. Μπρέγκιν, έγραφε, ότι η επιτομή ενός εγχειριδίου της νευροεπιστήμης (neuroscience) είναι, ότι η λειτουργία του εγκεφάλου είναι καλυμμένη από μυστήριο (“shrouded in mystery”), και δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς και ποιες ουσίες συμμετέχουν στην μεταβίβαση των σημάτων από ένα νευρώνα στον άλλο. Π.χ. μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστή η συμμετοχή κάποιον ουσιών που λειτουργούν και ως νευροδιαβιβαστές, που απαιτούνται(δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστους), ώστε να μεταβιβαστεί το σήμα. Θεωρείτο, ότι όλα εξαντλούνταν στις ηλεκτρομαγνητικές διεργασίες. Αυτό, όμως, δεν επτόησε ορισμένους, που οπωσδήποτε θα σκέφτεστε, ότι εκπροσωπούν το πεντόσταγμα του άκρατου σκοταδισμού και της προπέτειας, να μας πουν, ότι τα πάντα είναι ηλεκτρομαγνητισμός, άρα δεν υπάρχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα ούτε νους (καρδία) με την πασίγνωστη στην Ορθοδοξία «φυλακή» και κάθαρσή του, που άγει στον φωτισμό και, μετά, την θέωση.

Οπωσδήποτε, μου τέθηκε το ζήτημα σχετικά με το πώς έβγαλαν την αυτοεκπληρούμενη προφητεία με τέτοια … αξιοθαύμαστη σαφήνεια από αυτά τα ψηγματάκια γνώσης περί εγκεφάλου(έλλειμμα που είχαν προπεί οι Πατέρες). Οι απορίες άρχισαν να μου λύνονται διαβάζοντας πρόσφατα για την «γενική γραμμή της σοβιετικής φιλοσοφίας» από τον Ν. Μπερντιάεφ (εκδ. Σιδέρης, 1977, σσ. 150-198), που μας μιλάει για την πάλη του διαλεκτικού υλισμού εναντίον άλλων ειδών υλισμού με πλήρη ενημέρωση της σοβιετικής γραμματείας του 1931, αλλά και νωρίτερα. Ένας από αυτούς, που καταδικάστηκε ως αίρεση είναι ο «αστικός» και αντιδιαλεκτικός μηχανιστικός υλισμός του πρώην εκλεκτού Ν. Μπουχάριν, ενώ άλλος είναι ο «χυδαίος υλισμός», «χονδροειδής υλισμός», των Μπύχνερ και Μολεσότ. Αυτοί οι τελευταίοι όντως είχαν διατυπώσει ακριβώς αυτές τις θεμελιώδεις υλιστικές θέσεις που με θαυμάσιο πνεύμα μαθητείας επαναδιατυπώνουν ως τάχα πορίσματα της μεγάλης θέας επιστήμης οι προαναφερθέντες.

Δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα πέραν της ύλης, εκδήλωση της οποίας είναι τα πάντα, είτε ψυχή, είτε πνεύμα, είτε το «βίωμα της θέωσης» είτε ο,τιδήποτε. Όπως επίσης «η σκέψη χωρίζεται από το μυαλό όπως η χολή από το συκώτι» (!!). Αλλά, αν αυτά φαίνονται, και αναμφισβήτητα είναι, ακραιφνείς χοντράδες κάποιων ησσόνων φιλοσόφων του 19^ου αι. («ο μωρός μωρά λαλήσει»), σίγουρα είναι μέγιστη ανευθυνότητα να τα σύρουμε ρετουσαρισμένα από τους τάφους τους σε ευπίστους ακροατές και σήμερα, δεν είναι έτσι;

*O Horkheimer γράφει στην “έκλειψη του Λόγου” του, ότι η Ευγονική έχει τις ρίζες της στον Διαφωτισμό.

 

**έτσι εξηγείται, αν και εν μέρει μόνο, γιατί ακροδεξιοί καπιταλιστές, ήτοι νεοφιλελεύθεροι, κονδυλοφόροι προωθούν τον Ντώκινς και λοιπούς …αγιατολλάδες-φανατικούς-προπαγανδιστές.

 

***Δεν θέλω να είμαι προσωπολήπτης, αλλά μία τυπική τέτοια περίπτωση είναι η – αξιόλογη εν μέρει – “βιβλιοθήκη” της εφ. Ελευθεροτυπίας. Το μόνο που κατάλαβε και μας επισήμανε από το βιβλίο του συναδέλφου του Ντώκινς “Η αυταπάτη του Ντώκινς;” είναι, ότι τον θεωρεί ως τον μέγιστο απολογητή του αθεϊσμού. Αυτό είναι σωστό μεν, αλλά τα συμφραζόμενα δείχνουν, ότι χρησιμοποιείται, για να υποδείξει και τον απίθανο εκφυλισμό αυτού του χώρου.

Νέο έτος με πολλούς ανθρώπους 

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

  

Ο δυτικός άνθρωπος βιώνει την προσμονή του νέου έτους με ποικίλες εκδηλώσεις και ανάμεικτα συναισθήματα. Καθώς έχει επιβάλει, μέσω της ισχύος του, τον πολιτισμό του σε όλη, σχεδόν, την έκταση του πλανήτη επιχειρεί να νοηματοδοτήσει την προσμονή του αυτή με τρόπο σοβαροφανή.

Ο χρόνος συνιστά φυσικό μέγεθος. Η μέτρησή του υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία του ανθρωπίνου γένους πολύ χρηστική, γι' αυτό και ο άνθρωπος βρήκε πολύ ενωρίς τρόπους να τον μετρά στηριζόμενος στις φυσικές μεταβολές. Έτσι σχηματίστηκαν και τα διάφορα ημερολόγια, τα οποία έχουν ως βάση την περιφορά της γης περί τον ήλιο. Όλοι οι λαοί δεν εξέλαβαν ως αρχή του έτους την ίδια χρονική στιγμή. Ακόμη και σήμερα που δια μέσου της επιστήμης έχει επικρατήσει διεθνώς το δυτικό έτος υπάρχουν λαοί που γιορτάζουν την πρωτοχρονιά σε άλλη χρονική στιγμή.

Με την αύξηση των γνώσεων απασχόλησε τον άνθρωπο η μείωση του σφάλματος κατά την μέτρηση του χρόνου με βάση το έτος. Έτσι σχηματίστηκαν τα διάφορα ημερολόγια. Τα δύο νεότερα ημερολόγια του ελληνορωμαϊκού κόσμου, ιουλιανό και γρηγοριανό, στάθηκαν αφορμή να προκληθεί το ημερολογιακό σχίσμα στους κόλπους της ορθόδοξης Εκκλησίας, ως συνέπεια της προσκόλλησης στον τύπο αντί της ουσίας. Αρκεί προς τούτο να σημειωθεί ότι και το ισχύον γρηγοριανό ημερολόγιο δεν είναι απαλλαγμένο σφάλματος, όπως έδειξαν νεότερες μετρήσεις. Αυτά όμως ενδιαφέρουν τους ειδικούς επιστήμονες και δεν έχουν ουδεμία επίπτωση στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή.

            Ο άνθρωπος δεν είχε τόση ανάγκη από ένα ακριβέστερο ημερολόγιο. Άλλο προσδοκούσε με βάση τον επιστημονικό μεσσιανισμό του 19^ου αιώνα: Την επέκταση της διάρκειας του βίου του. Και είναι μεν γεγονός αναμφισβήτητο ότι με την αλματώδη ανάπτυξη της Επιστήμης κατά τον 20^ο αιώνα το προσδόκιμο του βίου μας έχει αυξηθεί σημαντικά! Αυτό δείχνουν οι πλάνες στατιστικές της περιορισμένης έρευνας στην έκταση των πλουσίων χωρών. Στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη ο νέος αιώνας είτε ο 20^ος είτε ο 21^ος) δεν έφερε μεταβολή προς το καλύτερο. Γι' αυτό μικρή η διάθεση προς πανηγυρισμό του νέου έτους εκεί για δύο λόγους: Οικονομική αδυναμία και έλλειψη νοήματος στον πανηγυρισμό.

Ο δυτικός άνθρωπος πανηγυρίζει με άκρως επιδεικτικό τρόπο, που διακρίνεται από τη σπατάλη προς διασκέδαση, που δεν του είχε λείψει διόλου κατά το διαρρεύσαν διάστημα, την έντονη φωτοχυσία και το πλήθος των ευχών που ανταλλάσσονται. Η διασκέδαση συνιστά απόπειρα φυγής από την καταθλιπτική πραγματικότητα με εντονότερη την επανάληψη των όσων γεμίζουν με πλήξη και ανία την καθημερινή μας ζωή. Γνωρίζουμε, ακόμη και οι άπειροι νέοι, ότι η διασκέδαση δεν αποτελεί θεραπεία του υπαρξιακού κενού. Όμως η άκρως εγωκεντρική θεώρηση του βίου δεν μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πού πορεύεται η κοινωνία μας που μας συμπαρασύρει. Πολύ περισσότερο δεν έχουμε τη διάθεση να σκύψουμε επάνω από τα μύρια όσα προβλήματα αντιμετωπίζουν συνάνθρωποί μας σε όλη την έκταση του πλανήτη. Η φωτοχυσία συνιστά υποκατάστατο, με το οποίο επιχειρείται να δοθεί κάποια παρηγοριά για το πνευματικό σκότος που διαχέεται ολοένα και πιό ζοφώδες. Ο δυτικός ορθολογισμός έχει στραγγαλίσει τη μεταφυσική ελπίδα εδώ και δύο αιώνες. Η επιστημονική γνώση φάνηκε για κάποιες δεκαετίες να διεκδικεί με ικανοποιητικό τρόπο τις καρδιές των ανθρώπων.

Όμως στο τέλος του 20^ου αιώνα ο δυτικός άνθρωπος εκδήλωσε έντονα σημάδια κόπωσης. Η Επιστήμη δεν είχε καταφέρει να εξακοντίσει τη διάρκεια του βίου σε μήκη μεγαλύτερα από τα γνωστά του προεπιστημονικού κόσμου. Από την άλλη αυτός συμμετείχε, είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως απλός θεατής, στην κοινωνική ανατροπή που οδήγησε στην γενικά διαπιστωμένη σήμερα αποδόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού ιστού. Η πρόσφατη αποτυχία να συμφωνήσουν οι ισχυροί κατά τη σύνοδο της Κοπεγχάγης στη λήψη κάποιων μέτρων για την αποφυγή καταστροφής του πλανήτη βεβαιώνουν το αδιέξοδο. Και δεν γνωρίζω αν όσοι είχαν θρέψει ελπίδες για κάτι καλό από το σύνοδο είναι αφελείς ή τραγικοί στην εμμονή τους σε χιμαιρικές ελπίδες. Αλλά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, λέει ο σοφός λαός μας. Ασφαλώς και πρέπει να εμμένει στην ελπίδα ο άνθρωπος, αλλά με προϋποθέσεις. Να αναζητά την πηγή της ελπίδας και να γνωρίζει τις προϋποθέσεις για την εκπλήρωση των αγαθών πόθων του. Ευχές λόγω των ημερών, ευχές χωρίς νόημα πολλές φορές, αφού αντίκεινται προς τη σκληρή πραγματικότητα συνιστούν τακτική στρουθοκαμήλου ενώπιον των διωκτών της.

Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς Θεό, τον χορηγό της ελπίδας; Μπορεί να νιώσει κάτι με την είσοδο στο νέο έτος, αν παραμένει άγευστος του νοήματος των Χριστουγέννων; Μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αν δεν έχει αλλάξει προηγουμένως τον εαυτό του; Μπορεί να προσδοκά λύτρωση από εκείνους που αιματοκυλίουν την ανθρωπότητα για τα συμφέροντά τους; Δυστυχώς αυτό δείχνει καθημερινά πως κάνει δικαιώνοντας τον Γάλλο στοχαστή Καμύ, ο οποίος έγραψε: Το μέλλον είναι η μόνη υπερβεβαιότητα των ανθρώπων χωρίς Θεό. Να γιατί ο δυτικός άνθρωπος γιορτάζει τόσο φανταχτερά το νέο έτος. Να δεχθούμε όμως πως πράγματι γιορτάζει; Το νέο έτος τον ωθεί ένα ακόμη βήμα προς το αναπόδραστο βιολογικό του τέλος. Πόσο δείχνει να έχει συμβιβαστεί μ' αυτό ο δυτικός άνθρωπος;

 

 Η Γέννηση ενός Μεγάλου Αναρχικού

Να είναι τόσο απλά όλα: «Ήμουν ξένος και μαζέψατε, άρρωστος και στη φυλακή και ήρθατε να με δείτε, πεινούσα και μου δώσατε να φάω… » Τόσο απλά που νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι, να μη νιώθεις άχρηστος, καθυποταγμένος σε ένα σύστημα σωστών συμπεριφορών αλλά και τόσο δύσκολα, που δεν θα φτάσεις ποτέ στο τέλειο. Γιατί ακόμα και να καταργηθούν τα σύνορα, «ξένοι» θα υπάρχουν. Όση φαντασία και να βάλει κανείς, δεν μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο, όπου η κίνηση προς τον Άλλο, δεν θα είναι το ζητούμενο της ζωής…

Να είναι κάποιος που ψιθυρίζει ότι είναι «Γιος του Θεού», αλλά εκεί στη διήγηση των «πειρασμών» να μη θέλει να τους πείσει όλους με κάποιο κόλπο που να καταργεί τη συνείδηση, με μια πρώιμη και συμβολική μαζική προπαγάνδα. Να αρνείται να δώσει στον κόσμο λίγο ψωμί και ασφάλεια για να τον καθυποτάξει.

Να είναι ο Χριστός στον διάλογο με τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή (που μας άφησε στους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ο Φ. Ντοστογιέφσκι), ο οποίος ενώ καταλαβαίνει ότι απέναντι στα διακυβεύματα που στήνει η εξουσία και στην αποτελεσματικότητα της, τις περισσότερες φορές είναι ανίσχυρος, εντούτοις γνωρίζει ότι η τελική νίκη είναι από την πλευρά του δικού του δρόμου της Ελευθερίας…

Δεν διάλεξα τυχαία να προβάλλω σήμερα την Γέννηση του Χριστού, ως αυτή του Μεγάλου Αναρχικού. Η κάθε εποχή, διαλέγει να εστιαστεί στην πλευρά αυτής της καθοριστικής για την Ανθρωπότητα προσωπικότητας, την οποία έχει ανάγκη.

Έναν τέτοιο Αναρχικό ίσως έχει ανάγκη και η εποχή μας.

Και με αυτή την ευκαιρία Καλές Γιορτές με Ειρήνη και Ελευθερία έξω και μέσα.

 

* http://tsouknida.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html

Ο Χριστιανικός φεμινισμός, και οι συνήθεις κοσμικοί “φεμινιστές”.

 

                               Του φιλαλήθη/philalethe00

Είναι η ριζικά υπέρ της γυναίκας διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων, των Πατέρων, της Ορθοδοξίας, και, ευρύτερα, Χριστιανικών Ομολογιών που έχουν αποκοπή από το εκκλησιαστικό κληρικολαϊκό σώμα(Παπισμός, προτεσταντισμοί).

(-για να το πω στην συνήθη ……κοινή νεοκαθαρευουσιάνικη ιδιόλεκτο, που βέβαια απευθύνεται στον λαό). Αλλά είναι και πολλά άλλα: τα γνωστά περί “φόβου του ανδρός (εκ της γυναικός)”, υποταγή της γυναίκας κτλ. Βέβαια, ο λιγότερο αιρετικός, δηλαδή επιλεκτικός αναγνώστης θα δη, ότι έχουμε και άλλες προτροπές προς τις γυναικές, που είναι προτροπές (του αγ. απ. Παύλου) διδαχής της γυναίκας προς τον άνδρα.

Για αυτό το θέμα, έχουν κυκλοφορήση μία σειρά βιβλίων, εκ των οποίων οι δυτικότροποι φεμινιστές δεν έχουν διαβάση τίποτε, κατά συντριπτικό ποσοστό. Δεν πτοούνται, βέβαια, όπως καταλαβαίνετε και εσείς. Σαφέστατα, δεν θέλω, όπως και στην περίπτωσι του φιλμακίου του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, να παραστήσω τον… λογιώτατο συμβουλάτορα (άπαγε της υπερηφανείας) ούτε θεωρώ, ότι η άγνοια, αυτής της γνωσιολογικής μεθόδου τουλάχιστον, είναι κάτι το απαραίτητα κακό, αλλά δεν είναι δέουσα η τέτοια παραπληροφόρηση σε ζητήματα που είναι τόσο σημαίνοντα και πολλοί μωρολόγοι τα …αντιπαρέρχονται για τις “του βίου πραγματείες”. Τι να πούμε; Ο μωρός μωρά λαλήσει. Στα παρακάτω, θα δούμε με μερικές αναφορές κάποια θεμελιώδη στοιχεία για το θέμα, όπως τα έχω προσλάβη από την μελέτη μου του θέματος και ένα πλαίσιο όπου αυτά θα ενταχθούν. Ας δούμε πρώτα το δεύτερο…

Οι δυτικότροποι φεμινιστές

 

 

Η νοησιαρχία, όμως, είχε το εξής τεράστιο πρόβλημα: ήταν μία φιλοσοφία που  εβγαινε μέσα από τα σπλάχνα του Μεσαίωνα, που, όπως έλεγε και ο Καστοριάδης μεταξύ πάρα πολλών άλλων, παρά την έλλειψη εμβάθυνσης σε αρκετά από αυτά τα θέματα, ήταν φαινόμενο αποκλειστικά Δυτικό. Ο Μεσαίωνας αποδόθηκε από πολλούς “επιστήμονες” στον “αριστοτελικό δογματισμό”. Ο Καστοριάδης εξεγειρόταν εναντίον αυτής της υπόθεσης, που θεωρούσε οξύμωρη και προσβλητική. Γεγονός είναι, όμως, ότι ο δυτικός Μεσαίωνας δεν γνώριζε αυτό που ο ελληνισμός (ελληνική φιλοσοφία και κοσμοθεωρία) ανέκαθεν γνώριζε (εξ ου και ότι έγινε εκ των μέγιστων απόστολων της Ορθοδοξίας ανά τους αιώνες), μέσω του Πλάτωνα, ας πούμε, και των αρχαίων μυστηρίων, δηλαδή τα όρια του Λόγου.  Τα πάντα σχετικά με τον Θεό, και άρα καθολικώς, μπορούσαν να ρηματοποιηθούν, να γίνουν λόγος, ο Θεός δεν ήταν απερινόητος και ακατάληπτος ούτε αποφατικά προσεγγιζόμενος, σχετικός δε με μία “υπερνοητή και υπεραισθητή γνώση” με τίποτε το αντίστοιχο στον κτιστό κόσμο, αλλά υπαγόταν σε κάποιες αναγκαιότητες, σε ένα φιλοσοφικό σύστημα με αριστοτελικές κατηγορίες. Χωρίς αμφιβολία, η προσκόλληση σε αυτές τις φιλοσοφικές κατηγορίες και το καταρρέον, πλέον, παρωχημένο αρχαιοελληνικό κοσμοείδωλο, μαζί με την ξέφρενη άνθιση των σκοτεινών τεχνών (παντοειδής μαγεία και κάθε τι συναφές)επέφερε τα μεσαιωνικά παπικά προβλήματα που όλοι ξέρουμε, που εκπροσώπησαν στο όνομα του …Χριστού τον “Διάβολο”, τον εκπεπτωκότα αρχάγγελο, όπως έλεγαν οι Ντοστογιέφσκι και Κόντογλου.

 

Ετσι, λοιπόν, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς(1296-1359/60) – οι αντιδραστικοί αντικομμουνιστές οργανωσιακοί ήσαν και αυτοί ημι-εκδυτικισμένοι, για αυτό δεν τον ανέφεραν -, ο θεολόγος του Ακτίστου Φωτός, του Οποίου ο ίδιος είχε εμπειρία και πάθηση/αίσθηση, “θεωρία”, είχε ιστορική διένεξη με τον αντιησυχαστή Βαρλαάμ τον Καλαβρό(1290-1348), τον λατινόφρονα και εκδυτικισμένο λόγω σπουδών και έλλειψης κριτικής σκέψης σε αυτές. Ο Βαρλαάμ υπήγαγε την γνώση του Θεού στον Λόγο, όπως και οι – μεσαιωνικοί – σχολαστικιστές τύπου Ακινάτη. Τα πάντα μπορούσαν να κατανοηθούν. Και το όργανο της γνώσεως, για το Κτιστό και το Άκτιστο, δεν ήταν κάποιο άλλο, αλλά ήταν η διάνοια. Σας θυμίζει, μήπως, πάρα πολύ την φιλοσοφία των “φώτων”; Γιατί, νομίζετε, ότι ο φιλόσοφος, συγγραφέας, φραγκφουρτιανός μαρξιστής Ernst Bloch έλεγε -και επί πλέον, ειδικά επί της νοησιαρχίας, “ορθολογισμού”-, ότι για να γίνης καλός αθεϊστής πρέπει να είσαι πρώτα καλός Χριστιανός; Τα φιλοσοφικά αυτά ρεύματα αναπτύχθηκαν πρώτα σε αιρέσεις χριστιανικές, έστω αγνώριστες και τερατογενέσεις. Άρα; Άρα έχουμε κάθε δικαίωμα να χαρακτηρίσουμε εκτός από γνωσιολογικά υπανάπτυκτο, και φορέα της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, καθένα από τους φωταδιστές(κατ’άλλους “διασκοτιστές”) αυτούς, που καμώνονται τους …χειραφετημένους από την δεισιδαιμονία… Η Αρχαία εποχή ήταν πολύ πιο προοδευμένη από αυτούς. Ο Πλάτωνας, οιονεί ο κορυφαίος φιλόσοφος όλων των εποχών, ήδη ήξερε, ότι “Θεόν χαλεπόν μεν νοήσαι, αδύνατον δε φράσαι“. Δηλαδή ήξερε τα όρια του Λόγου. Οι φωταδιστές του 21ου αιώνα ούτε αυτά, συχνότατα, δεν γνωρίζουν.  (συνεχίζεται…)

Αναζητώντας το όντως κάλλος

 

του π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

 

«Όλα τα ποτάμια είτε κυλούν ράθυμα είτε ορμητικά μόνο μια λαχτάρα έχουν… την θάλασσα»

Στον κόσμο που ζούμε, υπάρχει μια σιωπηρή συνωμοσία αδιάγνωστης φύσης και προέλευσης, ωστόσο όμως ηχηρά παρούσα στην ζωή μας, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ως μια αυτοκαταστροφική διάθεση και στάση απέναντι στην ζωή και ότι αυτή συμβολίζει και σημαίνει. Μια βαθύτερη και πτωτικά χαώδης επιθυμία στο να εξοντώνει και να εκμηδενίζει την αλήθεια και την ελπίδα των πραγμάτων και των νοημάτων.

Ο άνθρωπος μέσα στην τραγωδία της ιστορίας του στα πάθη και στους καημούς του, στην αγωνία και την απελπισία του, στο όνειρο και την προδοσία του, επιθυμεί και λαχταρά πότε η «ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Μια ομορφιά πέρα από την ανάγκη της φύσης. Πέρα και πάνω από μια ορμέφυτη αντανακλαστική ενατένιση των πραγμάτων, αλλα εκείνη την εμπειρία του κάλλους που μπορεί να σώσει μια καρδιά από την απόγνωση, να δώσει νόημα στην ύπαρξη, να φανερώσει μια άλλη πραγματικότητα και ποιότητα ζωής.

Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική και γενικότερα  οι τέχνες. Η κοπιώδης και δημιουργική σχέση με την γη και την καλλιέπεια της, αλλά και κάθε μορφή δημιουργίας, υπήρξαν ιστορικοί χώροι μέσα από τους οποίους ο άνθρωπος αναζήτησε ουσιαστικά και εξέφρασε τον βαθύτερο πόθο του, να ενωθεί με τον Θεό του κάλλους, να γευθεί την υπέρτατη «ηδονή» με «κάτι» ή «κάποιον» που θα ξεπερνούσε τα όρια της τραγικότητας του κόσμου του. Αναζήτησε λοιπόν την ελευθερία του προσώπου του από τα δεσμά του χρόνου και του χώρου που τον οδηγούν με τελματικό τρόπο στον θάνατο.

Η δίψα αυτή του κάλλους και της ηδονικής εμπειρίας που γεύεται ο μύστης των θρησκειών, ο δημιουργός μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, ο άνθρωπος που γενικότερα αναζητά την ομορφιά ως σώζουσα εμπειρία, ως μεταμορφωτική δύναμη στην ζωή του, έχει ως βαθύτερη ουσία της, την αναζήτηση του Θεού, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.

Όχι όμως τον Θεό των θρησκευτικών ιδεολογιών και των ανθρωπόμορφων περιγραφών, των θρησκευτικών νευρώσεων και ενοχών, του νόμου και του τύπου, της εξουσίας και της αμείλικτης παγερής ανώτατης αυθεντίας που περιορίζει την θεότητα στα μέτρα και στα μεγέθη αυτού του κόσμου, «κατ` εικόνα και καθ΄ ομοίωση» των δικών μας παθών και ποικίλων αναγκών. Αλλά ενός Θεού που φανερώνεται στο κάλλος της δημιουργίας Του ,στις ποιητικές υπάρξεις που τον αναζητούν με πάθος και πόθο.

Τι άλλο πραγματικά μπορεί να σημαίνει η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση απ` την αγωνιώδη ερωτική ψηλάφηση της τελειότητας, του επέκεινα?

Ένας καλλιτέχνης δεν είναι ποτέ ολοκληρωτικά ικανοποιημένος από την τελική μορφή του έργου του, αλλά διαρκώς αναζητά τρόπους και μεθόδους νέας δημιουργίας ώστε να ξεδιψάσει την λαχτάρα του για το κάλλος, την ωραιότητα, την τελειότητα και την ομορφιά.

Συνειδητά ή ασυνείδητα η δίψα αυτή είναι δίψα του Απείρου Θεού. Του μόνου δημιουργού, Του μόνου καλλιτέχνη και ποιητή του παντός.

Η πλήξη, η θλίψη κι` αυτή η μελαγχολική οσμή στα μάτια των ανθρώπων, διαδηλώνει και ομολογεί περίτρανα ότι ο κόσμος αυτός, υποφέρει μέσα στην παραμόρφωση που επιφέρει πάνω του το κακό ως παρουσία επιλογής.

Πάνω σ` αυτή την υπαρξιακή ανάγκη δουλεύουν οι επιχειρήσεις της πλαστής ομορφιάς. Των χιλιάδων σήμερα ινστιτούτων, προγραμμάτων και μεθόδων απόκτησης του «κάλλους». Μιας ομορφιάς όμως, που είναι τραγικά ανίσχυρη να μιλήσει στα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς. Μιας πλαστότητας που δεν ενώνει την ανθρωπότητα μέσα στην μεθυστική του λάμψη και εμπειρία του ωραίου, αλλά την διαιρεί, την ενοχοποιεί, την κακοποιεί και την δεσμεύει στην δουλεία των πραγμάτων της.

Η τραγικότητα όμως της σύγχρονης πραγματικότητας είναι ότι ολοένα και περισσότερο οι λεγόμενοι άνθρωποι της εκκλησίας (για μένα άνθρωποι της θρησκείας) χάνουν αυτή την αίσθηση και την αναζήτηση, παύουν να κουβαλούν μέσα τους αυτή την εμπειρία.

Οι χριστιανοί δεν είναι πλέον φορείς αυτού του μυστηριακού βιώματος. Τα μάτια τους όπως είπε και σύγχρονος διανοητής είναι ολοένα και περισσότερο σκοτεινά δηλώνοντας την απώλεια της χαράς, του φωτός, του αγίου κάλλους.

Για αυτό και δεν αγαπούν, δεν ερωτεύονται δεν δημιουργούν, δεν αγωνιούν για τίποτα παρά μονάχα για ένα, την διατήρηση και την εξασφάλιση της ατομικότητας. Της εξουσίας, της ειδωλολατρικής αντικειμενικής αγιότητας, και της θεσμικής κατοχύρωσης.

Στην εκκλησία χάθηκε το συλλογικό, το κοινοτικό, η σύναξη της αρχαιότητας που μεταμορφώθηκε σε εκκλησιαστικότητα, η σύναξη της βασιλείας του Θεού και αποκάλυψη του επέκεινα.

Στην εκκλησία, εκτός τραγικά λιγοστών εξαιρέσεων, δεν παράγουμε πλέον πολιτισμό. Πολιτισμό που θα είναι καρπός εμπειρίας και βιώματος. Η αγιογραφία, η βυζαντινή μουσική και υμνολογία, η ξυλογλυπτική, η ναοδομία, είναι μια «παραγωγή» κακέκτυπης απομιμήσεως και εμπορευματοποιήσεως, που τις περισσότερες φορές δεν εκφράζει τίποτε απολύτως, δεν λέει τίποτα στην καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου, που αναζητά όχι την μουσειακή διατήρηση ενός ενδόξου παρελθόντος, αλλά δύναμη ζωής, πρόταση ζωή που να νικά τον θάνατο.

Εισερχόμενοι σε` ένα ναό του 12ο -13ο αιών και σ` ένα σύγχρονο, δεν καταλαβαίνεις απλώς, αλλά αισθάνεσαι με όλο σου το είναι την έκπτωση του εκκλησιαστικού μας βιώματος. Νιώθεις ότι στον ένα χώρο υπήρξε γεύση του αιωνίου Είναι.

Αποτέλεσμα σχέσεως του φανερούμενου μυστηρίου του Θεού στην ανθρώπινη καρδιά. Είναι ψηλάφησης του αγίου κάλλους σ` ένα χώρο και μια κοινότητα, που γνώρισε την ωραιότητα, την ανεκλάλητη δια ανθρωπίνων ρημάτων ομορφιά, αλλά δια της γλώσσας των συμβόλων οντολογική πραγματικότητα.

Σήμερα ο πολιτισμός των χριστιανών είναι εικονικός, σχετικός, άκαρπος και ασαφής. Δεν ανιχνεύεται στις κοινωνίες των πολιτών ως δύναμη και φύραμα μεταμορφωτικής προοπτικής. Είναι εικονικό το κάλλος του, η δύναμη του, το βίωμα του, η θεολογία του. Γι` αυτό και δεν επηρεάζουμε κανένα απολύτως τομέα της ζωής του σύγχρονου κόσμου. Επίσης δε άνθρωποι ιδιαιτέρων χαρισμάτων δεν εισέρχονται πλέον στο χώρο της εκκλησίας. Δεν εμπνέονται από αυτή. Με αποτέλεσμα έμψυχο υλικό υψηλής ποιότητας που σε άλλες μορφές εκκλησιαστικού βίου εκφραζόταν μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία, σήμερα να βρίσκουν αλλού υπαρξιακό καταφύγιο και χώρους έκφρασης.

Η αλήθεια είναι ότι για δεκαετίες σταθήκαμε ως χριστιανικός κόσμος απέναντι από την τέχνη και τον πολιτισμό. Πολλές φορές μάλιστα στα πλαίσια ενός νευρωτικού ευσεβισμού πολεμήσαμε και γελοιοποιήσαμε τους εκφραστές της, δεν τους καταλάβαμε ή ίσως ποτέ δεν θελήσαμε να τους κατανοήσουμε. Ήρθε όμως η ώρα να αντιληφθούμε ότι η εποχή μας ίσως όσο καμιά άλλη έχει ανάγκη από το κάλλος. Την ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο. Διότι όπως είχε πει και ο Ντοστογιέφσκι «ο κόσμος θα χαθεί από ένα μεγάλο χασμουρητό». Αυτή η πλήξη και ανία, η ακηδία του ονείρου, και η απροθυμία για ασκητική απέκδυση του άσχημου και καταστροφικού είναι πλέον πραγματικότητα που παραμορφώνει την όντως φύση της ζωής.

Η θέση της εκκλησίας είναι κοντά σε όλους αυτούς οι οποίοι είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα λαχταρούν και επιζητούν το κάλλος το Άγιον που σώζει τον κόσμο. Είναι κοντά με όλους εκείνους που αναζητούν την ομορφιά, την ωραιότητα, την αγάπη που αντανακλάτε στην ζωή και τα πρόσωπα των ανθρώπων.

Ας κοιτάξουμε με μάτια ιλαρότητας και αγάπης την δίψα ενός κόσμου που ποθεί την ομορφιά και την αναζητά στην εκκλησία, ως ωραιωθείσα αγάπη.

 

ΠΗΓΗ: http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1381:2009-09-08-20-11-02&catid=22&Itemid=205

Ο «κόκκινος» Μπερτινότι στο Αγιον Όρος

Επίσκεψη «περισυλλογής και συμμετοχής» για τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, πρώην πρόεδρο της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης

 

Του Γιάννη Χρυσάφη

Δεν ήταν μια παρόρμηση της στιγμής ή μια ξαφνική απόφαση. Ηταν μια πρόσκληση – και συνάμα πρόκληση – που απευθύνθηκε στον Φάουστο Μπερτινότι πριν από τα Χριστούγεννα. Εμπνευστές της ο Σέρτζιο Βαλτσανία, διευθυντής του Ραδιοφώνου της ιταλικής δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης RAI και ο υπογράφων, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη Αγιορειτών μοναχών. Ο Ιταλός πολιτικός, άθεος και κομμουνιστής (πρώην πρόεδρος του κόμματος της «Κομμουνιστικής Επανίδρυσης»), αλλά βαθύς γνώστης και μελετητής του επιστολικού έργου του Απόστολου Παύλου, δεν δίστασε ούτε στιγμή στην αποδοχή της πρόσκλησης.

Εξοπλισμένος με τη μοναδική αξιοπρέπειά του και τον ανυπόκριτο σεβασμό του στην όποια διαφορετικότητα των συνανθρώπων του και, βεβαίως, πολύ περισσότερο αν αυτοί είναι μοναχοί, εκδηλώνοντας συνάμα μια λελογισμένη περιέργεια να γνωρίσει όχι μόνο όσους απαρτίζουν αυτή τη μοναδική και μοναστική κοινωνία της Ορθοδοξίας, αλλά και το ιδιαίτερο καθεστώς που διέπει τη λειτουργία της, όρισε την επίσκεψή του στις 23 και 24 Φεβρουαρίου, πριν από δύο μήνες δηλαδή.

 Ηταν μια επίσκεψη που δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον τότε, παρόλο που έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Ωρες πριν από την αναχώρηση του προεδρικού αεροσκάφους από τη Ρώμη για τη Θεσσαλονίκη η απρόσμενη πτώση της ιταλικής κυβέρνησης του Ρομάνο Πρόντι, τίναξε στον αέρα το ταξίδι. Ο Φάουστο Μπερτινότι, τόσο στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου ως προέδρου της Ιταλικής Βουλής -που σημαίνει ο εκ των βασικών συνομιλητών του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας στις διεργασίες για την επίλυση της κυβερνητικής κρίσης- όσο και στο πλαίσιο του ρόλου του ως ιστορικού ηγέτη του Κόμματος της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης που μετέχει πλέον στον κυβερνητικό συνασπισμό, έπρεπε να παραμείνει στην έδρα του. Οι μέρες πέρασαν, αλλά η σκέψη για την πραγματοποίηση του ταξιδιού δεν έφυγε. Και μια και οι μονές που τον περίμεναν, με πρώτη από όλες εκείνη του Βατοπαιδίου στην οποία θα διανυκτέρευε και εκείνη της Σίμωνος Πέτρας που θα τον αποχαιρετούσε, είχαν ανανεώσει την πρόσκλησή τους, ο πρόεδρος της Ιταλικής Βουλής όρισε νέα ημερομηνία -αυτή τη φορά με απόλυτη μυστικότητα- το Σάββατο και Κυριακή, 21 – 22 Απριλίου.

Με το προεδρικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 το πρωί του Σαββάτου. Η Ιερά Επιστασία ήταν η πρώτη Αρχή του Αγίου Όρους που υποδέχθηκε τον Ιταλό πρόεδρο, έστω και αν η επίσκεψή του είχε χαρακτηρισθεί «ανεπίσημη». Στη λιτή αλλά ουσιαστική υποδοχή του Φάουστο Μπερτινότι εκ μέρους του Πρωτεπιστάτη στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Επιστασίας στις Καρυές, στους λόγους που εκφωνήθηκαν και τα δώρα που αντηλλάγησαν, οι δύο άνδρες, παρ' όλο που ο ένας έφερε το μοναχικό σχήμα και ο άλλος τον πολιτικό μανδύα, βρήκαν με ειλικρίνεια τον τρόπο να εκφράσουν την αλληλοεκτίμησή τους. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στην εκκλησία του Πρωτάτου, με την εικόνα του Αξιον Εστί, τις αγιογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου της Μακεδονικής Σχολής και το εικονοστάσι της Κρητικής Σχολής και με το λόγο της ξενάγησης του ίδιου του Πρωτεπιστάτη.

 

Άγνοια και θαυμασμός

 

Από τις Καρυές για τη Μονή Κουτλουμουσίου η πεζοπορία δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά της ώρας, αλλά ήταν αρκετά για να εκφράσει ο Ιταλός κομμουνιστής πολιτικός και ηγέτης τον θαυμασμό του όχι μόνο για την οξύνοια και ευρύνοια των μελών της Ιεράς Επιστασίας του Αγίου Ορους, αλλά και για το καθεστώς διοίκησης, διακυβέρνησης, αυτονομίας και συμβίωσης των 20 μονών του Αγίου Ορους, όπως με ιδιαίτερη προσοχή και λόγο σύνθεσης του εξήγησε ο Πρωτεπιστάτης.

Με ειλικρίνεια ομολόγησε την άγνοια που είχε για το Αγιον Ορος. Είχε φαντασθεί μάλλον ένα μοναστικό κέντρο, μια απροσδιόριστη έκταση εδάφους, σαφώς πολύ πιο μικρή από αυτήν που καταλαμβάνει στην πραγματικότητα το Αγιον Ορος, με τα 20 μοναστήρια διατεταγμένα σε μια περιμετρική χωροθέση και, φυσικά, σε μια ημιαστική ή και αγροτική περιοχή με οικισμούς. Ολα αυτά ανατράπηκαν βλέποντας την μήκους 50 χιλιομέτρων και πλάτους μέχρι 10 χιλιομέτρων χερσόνησο, χωρίς, βέβαια, χωριά και πολιτείες. Αλλά εκείνο που τον εξέπληξε ακόμη περισσότερο ήταν οι μοναχοί, έστω και αυτούς τους υψηλά ιστάμενους που συνάντησε: Οχι κάποιους μονοκόμματους φανατικούς, οπισθοδρομικούς στη γνώση και τη νοοτροπία, αλλά άτομα με βαθιά πίστη, γνώση και -κυρίως- σεβασμό στη διαφορετικότητα που είχαν απέναντί τους. Και επειδή και ο ίδιος προσυπέγραφε και για τον εαυτό του αυτό το προφίλ, ταυτίσθηκε αμέσως με τους Αγιορείτες μοναχούς.

 

Με τον παλιό αντάρτη

 

Φθάνοντας στη Μονή Κουτλουμουσίου, ο πρόεδρος και η συνοδεία του στάθηκαν για λίγη ώρα στην πρώτη μονή της αγιορείτικης περιοδείας τους. Η ξενάγηση δυστυχώς ήταν σύντομη, γιατί ο επόμενος σταθμός, λίγα μόλις μέτρα έξω από τον περίβολο της Μονής, το Κελί του Ραβδούχου με τις παλαιότερες αγιογραφίες του Αγίου Ορους, εκείνες των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του 11ου αιώνα, μας περίμενε. Ορθιος στην πόρτα και με ένα διακριτικό χτύπημα της καμπάνας υποδέχθηκε τον Φάουστο Μπερτινότι ο Γέροντας Ιωαννίκιος, πρώην κομμουνιστής αντάρτης.

Η συνάντηση ήταν συγκινητική: Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, κοιτάχθηκαν στα μάτια, σαν να ήταν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι. Ο Γέροντας τον οδήγησε στο κελί, τον ξενάγησε στην εκκλησία, τον έβαλε να καθίσει στην κεφαλή του τραπεζιού, παραχωρώντας δηλαδή τη θέση του, του έφερε και καμπανάκι «για να αισθάνεται σαν το σπίτι του, στο έδρανο του προεδρείου της Βουλής». Και είπαν πολλά, με τη συνοδεία -όχι τη βοήθεια- αρκετού τσίπουρου, φτιαγμένου από τα χέρια του Γέροντα.

Η δεύτερη «τη τάξει» μεγάλη μονή του Ορους, η Μονή Βατοπαιδίου, επιφύλαξε στον Ιταλό πολιτικό υποδοχή αντάξια της φήμης και των δύο. Ο ηγούμενος Εφραίμ δεν φείσθηκε λόγων στην έκφραση της εκτίμησής του και ο Φάουστο Μπερτινότι με δυσκολία έκρυβε τη χαρά του και το θαυμασμό του για όσα εκδηλώνονταν μπροστά του. Η επίσκεψη και η ξενάγηση στο σκευοφυλάκειο που λεηλάτησαν πριν από 700 χρόνια οι Καταλανοί πειρατές και αποκατέστησε «εν είδει» αποζημίωσης πριν από ένα χρόνο η σημερινή Κυβέρνηση της Καταλωνίας, ήταν το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού του που εξέφρασε στον ηγούμενο, συνάμα με την εκτίμηση και τον σεβασμό προς τους μοναχούς, συμμετέχοντας σε όλες τις ακολουθίες, από εκείνη του Εσπερινού, στην Αγρυπνία που συνέπεσε και τη μεγάλη λειτουργία της Κυριακής το πρωί, την οποία παρακολούθησε ολόκληρη.

 

Μονή Ιβήρων, Μυλοπόταμος

 

Η επίσκεψη την Κυριακή συνεχίσθηκε στην τρίτη «τη τάξει» Μονή Ιβήρων, με τους μοναχούς να ξεναγούν τον πρόεδρο στο παρεκκλήσι της Πορταΐτισσας, όπου φυλάσσεται η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας με τη μοναδική ιστορία, και στη συνέχεια -ύστερα από ηθελημένη πεζοπορία 45 λεπτών- στο Κελί του Αγίου Ευσταθίου, στο Μυλοπόταμο, όπου οι Γέροντες Επιφάνιος και Ιωακείμ παράγουν το μοναδικό κρασί του Μυλοπόταμου. Βεβαίως, εδώ η ξενάγηση προσέλαβε περισσότερο το χαρακτήρα γευσιγνωσίας, παρά λόγου, πράγμα απόλυτα λογικό όταν βρίσκεσαι σε αμπελώνα του Αγίου Όρους.

 Τελευταίος σταθμός η Μονή Σίμωνος Πέτρα. Μοναδική σε ουσία περιεχομένου η συνομιλία του Ιταλού προέδρου με τους Γέροντες της Μονής, που κορυφώθηκε με την πρόσθεση στην ομήγυρη του ηγουμένου Ελισσαίου (απόσπασμα της οποίας παραθέτουμε χωριστά). Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στην εκκλησία, την τράπεζα και κυρίως στην πλουσιότατη σε τόμους και εξοπλισμό Βιβλιοθήκη της Μονής, ενώ ο πρόεδρος πρωτοτύπησε στην αναχώρησή του, πηγαίνοντας στον αρσανά (λιμανάκι) της Μονής με τα πόδια.

 

Ενας διάλογος για την παράδοση και την τεχνολογία

 

Ο διάλογος ανάμεσα στον ηγούμενο της Σιμωνόπετρας, πατέρα Ελισσαίο, και τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, Φάουστο Μπερτινότι, στο μοναδικό μπαλκόνι της Μονής πάνω στον θεόρατο βράχο, έκοψε την ανάσα – και όχι βέβαια εξαιτίας του ύψους.

Μπερτινότι: Είναι εντυπωσιακό, τουλάχιστον σε μένα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζετε τη χιλιόχρονη παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Αποτέλεσε έκπληξη σε μένα, διότι περίμενα και πίστευα ότι θα δω και θα βρω κάτι διαφορετικό. Είχα τον φόβο ότι αν οι νέες τεχνολογίες έχουν κάποια σχέση με αυτό τον τόπο, αυτή η σχέση μπορεί να είναι η ταύτιση με τον σατανά.

Ελισσαίος: Άλλοι μας κατηγορούν ως προοδευτικούς, άλλοι ως εισάγοντες καινά δαιμόνια. Πρέπει να βρούμε τη σωστή χρήση για τις τεχνολογίες που εισάγουμε ή χρησιμοποιούμε. Εμείς ήμαστε τυχεροί εδώ στη Σιμωνόπετρα που είχαμε ως πνευματικό πατέρα και οδηγό τον Γέροντα Αιμιλιανό. Μας δίδαξε να κάνουμε διακριτή χρήση και ένταξη στον χώρο των τεχνολογιών. Ναι στην ταχύτητα, αλλά όχι στην απώλεια του χρόνου. Θέλουμε την ταχύτητα αλλά όχι εις βάρος της περισυλλογής του πνεύματος. Είναι μια σκληρή πάλη στην οποία κάνουμε λάθη, αλλά μπορούμε και διορθωνόμαστε από αυτά. Πρέπει να πω ότι η χρήση της τεχνολογίας μάς οδηγεί και στις πηγές της γνώσης. Αλλά ο σκοπός μας δεν είναι η επίτευξη της απόλυτης γνώσης ή -ακόμη χειρότερα- το κέρδος. Ο αγώνας μας είναι να βρεθεί το μέτρο με τελικό προορισμό τον άνθρωπο. Δεν πρέπει, συνεπώς, να αδικείται ο άνθρωπος, και πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να επικοινωνεί με τον Θεό. Αυτό να μην εκληφθεί ως υποχρέωση, αλλά ως δικαίωμα. Έτσι ερμηνεύονται όλα, για ποιο λόγο υπάρχει η θρησκεία, το Αγιον Όρος, το μοναστήρι.

Μπ.: Ευχαριστώ για τις απαντήσεις. Πειστικές και αποτελεσματικές. Η τεχνολογία υπηρετεί τελικά τον Θεό ή τον σατανά; Μάλλον χρησιμεύει στον σατανά, εκτός αν καταφέρουμε να θέσουμε τον άνθρωπο στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Εγώ, όμως, που ζω στον καπιταλισμό της Ιταλίας, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ελ.: Να ζήσουμε τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό. Οταν εμείς ήρθαμε στη Σιμωνόπετρα βρήκαμε μόνο πέντε γέροντες. Εκείνοι οι πέντε κράτησαν μιαν αλήθεια στα ερείπια της Μονής. Ήταν η αλήθεια της βάσης που οικοδομήσαμε εμείς. Ένας πρόεδρος με τις δικές σας βάσεις μπορεί να κάνει περισσότερα.

Φάουστο Μπερτινότι: Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός

– Κύριε πρόεδρε, δύο ολόκληρες ημέρες στο Αγιον Όρος, ποια είναι η προσέγγισή σας στο γεγονός;

– Μια από τις πιο βασικές διαπιστώσεις μου είναι ότι ανάμεσα στον ουρανό και τη γη υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα θα μπορούσα να φαντασθώ εγώ ή κάποιος άλλος σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε.

– Τι ήταν εκείνο που σας εντυπωσίασε περισσότερο;

– Κάτι εκπληκτικό: Η σχέση που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε μια υπερχιλιετή παράδοση -την οποία εδώ περιφρουρούν με επιμονή, με αυτά τα μοναστήρια που ίδρυσαν εδώ και αιώνες και φροντίζουν με τόσο ζήλο- και τη σύγχρονη τεχνολογία, την οποία εδώ χειρίζονται καθημερινά και έρχονται σε επαφή.

Οργάνωση και παράδοση

– Ποιο είναι το πολιτικό μήνυμα που έρχεται στο μυαλό σας εδώ;

– Με εντυπωσίασε η πολιτική οργάνωση της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Ορους, με την έννοια του τρόπου διακυβέρνησης και του καθεστώτος διοίκησης και αυτονομίας τόσο της κεντρικής εξουσίας όσο και των μονών ως ανεξάρτητων και αυτόνομων θεσμών μέσα στο Αγιον Όρος. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλοι οι θεσμοί υπακούουν εδώ στο ιστορικό νόημα της παράδοσης.

– Να ρωτήσω και κάτι που αφορά εσάς: Ποιος ήταν ο προσωπικός λόγος που σας έφερε εδώ;

– Πρέπει πάντα να γνωρίζεις και να μαθαίνεις το τι συμβαίνει γύρω σου. Να αποδέχεσαι ότι όλος ο κόσμος είναι πια πολύ κοντά, δίπλα σου, και φτιαγμένος με όλες τις πτυχές της διαφορετικότητας. Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός.

– Και ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μήνυμα που θέλουν να εκπέμψουν οι μοναχοί του Αγίου Όρους;

– Δύσκολο να το πω εγώ. Έχω την εντύπωση ότι θέλουν να περιφρουρήσουν μια παράδοση. Και όταν αυτή η παράδοση συμβαδίζει με την ειρήνη που βασιλεύει εδώ, έχω τη γνώμη ότι καλώς πράττουν. Ειδικότερα, όταν διαφυλάττουν και μια στέρεη πίστη.

 

Η Αριστερά σήμερα

 

– Κύριε πρόεδρε, θα μου επιτρέψετε μια πολιτική ερώτηση, παρά το γεγονός ότι ο νέος και υψηλός θεσμικός ρόλος δεν αφήνει πολλά περιθώρια να μιλήσουμε για την κυβέρνηση Πρόντι, την εσωτερική και διεθνή πολιτική κατάσταση και τους Έλληνες συντρόφους σας. Ποιος ο ρόλος της Αριστεράς στον κόσμο σήμερα;

– Ο ρόλος της Αριστεράς, την οποία αποκαλώ νέα αριστερά και την ταυτίζω με το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, είναι ότι έξω από τις εμμονές της ιδεολογικής ορθοδοξίας μπορεί να προχωρήσει στην οικοδόμηση ενός νέου λαϊκού και αριστερού ευρωπαϊσμού με στόχο μια άλλη Ευρώπη. Ειδικότερα, από τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος αντιμετωπίζει μια κρίση της πολιτικής και της πολιτικής της Αριστεράς. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό που πρέπει να καλυφθεί, μια μεταρρύθμιση που πρέπει να αναληφθεί. Αυτό το έργο πρέπει να αναλάβει το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

 

ΠΗΓΗ:  Copyright:  http://www.kathimerini.gr, Ημερομηνία : 13-05-2007,

http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_12_13/05/2007_226565

Μετανεωτερικότητα και Ελευθερία:

Επιστημολογικές και Πολιτιστικές Ασυνέχειες

 

Του Γιώργου Παύλου

 

 

Πραγματικά κανείς, όταν καλείται να μιλήσει γι' αυτά τα πράγματα, δεν ξέρει καμιά φορά από πού ν' αρχίσει ή τί να πρωτοπεί, γιατί όντως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα γεγονός ουσιώδους σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται να μιλήσουμε για το χρόνο και για τον κόσμο, και όταν πρόκειται να μιλήσουμε για έναν πολιτισμό, όπως είναι αυτός ο πολιτισμός που κουβαλάει αυτός ο τόπος. Εννοούμε δε το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό διότι, εάν άλλα είδη πολιτισμών θέλουν να αναγκάσουν τον κόσμο να υποταχθεί σε μια γενική μορφή ή δομή, σ' ένα γενικό πλαίσιο, τούτος ο πολιτισμός που κουβαλάμε στις πλάτες μας ως Έλληνες είναι κάτι το ανάποδο: θέλει να σώσει το επιμέρους, θέλει να αναδείξει τα ελάχιστα και τα μηδαμινά αυτά για τα οποία όσοι ασχολούνται με τις μεγάλες ιδέες θεωρούν ασήμαντα να ασχοληθούν. Τούτος ο πολιτισμός, λοιπόν, είναι ένα μοιρολόι του συγκεκριμένου, του ελάχιστου, του ασήμαντου, του εφήμερου, γι' αυτό και είναι δύσκολος πολιτισμός.

Κατ’ αρχάς, να αναφέρω κάποιες συγκεκριμένες μνήμες που μας βοηθούν να αναμετρηθούμε μ’ έναν τόπο και μ’ έναν τρόπο όπως είναι ο δικός μας τόπος και τρόπος και που μας πάει πολύ μακριά και προς το παρελθόν και προς το μέλλον.

Πριν λίγες μέρες ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθήσω ένα γεγονός σ’ ένα σχολείο που μου έχουν ζητήσει να είμαι επιστημονικός υπεύθυνος, κι εκεί έζησα ένα στιγμιότυπο που νομίζω ότι αξίζει να σας το πω. Ένα παιδί της Α' Γυμνασίου δημιουργούσε προβλήματα, κούραζε τους δασκάλους του και αναγκάστηκε ένας καθηγητής του να το φέρει στους συντονιστές αυτού του σχολικού προγράμματος. Ένας συντονιστής, ένας δάσκαλος – από πόνο ο ίδιος για τις αταξίες του μικρού – του τράβηξε τα αυτιά, τον χαστούκισε επειδή δεν ήταν υπάκουος, και εγώ είδα το παιδί αυτό να κλαίει. Ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, με πρόσωπο φωτεινό. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, δεν ήθελα να σταματήσω την επέμβαση αυτή του δασκάλου μπρος σε όλους τους άλλους μαθητές. Μετά το πήρα παράμερα, κατεβήκαμε κάτω και το κράτησα στην αγκαλιά μου, το χάιδεψα και το φίλησα. Μιλήσαμε λίγο και μου είπε ότι είναι ορφανό, ότι ζει με τον παππού του και τη γιαγιά του. Του έλεγα ότι είναι καλό να αρχίσει να μαθαίνει γράμματα και πολλά παρόμοια. Μου έλεγε συνεχώς κλαίγοντας: «Ναι, κύριε. Ναι, κύριε». Ένα μικρό παιδί ορφανό, αδύναμο, χτυπημένο από τη μοίρα του σ' έναν κόσμο ψυχρό, αδιάφορο, αφιλόξενο. Εν τέλει μία ύπαρξη μερική και ατομική μέσα στον κόσμο – τον ιστορικό. Ένα δάκρυ ξεχασμένο στο χρόνο και την ιστορία που κρίνει τον κόσμο και την ιστορία.

Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για μένα προσωπικά, αλλά νομίζω ότι φανερώνει και το δικό μας δρόμο ως Έλληνες και ως ανθρώπους. Ότι σ' αυτό το εφήμερο, το συγκεκριμένο σώμα το απτό, μπορεί κανείς να συναντάει κάτι απερίγραπτο, κάτι το μέγιστο που αναμετράει τους χώρους και τους χρόνους, που μας βάζει μπροστά σ' ένα συμβάν, σ' ένα σημείο, και  ταυτόχρονα μας σταματάει μπρος στο αδιάβατο της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο έτσι εύκολα εμείς.

 

Αυτό το γεγονός, αυτή η συνάντηση με το εφήμερο – τουλάχιστον στην τραγική στιγμή του – μου θύμισε κάτι από την περιοχή της Τέχνης, που θα το ξέρετε ίσως πολλοί από σας. Σας το αναφέρω, γιατί νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Θυμάστε την ταινία Τσαμπ – Ιταλού σκηνοθέτη – όπου ένα παιδί που ζει με τον πατέρα του, πρώην αθλητή του μποξ, ο οποίος μετά τις δόξες πλέον αρχίζει να γερνάει εργαζόμενος ως απλός εργάτης στον ιππόδρομο, ενώ η μητέρα του που αποφάσισε να ζήσει μια μεγάλη ζωή μ’ έναν σπουδαίο άνθρωπο, παίρνει για λίγο το παιδί μαζί στο πλούσιο σπίτι της. Το παιδί δεν αντέχει και επιστρέ­φει στον πατέρα του. Αναζητώντας τον πατέρα του φθάνει σ' έναν άδειο χώρο φωνάζοντας διαρκώς και με αγωνία το όνομά του. Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία είναι μια από τις συγκλονιστικές στιγμές που μπορεί να παρουσιάσει η Δυτική Τέχνη. Ίσως εμείς, μέσα από την εμπειρία του δικού μας τρόπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα στοιχεία. Διότι είναι αυτή η εμπειρία της κοσμικής ορφάνιας, που μόνο ο άνθρωπος ως ενσυνείδητο ον μπορεί να βιώσει μ' έναν τρόπο που τον οδηγεί, ώστε ο ίδιος να αναλάβει την ευθύνη για όλον τον κόσμο, αλλά όχι με μια καρικατούρα μετασχηματισμού του Κόσμου και της Ιστορίας, αλλά με μια ευθύνη που πάει πολύ μακριά. Ο άνθρωπος αγωνιά και αισθάνεται ευθύνη για ολόκληρο τον κόσμο και το σύμπαν. Αυτή είναι η εμπειρία της απουσίας που και ο Σάρτρ περιγράφει έτσι έντονα.

 

Άλλο ένα στιγμιότυπο πάλι από την τέχνη, νομίζω ότι μας βοηθά να μπούμε σε μια περιοχή, όπου ορίζονται τα πράγματα μόνα τους και αυτομάτως χωρίς να κουραζόμαστε. Είναι αυτή η στιγμή που στο έργο Σολάρις του Ταρκόφσκι μία κοπέλα που είναι βασικά η υλοποίηση της μνήμης ενός εκ των ηρώων, μέσα σε έναν περίεργο πλανητικό χώρο αναγκάζεται να παρακαλεί τους ιπιστήμονες να της επιτρέψουν να ζήσει μαζί τους, γιατί όπως ισχυρίζεται αυτή η υλοποιημένη μνήμη-άνθρωπος επιθυμεί, νιώθει, αισθάνεται, διψάει, πονάει και τα λοιπά. Οι επιστήμονες της λένε ότι δεν υφίσταται, δεν υπάρχει, και ότι απλώς είναι μια υλοποιημένη μνήμη από νετρόνια.

 

Νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα μας πηγαίνουν στην καρδιά αυτού του πολιτισμού που κουβαλάμε. Γιατί προσωπικά, αισθάνομαι ότι μετανεωτερικότητα σημαίνει επανεύρεση αυτού του τρόπου που μας ξανακάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Μας δίνει θάρρος να μη φοβούμαστε να είμαστε αυτό που είμαστε.

 

Όντως η διάνοια του ανθρώπου νεκρώνει τον κόσμο. Όντως τα συγκεκριμένα όντα σ' έναν πολιτισμό που δομείται σήμερα όλο και πιο πολύ απρόσωπα χάνουν τη σημασία τους. Γίνονται απλώς μια ύλη, μια μορφοποίηση μιας γενικής ιδέας. Αυτό θα πει κανείς ότι είναι ένας ανάστροφος πλατωνισμός. Ο Πλάτωνας φαντάζεται το νοητό κόσμο, εμπνέεται το νοητό κόσμο των ιδεών για να σώσει – όσο γίνεται – τον εφήμερο κόσμο, τον κόσμο των σωμάτων, τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Βέβαια, αναγκάζεται να παραδεχθεί όπως όλος ο ελληνικός πολιτισμός την εμπειρία της ανάγκης: ότι τούτος ο κόσμος έχει μέσα του μια τραγικότητα. Βρίσκεται στην περιοχή της ανάγκης. Αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ταύτιζαν με αυτό που ονομάστηκε ύλη.

Αιτία της ανάγκης και της γενέσεως και της φθοράς είναι ένας υλικός φορέας, ο οποίος από τη φύση του υπόκειται σε μία διαρκή κίνηση, σ' ένα «γίγνεσθαι» και δε μπορεί να περάσει στην περιοχή του «είναι». Γι' αυτό και τα εφήμερα όντα, τα συγκεκριμένα, τα αισθητά δεν μπορούν να είναι όντα όντως. Αυτό που έχει σημασία είναι το γένος, η ιδέα που στέκεται στο νοητό τόπο και έχει αιωνιότητα. Αλλά ο Πλάτωνας ερμηνεύεται από την Ευρώπη ανάποδα, γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό – και αυτό δεν είναι μια αλαζονική δική μας κρίση, αλλά είναι μια ταπεινή αίσθηση κατανόησης των τρόπων.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τον τρόπο του βλέπειν και οράν που εισήγαγε ο δικός μας πολιτισμός. Δηλαδή, ο Πλάτωνας δεν δημισυργεί έναν νοητό κόσμο ιδεών, επειδή αντιμάχεται την ύλη και το σώμα, – αλλά αγωνίζεται με τον τρόπο του να σώσει όσο γίνεται τον κόσμο τον εφήμερο. Γι' αυτό βλέπει κανείς αυτήν την εμπειρία του κάλλους, της ωραιότητας και της ομορφιάς να είναι βασικό συστατικό του αρχαιοελληνικού κόσμου. Αυτή η ομορφιά και η ωραιότητα και το κάλλος δεν αναφέρεται απλώς σ' έναν κόσμο νοητό, αλλά έχει να κάνει με τούτον τον κόσμο, το συγκεκριμένο, τον εφήμερο.

Απ' την άλλη μεριά, η Ευρώπη αδυνατεί να δει και να αναγνωρίσει τον ελληνικό τρόπο στην πληρότητά του, διότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας δύσκολος τρόπος. Χρειάζεται κανείς να σταματήσει στα εφήμερα, να σταματήσει την πρόοδο και την κίνηση κατ’ αρχάς, η οποία δεν είναι όντως συνάντηση. Είναι ένα προσπέρασμα του κόσμου και των πραγμάτων. Ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος χασομεριού. Ένας ιδιότυπος τρόπος να χασομερούμε μέσα στον κόσμο. Κατ' άλλον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος παραγωγής γόνιμης τεμπελιάς. Μιας απραξίας εξωτερικά που ταυτοχρόνως είναι η κατεξοχήν πράξη. Διότι, στους Έλληνες η πράξη δεν είναι απλώς η κατασκευή τεχνικών έργων, αλλά πράξη πρωτίστως είναι η σύνολη πράξη της πόλης ως κοινωνικό γεγονός.

 

Η πράξη δηλαδή δεν είναι να φτιάξουμε μηχανές, αλλά το πώς στην πόλη θα συναντηθούν οι πολίτες. Αυτό είναι το δύσκολο του ελληνι­κού κόσμου και τρόπου που ακόμη κι εμείς σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε, γιατί το γεγονός της συνάντησης των πολιτών στην περιοχή της πόλης είναι μια ξεχασμένη υπόθεση. Είναι ένα γεγονός τόσο συγκλονιστικό και γι' αυτό και τόσο αφανές ή τόσο ξεχασμένο. Είναι μια εορτή με την οποία πλέον αδυνατούμε να αναμετρηθούμε. Θα πρέπει όντως να περάσουμε σε μία μεταμοντέρνα αντίληψη για να μπορέσουμε να αφήσουμε αυτήν την εορτή να αναδυθεί μέσα από τα κρύφια της καρδιάς μας και να μη φοβηθούμε τη διάνοια, να μη φοβηθούμε το επιστημονικά ορθό. Αυτό που η κοπέλα στο Σολάρις έλεγε στους επιστήμονες, δηλαδή το έλεγε στη διάνοια-τη διάνοια ως εννοιοκρατία: «Αφήστε με να ζήσω μαζί σας». Και η επιστήμη, η διάνοια απορρίπτει τη ζωή ως συγκεκριμένο και απτό γεγονός.

 

Στην περιοχή της πόλης λοιπόν ο Σωκράτης – και αυτό δεν μπορεί να το ερμηνεύσει η Ευρώπη – ενώ δεν έχει τίποτε να πει, τίποτε να διδάξει, γιατί δεν ξέρει τίποτε, ενώ δεν είναι σίγουρος για τη μετά θάνατον αιωνιότητα, χασομεράει διαρκώς στην αγορά της πόλης προκειμένου να κάνει τους συμπολίτες του καλύτερους, να τους διδάξει, να τους σώσει. Αυτό είναι αντιφατικό. Αν δεν έχεις μια αλήθεια γενική, αν δεν έχεις μια θεωρία καθολική, πώς μπορείς τότε να σώσεις την πόλη; Τί είδους σωτηρία είναι αυτή που εισάγει ο Σωκράτης, όταν ο ίδιος λέγει ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ακόμη δεν είναι σίγουρος για μια αιωνιότητα; Τουλάχιστον αν είχε να τους μιλήσει για έναν μεταθανάτιο παράδεισο, τότε θα μπορούσε να τους τον επιβάλλει, ως έναν καθολικό νόμο, όπως ακριβώς προσπαθεί να τον επιβάλλει ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης του κόσμου και της ζωής εδώ και μερικούς αιώνες και εννοώ τον ορθολογικό και νοησιαρχικό τρόπο, δηλαδή τον τρόπο της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού.

 

Για να κατανοήσει κανείς το Σωκράτη θα πρέπει να μπορεί να ζει αυτήν τη διαχρονική εμπειρία, αυτόν τον τρόπο του να συναντάει τον κόσμο ως φως και ως ταξίδι. Γιατί ο Σωκράτης εισάγει ακριβώς ως πολιτικό γεγονός όχι μία σκοπιμότητα άλλη μεταφυσική, παρά μόνο αυτό καθαυτό το γεγονός της συνάντησης. Εδώ, είμαστε μεταμοντέρνοι, είμαστε νεωτεριστές. Εδώ, σ' έναν τρόπο που ακόμη οι άλλοι δεν έφθασαν, αναμένουμε όντως την Ευρώπη και τον κόσμο, αναμένουμε τους ανθρώπους, αν δεν έχουν βαρεθεί πια αμετάκλητα τη ζωή, αν δεν έχουν αποφασίσει αμετάκλητα να είναι γερασμένοι. Αναμένουμε τους ανθρώπους, τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή αυτή, όπου η συνάντηση δεν εντάσσεται σε καμιά άλλη σκοπιμότητα πέρα από αυτό καθ' εαυτό το γεγονός της συνάντησης. Ούτε ακόμη τη σκοπιμότητα ενός παραδείσου ορατού ή αόρατου.

 

Αυτό είναι το καίριο σημείο αυτού του πολιτισμού και αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός της συνάντησης με τα όντα τα συ­γκεκριμένα, με τα όντα τα εφήμερα, αυτό που ο Αριστοτέλης προσπάθησε να πει: «Τάδε τι». Βέβαια, δεν μπόρεσε ούτε ο Αριστοτέλης να πει εν τέλει αυτό το πράγμα, γιατί για να μπορέσει κανείς να το πει θα πρέπει να έχει διαπεράσει όλη την περιοχή της τραγικότητας και να 'χει βγει στην πόλη πια του ονόματος. Κι εδώ αναδεικνύεται η σημασία του Βυζαντινού (ελληνορω­μαίικου) πολιτισμού, διότι οδηγεί τον αρχαίο κόσμο και τον αρχαίο ελληνισμό στην περιοχή του ονόματος. Γι' αυτό κουβαλάμε έναν δύσκολο πολιτισμό. Ίσως και εμείς βαρεθούμε κάποια στιγμή να τον κουβαλάμε. Ίσως αποφασίσουμε να γίνουμε προ­οδευτικοί. Ίσως αποφασίσουμε να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο. Αλλά για όσους έχουν σταματήσει μπροστά στα πράγματα, για όσους δεν θέλουν να είναι πετυχημένοι σ' αυτόν τον κόσμο, τότε αναδύονται κάποιες εμπειρίες. Αναδύονται κάποιες αισθήσεις και κάποιες μνήμες. Τότε η μνήμη γίνεται μέτρο της πραγματικότητας. Τότε η μνήμη κρίνει τα πράγματα. Μια γραμμική αντίληψη περί του χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον ­ που στην ουσία είναι ένας μηδενισμός του χρόνου, με όρους επι­στημονικούς θα έλεγα ότι είναι ένα είδος αχρονικότητας και ανιστορικότητας, που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό.

Αντίθετα τούτος ο τόπος κουβαλάει έναν χρόνο γεμάτο. Κουβαλάει μια Ιστορία γεμάτη, που είναι ακριβώς η περιοχή της μνήμης των συγκεκριμένων και των απτών όντων. Έτσι, ο Οδυσσέας γίνεται μέτρο αυτού του τρόπου και τόπου, γίνεται μέτρο καθ' όσον αφήνει την περιοχή της προόδου και την περιοχή του γενικού καλού και της γενικής αλήθειας, την περιοχή της υποκειμενικότητας που είναι η περιοχή της Καλυψούς και οδεύει δια των υδάτων στην περιοχή του ονόματος, στην περιοχή του εφήμερου, του ιστορικού. Αφήνει την ανιστορικότητα, τη θεϊκή Καλυψώ, τη Θεά που του παρέχει άφατες χαρές, ατελείωτες και αιώνιες, αλλά ιδεοληπτικές ηδονές, χάριν του συγκεκριμένου και του εφήμερου και διακινδυνεύει αυτήν ακριβώς την καθολική, αλλά ιδεοληπτική αλήθεια.

 

Αυτός ο πολιτισμός που οδεύει προς το συγκεκριμένο με σάρκα και οστά, με όνομα και ταυτότητα είναι ένας δύσκολος πολιτισμός. Είναι ένας πολιτισμός εξαρχής μετανεωτερικός. Αυτός ο πολιτισμός παράγει μια ανοιχτή οντολογία για την οποία δεν θα πω τώρα πολλά, αλλά που τουλάχιστον η επιστήμη σήμερα όλο και περισσότερο μας δείχνει πόσο δίκαιο είχαν όσοι μίλησαν για τα όντα στη διαχρονικότητα του ελληνικού τρόπου με τον τρόπο που μίλησαν.

 

Για όσους αναμετρήθηκαν με την εμπειρία του «είναι» των όντων έτσι που αναμετρήθηκαν: ως μοιρολόι και ως εορτή, ως συνάντηση επώδυνη και ταυτοχρόνως χαρμόσυνη. Εισάγει και μας μυεί σε μια γνωσιολογία που είναι εικονολογική γνωσιολογία. Είναι γνωσιολογία που άπτεται της οντολογίας, που έχει μέλλον και είναι εικονολογική, δηλαδή δεν υποκαθιστά τον κόσμο και τα όντα με έννοιες, αλλά με ζώσες εικόνες που σώζουν τα όντα, που σέβονται το χρόνο, που σέβονται το εφήμερο. Μια ανθρωπολογία που είναι πια αυτό που θα έλεγε κανείς η οντολογία της νοσταλγίας, της νοσταλγίας του άλλου ως το εφήμερο. Αυτό που γίνεται μέτρο του καθημερινού μου μηδενισμού. Αυτό που με επαναγάγει στην περιοχή του Είναι. Αυτό είναι μια ανοιχτή ανθρωπολογία. Είναι μια αναμέτρηση με το μέλλον και είναι ένας τρόπος που ακριβώς συνθέτει μαζί με την οντολογία και τη γνωσιολογία έναν πολιτισμό που είναι αυτό που θα σώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, με την έννοια πια όχι μιας αφηρημένης καθολικής σωτηρίας, αλλά με την ανάδειξη του γεγονότος της πόλης, ως συνάντηση πολιτών με όνομα και ταυτότητα, όπου η οικονομία δεν θα είναι μια ολοκληρωτική υπόθεση υποκειμενικού παραδείσου.

 

Εξάλλου, η Σχολαστική Θεολογία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενοποίηση του κοινωνικού και πολιτικού βίου σε ένα οι­κονομικό κερδοσκοπικό και ατομικό γεγονός, αφού ο Θεός είναι απλώς ένα αντικείμενο (και ο κόσμος είναι ένα αντικείμενο) που εξυπηρετεί μια υποκειμενική αυτάρκεια. Αντίθετα στην ελληνική πόλη η οικονομία γίνεται πια περιοχή δώρου και χαρίσματος. Παράγουμε ακριβώς για να δωρίζουμε τους εαυτούς μας και αυτό που παράγουμε είναι το δώρο προς τους άλλους.

 

Ενδεχομένως το γεγονός της οικονομίας ως δώρο υποπτεύθηκε λίγο ο Μάρξ, αλλά δεν μπορούσε να το παρακολουθήσει σ' αυτήν τη συγκλονιστική περιοχή της εμπειρίας του άλλου και της πόλης, όπου η οικονομία πια δεν είναι υπόθεση υποκειμενικότητας και ατομικής αυτάρκειας, αλλά αντίθετα όπου αναστρέφεται πια η πενία του πλούτου στον πλούτο της πενίας. Η παιδεία έτσι δεν είναι μια παιδεία αντικειμενοποίησης των πάντων, αλλά μια παιδεία που μας οδηγεί και μας επαναφέρει στην περιοχή του ανοιχτού πολιτισμού, της ανοιχτής ανθρωπολογίας. Σ’ αυτό που γίνεται πλέον νοσταλγία του εφήμερου, του συγκεκριμένου. Σ' αυτό που έχει όνομα και ταυτότητα.

 

(Αρχική) πηγή: ηλ. επεξεργασία antifono.gr, Ανάμεσα σε δύο κόσμους, εκδ. Ανιχνεύσεις, ΣΕΤΜΘ, 1998

 

 

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 23 Σεπτέμβριος 2010 07:00, http://www.antifono.gr/portal/πρόσωπα/Παύλος-Γ/2010-01-02-08-48-11/2311-Μετανεωτερικότητα-και-ελευθερία-Επιστημολογικές-και-Πολιτιστικές-Ασυνέχειες.html

 

 

Ήδη είπαμε στο προηγούμενο μέρος για την πασιφανή “ήττα των ορθολογιστικών φώτων” προς κάτι ανώτερο· ήδη λίγο πριν, οπότε, για ένα ολόκληρο αιώνα (17ο), όπως το λέει ο d’Alembert στα “στοιχεία φιλοσοφίας” του*, είχε κυριαρχήσει στην Δύση η φιλοσοφία του Καρτέσιου, υπήρχε αναγνώριση στο τέλος ενός έργου του περί Φιλοσοφίας, ότι το σίγουρο είναι, ότι πολύ πιο βέβαια από ό,τι αναφερόταν εκεί ήσαν αυτά που αποκαλύπτει ο Θεός. Τώρα, ερχόμαστε σε μία νέα σύνθεση που είναι κοντά σε αυτήν την παραδοχή του Καρτέσιου**, είναι μία νέα σύνθεση και είναι μία μετεπαναστατική σύνθεση. Ας το πούμε και αλλιώς: στους αντιδιαφωτιστές δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι αποκαταστασιακοί, δηλαδή αυτοί που θα ήθελαν να επαναφέρουν κάποιους θεσμούς ή όλους του Παλαιού Καθεστώτος (ancien regime), παρά την ατελεύτητη βαρβαρότητα που φτάνει σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς όρια, που εγκαινιάζουν οι Νέοι Χρόνοι στο όνομα του Διαφωτισμού, στο όνομα της Πατρίδας και της Δημοκρατίας. Παρ’ όλ’ αυτά σήμερα, εν Ελλάδι, παρατηρούμε την δράση κάποιων ακαδημαϊκών ή αρθρογράφων που, από την δεκαετία του ’90 εντονότερα, μας κήρυτταν την – εξ ορισμού αντιδραστική – επιστροφή στον ορθολογισμό, τον Ορθό Λόγο, την επιστήμη, δηλαδή την επιτομή της αστικής ιδεολογίας.

 

Η ευγονική κατάγεται από τον Διαφωτισμό, όπως επισημαίνει ο Χορκχάιμερ στο "τέλος του Λόγου"

Πολλοί μπορεί να απορήσουν λίγο με αυτήν την επισήμανση· διότι πρωί και βράδυ, οι αναγνώστες-κατηχητές της κατηχητικής βίβλου της κοινωνίας, όπως και οι φορείς ενός διανοητικού “ακαδημαϊκού ψευδοριζοσπαστισμού”, μας γαλουχούν στην ιδέα, ότι η “επιστήμη”, ο Ορθός Λόγος, δηλαδή η αποθέωση της σωστής συλλογιστικής κττ, όλα αυτά, λοιπόν, είναι κάποια επιτομή, πεμπτουσία του ό,τι είναι σωστό, του ό,τι αναδεικνύεται τώρα από τα πράγματα, εκ των πραγμάτων, ως αξία για την οποία αξίζει η μεταξίωση/απαξίωση των αξιών. Δεύτερον, αρκετοί συκοφαντούν με τον πιο χυδαίο και εξωπραγματικό τρόπο κάθε ιδέα που κρίνει, ασκεί κριτική ή απορρίπτει τον αστικό Διαφωτισμό, χωρίς να γνωρίζουν το τεράστιο εύρος αυτής της ομάδας. Μάλιστα, κάποιοι θα θυμούνται, ότι ο Λεωνίδας Κύρκος,  σε παρουσίαση βιβλίου νεοφιλελεύθερου-ακραιοκαπιταλιστή διαφωτιστή μας μίλησε για το μέγιστο ανόμημα του τότε μισητού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου: ήταν, ότι άσκησε κριτική στον Διαφωτισμό. Και συμπλήρωσε με το μαργαριτάρι που θα έπρεπε να μας κάνει να ψυχανεμιστούμε, ότι η παίδευση του προσώπου αυτού είναι μάλλον άκρως χαμηλή: ότι “επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα” (sic). Άλλοι, από την νεοφιλελεύθερη άκρα Δεξιά ως την ανανεωτική αριστερά και υποστηρικτές της Ντόρας Μπακογιάννη, θεωρούν, ότι οι “αντιδιαφωτιστές” είχαν κύρια γνωρίσματα αυτά τα οποία τα είδαμε στις φασιστικές ιδεολογίες. Βεβαίως, πρόκειται για την πλήρη αντιστροφή της κριτικής της σχολής της Φραγκούρτης του δυτικού μαρξισμού, που είδε στον φασισμό ακριβώς τον Διαφωτισμό, ή ένα νομοτελειακά εξελιγμένο Διαφωτισμό και “εργαλειακό ορθολογισμό”.

 

Ως “πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού”

 

Ο αστικός/δυτικός Διαφωτισμός δεν είναι ένας ούτε έχει μια μονοτροπία. Ακόμη, υπάρχουν διάφορες ποικιλίες Διαφωτιστών· δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ντενί Ντιντερό και τους Εγκυκλοπαιδιστές(στους οποίους ανήκε) ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ρουσσώ, ο οποίος ήταν ένα μίγμα Διαφωτιστή και αντιδιαφωτιστή/Ρομαντικού. Γεγονός, όμως, δείχνει να είναι αυτό που είπε ο Ζακ Ελλύλ για τον αστό με μία λεπτή ειρωνεία, ότι “έχει πάρει στα σοβαρά τον Ρουσσώ, τους Εγκυκλοπαιδιστές και τους Οικονομολόγους.” Αυτό, νομίζω, ότι θα μπορέσουν να το αποδεχθούν και ορισμένοι (ή όλοι) οι ακραιφνείς υποστηρικτές του δυτικού Διαφωτισμού, πλην με κάποια εντιμότητα και όχι σκοπιμότητα. Με άλλα λόγια, οι σκοποί και τα γνωρίσματα του Διαφωτισμού συνδέονται στενά με την οικονομική ανάπτυξη και, ουσιαστικά, την αποδέσμευση της οικονομίας και των σκοπών της από αυτό που υπήρξε στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή την ασφυκτική και ανίερη εξουσία του “Κλήρου”. Οι Εγκυκλοπαιδιστές το τονίζουν αυτό ξεκάθαρα και εξ αρχής: η οικονομία πρέπει να είναι αυτόνομη και όχι εξαρτώμενη από την γαλλική “Εκκλησία”·ο δε Βολταίρος είναι ο ίδιος ένας περιώνυμος καπιταλιστής.

Μεγάλο ενδιαφέρον και επικαθοριστική σημασία παρουσιάζει, ότι η σχολή της Φραγκφούρτης, με βασικούς της συγγραφείς τον Χορκχάιμερ, Αντόρνο και Μαρκούζε(μπορούμε να επεκτείνουμε πολύ την λίστα με δευτερεύοντα ονόματα) και κύριο έργο(opus magnum) την “Διαλεκτική του Διαφωτισμού” , ασκεί κριτική στον Διαφωτισμό ως περίπου πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού. Ο Χορκχάιμερ θα μιλήσει στην “Έκλειψη του Λόγου” για την “ορθολογικότητα που είναι το υπόστρωμα της σύγχρονης βιομηχανικής κουλτούρας”, ενώ, από την άλλη, για το πώς η (δυτική) “Εκκλησία” διαδραμάτισε ρόλο διαφωτιστή, δηλαδή διαχωριστή της πίστης από την δεισιδαιμονία(αυτό που ευαγγελίστηκε ο Βολταίρος ακριβώς, με άλλα λόγια, διάκριση που χάθηκε βαθμιαία έπειτα) τους αιώνες πριν τον 18ο, ενώ βλέπει στην καταδίκη του Γαλιλαίου κ.α. μία επιστημολογική και όχι “θεολογική” διαμάχη. Στο “τέλος του Λόγου” μας μιλάει για το πώς θεμελιώδη στοιχεία του Ναζισμού βρίσκονται εν σπέρματι στον Διαφωτισμό, όπως η Ευγονική ή ο “αντισημιτισμός”. Η κριτική που γίνεται είναι συντριπτική, μάλλον αναπάντητη, και καταδεικνύει την νομοτελειακή φύση του περάσματος από τον Διαφωτισμό στον φασισμό· όπως δηλαδή το είπε και ο G. Therborn: “Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”.

Ο Γκαίτε, πρόδρομος του αντιδιαφωτισμού και του Ρομαντισμού

Είναι προφητικό αυτό που έγραψε ο Γκαίτε κάπου εναντίον του αστικού Διαφωτισμού, κινούμενος στο πνεύμα της τοτινής καθολικής αντίδρασης: “ο Λόγος γίνεται ανοησία/ γεννά μάστιγες” (=“Reason becomes nonsense/boons afflictions”). Το ίδιο και η σχολή της Φραγκφούρτης: “ο Λόγος γίνεται Μύθος”.

Πρόκειται για δεινή αλήθεια, για όσους μπορούν και θέλουν να κατανοήσουν εις τέλος… (συνεχίζεται)

 

* το αναφέρει ο Ernst Cassirer στο “Διαφωτισμός και θρησκεία”, εκδ. Έρασμος.

 

** αναφέρεται από τον Norman Hampson στο βιβλίο του “Ο διαφωτισμός” (εκδ. Παπαζήση),  στην εισαγωγή.

***

 

Βιβλιογραφία:

 

1) “Έκλειψη του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Κριτική

 

2) “Το τέλος του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Έρασμος

 

3) “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Τέοντορ Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Ύψιλον

 

4) “Εξέγερση και μελαγχολία: ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεωτερικότητας”, Michael Löwy- Robert Sayre, μτφ. Εναλλακτικές εκδόσεις

 

5) “The essential Drucker”, Πήτερ Ντράκερ, εκδ. HarperBusiness

 

6) “Διαφωτισμός και θρησκεία”, E. Cassirer, εκδ. Έρασμος

 

7) “Μεταμόρφωση του αστού”, Ζακ Ελλύλ, εκδ. Νησίδες

 

8 ) “Εθνισμός και Αριστερά”, Θ. Ζιάκας, εκδ. Πελεκάνος

 

9) “Οι εγκυκλοπαιδιστές”, Φίλιπ Μπλόμ, εκδ. Ωκεανίδα

 

10) “Ο διαφωτισμός: Μία αποτίμηση για τις παραδοχές, τις θέσεις και τις αξίες του”, Νόρμαν Χάμπσον, εκδ. Παπαζήση

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

H Φυσική Θεωρία και η αφύπνιση του ανθρώπου στον 21ο αιώνα

 

Του Γιώργου Παύλου *

 

… η πραγματικότητα γύρω μας, μολονότι έχουμε δημιουργήσει μια προχωρημένη τεχνολογία που μας εξαπατά όλους – ότι δηλαδή τα πράγματα είναι απλά, τα έχουμε ερμηνεύσει, τα έχουμε κατανοήσει, άρα πάμε τώρα βόλτα στην καφετέρια, δεν έχουμε να μάθουμε τίποτε άλλο. Αυτό είναι ένα ψέμα, είναι μια ψευδαίσθηση. Κι αυτό το ψέμα είναι επικίνδυνο ! Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος με σβηστό το πνεύμα, με την άποψη ότι τα πράγματα τα έχει εξηγήσει και ότι είναι απλά, γίνεται ό,τι πιο επικίνδυνο και για τον εαυτό του και για τους άλλους.

Βλέπουμε σήμερα και ακούμε ότι πάνω στη γη τα δύο τρίτα περίπου του κόσμου ζουν σε συνθήκες υπανθρώπινες, πείνας, δίψας, πολέμου, φτώχειας, χωρίς αυτό να απασχολεί τους υπόλοιπους. Ακόμη και στις προοδευμένες χώρες πολλά εκατομμύρια ανθρώπων ζουν μέσα σε χαρτοκούτια ή κάτω από γέφυρες ή μέσα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Και αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο λίγο έχουμε προοδεύσει ως άνθρωποι, ως ανθρώπινη κοινωνία και ως πνευματικά όντα. Ή πόσο λίγο κατανοούμε την αξία της ύπαρξης πέρα από εμάς ή και μέσα σε εμάς. Να πούμε όμως και το άλλο, ότι εμείς, οι σοφοί και πλούσιοι με επιστήμη και γνώση, βομβαρδίζουμε με πολύ εξελιγμένη τεχνολογία ανθρώπους, χώρες, λαούς και φονεύουμε χιλιάδες ή εκατομμύρια αμάχους για να τους τιθασεύσουμε.

Ακόμη, εμείς οι επιστήμονες δουλεύουμε κι αφιερώνουμε όλη μας τη γνώση και τη διάνοια στο να κατασκευάζουμε αυτά τα όπλα πολυτελείας. Και είναι όπλα που φονεύουν το σώμα και όπλα που φονεύουν το πνεύμα, όπως η άσοφη τηλεόραση, το εμπόριο του λευκού θανάτου, η μουσική που διαλύει την σκέψη και την αίσθηση και άλλα πολλά.

Αυτά λοιπόν τα πράγματα ένας Φυσικός που έχει αρχίσει και εμβαθύνει λίγο στην Φυσική Επιστήμη, στη Φυσική Θεωρία, τα βλέπει ως τρέλα και ως παραλογισμούς και αναγκαστικά γίνεται επαναστάτης με μια βαθιά ανθρώπινη έννοια και όχι με μια ιδεολογική, πολιτική, επιφανειακή έννοια. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο.

Θα προσπαθήσω να σας δείξω και μερικά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την Φυσική και τους Φυσικούς. Όταν ήμουν λίγο μικρότερος από εσάς, ζούσα σ' ένα χωριό λίγο πιο κάτω από την Πάτρα όπου δεν είχαμε ούτε τηλεόραση, ούτε τόσα παιχνίδια ή ίντερνετ καφέ και ό,τι άλλο σπουδαίο έχετε τώρα εσείς. Καθόμουν λοιπόν τότε με τις ώρες και κοιτούσα το ποτάμι, τα πουλιά, τη φύση, όλο το φυσικό περιβάλλον και στιγμές – στιγμές αισθανόμουν ότι αυτό το πράγμα είναι ένα μυστήριο που δεν μπορούσε το μυαλό μου να διαχειριστεί και έμενα έκθαμβος και εκστασιασμένος. Και ιδιαίτερα μέχρι να πεθάνω, θα θυμάμαι το συγκλονιστικό άρωμα κάποιων λουλουδιών που έβγαιναν το χειμώνα, τα μανουσάκια. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισα να γίνω Φυσικός από το άρωμα αυτών των λουλουδιών. Διότι αισθανόμουν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, γεμάτο με αυτό το άρωμα, ακόμη και στην οποιαδήποτε ταπεινή του μορφή. Μπορώ να σας πω ότι την Φυσική την αγάπησα, διότι ένοιωθα να ενδιαφέρεται για το μυστήριο που έβλεπα παντού και που με έλκυε με ανίκητη δύναμη.

Εάν μπορέσετε λίγο να ξεφύγετε από τη φυλακή που σας έχουμε βάλει σήμερα εμείς οι δάσκαλοί σας ή οι γονείς σας ή που εσείς οι ίδιοι έχετε βάλει τον εαυτό σας και μπορέσετε και δείτε μια αχτίδα φωτός, μια πέτρα, μια σταγόνα νερό, ένα σύννεφο, ένα ζώο, να δείτε έναν άλλο άνθρωπο, αν δείτε γύρω σας τον κόσμο, τότε θα αισθανθείτε ότι είστε μπροστά σε ένα γεγονός, σε μια πραγματικότητα, σε κάτι το οποίο σας συγκλονίζει και δεν σας αφήνει να ησυχάσετε! Σας αναγκάζει να βγείτε από την καθημερινότητά σας, να νοιώσετε ότι κάτι μεγάλο σας λείπει ή απουσιάζει και να γίνετε άρχοντες κατά το πνεύμα, να γίνετε ελεύθεροι! Και είναι σημαντικό αυτό: Το να είσαι δηλαδή ελεύθερος πολίτης σημαίνει ότι έχει ξυπνήσει μέσα σου μια απορία, μια δίψα, μια πείνα που δεν σε αφήνουν ήσυχο όσο ζεις πάνω σ' αυτή τη γη!

Η Φυσική Επιστήμη λοιπόν, είναι μια κατ' εξοχήν επαναστατική επιστήμη, διότι προήλθε από την ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτό που είναι απέναντί του: Τι είναι αυτό που βλέπω; Τι είναι αυτό που αγγίζω; Τι είναι αυτό που στέκεται απέναντί μου;

Σήμερα ένα μεγάλο θέμα που θέτει η Φυσική Θεωρία είναι η έννοια το παρατηρητή και η έννοια της συνείδησης. Προσέξτε το αυτό! Όλα τα άλλα τα κάνουμε και τα θεωρούμε σημαντικά επειδή έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα πράγματα γύρω μας, να τα ονομάζουμε, να αισθανόμαστε τον εαυτό μας διαφορετικό από τα άλλα πράγματα και από τους άλλους ανθρώπους. Και από κει και πέρα αρχίζουμε και κάνουμε επιλογές: Θέλουμε να διασκεδάσουμε, θέλουμε να τρώμε καλό φαγητό, θέλουμε να ντυθούμε ωραία, να μας θαυμάζουν οι άλλοι άνθρωποι. Όλα όμως αυτά είναι ασήμαντα και μετά από το γεγονός ότι έχουμε πνεύμα και συνείδηση και αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε σε διάκριση με όλα τ' άλλα πράγματα.

Ίσως αυτό είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που έχει ο άνθρωπος: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον μέσα στην ιστορία του Σύμπαντος, που μπορεί να γνωρίζει ότι υπάρχει τόσο αυτός όσο και ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει. Το μόνο ον που μπορεί να απορεί και να διερωτάται για την ύπαρξη καθ' εαυτή πέρα από αυτόν και μέσα σε αυτόν….

Αυτό λοιπόν το πράγμα που είναι ο κόσμος, η Φυσική Θεωρία είναι η μόνη περιοχή της ανθρώπινης σκέψης που προσπαθεί να το κατανοήσει και να γνωρίσει την αλήθειά του. Και όσο το γνωρίζει τόσο νοιώθει το μυστήριο που περιέχεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Βέβαια, η Φυσική Θεωρία, όπως το επεσήμανε κι ο Αινστάιν, πολύ λίγο μπορεί να μας αποκαλύψει την βαθύτερη ουσία και του ανθρώπου και των άλλων πραγμάτων και περιορίζεται μόνον στη γνώση των εξωτερικών ενεργειών τους. Γι' αυτό η Φιλοσοφία θα είναι πάντοτε ο συνοδοιπόρος και ο σύντροφος της Επιστήμης, μολονότι πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν το κατανοούν αυτό και θεωρούν ότι η Φιλοσοφία είναι άχρηστη και ξεπερασμένη. Σε αυτούς, όσους δηλαδή θεωρούσαν ότι μόνον η Επιστήμη έχει αξία, ο Χάιζενμπεργκ απαντούσε ότι ο Φυσικός που νομίζει ότι δεν χρειάζεται τη Φιλοσοφία, χρησιμοποιεί μια πολύ κακή φιλοσοφία.

Θεωρώ ότι η Φυσική θα μπορούσε ν' αλλάξει τον κόσμο, αν οι δάσκαλοι, εμείς κι εσείς πραγματικά μπαίναμε στην περιοχή της Φυσικής Θεωρίας. Είναι η πιο σιωπηλή και η πιο μεγάλη επανάσταση για να γίνει ο κόσμος αν θέλετε πιο ελεύθερος, πιο όμορφος, πιο καλός. Ιδίως όταν η γνώση της Φυσικής Θεωρίας συνοδευθεί και ξυπνήσει μέσα στον άνθρωπο τη δύναμη της Τέχνης, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και γενικότερα, ξυπνήσει τον έρωτα για την αλήθεια.

Η Τεχνολογία και η δύναμη που της δίνει η Φυσική είναι κάτι πιο λίγο, είναι σαν τα σκουπίδια που μένουν από μια εορτή. Για φανταστείτε: Είμαστε κάπου, γιορτάζουμε και μετά φεύγουμε και κάποιος έρχεται εκεί και βλέπει σκουπίδια, πιάτα άδεια. Αυτό είναι η Τεχνολογία σε σχέση με τη Φυσική Θεωρία. Πόσο μπορείς να καταλάβεις αυτοί που εόρτασαν, τι έζησαν, από αυτό που βλέπεις σ' έναν άδειο χώρο που είναι μερικά άδεια πιάτα;

Η Τεχνολογία είναι πολύ λίγο πράγμα, όσο σπουδαίο κι αν είναι. Είναι ένα δώρο και η Τεχνολογία αλλά είναι ένα δώρο που στο τέλος μπορεί να είναι καταστροφικό, αν δεν κρατήσουμε όλη την αλήθεια της Φυσικής Θεωρίας. Είναι επικίνδυνο τότε αυτό. Είναι σαν να έχεις τα ρούχα και να μην έχεις το σώμα. Η μητέρα σας δεν αρκείται να της πάμε τα ρούχα σας, από εσάς. Θέλει εσάς! Έτσι και η Τεχνολογία δεν αρκεί, όσο ικανή και αν είναι, όπως δεν αρκούν τα ρούχα χωρίς το σώμα.

Έτσι λοιπόν, ο Φυσικός αντιλαμβάνεται ότι η Φυσική Θεωρία είναι κάτι πολύ μεγάλο, όχι για τα αποτελέσματά της αλλά γιατί θέτει τον άνθρωπο μπροστά στο συγκλονιστικότερο γεγονός, που μπορεί να τεθεί ο άνθρωπος! Είναι η απορία για το είναι! Λέει ο Αριστοτέλης, "Αεί απορούμενον και αεί ζητούμενον τι εστί το ον", δηλαδή θα είναι πάντα απορία και πάντα θα θέλει ο άνθρωπος να μάθει "Τι είναι το είναι". Τι είναι αυτό που υπάρχει;! Προσέξτε! Μια πέτρα να δείτε ή μια σταγόνα νερό ή μια αχτίδα φωτός, αν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μέσα σας θα ταξιδέψετε πολύ μακριά, θα φθάσετε πολύ μακριά. Τον ίδιο τον Θεό να σας φέρουν δίπλα σας, αν το πνεύμα σας είναι νεκρό θα νεκρώσει και τον Θεό. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί αχρηστεύουμε τη Φυσική. Πόσο άσχημα διδάσκουμε τη Φυσική και χάνουμε την έκπληξη, τον θαυμασμό, την απορία.

Γιατί σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν βαθειά ο ένας τον άλλον; Οι γυναίκες τους άνδρες; Οι άνδρες τις γυναίκες; Οι δάσκαλοι τα παιδιά; Τα παιδιά τους γονείς; Γιατί είναι νεκρό το πνεύμα τους. Γιατί δεν μπορούμε να δούμε αυτό που είναι απέναντί μας. Βαθύτερα, δεν μπορείς να γίνεις μεγάλος φυσικός εάν δεν έχει ξυπνήσει μέσα σου το πνεύμα σ' αυτή την απορία, σε αυτό το θαύμα που είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι για να αισθανθείς την ομορφιά της Φυσικής Θεωρίας, θα πρέπει να αγαπάς το καλό. Δείτε στα ελληνικά το καλό και το κάλλος. Είναι η ίδια λέξη.
Ξέρετε τι σημαίνει να γίνεις Φυσικός; Να ξενυχτάς μέρα – νύχτα και μέχρι να πεθάνεις, για να φθάσεις στην αλήθεια. Ο Αϊνστάιν στο τέλος του μέσα στο νοσοκομείο και μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πριν ξεψυχήσει, είχε τα χαρτιά του κι έγραφε εξισώσεις και προσπαθούσε να πετύχει την ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Τέτοιο έρωτα είχε για την αλήθεια που κρύβει ο κόσμος.

Ο μεγάλος φυσικός ερωτεύεται την αλήθεια του κόσμου, είναι ασκητής του πνεύματος. Η ομορφιά που αντιλαμβάνεται γύρω του, μέσα στα όντα, που προσπαθεί να την περιγράψει με σύμβολα μαθηματικά, με εξισώσεις, με θεωρίες, είναι η ωραιότερη εργασία που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ' αυτή την εμπειρία της ομορφιάς δεν έχει ανάγκη ούτε τα χρήματα ούτε και την εξωτερική ευχαρίστηση.

Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ λίγο πράγμα αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία γύρω τους. Γι αυτό και οι άνθρωποι θέλουν να καταναλώνουν πάρα πολύ για να χαρούν και συγχρόνως είναι αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν νερό να πιούνε, φαγητό να φάνε, παιδιά σαν κι εσάς ζουν σε άθλιες συνθήκες, κι εμείς καταναλώνουμε τόσα που μόνο απ' τα σκουπίδια μας θα μπορούσαν να φάνε χιλιάδες άνθρωποι. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μας σ' αυτή την περιοχή της απορίας!

Απ' την άλλη μεριά η Φυσική Θεωρία ξεκίνησε ως επιστημονική γνώση πριν 3-4 αιώνες, μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Λένε ότι είναι το μεγάλο θαύμα του δυτικού πολιτισμού, του δυτικού ανθρώπου. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι την βάση της Φυσικής, όπως και τόσα άλλα, την έφτιαξαν οι Έλληνες. Βέβαια, αν δείτε το διαδίκτυο αυτόν τον καιρό γίνεται μια μεγάλη κουβέντα ότι εμείς εδώ δεν έχουμε σχέση με την Ελλάδα, δεν είμαστε Έλληνες, δεν έχουμε καμία σχέση με τους Έλληνες. Ακριβώς επειδή ο δυτικός άνθρωπος τους τελευταίους 3-4 αιώνες δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, θεωρεί ότι αυτός είναι ο μόνος άξιος. Εμείς οι άλλοι είμαστε τίποτα μπροστά σε αυτό.

Όμως τα θεμέλια για να αναπτυχθεί η Επιστήμη σαφώς έχουν τεθεί ακόμη απ' τον Όμηρο. Ξέρετε με πόσο λάθος τρόπο διδάσκουν οι φιλόλογοι, οι φυσικοί, οι μαθηματικοί αυτά που σας διδάσκουνε; Αν διαβάσετε στον Όμηρο την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και δείτε από ένα σημείο και πέρα, εκεί όπου ο Ήφαιστος κατασκευάζει την ασπίδα, αρχίζει η περιγραφή να γίνεται φιλοσοφία για τον κόσμο και τη ζωή. Αυτό καθιστά τον Όμηρο ως τον πρώτο μεγάλο δάσκαλο της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, αφού ο Όμηρος εκεί ανοίγει τη συζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου και την κοσμολογία.

Έτσι αρχίζει ο δρόμος για όλη τη γνώση και την κατανόηση του σύμπαντος και του κόσμου. Εδώ, δεν μπορώ να μην σας πω κάτι που σκέπτομαι όταν συζητώ αυτά τα πράγματα. Ότι δηλαδή, η ασπίδα του Αχιλλέα συμβολίζει τον πνευματικό πόλεμο του ανθρώπου για να φτάσει στην αλήθεια και να σώσει τον κόσμο από την αμορφία και τον αφανισμό. Δηλαδή η ασπίδα, δεν είναι άλλο από το πνεύμα του ανθρώπου που αγωνίζεται να φτάσει στην αλήθεια και έτσι να σώσει τον κόσμο από την ανυπαρξία και το μη ον.

Έτσι, από τον Όμηρο ξεκινάει αυτή η ελληνική επανάσταση για την γνώση και την αλήθεια και που θα συνεχισθεί σε άλλους τόπους, όπως στην Ιωνία, την Κάτω Ιταλία, την Αθήνα, την Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, την Κωνσταντινούπολη και αλλού.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει το ξύπνημα του πνεύματος. Δηλαδή η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο βρέθηκε και είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Αυτή είναι η υπέρτατη ανάγκη του ανθρώπου! Κι αυτό δημιουργεί επιστήμες, δημιουργεί τέχνες, δημιουργεί μεγάλα έργα, δημιουργεί εμπνευσμένους ανθρώπους. Κι αν θέλετε κι εσείς να γίνετε εμπνευσμένοι άνθρωποι και να μην μείνετε δούλοι, ειλικρινά σας λέω, πιστέψτε με, αγαπήστε τη γνώση, την ομορφιά, την καλοσύνη και την αλήθεια, όπως δήλωνε συχνά και ο Αϊνστάιν, ότι δεν τον ενδιέφεραν η δόξα, τα χρήματα, η εξουσία και οι ηδονές, αλλά αυτό που έλκυε πάντοτε ήταν η ομορφιά, η καλοσύνη και η αλήθεια.

Κάποτε θα θυμάστε αυτά που σας λέω τώρα, έτσι που σας τα περιγράφω εδώ. Διότι τώρα έχετε την ευχέρεια του νέου ανθρώπου, την ευχέρεια των γονιών σας, την ευχέρεια του χρόνου! Ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, ποτέ δεν θα πεθάνει, ότι δεν θα τελειώσει ποτέ ο χρόνος κι αυτό του δημιουργεί πολλές φορές και μια αίσθηση που φτάνει και μέχρι την ύβρη, την αλαζονεία, αλλά πιστέψτε με σε 10 χρόνια όλα αυτά θα 'χουνε τελειώσει. Το βλέπω γύρω μου. Βλέπω φοιτητές μου στο πρώτο έτος να λάμπει το πρόσωπο τους και μετά από 5-6 χρόνια να έχει αρχίσει να μαραίνεται. Γιατί; Γιατί να μην είστε διαρκώς, μέχρι να πεθάνετε, όπως είστε τώρα; Δηλαδή μέχρι που δεν θα πεθάνετε ποτέ, γιατί αν μείνετε όπως είστε τώρα δεν θα πεθάνετε!

Και παρεμπιπτόντως, θα σας πω και κάτι: Η Φυσική Θεωρία σήμερα κάνει μια επανάσταση και σε επίπεδο γνωσιολογίας, δηλαδή μας δείχνει ότι τελικώς δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να δεσμεύσει το ανθρώπινο πνεύμα να πάει εκεί που μπορεί να πάει.

Λέει ο Φεγιεράμπεντ, ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης αμυνόμενος απέναντι στους επιστημονιστές, ότι η γνώση δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη.
Τι είναι οι επιστημονιστές; Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν εγκλωβιστεί στη λατρεία της επιστήμης, την έχουν μετατρέψει σε θρησκεία και έτσι καλουπώνουν μια νοοτροπία ανθρώπου, ο οποίος γίνεται αρκετά στεγνός.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι το "τώρα" είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος είτε ο επιστήμονας είτε ο απλός άνθρωπος και αυτό το τώρα δεν χωράει σε καμία Φυσική Θεωρία, σε καμία επιστημονική γνώση!

Όταν ένας Αϊνστάιν, που είναι ο άνθρωπος που αλλάζει όλη τη γνώση που έχουμε στον 20ο αιώνα λέει αυτό το πράγμα, καταλαβαίνετε, εμείς οι επιστημονιστές, που θεωρούμε ότι τα μοντέλα που συλλαμβάνει το μυαλό μας και τα οποία μας βοηθούν να προβλέψουμε ή να κατασκευάσουμε καινούρια φαινόμενα ότι αυτά τα μοντέλα εξαντλούν την πραγματικότητα και ταυτίζονται με αυτήν, πόσο ανόητο είναι να πιστεύουμε κάτι τέτοιο.

Προσέξτε το αυτό: Ο Αϊνστάιν έρχεται και λέει ότι από ένα σημείο και πέρα υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν χωράει στην επιστήμη. Είναι η εμπειρία του τώρα και του μυστηρίου. Γιατί; Διότι η εμπειρία του τώρα και της στιγμής μας φέρνει σε συνάφεια με το γεγονός της παρατήρησης και της γνώσης της πραγματικότητας. Και σε αυτή τη συνάφεια γεννιέται η εμπειρία του μυστηρίου και η εμπειρία του πνεύματος. Η στιγμή της παρατήρησης είναι κάτι που ξεπερνά την επιστήμη, μολονότι γεννά την επιστήμη. Εδώ σμίγει ο χρόνος με την αιωνιότητα και ο άνθρωπος βιώνει μια συγκλονιστική εμπειρία που συνήθως μας ξεπερνά με ασύλληπτη ταχύτητα. Εδώ θα έπρεπε να μπορούμε να στεκόμαστε ως δάσκαλοι και ως μαθητές, για να αξιοποιούμε πραγματικά το μάθημα της Φυσικής. Αυτό όμως, σημαίνει ότι έχουμε αποκτήσει μια μεγάλη σοφία και πνευματική δύναμη που συνήθως δεν την έχουμε. Γι' αυτό κι εσείς στα σχολεία σας βαριέστε το μάθημα και αισθάνεστε σαν σε φυλακή, ενώ θα μπορούσατε εσείς και οι δάσκαλοί σας μέσα από το μάθημα να περνάτε σε μια απερίγραπτη εορτή, όπως θα 'πρεπε να 'ναι το σχολείο.

Αν θέλετε, μπορείτε να νοιώσετε αυτά τα πράγματα μένοντας στη σιωπή και κοιτώντας γύρω σας και μέσα σας. Έτσι, θα κατανοήσετε πόσο μεγάλο πράγμα είναι η Φυσική Θεωρία αλλά και πόσο λίγο είναι μπροστά στο άπειρο της γνώσης. Γι' αυτό χρειαζόμαστε και την ποίηση, την φιλοσοφία, την θεολογία, εάν θέλετε ακόμη και την προσευχή, ως δυνάμεις που καθιστούν το ανθρώπινο πνεύμα ικανό να ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα και να γίνεται ελεύθερο, δημιουργικό και να πράττει το καλό.
 

(Πηγή ηλ. κειμένου: gpavlos.gr)

 

* Ο Γεώργιος Παύλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

 

Αποσπάσματα ομιλίας του κ. Παύλου, σε μαθητές του νομού Αχαΐας, στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Πάτρα, Μάρτιος 2010. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φυσικός Κόσμος", της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, τεύχος 37.

 

ΠΗΓΗ για την ΑΝΑΡΤΗΣΗ: alopsis, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1521

Η επιστροφή του "χυδαίου υλισμού" ως επιστήμης

 

 

 

Υπάρχει ένα  θέμα που με απασχολεί επί καιρό πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις συγχρόνων «επιστημόνων» («αμόρφωτων επιστημόνων», που είναι μάλλον πλεονασμός κατά Καστοριάδη) και “διανοητών”, βλέπουμε ένα άκρως, χονδροειδές υλιστικό πνεύμα. Οι απριορισμοί, οι προκαταλήψεις εγγίζουν το επίπεδο του «ιδεολογικού κάλου».  Βεβαίως, όλοι γνωρίζουμε, ελπίζω, ότι ο «επιστημονικός υλισμός», καθώς και ο επιστημονισμός (scientism), που υπονοούν και τον «επιστημονικό αθεϊσμό», είναι ιδεολογίες που κατέπεσαν πολύ καιρό πριν, όπως, άλλωστε, και ο (αστικός ευρωπαϊκός) Διαφωτισμός από την «ρομαντική δημιουργική αντίδραση» του 19^ου αι.. Συγκεκριμένα, για αυτό υπήρξε, όπως έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ομολογία του ιδίου του σκαπανέα (μαζί με τον Haeckel) του υλισμού των φυσικών επιστημών, βιολόγου και φιλοσόφου Hans Driesch (1867-1941): ο υλισμός, είπε τότε, κάπου στο δεύτερο τέταρτο του 20^ου αιώνα, είναι μία θεωρία πλέον ξεπερασμένη. Ο δε θετικισμός (positivism) κατά πολλούς, π.χ. Σεφέρη (ο “επιστημονικός πολιτισμός της Δύσης” ακριβέστερα) και Max Horkheimer, οδήγησε στην ναζιστική άκρα φρικίαση και, άρα, σε μία καθολικότερη κατάπτωση αυτών των ιδεολογιών και φιλοσοφημάτων.

Επίσης δε, στην άνοδο ενός πνευματικότερου κλίματος με μορφές επιστημόνων όπως ο (Χριστιανός) Planck, ο de Broglie κ.α..

 

 

Παρόμοια  ισχύουν και για άλλες περιπτώσεις. Θα έχετε ακούσει, χάριν παραδείγματος, τις απόψεις επιφανούς καθηγητού Φυσικής, του Δ. Νανόπουλου. Ο ίδιος έχει ασχοληθεί με κάποια θέματα της «νευροεπιστήμης», ας πούμε της επιστήμης που μελετά τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις λειτουργίες του. Ένας από τους σπουδαιότερους και πιο ευσυνείδητους συγγραφείς πάνω σε αυτά τα θέματα, ο Π. Μπρέγκιν, έγραφε, ότι η επιτομή ενός εγχειριδίου της νευροεπιστήμης (neuroscience) είναι, ότι η λειτουργία του εγκεφάλου είναι καλυμμένη από μυστήριο (“shrouded in mystery”), και δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς και ποιες ουσίες συμμετέχουν στην μεταβίβαση των σημάτων από ένα νευρώνα στον άλλο. Π.χ. μέχρι πρότινος δεν ήταν γνωστή η συμμετοχή κάποιον ουσιών που λειτουργούν και ως νευροδιαβιβαστές, που απαιτούνται(δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστους), ώστε να μεταβιβαστεί το σήμα. Θεωρείτο, ότι όλα εξαντλούνταν στις ηλεκτρομαγνητικές διεργασίες. Αυτό, όμως, δεν επτόησε ορισμένους, που οπωσδήποτε θα σκέφτεστε, ότι εκπροσωπούν το πεντόσταγμα του άκρατου σκοταδισμού και της προπέτειας, να μας πουν, ότι τα πάντα είναι ηλεκτρομαγνητισμός, άρα δεν υπάρχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα ούτε νους (καρδία) με την πασίγνωστη στην Ορθοδοξία «φυλακή» και κάθαρσή του, που άγει στον φωτισμό και, μετά, την θέωση.

Οπωσδήποτε, μου τέθηκε το ζήτημα σχετικά με το πώς έβγαλαν την αυτοεκπληρούμενη προφητεία με τέτοια … αξιοθαύμαστη σαφήνεια από αυτά τα ψηγματάκια γνώσης περί εγκεφάλου(έλλειμμα που είχαν προπεί οι Πατέρες). Οι απορίες άρχισαν να μου λύνονται διαβάζοντας πρόσφατα για την «γενική γραμμή της σοβιετικής φιλοσοφίας» από τον Ν. Μπερντιάεφ (εκδ. Σιδέρης, 1977, σσ. 150-198), που μας μιλάει για την πάλη του διαλεκτικού υλισμού εναντίον άλλων ειδών υλισμού με πλήρη ενημέρωση της σοβιετικής γραμματείας του 1931, αλλά και νωρίτερα. Ένας από αυτούς, που καταδικάστηκε ως αίρεση είναι ο «αστικός» και αντιδιαλεκτικός μηχανιστικός υλισμός του πρώην εκλεκτού Ν. Μπουχάριν, ενώ άλλος είναι ο «χυδαίος υλισμός», «χονδροειδής υλισμός», των Μπύχνερ και Μολεσότ. Αυτοί οι τελευταίοι όντως είχαν διατυπώσει ακριβώς αυτές τις θεμελιώδεις υλιστικές θέσεις που με θαυμάσιο πνεύμα μαθητείας επαναδιατυπώνουν ως τάχα πορίσματα της μεγάλης θέας επιστήμης οι προαναφερθέντες.

Δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα πέραν της ύλης, εκδήλωση της οποίας είναι τα πάντα, είτε ψυχή, είτε πνεύμα, είτε το «βίωμα της θέωσης» είτε ο,τιδήποτε. Όπως επίσης «η σκέψη χωρίζεται από το μυαλό όπως η χολή από το συκώτι» (!!). Αλλά, αν αυτά φαίνονται, και αναμφισβήτητα είναι, ακραιφνείς χοντράδες κάποιων ησσόνων φιλοσόφων του 19^ου αι. («ο μωρός μωρά λαλήσει»), σίγουρα είναι μέγιστη ανευθυνότητα να τα σύρουμε ρετουσαρισμένα από τους τάφους τους σε ευπίστους ακροατές και σήμερα, δεν είναι έτσι;

*O Horkheimer γράφει στην “έκλειψη του Λόγου” του, ότι η Ευγονική έχει τις ρίζες της στον Διαφωτισμό.

 

**έτσι εξηγείται, αν και εν μέρει μόνο, γιατί ακροδεξιοί καπιταλιστές, ήτοι νεοφιλελεύθεροι, κονδυλοφόροι προωθούν τον Ντώκινς και λοιπούς …αγιατολλάδες-φανατικούς-προπαγανδιστές.

 

***Δεν θέλω να είμαι προσωπολήπτης, αλλά μία τυπική τέτοια περίπτωση είναι η – αξιόλογη εν μέρει – “βιβλιοθήκη” της εφ. Ελευθεροτυπίας. Το μόνο που κατάλαβε και μας επισήμανε από το βιβλίο του συναδέλφου του Ντώκινς “Η αυταπάτη του Ντώκινς;” είναι, ότι τον θεωρεί ως τον μέγιστο απολογητή του αθεϊσμού. Αυτό είναι σωστό μεν, αλλά τα συμφραζόμενα δείχνουν, ότι χρησιμοποιείται, για να υποδείξει και τον απίθανο εκφυλισμό αυτού του χώρου.

Νέο έτος με πολλούς ανθρώπους 

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

  

Ο δυτικός άνθρωπος βιώνει την προσμονή του νέου έτους με ποικίλες εκδηλώσεις και ανάμεικτα συναισθήματα. Καθώς έχει επιβάλει, μέσω της ισχύος του, τον πολιτισμό του σε όλη, σχεδόν, την έκταση του πλανήτη επιχειρεί να νοηματοδοτήσει την προσμονή του αυτή με τρόπο σοβαροφανή.

Ο χρόνος συνιστά φυσικό μέγεθος. Η μέτρησή του υπήρξε κατά τη μακραίωνη ιστορία του ανθρωπίνου γένους πολύ χρηστική, γι' αυτό και ο άνθρωπος βρήκε πολύ ενωρίς τρόπους να τον μετρά στηριζόμενος στις φυσικές μεταβολές. Έτσι σχηματίστηκαν και τα διάφορα ημερολόγια, τα οποία έχουν ως βάση την περιφορά της γης περί τον ήλιο. Όλοι οι λαοί δεν εξέλαβαν ως αρχή του έτους την ίδια χρονική στιγμή. Ακόμη και σήμερα που δια μέσου της επιστήμης έχει επικρατήσει διεθνώς το δυτικό έτος υπάρχουν λαοί που γιορτάζουν την πρωτοχρονιά σε άλλη χρονική στιγμή.

Με την αύξηση των γνώσεων απασχόλησε τον άνθρωπο η μείωση του σφάλματος κατά την μέτρηση του χρόνου με βάση το έτος. Έτσι σχηματίστηκαν τα διάφορα ημερολόγια. Τα δύο νεότερα ημερολόγια του ελληνορωμαϊκού κόσμου, ιουλιανό και γρηγοριανό, στάθηκαν αφορμή να προκληθεί το ημερολογιακό σχίσμα στους κόλπους της ορθόδοξης Εκκλησίας, ως συνέπεια της προσκόλλησης στον τύπο αντί της ουσίας. Αρκεί προς τούτο να σημειωθεί ότι και το ισχύον γρηγοριανό ημερολόγιο δεν είναι απαλλαγμένο σφάλματος, όπως έδειξαν νεότερες μετρήσεις. Αυτά όμως ενδιαφέρουν τους ειδικούς επιστήμονες και δεν έχουν ουδεμία επίπτωση στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή.

            Ο άνθρωπος δεν είχε τόση ανάγκη από ένα ακριβέστερο ημερολόγιο. Άλλο προσδοκούσε με βάση τον επιστημονικό μεσσιανισμό του 19^ου αιώνα: Την επέκταση της διάρκειας του βίου του. Και είναι μεν γεγονός αναμφισβήτητο ότι με την αλματώδη ανάπτυξη της Επιστήμης κατά τον 20^ο αιώνα το προσδόκιμο του βίου μας έχει αυξηθεί σημαντικά! Αυτό δείχνουν οι πλάνες στατιστικές της περιορισμένης έρευνας στην έκταση των πλουσίων χωρών. Στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη ο νέος αιώνας είτε ο 20^ος είτε ο 21^ος) δεν έφερε μεταβολή προς το καλύτερο. Γι' αυτό μικρή η διάθεση προς πανηγυρισμό του νέου έτους εκεί για δύο λόγους: Οικονομική αδυναμία και έλλειψη νοήματος στον πανηγυρισμό.

Ο δυτικός άνθρωπος πανηγυρίζει με άκρως επιδεικτικό τρόπο, που διακρίνεται από τη σπατάλη προς διασκέδαση, που δεν του είχε λείψει διόλου κατά το διαρρεύσαν διάστημα, την έντονη φωτοχυσία και το πλήθος των ευχών που ανταλλάσσονται. Η διασκέδαση συνιστά απόπειρα φυγής από την καταθλιπτική πραγματικότητα με εντονότερη την επανάληψη των όσων γεμίζουν με πλήξη και ανία την καθημερινή μας ζωή. Γνωρίζουμε, ακόμη και οι άπειροι νέοι, ότι η διασκέδαση δεν αποτελεί θεραπεία του υπαρξιακού κενού. Όμως η άκρως εγωκεντρική θεώρηση του βίου δεν μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πού πορεύεται η κοινωνία μας που μας συμπαρασύρει. Πολύ περισσότερο δεν έχουμε τη διάθεση να σκύψουμε επάνω από τα μύρια όσα προβλήματα αντιμετωπίζουν συνάνθρωποί μας σε όλη την έκταση του πλανήτη. Η φωτοχυσία συνιστά υποκατάστατο, με το οποίο επιχειρείται να δοθεί κάποια παρηγοριά για το πνευματικό σκότος που διαχέεται ολοένα και πιό ζοφώδες. Ο δυτικός ορθολογισμός έχει στραγγαλίσει τη μεταφυσική ελπίδα εδώ και δύο αιώνες. Η επιστημονική γνώση φάνηκε για κάποιες δεκαετίες να διεκδικεί με ικανοποιητικό τρόπο τις καρδιές των ανθρώπων.

Όμως στο τέλος του 20^ου αιώνα ο δυτικός άνθρωπος εκδήλωσε έντονα σημάδια κόπωσης. Η Επιστήμη δεν είχε καταφέρει να εξακοντίσει τη διάρκεια του βίου σε μήκη μεγαλύτερα από τα γνωστά του προεπιστημονικού κόσμου. Από την άλλη αυτός συμμετείχε, είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως απλός θεατής, στην κοινωνική ανατροπή που οδήγησε στην γενικά διαπιστωμένη σήμερα αποδόμηση του οικογενειακού και κοινωνικού ιστού. Η πρόσφατη αποτυχία να συμφωνήσουν οι ισχυροί κατά τη σύνοδο της Κοπεγχάγης στη λήψη κάποιων μέτρων για την αποφυγή καταστροφής του πλανήτη βεβαιώνουν το αδιέξοδο. Και δεν γνωρίζω αν όσοι είχαν θρέψει ελπίδες για κάτι καλό από το σύνοδο είναι αφελείς ή τραγικοί στην εμμονή τους σε χιμαιρικές ελπίδες. Αλλά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, λέει ο σοφός λαός μας. Ασφαλώς και πρέπει να εμμένει στην ελπίδα ο άνθρωπος, αλλά με προϋποθέσεις. Να αναζητά την πηγή της ελπίδας και να γνωρίζει τις προϋποθέσεις για την εκπλήρωση των αγαθών πόθων του. Ευχές λόγω των ημερών, ευχές χωρίς νόημα πολλές φορές, αφού αντίκεινται προς τη σκληρή πραγματικότητα συνιστούν τακτική στρουθοκαμήλου ενώπιον των διωκτών της.

Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς Θεό, τον χορηγό της ελπίδας; Μπορεί να νιώσει κάτι με την είσοδο στο νέο έτος, αν παραμένει άγευστος του νοήματος των Χριστουγέννων; Μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αν δεν έχει αλλάξει προηγουμένως τον εαυτό του; Μπορεί να προσδοκά λύτρωση από εκείνους που αιματοκυλίουν την ανθρωπότητα για τα συμφέροντά τους; Δυστυχώς αυτό δείχνει καθημερινά πως κάνει δικαιώνοντας τον Γάλλο στοχαστή Καμύ, ο οποίος έγραψε: Το μέλλον είναι η μόνη υπερβεβαιότητα των ανθρώπων χωρίς Θεό. Να γιατί ο δυτικός άνθρωπος γιορτάζει τόσο φανταχτερά το νέο έτος. Να δεχθούμε όμως πως πράγματι γιορτάζει; Το νέο έτος τον ωθεί ένα ακόμη βήμα προς το αναπόδραστο βιολογικό του τέλος. Πόσο δείχνει να έχει συμβιβαστεί μ' αυτό ο δυτικός άνθρωπος;

 

 Η Γέννηση ενός Μεγάλου Αναρχικού

Να είναι τόσο απλά όλα: «Ήμουν ξένος και μαζέψατε, άρρωστος και στη φυλακή και ήρθατε να με δείτε, πεινούσα και μου δώσατε να φάω… » Τόσο απλά που νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις κάτι, να μη νιώθεις άχρηστος, καθυποταγμένος σε ένα σύστημα σωστών συμπεριφορών αλλά και τόσο δύσκολα, που δεν θα φτάσεις ποτέ στο τέλειο. Γιατί ακόμα και να καταργηθούν τα σύνορα, «ξένοι» θα υπάρχουν. Όση φαντασία και να βάλει κανείς, δεν μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο, όπου η κίνηση προς τον Άλλο, δεν θα είναι το ζητούμενο της ζωής…

Να είναι κάποιος που ψιθυρίζει ότι είναι «Γιος του Θεού», αλλά εκεί στη διήγηση των «πειρασμών» να μη θέλει να τους πείσει όλους με κάποιο κόλπο που να καταργεί τη συνείδηση, με μια πρώιμη και συμβολική μαζική προπαγάνδα. Να αρνείται να δώσει στον κόσμο λίγο ψωμί και ασφάλεια για να τον καθυποτάξει.

Να είναι ο Χριστός στον διάλογο με τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή (που μας άφησε στους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ο Φ. Ντοστογιέφσκι), ο οποίος ενώ καταλαβαίνει ότι απέναντι στα διακυβεύματα που στήνει η εξουσία και στην αποτελεσματικότητα της, τις περισσότερες φορές είναι ανίσχυρος, εντούτοις γνωρίζει ότι η τελική νίκη είναι από την πλευρά του δικού του δρόμου της Ελευθερίας…

Δεν διάλεξα τυχαία να προβάλλω σήμερα την Γέννηση του Χριστού, ως αυτή του Μεγάλου Αναρχικού. Η κάθε εποχή, διαλέγει να εστιαστεί στην πλευρά αυτής της καθοριστικής για την Ανθρωπότητα προσωπικότητας, την οποία έχει ανάγκη.

Έναν τέτοιο Αναρχικό ίσως έχει ανάγκη και η εποχή μας.

Και με αυτή την ευκαιρία Καλές Γιορτές με Ειρήνη και Ελευθερία έξω και μέσα.

 

* http://tsouknida.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html

Ο Χριστιανικός φεμινισμός, και οι συνήθεις κοσμικοί “φεμινιστές”.

 

                               Του φιλαλήθη/philalethe00

Είναι η ριζικά υπέρ της γυναίκας διδασκαλία των Προφητών, των Αποστόλων, των Πατέρων, της Ορθοδοξίας, και, ευρύτερα, Χριστιανικών Ομολογιών που έχουν αποκοπή από το εκκλησιαστικό κληρικολαϊκό σώμα(Παπισμός, προτεσταντισμοί).

(-για να το πω στην συνήθη ……κοινή νεοκαθαρευουσιάνικη ιδιόλεκτο, που βέβαια απευθύνεται στον λαό). Αλλά είναι και πολλά άλλα: τα γνωστά περί “φόβου του ανδρός (εκ της γυναικός)”, υποταγή της γυναίκας κτλ. Βέβαια, ο λιγότερο αιρετικός, δηλαδή επιλεκτικός αναγνώστης θα δη, ότι έχουμε και άλλες προτροπές προς τις γυναικές, που είναι προτροπές (του αγ. απ. Παύλου) διδαχής της γυναίκας προς τον άνδρα.

Για αυτό το θέμα, έχουν κυκλοφορήση μία σειρά βιβλίων, εκ των οποίων οι δυτικότροποι φεμινιστές δεν έχουν διαβάση τίποτε, κατά συντριπτικό ποσοστό. Δεν πτοούνται, βέβαια, όπως καταλαβαίνετε και εσείς. Σαφέστατα, δεν θέλω, όπως και στην περίπτωσι του φιλμακίου του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, να παραστήσω τον… λογιώτατο συμβουλάτορα (άπαγε της υπερηφανείας) ούτε θεωρώ, ότι η άγνοια, αυτής της γνωσιολογικής μεθόδου τουλάχιστον, είναι κάτι το απαραίτητα κακό, αλλά δεν είναι δέουσα η τέτοια παραπληροφόρηση σε ζητήματα που είναι τόσο σημαίνοντα και πολλοί μωρολόγοι τα …αντιπαρέρχονται για τις “του βίου πραγματείες”. Τι να πούμε; Ο μωρός μωρά λαλήσει. Στα παρακάτω, θα δούμε με μερικές αναφορές κάποια θεμελιώδη στοιχεία για το θέμα, όπως τα έχω προσλάβη από την μελέτη μου του θέματος και ένα πλαίσιο όπου αυτά θα ενταχθούν. Ας δούμε πρώτα το δεύτερο…

Οι δυτικότροποι φεμινιστές

 

 

Η νοησιαρχία, όμως, είχε το εξής τεράστιο πρόβλημα: ήταν μία φιλοσοφία που  εβγαινε μέσα από τα σπλάχνα του Μεσαίωνα, που, όπως έλεγε και ο Καστοριάδης μεταξύ πάρα πολλών άλλων, παρά την έλλειψη εμβάθυνσης σε αρκετά από αυτά τα θέματα, ήταν φαινόμενο αποκλειστικά Δυτικό. Ο Μεσαίωνας αποδόθηκε από πολλούς “επιστήμονες” στον “αριστοτελικό δογματισμό”. Ο Καστοριάδης εξεγειρόταν εναντίον αυτής της υπόθεσης, που θεωρούσε οξύμωρη και προσβλητική. Γεγονός είναι, όμως, ότι ο δυτικός Μεσαίωνας δεν γνώριζε αυτό που ο ελληνισμός (ελληνική φιλοσοφία και κοσμοθεωρία) ανέκαθεν γνώριζε (εξ ου και ότι έγινε εκ των μέγιστων απόστολων της Ορθοδοξίας ανά τους αιώνες), μέσω του Πλάτωνα, ας πούμε, και των αρχαίων μυστηρίων, δηλαδή τα όρια του Λόγου.  Τα πάντα σχετικά με τον Θεό, και άρα καθολικώς, μπορούσαν να ρηματοποιηθούν, να γίνουν λόγος, ο Θεός δεν ήταν απερινόητος και ακατάληπτος ούτε αποφατικά προσεγγιζόμενος, σχετικός δε με μία “υπερνοητή και υπεραισθητή γνώση” με τίποτε το αντίστοιχο στον κτιστό κόσμο, αλλά υπαγόταν σε κάποιες αναγκαιότητες, σε ένα φιλοσοφικό σύστημα με αριστοτελικές κατηγορίες. Χωρίς αμφιβολία, η προσκόλληση σε αυτές τις φιλοσοφικές κατηγορίες και το καταρρέον, πλέον, παρωχημένο αρχαιοελληνικό κοσμοείδωλο, μαζί με την ξέφρενη άνθιση των σκοτεινών τεχνών (παντοειδής μαγεία και κάθε τι συναφές)επέφερε τα μεσαιωνικά παπικά προβλήματα που όλοι ξέρουμε, που εκπροσώπησαν στο όνομα του …Χριστού τον “Διάβολο”, τον εκπεπτωκότα αρχάγγελο, όπως έλεγαν οι Ντοστογιέφσκι και Κόντογλου.

 

Ετσι, λοιπόν, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς(1296-1359/60) – οι αντιδραστικοί αντικομμουνιστές οργανωσιακοί ήσαν και αυτοί ημι-εκδυτικισμένοι, για αυτό δεν τον ανέφεραν -, ο θεολόγος του Ακτίστου Φωτός, του Οποίου ο ίδιος είχε εμπειρία και πάθηση/αίσθηση, “θεωρία”, είχε ιστορική διένεξη με τον αντιησυχαστή Βαρλαάμ τον Καλαβρό(1290-1348), τον λατινόφρονα και εκδυτικισμένο λόγω σπουδών και έλλειψης κριτικής σκέψης σε αυτές. Ο Βαρλαάμ υπήγαγε την γνώση του Θεού στον Λόγο, όπως και οι – μεσαιωνικοί – σχολαστικιστές τύπου Ακινάτη. Τα πάντα μπορούσαν να κατανοηθούν. Και το όργανο της γνώσεως, για το Κτιστό και το Άκτιστο, δεν ήταν κάποιο άλλο, αλλά ήταν η διάνοια. Σας θυμίζει, μήπως, πάρα πολύ την φιλοσοφία των “φώτων”; Γιατί, νομίζετε, ότι ο φιλόσοφος, συγγραφέας, φραγκφουρτιανός μαρξιστής Ernst Bloch έλεγε -και επί πλέον, ειδικά επί της νοησιαρχίας, “ορθολογισμού”-, ότι για να γίνης καλός αθεϊστής πρέπει να είσαι πρώτα καλός Χριστιανός; Τα φιλοσοφικά αυτά ρεύματα αναπτύχθηκαν πρώτα σε αιρέσεις χριστιανικές, έστω αγνώριστες και τερατογενέσεις. Άρα; Άρα έχουμε κάθε δικαίωμα να χαρακτηρίσουμε εκτός από γνωσιολογικά υπανάπτυκτο, και φορέα της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, καθένα από τους φωταδιστές(κατ’άλλους “διασκοτιστές”) αυτούς, που καμώνονται τους …χειραφετημένους από την δεισιδαιμονία… Η Αρχαία εποχή ήταν πολύ πιο προοδευμένη από αυτούς. Ο Πλάτωνας, οιονεί ο κορυφαίος φιλόσοφος όλων των εποχών, ήδη ήξερε, ότι “Θεόν χαλεπόν μεν νοήσαι, αδύνατον δε φράσαι“. Δηλαδή ήξερε τα όρια του Λόγου. Οι φωταδιστές του 21ου αιώνα ούτε αυτά, συχνότατα, δεν γνωρίζουν.  (συνεχίζεται…)

Αναζητώντας το όντως κάλλος

 

του π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

 

«Όλα τα ποτάμια είτε κυλούν ράθυμα είτε ορμητικά μόνο μια λαχτάρα έχουν… την θάλασσα»

Στον κόσμο που ζούμε, υπάρχει μια σιωπηρή συνωμοσία αδιάγνωστης φύσης και προέλευσης, ωστόσο όμως ηχηρά παρούσα στην ζωή μας, που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ως μια αυτοκαταστροφική διάθεση και στάση απέναντι στην ζωή και ότι αυτή συμβολίζει και σημαίνει. Μια βαθύτερη και πτωτικά χαώδης επιθυμία στο να εξοντώνει και να εκμηδενίζει την αλήθεια και την ελπίδα των πραγμάτων και των νοημάτων.

Ο άνθρωπος μέσα στην τραγωδία της ιστορίας του στα πάθη και στους καημούς του, στην αγωνία και την απελπισία του, στο όνειρο και την προδοσία του, επιθυμεί και λαχταρά πότε η «ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Μια ομορφιά πέρα από την ανάγκη της φύσης. Πέρα και πάνω από μια ορμέφυτη αντανακλαστική ενατένιση των πραγμάτων, αλλα εκείνη την εμπειρία του κάλλους που μπορεί να σώσει μια καρδιά από την απόγνωση, να δώσει νόημα στην ύπαρξη, να φανερώσει μια άλλη πραγματικότητα και ποιότητα ζωής.

Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική και γενικότερα  οι τέχνες. Η κοπιώδης και δημιουργική σχέση με την γη και την καλλιέπεια της, αλλά και κάθε μορφή δημιουργίας, υπήρξαν ιστορικοί χώροι μέσα από τους οποίους ο άνθρωπος αναζήτησε ουσιαστικά και εξέφρασε τον βαθύτερο πόθο του, να ενωθεί με τον Θεό του κάλλους, να γευθεί την υπέρτατη «ηδονή» με «κάτι» ή «κάποιον» που θα ξεπερνούσε τα όρια της τραγικότητας του κόσμου του. Αναζήτησε λοιπόν την ελευθερία του προσώπου του από τα δεσμά του χρόνου και του χώρου που τον οδηγούν με τελματικό τρόπο στον θάνατο.

Η δίψα αυτή του κάλλους και της ηδονικής εμπειρίας που γεύεται ο μύστης των θρησκειών, ο δημιουργός μιας καλλιτεχνικής έκφρασης, ο άνθρωπος που γενικότερα αναζητά την ομορφιά ως σώζουσα εμπειρία, ως μεταμορφωτική δύναμη στην ζωή του, έχει ως βαθύτερη ουσία της, την αναζήτηση του Θεού, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.

Όχι όμως τον Θεό των θρησκευτικών ιδεολογιών και των ανθρωπόμορφων περιγραφών, των θρησκευτικών νευρώσεων και ενοχών, του νόμου και του τύπου, της εξουσίας και της αμείλικτης παγερής ανώτατης αυθεντίας που περιορίζει την θεότητα στα μέτρα και στα μεγέθη αυτού του κόσμου, «κατ` εικόνα και καθ΄ ομοίωση» των δικών μας παθών και ποικίλων αναγκών. Αλλά ενός Θεού που φανερώνεται στο κάλλος της δημιουργίας Του ,στις ποιητικές υπάρξεις που τον αναζητούν με πάθος και πόθο.

Τι άλλο πραγματικά μπορεί να σημαίνει η ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση απ` την αγωνιώδη ερωτική ψηλάφηση της τελειότητας, του επέκεινα?

Ένας καλλιτέχνης δεν είναι ποτέ ολοκληρωτικά ικανοποιημένος από την τελική μορφή του έργου του, αλλά διαρκώς αναζητά τρόπους και μεθόδους νέας δημιουργίας ώστε να ξεδιψάσει την λαχτάρα του για το κάλλος, την ωραιότητα, την τελειότητα και την ομορφιά.

Συνειδητά ή ασυνείδητα η δίψα αυτή είναι δίψα του Απείρου Θεού. Του μόνου δημιουργού, Του μόνου καλλιτέχνη και ποιητή του παντός.

Η πλήξη, η θλίψη κι` αυτή η μελαγχολική οσμή στα μάτια των ανθρώπων, διαδηλώνει και ομολογεί περίτρανα ότι ο κόσμος αυτός, υποφέρει μέσα στην παραμόρφωση που επιφέρει πάνω του το κακό ως παρουσία επιλογής.

Πάνω σ` αυτή την υπαρξιακή ανάγκη δουλεύουν οι επιχειρήσεις της πλαστής ομορφιάς. Των χιλιάδων σήμερα ινστιτούτων, προγραμμάτων και μεθόδων απόκτησης του «κάλλους». Μιας ομορφιάς όμως, που είναι τραγικά ανίσχυρη να μιλήσει στα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς. Μιας πλαστότητας που δεν ενώνει την ανθρωπότητα μέσα στην μεθυστική του λάμψη και εμπειρία του ωραίου, αλλά την διαιρεί, την ενοχοποιεί, την κακοποιεί και την δεσμεύει στην δουλεία των πραγμάτων της.

Η τραγικότητα όμως της σύγχρονης πραγματικότητας είναι ότι ολοένα και περισσότερο οι λεγόμενοι άνθρωποι της εκκλησίας (για μένα άνθρωποι της θρησκείας) χάνουν αυτή την αίσθηση και την αναζήτηση, παύουν να κουβαλούν μέσα τους αυτή την εμπειρία.

Οι χριστιανοί δεν είναι πλέον φορείς αυτού του μυστηριακού βιώματος. Τα μάτια τους όπως είπε και σύγχρονος διανοητής είναι ολοένα και περισσότερο σκοτεινά δηλώνοντας την απώλεια της χαράς, του φωτός, του αγίου κάλλους.

Για αυτό και δεν αγαπούν, δεν ερωτεύονται δεν δημιουργούν, δεν αγωνιούν για τίποτα παρά μονάχα για ένα, την διατήρηση και την εξασφάλιση της ατομικότητας. Της εξουσίας, της ειδωλολατρικής αντικειμενικής αγιότητας, και της θεσμικής κατοχύρωσης.

Στην εκκλησία χάθηκε το συλλογικό, το κοινοτικό, η σύναξη της αρχαιότητας που μεταμορφώθηκε σε εκκλησιαστικότητα, η σύναξη της βασιλείας του Θεού και αποκάλυψη του επέκεινα.

Στην εκκλησία, εκτός τραγικά λιγοστών εξαιρέσεων, δεν παράγουμε πλέον πολιτισμό. Πολιτισμό που θα είναι καρπός εμπειρίας και βιώματος. Η αγιογραφία, η βυζαντινή μουσική και υμνολογία, η ξυλογλυπτική, η ναοδομία, είναι μια «παραγωγή» κακέκτυπης απομιμήσεως και εμπορευματοποιήσεως, που τις περισσότερες φορές δεν εκφράζει τίποτε απολύτως, δεν λέει τίποτα στην καρδιά του σύγχρονου ανθρώπου, που αναζητά όχι την μουσειακή διατήρηση ενός ενδόξου παρελθόντος, αλλά δύναμη ζωής, πρόταση ζωή που να νικά τον θάνατο.

Εισερχόμενοι σε` ένα ναό του 12ο -13ο αιών και σ` ένα σύγχρονο, δεν καταλαβαίνεις απλώς, αλλά αισθάνεσαι με όλο σου το είναι την έκπτωση του εκκλησιαστικού μας βιώματος. Νιώθεις ότι στον ένα χώρο υπήρξε γεύση του αιωνίου Είναι.

Αποτέλεσμα σχέσεως του φανερούμενου μυστηρίου του Θεού στην ανθρώπινη καρδιά. Είναι ψηλάφησης του αγίου κάλλους σ` ένα χώρο και μια κοινότητα, που γνώρισε την ωραιότητα, την ανεκλάλητη δια ανθρωπίνων ρημάτων ομορφιά, αλλά δια της γλώσσας των συμβόλων οντολογική πραγματικότητα.

Σήμερα ο πολιτισμός των χριστιανών είναι εικονικός, σχετικός, άκαρπος και ασαφής. Δεν ανιχνεύεται στις κοινωνίες των πολιτών ως δύναμη και φύραμα μεταμορφωτικής προοπτικής. Είναι εικονικό το κάλλος του, η δύναμη του, το βίωμα του, η θεολογία του. Γι` αυτό και δεν επηρεάζουμε κανένα απολύτως τομέα της ζωής του σύγχρονου κόσμου. Επίσης δε άνθρωποι ιδιαιτέρων χαρισμάτων δεν εισέρχονται πλέον στο χώρο της εκκλησίας. Δεν εμπνέονται από αυτή. Με αποτέλεσμα έμψυχο υλικό υψηλής ποιότητας που σε άλλες μορφές εκκλησιαστικού βίου εκφραζόταν μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία, σήμερα να βρίσκουν αλλού υπαρξιακό καταφύγιο και χώρους έκφρασης.

Η αλήθεια είναι ότι για δεκαετίες σταθήκαμε ως χριστιανικός κόσμος απέναντι από την τέχνη και τον πολιτισμό. Πολλές φορές μάλιστα στα πλαίσια ενός νευρωτικού ευσεβισμού πολεμήσαμε και γελοιοποιήσαμε τους εκφραστές της, δεν τους καταλάβαμε ή ίσως ποτέ δεν θελήσαμε να τους κατανοήσουμε. Ήρθε όμως η ώρα να αντιληφθούμε ότι η εποχή μας ίσως όσο καμιά άλλη έχει ανάγκη από το κάλλος. Την ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο. Διότι όπως είχε πει και ο Ντοστογιέφσκι «ο κόσμος θα χαθεί από ένα μεγάλο χασμουρητό». Αυτή η πλήξη και ανία, η ακηδία του ονείρου, και η απροθυμία για ασκητική απέκδυση του άσχημου και καταστροφικού είναι πλέον πραγματικότητα που παραμορφώνει την όντως φύση της ζωής.

Η θέση της εκκλησίας είναι κοντά σε όλους αυτούς οι οποίοι είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα λαχταρούν και επιζητούν το κάλλος το Άγιον που σώζει τον κόσμο. Είναι κοντά με όλους εκείνους που αναζητούν την ομορφιά, την ωραιότητα, την αγάπη που αντανακλάτε στην ζωή και τα πρόσωπα των ανθρώπων.

Ας κοιτάξουμε με μάτια ιλαρότητας και αγάπης την δίψα ενός κόσμου που ποθεί την ομορφιά και την αναζητά στην εκκλησία, ως ωραιωθείσα αγάπη.

 

ΠΗΓΗ: http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1381:2009-09-08-20-11-02&catid=22&Itemid=205

Ο «κόκκινος» Μπερτινότι στο Αγιον Όρος

Επίσκεψη «περισυλλογής και συμμετοχής» για τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, πρώην πρόεδρο της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης

 

Του Γιάννη Χρυσάφη

Δεν ήταν μια παρόρμηση της στιγμής ή μια ξαφνική απόφαση. Ηταν μια πρόσκληση – και συνάμα πρόκληση – που απευθύνθηκε στον Φάουστο Μπερτινότι πριν από τα Χριστούγεννα. Εμπνευστές της ο Σέρτζιο Βαλτσανία, διευθυντής του Ραδιοφώνου της ιταλικής δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης RAI και ο υπογράφων, έχοντας τη σύμφωνη γνώμη Αγιορειτών μοναχών. Ο Ιταλός πολιτικός, άθεος και κομμουνιστής (πρώην πρόεδρος του κόμματος της «Κομμουνιστικής Επανίδρυσης»), αλλά βαθύς γνώστης και μελετητής του επιστολικού έργου του Απόστολου Παύλου, δεν δίστασε ούτε στιγμή στην αποδοχή της πρόσκλησης.

Εξοπλισμένος με τη μοναδική αξιοπρέπειά του και τον ανυπόκριτο σεβασμό του στην όποια διαφορετικότητα των συνανθρώπων του και, βεβαίως, πολύ περισσότερο αν αυτοί είναι μοναχοί, εκδηλώνοντας συνάμα μια λελογισμένη περιέργεια να γνωρίσει όχι μόνο όσους απαρτίζουν αυτή τη μοναδική και μοναστική κοινωνία της Ορθοδοξίας, αλλά και το ιδιαίτερο καθεστώς που διέπει τη λειτουργία της, όρισε την επίσκεψή του στις 23 και 24 Φεβρουαρίου, πριν από δύο μήνες δηλαδή.

 Ηταν μια επίσκεψη που δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον τότε, παρόλο που έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Ωρες πριν από την αναχώρηση του προεδρικού αεροσκάφους από τη Ρώμη για τη Θεσσαλονίκη η απρόσμενη πτώση της ιταλικής κυβέρνησης του Ρομάνο Πρόντι, τίναξε στον αέρα το ταξίδι. Ο Φάουστο Μπερτινότι, τόσο στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου ως προέδρου της Ιταλικής Βουλής -που σημαίνει ο εκ των βασικών συνομιλητών του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας στις διεργασίες για την επίλυση της κυβερνητικής κρίσης- όσο και στο πλαίσιο του ρόλου του ως ιστορικού ηγέτη του Κόμματος της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης που μετέχει πλέον στον κυβερνητικό συνασπισμό, έπρεπε να παραμείνει στην έδρα του. Οι μέρες πέρασαν, αλλά η σκέψη για την πραγματοποίηση του ταξιδιού δεν έφυγε. Και μια και οι μονές που τον περίμεναν, με πρώτη από όλες εκείνη του Βατοπαιδίου στην οποία θα διανυκτέρευε και εκείνη της Σίμωνος Πέτρας που θα τον αποχαιρετούσε, είχαν ανανεώσει την πρόσκλησή τους, ο πρόεδρος της Ιταλικής Βουλής όρισε νέα ημερομηνία -αυτή τη φορά με απόλυτη μυστικότητα- το Σάββατο και Κυριακή, 21 – 22 Απριλίου.

Με το προεδρικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 το πρωί του Σαββάτου. Η Ιερά Επιστασία ήταν η πρώτη Αρχή του Αγίου Όρους που υποδέχθηκε τον Ιταλό πρόεδρο, έστω και αν η επίσκεψή του είχε χαρακτηρισθεί «ανεπίσημη». Στη λιτή αλλά ουσιαστική υποδοχή του Φάουστο Μπερτινότι εκ μέρους του Πρωτεπιστάτη στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Επιστασίας στις Καρυές, στους λόγους που εκφωνήθηκαν και τα δώρα που αντηλλάγησαν, οι δύο άνδρες, παρ' όλο που ο ένας έφερε το μοναχικό σχήμα και ο άλλος τον πολιτικό μανδύα, βρήκαν με ειλικρίνεια τον τρόπο να εκφράσουν την αλληλοεκτίμησή τους. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στην εκκλησία του Πρωτάτου, με την εικόνα του Αξιον Εστί, τις αγιογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου της Μακεδονικής Σχολής και το εικονοστάσι της Κρητικής Σχολής και με το λόγο της ξενάγησης του ίδιου του Πρωτεπιστάτη.

 

Άγνοια και θαυμασμός

 

Από τις Καρυές για τη Μονή Κουτλουμουσίου η πεζοπορία δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά της ώρας, αλλά ήταν αρκετά για να εκφράσει ο Ιταλός κομμουνιστής πολιτικός και ηγέτης τον θαυμασμό του όχι μόνο για την οξύνοια και ευρύνοια των μελών της Ιεράς Επιστασίας του Αγίου Ορους, αλλά και για το καθεστώς διοίκησης, διακυβέρνησης, αυτονομίας και συμβίωσης των 20 μονών του Αγίου Ορους, όπως με ιδιαίτερη προσοχή και λόγο σύνθεσης του εξήγησε ο Πρωτεπιστάτης.

Με ειλικρίνεια ομολόγησε την άγνοια που είχε για το Αγιον Ορος. Είχε φαντασθεί μάλλον ένα μοναστικό κέντρο, μια απροσδιόριστη έκταση εδάφους, σαφώς πολύ πιο μικρή από αυτήν που καταλαμβάνει στην πραγματικότητα το Αγιον Ορος, με τα 20 μοναστήρια διατεταγμένα σε μια περιμετρική χωροθέση και, φυσικά, σε μια ημιαστική ή και αγροτική περιοχή με οικισμούς. Ολα αυτά ανατράπηκαν βλέποντας την μήκους 50 χιλιομέτρων και πλάτους μέχρι 10 χιλιομέτρων χερσόνησο, χωρίς, βέβαια, χωριά και πολιτείες. Αλλά εκείνο που τον εξέπληξε ακόμη περισσότερο ήταν οι μοναχοί, έστω και αυτούς τους υψηλά ιστάμενους που συνάντησε: Οχι κάποιους μονοκόμματους φανατικούς, οπισθοδρομικούς στη γνώση και τη νοοτροπία, αλλά άτομα με βαθιά πίστη, γνώση και -κυρίως- σεβασμό στη διαφορετικότητα που είχαν απέναντί τους. Και επειδή και ο ίδιος προσυπέγραφε και για τον εαυτό του αυτό το προφίλ, ταυτίσθηκε αμέσως με τους Αγιορείτες μοναχούς.

 

Με τον παλιό αντάρτη

 

Φθάνοντας στη Μονή Κουτλουμουσίου, ο πρόεδρος και η συνοδεία του στάθηκαν για λίγη ώρα στην πρώτη μονή της αγιορείτικης περιοδείας τους. Η ξενάγηση δυστυχώς ήταν σύντομη, γιατί ο επόμενος σταθμός, λίγα μόλις μέτρα έξω από τον περίβολο της Μονής, το Κελί του Ραβδούχου με τις παλαιότερες αγιογραφίες του Αγίου Ορους, εκείνες των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του 11ου αιώνα, μας περίμενε. Ορθιος στην πόρτα και με ένα διακριτικό χτύπημα της καμπάνας υποδέχθηκε τον Φάουστο Μπερτινότι ο Γέροντας Ιωαννίκιος, πρώην κομμουνιστής αντάρτης.

Η συνάντηση ήταν συγκινητική: Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, κοιτάχθηκαν στα μάτια, σαν να ήταν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι. Ο Γέροντας τον οδήγησε στο κελί, τον ξενάγησε στην εκκλησία, τον έβαλε να καθίσει στην κεφαλή του τραπεζιού, παραχωρώντας δηλαδή τη θέση του, του έφερε και καμπανάκι «για να αισθάνεται σαν το σπίτι του, στο έδρανο του προεδρείου της Βουλής». Και είπαν πολλά, με τη συνοδεία -όχι τη βοήθεια- αρκετού τσίπουρου, φτιαγμένου από τα χέρια του Γέροντα.

Η δεύτερη «τη τάξει» μεγάλη μονή του Ορους, η Μονή Βατοπαιδίου, επιφύλαξε στον Ιταλό πολιτικό υποδοχή αντάξια της φήμης και των δύο. Ο ηγούμενος Εφραίμ δεν φείσθηκε λόγων στην έκφραση της εκτίμησής του και ο Φάουστο Μπερτινότι με δυσκολία έκρυβε τη χαρά του και το θαυμασμό του για όσα εκδηλώνονταν μπροστά του. Η επίσκεψη και η ξενάγηση στο σκευοφυλάκειο που λεηλάτησαν πριν από 700 χρόνια οι Καταλανοί πειρατές και αποκατέστησε «εν είδει» αποζημίωσης πριν από ένα χρόνο η σημερινή Κυβέρνηση της Καταλωνίας, ήταν το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού του που εξέφρασε στον ηγούμενο, συνάμα με την εκτίμηση και τον σεβασμό προς τους μοναχούς, συμμετέχοντας σε όλες τις ακολουθίες, από εκείνη του Εσπερινού, στην Αγρυπνία που συνέπεσε και τη μεγάλη λειτουργία της Κυριακής το πρωί, την οποία παρακολούθησε ολόκληρη.

 

Μονή Ιβήρων, Μυλοπόταμος

 

Η επίσκεψη την Κυριακή συνεχίσθηκε στην τρίτη «τη τάξει» Μονή Ιβήρων, με τους μοναχούς να ξεναγούν τον πρόεδρο στο παρεκκλήσι της Πορταΐτισσας, όπου φυλάσσεται η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας με τη μοναδική ιστορία, και στη συνέχεια -ύστερα από ηθελημένη πεζοπορία 45 λεπτών- στο Κελί του Αγίου Ευσταθίου, στο Μυλοπόταμο, όπου οι Γέροντες Επιφάνιος και Ιωακείμ παράγουν το μοναδικό κρασί του Μυλοπόταμου. Βεβαίως, εδώ η ξενάγηση προσέλαβε περισσότερο το χαρακτήρα γευσιγνωσίας, παρά λόγου, πράγμα απόλυτα λογικό όταν βρίσκεσαι σε αμπελώνα του Αγίου Όρους.

 Τελευταίος σταθμός η Μονή Σίμωνος Πέτρα. Μοναδική σε ουσία περιεχομένου η συνομιλία του Ιταλού προέδρου με τους Γέροντες της Μονής, που κορυφώθηκε με την πρόσθεση στην ομήγυρη του ηγουμένου Ελισσαίου (απόσπασμα της οποίας παραθέτουμε χωριστά). Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στην εκκλησία, την τράπεζα και κυρίως στην πλουσιότατη σε τόμους και εξοπλισμό Βιβλιοθήκη της Μονής, ενώ ο πρόεδρος πρωτοτύπησε στην αναχώρησή του, πηγαίνοντας στον αρσανά (λιμανάκι) της Μονής με τα πόδια.

 

Ενας διάλογος για την παράδοση και την τεχνολογία

 

Ο διάλογος ανάμεσα στον ηγούμενο της Σιμωνόπετρας, πατέρα Ελισσαίο, και τον πρόεδρο της ιταλικής Βουλής, Φάουστο Μπερτινότι, στο μοναδικό μπαλκόνι της Μονής πάνω στον θεόρατο βράχο, έκοψε την ανάσα – και όχι βέβαια εξαιτίας του ύψους.

Μπερτινότι: Είναι εντυπωσιακό, τουλάχιστον σε μένα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζετε τη χιλιόχρονη παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Αποτέλεσε έκπληξη σε μένα, διότι περίμενα και πίστευα ότι θα δω και θα βρω κάτι διαφορετικό. Είχα τον φόβο ότι αν οι νέες τεχνολογίες έχουν κάποια σχέση με αυτό τον τόπο, αυτή η σχέση μπορεί να είναι η ταύτιση με τον σατανά.

Ελισσαίος: Άλλοι μας κατηγορούν ως προοδευτικούς, άλλοι ως εισάγοντες καινά δαιμόνια. Πρέπει να βρούμε τη σωστή χρήση για τις τεχνολογίες που εισάγουμε ή χρησιμοποιούμε. Εμείς ήμαστε τυχεροί εδώ στη Σιμωνόπετρα που είχαμε ως πνευματικό πατέρα και οδηγό τον Γέροντα Αιμιλιανό. Μας δίδαξε να κάνουμε διακριτή χρήση και ένταξη στον χώρο των τεχνολογιών. Ναι στην ταχύτητα, αλλά όχι στην απώλεια του χρόνου. Θέλουμε την ταχύτητα αλλά όχι εις βάρος της περισυλλογής του πνεύματος. Είναι μια σκληρή πάλη στην οποία κάνουμε λάθη, αλλά μπορούμε και διορθωνόμαστε από αυτά. Πρέπει να πω ότι η χρήση της τεχνολογίας μάς οδηγεί και στις πηγές της γνώσης. Αλλά ο σκοπός μας δεν είναι η επίτευξη της απόλυτης γνώσης ή -ακόμη χειρότερα- το κέρδος. Ο αγώνας μας είναι να βρεθεί το μέτρο με τελικό προορισμό τον άνθρωπο. Δεν πρέπει, συνεπώς, να αδικείται ο άνθρωπος, και πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να επικοινωνεί με τον Θεό. Αυτό να μην εκληφθεί ως υποχρέωση, αλλά ως δικαίωμα. Έτσι ερμηνεύονται όλα, για ποιο λόγο υπάρχει η θρησκεία, το Αγιον Όρος, το μοναστήρι.

Μπ.: Ευχαριστώ για τις απαντήσεις. Πειστικές και αποτελεσματικές. Η τεχνολογία υπηρετεί τελικά τον Θεό ή τον σατανά; Μάλλον χρησιμεύει στον σατανά, εκτός αν καταφέρουμε να θέσουμε τον άνθρωπο στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Εγώ, όμως, που ζω στον καπιταλισμό της Ιταλίας, είμαι λιγότερο αισιόδοξος για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ελ.: Να ζήσουμε τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον σοσιαλισμό. Οταν εμείς ήρθαμε στη Σιμωνόπετρα βρήκαμε μόνο πέντε γέροντες. Εκείνοι οι πέντε κράτησαν μιαν αλήθεια στα ερείπια της Μονής. Ήταν η αλήθεια της βάσης που οικοδομήσαμε εμείς. Ένας πρόεδρος με τις δικές σας βάσεις μπορεί να κάνει περισσότερα.

Φάουστο Μπερτινότι: Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός

– Κύριε πρόεδρε, δύο ολόκληρες ημέρες στο Αγιον Όρος, ποια είναι η προσέγγισή σας στο γεγονός;

– Μια από τις πιο βασικές διαπιστώσεις μου είναι ότι ανάμεσα στον ουρανό και τη γη υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα θα μπορούσα να φαντασθώ εγώ ή κάποιος άλλος σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε.

– Τι ήταν εκείνο που σας εντυπωσίασε περισσότερο;

– Κάτι εκπληκτικό: Η σχέση που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε μια υπερχιλιετή παράδοση -την οποία εδώ περιφρουρούν με επιμονή, με αυτά τα μοναστήρια που ίδρυσαν εδώ και αιώνες και φροντίζουν με τόσο ζήλο- και τη σύγχρονη τεχνολογία, την οποία εδώ χειρίζονται καθημερινά και έρχονται σε επαφή.

Οργάνωση και παράδοση

– Ποιο είναι το πολιτικό μήνυμα που έρχεται στο μυαλό σας εδώ;

– Με εντυπωσίασε η πολιτική οργάνωση της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Ορους, με την έννοια του τρόπου διακυβέρνησης και του καθεστώτος διοίκησης και αυτονομίας τόσο της κεντρικής εξουσίας όσο και των μονών ως ανεξάρτητων και αυτόνομων θεσμών μέσα στο Αγιον Όρος. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλοι οι θεσμοί υπακούουν εδώ στο ιστορικό νόημα της παράδοσης.

– Να ρωτήσω και κάτι που αφορά εσάς: Ποιος ήταν ο προσωπικός λόγος που σας έφερε εδώ;

– Πρέπει πάντα να γνωρίζεις και να μαθαίνεις το τι συμβαίνει γύρω σου. Να αποδέχεσαι ότι όλος ο κόσμος είναι πια πολύ κοντά, δίπλα σου, και φτιαγμένος με όλες τις πτυχές της διαφορετικότητας. Η περιέργεια είναι πλέον πολιτισμός.

– Και ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μήνυμα που θέλουν να εκπέμψουν οι μοναχοί του Αγίου Όρους;

– Δύσκολο να το πω εγώ. Έχω την εντύπωση ότι θέλουν να περιφρουρήσουν μια παράδοση. Και όταν αυτή η παράδοση συμβαδίζει με την ειρήνη που βασιλεύει εδώ, έχω τη γνώμη ότι καλώς πράττουν. Ειδικότερα, όταν διαφυλάττουν και μια στέρεη πίστη.

 

Η Αριστερά σήμερα

 

– Κύριε πρόεδρε, θα μου επιτρέψετε μια πολιτική ερώτηση, παρά το γεγονός ότι ο νέος και υψηλός θεσμικός ρόλος δεν αφήνει πολλά περιθώρια να μιλήσουμε για την κυβέρνηση Πρόντι, την εσωτερική και διεθνή πολιτική κατάσταση και τους Έλληνες συντρόφους σας. Ποιος ο ρόλος της Αριστεράς στον κόσμο σήμερα;

– Ο ρόλος της Αριστεράς, την οποία αποκαλώ νέα αριστερά και την ταυτίζω με το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, είναι ότι έξω από τις εμμονές της ιδεολογικής ορθοδοξίας μπορεί να προχωρήσει στην οικοδόμηση ενός νέου λαϊκού και αριστερού ευρωπαϊσμού με στόχο μια άλλη Ευρώπη. Ειδικότερα, από τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος αντιμετωπίζει μια κρίση της πολιτικής και της πολιτικής της Αριστεράς. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό που πρέπει να καλυφθεί, μια μεταρρύθμιση που πρέπει να αναληφθεί. Αυτό το έργο πρέπει να αναλάβει το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

 

ΠΗΓΗ:  Copyright:  http://www.kathimerini.gr, Ημερομηνία : 13-05-2007,

http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_12_13/05/2007_226565

Μετανεωτερικότητα και Ελευθερία:

Επιστημολογικές και Πολιτιστικές Ασυνέχειες

 

Του Γιώργου Παύλου

 

 

Πραγματικά κανείς, όταν καλείται να μιλήσει γι' αυτά τα πράγματα, δεν ξέρει καμιά φορά από πού ν' αρχίσει ή τί να πρωτοπεί, γιατί όντως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα γεγονός ουσιώδους σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται να μιλήσουμε για το χρόνο και για τον κόσμο, και όταν πρόκειται να μιλήσουμε για έναν πολιτισμό, όπως είναι αυτός ο πολιτισμός που κουβαλάει αυτός ο τόπος. Εννοούμε δε το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό διότι, εάν άλλα είδη πολιτισμών θέλουν να αναγκάσουν τον κόσμο να υποταχθεί σε μια γενική μορφή ή δομή, σ' ένα γενικό πλαίσιο, τούτος ο πολιτισμός που κουβαλάμε στις πλάτες μας ως Έλληνες είναι κάτι το ανάποδο: θέλει να σώσει το επιμέρους, θέλει να αναδείξει τα ελάχιστα και τα μηδαμινά αυτά για τα οποία όσοι ασχολούνται με τις μεγάλες ιδέες θεωρούν ασήμαντα να ασχοληθούν. Τούτος ο πολιτισμός, λοιπόν, είναι ένα μοιρολόι του συγκεκριμένου, του ελάχιστου, του ασήμαντου, του εφήμερου, γι' αυτό και είναι δύσκολος πολιτισμός.

Κατ’ αρχάς, να αναφέρω κάποιες συγκεκριμένες μνήμες που μας βοηθούν να αναμετρηθούμε μ’ έναν τόπο και μ’ έναν τρόπο όπως είναι ο δικός μας τόπος και τρόπος και που μας πάει πολύ μακριά και προς το παρελθόν και προς το μέλλον.

Πριν λίγες μέρες ήμουν αναγκασμένος να παρακολουθήσω ένα γεγονός σ’ ένα σχολείο που μου έχουν ζητήσει να είμαι επιστημονικός υπεύθυνος, κι εκεί έζησα ένα στιγμιότυπο που νομίζω ότι αξίζει να σας το πω. Ένα παιδί της Α' Γυμνασίου δημιουργούσε προβλήματα, κούραζε τους δασκάλους του και αναγκάστηκε ένας καθηγητής του να το φέρει στους συντονιστές αυτού του σχολικού προγράμματος. Ένας συντονιστής, ένας δάσκαλος – από πόνο ο ίδιος για τις αταξίες του μικρού – του τράβηξε τα αυτιά, τον χαστούκισε επειδή δεν ήταν υπάκουος, και εγώ είδα το παιδί αυτό να κλαίει. Ένα παιδί με ξανθά μαλλιά, με πρόσωπο φωτεινό. Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, δεν ήθελα να σταματήσω την επέμβαση αυτή του δασκάλου μπρος σε όλους τους άλλους μαθητές. Μετά το πήρα παράμερα, κατεβήκαμε κάτω και το κράτησα στην αγκαλιά μου, το χάιδεψα και το φίλησα. Μιλήσαμε λίγο και μου είπε ότι είναι ορφανό, ότι ζει με τον παππού του και τη γιαγιά του. Του έλεγα ότι είναι καλό να αρχίσει να μαθαίνει γράμματα και πολλά παρόμοια. Μου έλεγε συνεχώς κλαίγοντας: «Ναι, κύριε. Ναι, κύριε». Ένα μικρό παιδί ορφανό, αδύναμο, χτυπημένο από τη μοίρα του σ' έναν κόσμο ψυχρό, αδιάφορο, αφιλόξενο. Εν τέλει μία ύπαρξη μερική και ατομική μέσα στον κόσμο – τον ιστορικό. Ένα δάκρυ ξεχασμένο στο χρόνο και την ιστορία που κρίνει τον κόσμο και την ιστορία.

Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για μένα προσωπικά, αλλά νομίζω ότι φανερώνει και το δικό μας δρόμο ως Έλληνες και ως ανθρώπους. Ότι σ' αυτό το εφήμερο, το συγκεκριμένο σώμα το απτό, μπορεί κανείς να συναντάει κάτι απερίγραπτο, κάτι το μέγιστο που αναμετράει τους χώρους και τους χρόνους, που μας βάζει μπροστά σ' ένα συμβάν, σ' ένα σημείο, και  ταυτόχρονα μας σταματάει μπρος στο αδιάβατο της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο έτσι εύκολα εμείς.

 

Αυτό το γεγονός, αυτή η συνάντηση με το εφήμερο – τουλάχιστον στην τραγική στιγμή του – μου θύμισε κάτι από την περιοχή της Τέχνης, που θα το ξέρετε ίσως πολλοί από σας. Σας το αναφέρω, γιατί νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό. Θυμάστε την ταινία Τσαμπ – Ιταλού σκηνοθέτη – όπου ένα παιδί που ζει με τον πατέρα του, πρώην αθλητή του μποξ, ο οποίος μετά τις δόξες πλέον αρχίζει να γερνάει εργαζόμενος ως απλός εργάτης στον ιππόδρομο, ενώ η μητέρα του που αποφάσισε να ζήσει μια μεγάλη ζωή μ’ έναν σπουδαίο άνθρωπο, παίρνει για λίγο το παιδί μαζί στο πλούσιο σπίτι της. Το παιδί δεν αντέχει και επιστρέ­φει στον πατέρα του. Αναζητώντας τον πατέρα του φθάνει σ' έναν άδειο χώρο φωνάζοντας διαρκώς και με αγωνία το όνομά του. Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία είναι μια από τις συγκλονιστικές στιγμές που μπορεί να παρουσιάσει η Δυτική Τέχνη. Ίσως εμείς, μέσα από την εμπειρία του δικού μας τρόπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα στοιχεία. Διότι είναι αυτή η εμπειρία της κοσμικής ορφάνιας, που μόνο ο άνθρωπος ως ενσυνείδητο ον μπορεί να βιώσει μ' έναν τρόπο που τον οδηγεί, ώστε ο ίδιος να αναλάβει την ευθύνη για όλον τον κόσμο, αλλά όχι με μια καρικατούρα μετασχηματισμού του Κόσμου και της Ιστορίας, αλλά με μια ευθύνη που πάει πολύ μακριά. Ο άνθρωπος αγωνιά και αισθάνεται ευθύνη για ολόκληρο τον κόσμο και το σύμπαν. Αυτή είναι η εμπειρία της απουσίας που και ο Σάρτρ περιγράφει έτσι έντονα.

 

Άλλο ένα στιγμιότυπο πάλι από την τέχνη, νομίζω ότι μας βοηθά να μπούμε σε μια περιοχή, όπου ορίζονται τα πράγματα μόνα τους και αυτομάτως χωρίς να κουραζόμαστε. Είναι αυτή η στιγμή που στο έργο Σολάρις του Ταρκόφσκι μία κοπέλα που είναι βασικά η υλοποίηση της μνήμης ενός εκ των ηρώων, μέσα σε έναν περίεργο πλανητικό χώρο αναγκάζεται να παρακαλεί τους ιπιστήμονες να της επιτρέψουν να ζήσει μαζί τους, γιατί όπως ισχυρίζεται αυτή η υλοποιημένη μνήμη-άνθρωπος επιθυμεί, νιώθει, αισθάνεται, διψάει, πονάει και τα λοιπά. Οι επιστήμονες της λένε ότι δεν υφίσταται, δεν υπάρχει, και ότι απλώς είναι μια υλοποιημένη μνήμη από νετρόνια.

 

Νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα μας πηγαίνουν στην καρδιά αυτού του πολιτισμού που κουβαλάμε. Γιατί προσωπικά, αισθάνομαι ότι μετανεωτερικότητα σημαίνει επανεύρεση αυτού του τρόπου που μας ξανακάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Μας δίνει θάρρος να μη φοβούμαστε να είμαστε αυτό που είμαστε.

 

Όντως η διάνοια του ανθρώπου νεκρώνει τον κόσμο. Όντως τα συγκεκριμένα όντα σ' έναν πολιτισμό που δομείται σήμερα όλο και πιο πολύ απρόσωπα χάνουν τη σημασία τους. Γίνονται απλώς μια ύλη, μια μορφοποίηση μιας γενικής ιδέας. Αυτό θα πει κανείς ότι είναι ένας ανάστροφος πλατωνισμός. Ο Πλάτωνας φαντάζεται το νοητό κόσμο, εμπνέεται το νοητό κόσμο των ιδεών για να σώσει – όσο γίνεται – τον εφήμερο κόσμο, τον κόσμο των σωμάτων, τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο της γενέσεως και της φθοράς. Βέβαια, αναγκάζεται να παραδεχθεί όπως όλος ο ελληνικός πολιτισμός την εμπειρία της ανάγκης: ότι τούτος ο κόσμος έχει μέσα του μια τραγικότητα. Βρίσκεται στην περιοχή της ανάγκης. Αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ταύτιζαν με αυτό που ονομάστηκε ύλη.

Αιτία της ανάγκης και της γενέσεως και της φθοράς είναι ένας υλικός φορέας, ο οποίος από τη φύση του υπόκειται σε μία διαρκή κίνηση, σ' ένα «γίγνεσθαι» και δε μπορεί να περάσει στην περιοχή του «είναι». Γι' αυτό και τα εφήμερα όντα, τα συγκεκριμένα, τα αισθητά δεν μπορούν να είναι όντα όντως. Αυτό που έχει σημασία είναι το γένος, η ιδέα που στέκεται στο νοητό τόπο και έχει αιωνιότητα. Αλλά ο Πλάτωνας ερμηνεύεται από την Ευρώπη ανάποδα, γιατί η Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει σε μεγάλο βαθμό – και αυτό δεν είναι μια αλαζονική δική μας κρίση, αλλά είναι μια ταπεινή αίσθηση κατανόησης των τρόπων.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τον τρόπο του βλέπειν και οράν που εισήγαγε ο δικός μας πολιτισμός. Δηλαδή, ο Πλάτωνας δεν δημισυργεί έναν νοητό κόσμο ιδεών, επειδή αντιμάχεται την ύλη και το σώμα, – αλλά αγωνίζεται με τον τρόπο του να σώσει όσο γίνεται τον κόσμο τον εφήμερο. Γι' αυτό βλέπει κανείς αυτήν την εμπειρία του κάλλους, της ωραιότητας και της ομορφιάς να είναι βασικό συστατικό του αρχαιοελληνικού κόσμου. Αυτή η ομορφιά και η ωραιότητα και το κάλλος δεν αναφέρεται απλώς σ' έναν κόσμο νοητό, αλλά έχει να κάνει με τούτον τον κόσμο, το συγκεκριμένο, τον εφήμερο.

Απ' την άλλη μεριά, η Ευρώπη αδυνατεί να δει και να αναγνωρίσει τον ελληνικό τρόπο στην πληρότητά του, διότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας δύσκολος τρόπος. Χρειάζεται κανείς να σταματήσει στα εφήμερα, να σταματήσει την πρόοδο και την κίνηση κατ’ αρχάς, η οποία δεν είναι όντως συνάντηση. Είναι ένα προσπέρασμα του κόσμου και των πραγμάτων. Ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος χασομεριού. Ένας ιδιότυπος τρόπος να χασομερούμε μέσα στον κόσμο. Κατ' άλλον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι ο ελληνικός τρόπος είναι ένας τρόπος παραγωγής γόνιμης τεμπελιάς. Μιας απραξίας εξωτερικά που ταυτοχρόνως είναι η κατεξοχήν πράξη. Διότι, στους Έλληνες η πράξη δεν είναι απλώς η κατασκευή τεχνικών έργων, αλλά πράξη πρωτίστως είναι η σύνολη πράξη της πόλης ως κοινωνικό γεγονός.

 

Η πράξη δηλαδή δεν είναι να φτιάξουμε μηχανές, αλλά το πώς στην πόλη θα συναντηθούν οι πολίτες. Αυτό είναι το δύσκολο του ελληνι­κού κόσμου και τρόπου που ακόμη κι εμείς σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε, γιατί το γεγονός της συνάντησης των πολιτών στην περιοχή της πόλης είναι μια ξεχασμένη υπόθεση. Είναι ένα γεγονός τόσο συγκλονιστικό και γι' αυτό και τόσο αφανές ή τόσο ξεχασμένο. Είναι μια εορτή με την οποία πλέον αδυνατούμε να αναμετρηθούμε. Θα πρέπει όντως να περάσουμε σε μία μεταμοντέρνα αντίληψη για να μπορέσουμε να αφήσουμε αυτήν την εορτή να αναδυθεί μέσα από τα κρύφια της καρδιάς μας και να μη φοβηθούμε τη διάνοια, να μη φοβηθούμε το επιστημονικά ορθό. Αυτό που η κοπέλα στο Σολάρις έλεγε στους επιστήμονες, δηλαδή το έλεγε στη διάνοια-τη διάνοια ως εννοιοκρατία: «Αφήστε με να ζήσω μαζί σας». Και η επιστήμη, η διάνοια απορρίπτει τη ζωή ως συγκεκριμένο και απτό γεγονός.

 

Στην περιοχή της πόλης λοιπόν ο Σωκράτης – και αυτό δεν μπορεί να το ερμηνεύσει η Ευρώπη – ενώ δεν έχει τίποτε να πει, τίποτε να διδάξει, γιατί δεν ξέρει τίποτε, ενώ δεν είναι σίγουρος για τη μετά θάνατον αιωνιότητα, χασομεράει διαρκώς στην αγορά της πόλης προκειμένου να κάνει τους συμπολίτες του καλύτερους, να τους διδάξει, να τους σώσει. Αυτό είναι αντιφατικό. Αν δεν έχεις μια αλήθεια γενική, αν δεν έχεις μια θεωρία καθολική, πώς μπορείς τότε να σώσεις την πόλη; Τί είδους σωτηρία είναι αυτή που εισάγει ο Σωκράτης, όταν ο ίδιος λέγει ότι δεν γνωρίζει τίποτε και ότι ακόμη δεν είναι σίγουρος για μια αιωνιότητα; Τουλάχιστον αν είχε να τους μιλήσει για έναν μεταθανάτιο παράδεισο, τότε θα μπορούσε να τους τον επιβάλλει, ως έναν καθολικό νόμο, όπως ακριβώς προσπαθεί να τον επιβάλλει ένας ορισμένος τρόπος αντίληψης του κόσμου και της ζωής εδώ και μερικούς αιώνες και εννοώ τον ορθολογικό και νοησιαρχικό τρόπο, δηλαδή τον τρόπο της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού.

 

Για να κατανοήσει κανείς το Σωκράτη θα πρέπει να μπορεί να ζει αυτήν τη διαχρονική εμπειρία, αυτόν τον τρόπο του να συναντάει τον κόσμο ως φως και ως ταξίδι. Γιατί ο Σωκράτης εισάγει ακριβώς ως πολιτικό γεγονός όχι μία σκοπιμότητα άλλη μεταφυσική, παρά μόνο αυτό καθαυτό το γεγονός της συνάντησης. Εδώ, είμαστε μεταμοντέρνοι, είμαστε νεωτεριστές. Εδώ, σ' έναν τρόπο που ακόμη οι άλλοι δεν έφθασαν, αναμένουμε όντως την Ευρώπη και τον κόσμο, αναμένουμε τους ανθρώπους, αν δεν έχουν βαρεθεί πια αμετάκλητα τη ζωή, αν δεν έχουν αποφασίσει αμετάκλητα να είναι γερασμένοι. Αναμένουμε τους ανθρώπους, τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή αυτή, όπου η συνάντηση δεν εντάσσεται σε καμιά άλλη σκοπιμότητα πέρα από αυτό καθ' εαυτό το γεγονός της συνάντησης. Ούτε ακόμη τη σκοπιμότητα ενός παραδείσου ορατού ή αόρατου.

 

Αυτό είναι το καίριο σημείο αυτού του πολιτισμού και αυτού του τόπου. Είναι το γεγονός της συνάντησης με τα όντα τα συ­γκεκριμένα, με τα όντα τα εφήμερα, αυτό που ο Αριστοτέλης προσπάθησε να πει: «Τάδε τι». Βέβαια, δεν μπόρεσε ούτε ο Αριστοτέλης να πει εν τέλει αυτό το πράγμα, γιατί για να μπορέσει κανείς να το πει θα πρέπει να έχει διαπεράσει όλη την περιοχή της τραγικότητας και να 'χει βγει στην πόλη πια του ονόματος. Κι εδώ αναδεικνύεται η σημασία του Βυζαντινού (ελληνορω­μαίικου) πολιτισμού, διότι οδηγεί τον αρχαίο κόσμο και τον αρχαίο ελληνισμό στην περιοχή του ονόματος. Γι' αυτό κουβαλάμε έναν δύσκολο πολιτισμό. Ίσως και εμείς βαρεθούμε κάποια στιγμή να τον κουβαλάμε. Ίσως αποφασίσουμε να γίνουμε προ­οδευτικοί. Ίσως αποφασίσουμε να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο. Αλλά για όσους έχουν σταματήσει μπροστά στα πράγματα, για όσους δεν θέλουν να είναι πετυχημένοι σ' αυτόν τον κόσμο, τότε αναδύονται κάποιες εμπειρίες. Αναδύονται κάποιες αισθήσεις και κάποιες μνήμες. Τότε η μνήμη γίνεται μέτρο της πραγματικότητας. Τότε η μνήμη κρίνει τα πράγματα. Μια γραμμική αντίληψη περί του χρόνου – παρελθόν, παρόν, μέλλον ­ που στην ουσία είναι ένας μηδενισμός του χρόνου, με όρους επι­στημονικούς θα έλεγα ότι είναι ένα είδος αχρονικότητας και ανιστορικότητας, που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό.

Αντίθετα τούτος ο τόπος κουβαλάει έναν χρόνο γεμάτο. Κουβαλάει μια Ιστορία γεμάτη, που είναι ακριβώς η περιοχή της μνήμης των συγκεκριμένων και των απτών όντων. Έτσι, ο Οδυσσέας γίνεται μέτρο αυτού του τρόπου και τόπου, γίνεται μέτρο καθ' όσον αφήνει την περιοχή της προόδου και την περιοχή του γενικού καλού και της γενικής αλήθειας, την περιοχή της υποκειμενικότητας που είναι η περιοχή της Καλυψούς και οδεύει δια των υδάτων στην περιοχή του ονόματος, στην περιοχή του εφήμερου, του ιστορικού. Αφήνει την ανιστορικότητα, τη θεϊκή Καλυψώ, τη Θεά που του παρέχει άφατες χαρές, ατελείωτες και αιώνιες, αλλά ιδεοληπτικές ηδονές, χάριν του συγκεκριμένου και του εφήμερου και διακινδυνεύει αυτήν ακριβώς την καθολική, αλλά ιδεοληπτική αλήθεια.

 

Αυτός ο πολιτισμός που οδεύει προς το συγκεκριμένο με σάρκα και οστά, με όνομα και ταυτότητα είναι ένας δύσκολος πολιτισμός. Είναι ένας πολιτισμός εξαρχής μετανεωτερικός. Αυτός ο πολιτισμός παράγει μια ανοιχτή οντολογία για την οποία δεν θα πω τώρα πολλά, αλλά που τουλάχιστον η επιστήμη σήμερα όλο και περισσότερο μας δείχνει πόσο δίκαιο είχαν όσοι μίλησαν για τα όντα στη διαχρονικότητα του ελληνικού τρόπου με τον τρόπο που μίλησαν.

 

Για όσους αναμετρήθηκαν με την εμπειρία του «είναι» των όντων έτσι που αναμετρήθηκαν: ως μοιρολόι και ως εορτή, ως συνάντηση επώδυνη και ταυτοχρόνως χαρμόσυνη. Εισάγει και μας μυεί σε μια γνωσιολογία που είναι εικονολογική γνωσιολογία. Είναι γνωσιολογία που άπτεται της οντολογίας, που έχει μέλλον και είναι εικονολογική, δηλαδή δεν υποκαθιστά τον κόσμο και τα όντα με έννοιες, αλλά με ζώσες εικόνες που σώζουν τα όντα, που σέβονται το χρόνο, που σέβονται το εφήμερο. Μια ανθρωπολογία που είναι πια αυτό που θα έλεγε κανείς η οντολογία της νοσταλγίας, της νοσταλγίας του άλλου ως το εφήμερο. Αυτό που γίνεται μέτρο του καθημερινού μου μηδενισμού. Αυτό που με επαναγάγει στην περιοχή του Είναι. Αυτό είναι μια ανοιχτή ανθρωπολογία. Είναι μια αναμέτρηση με το μέλλον και είναι ένας τρόπος που ακριβώς συνθέτει μαζί με την οντολογία και τη γνωσιολογία έναν πολιτισμό που είναι αυτό που θα σώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, με την έννοια πια όχι μιας αφηρημένης καθολικής σωτηρίας, αλλά με την ανάδειξη του γεγονότος της πόλης, ως συνάντηση πολιτών με όνομα και ταυτότητα, όπου η οικονομία δεν θα είναι μια ολοκληρωτική υπόθεση υποκειμενικού παραδείσου.

 

Εξάλλου, η Σχολαστική Θεολογία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενοποίηση του κοινωνικού και πολιτικού βίου σε ένα οι­κονομικό κερδοσκοπικό και ατομικό γεγονός, αφού ο Θεός είναι απλώς ένα αντικείμενο (και ο κόσμος είναι ένα αντικείμενο) που εξυπηρετεί μια υποκειμενική αυτάρκεια. Αντίθετα στην ελληνική πόλη η οικονομία γίνεται πια περιοχή δώρου και χαρίσματος. Παράγουμε ακριβώς για να δωρίζουμε τους εαυτούς μας και αυτό που παράγουμε είναι το δώρο προς τους άλλους.

 

Ενδεχομένως το γεγονός της οικονομίας ως δώρο υποπτεύθηκε λίγο ο Μάρξ, αλλά δεν μπορούσε να το παρακολουθήσει σ' αυτήν τη συγκλονιστική περιοχή της εμπειρίας του άλλου και της πόλης, όπου η οικονομία πια δεν είναι υπόθεση υποκειμενικότητας και ατομικής αυτάρκειας, αλλά αντίθετα όπου αναστρέφεται πια η πενία του πλούτου στον πλούτο της πενίας. Η παιδεία έτσι δεν είναι μια παιδεία αντικειμενοποίησης των πάντων, αλλά μια παιδεία που μας οδηγεί και μας επαναφέρει στην περιοχή του ανοιχτού πολιτισμού, της ανοιχτής ανθρωπολογίας. Σ’ αυτό που γίνεται πλέον νοσταλγία του εφήμερου, του συγκεκριμένου. Σ' αυτό που έχει όνομα και ταυτότητα.

 

(Αρχική) πηγή: ηλ. επεξεργασία antifono.gr, Ανάμεσα σε δύο κόσμους, εκδ. Ανιχνεύσεις, ΣΕΤΜΘ, 1998

 

 

ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 23 Σεπτέμβριος 2010 07:00, http://www.antifono.gr/portal/πρόσωπα/Παύλος-Γ/2010-01-02-08-48-11/2311-Μετανεωτερικότητα-και-ελευθερία-Επιστημολογικές-και-Πολιτιστικές-Ασυνέχειες.html

 

 

Ήδη είπαμε στο προηγούμενο μέρος για την πασιφανή “ήττα των ορθολογιστικών φώτων” προς κάτι ανώτερο· ήδη λίγο πριν, οπότε, για ένα ολόκληρο αιώνα (17ο), όπως το λέει ο d’Alembert στα “στοιχεία φιλοσοφίας” του*, είχε κυριαρχήσει στην Δύση η φιλοσοφία του Καρτέσιου, υπήρχε αναγνώριση στο τέλος ενός έργου του περί Φιλοσοφίας, ότι το σίγουρο είναι, ότι πολύ πιο βέβαια από ό,τι αναφερόταν εκεί ήσαν αυτά που αποκαλύπτει ο Θεός. Τώρα, ερχόμαστε σε μία νέα σύνθεση που είναι κοντά σε αυτήν την παραδοχή του Καρτέσιου**, είναι μία νέα σύνθεση και είναι μία μετεπαναστατική σύνθεση. Ας το πούμε και αλλιώς: στους αντιδιαφωτιστές δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι αποκαταστασιακοί, δηλαδή αυτοί που θα ήθελαν να επαναφέρουν κάποιους θεσμούς ή όλους του Παλαιού Καθεστώτος (ancien regime), παρά την ατελεύτητη βαρβαρότητα που φτάνει σε ένα ολοκληρωτισμό χωρίς όρια, που εγκαινιάζουν οι Νέοι Χρόνοι στο όνομα του Διαφωτισμού, στο όνομα της Πατρίδας και της Δημοκρατίας. Παρ’ όλ’ αυτά σήμερα, εν Ελλάδι, παρατηρούμε την δράση κάποιων ακαδημαϊκών ή αρθρογράφων που, από την δεκαετία του ’90 εντονότερα, μας κήρυτταν την – εξ ορισμού αντιδραστική – επιστροφή στον ορθολογισμό, τον Ορθό Λόγο, την επιστήμη, δηλαδή την επιτομή της αστικής ιδεολογίας.

 

Η ευγονική κατάγεται από τον Διαφωτισμό, όπως επισημαίνει ο Χορκχάιμερ στο "τέλος του Λόγου"

Πολλοί μπορεί να απορήσουν λίγο με αυτήν την επισήμανση· διότι πρωί και βράδυ, οι αναγνώστες-κατηχητές της κατηχητικής βίβλου της κοινωνίας, όπως και οι φορείς ενός διανοητικού “ακαδημαϊκού ψευδοριζοσπαστισμού”, μας γαλουχούν στην ιδέα, ότι η “επιστήμη”, ο Ορθός Λόγος, δηλαδή η αποθέωση της σωστής συλλογιστικής κττ, όλα αυτά, λοιπόν, είναι κάποια επιτομή, πεμπτουσία του ό,τι είναι σωστό, του ό,τι αναδεικνύεται τώρα από τα πράγματα, εκ των πραγμάτων, ως αξία για την οποία αξίζει η μεταξίωση/απαξίωση των αξιών. Δεύτερον, αρκετοί συκοφαντούν με τον πιο χυδαίο και εξωπραγματικό τρόπο κάθε ιδέα που κρίνει, ασκεί κριτική ή απορρίπτει τον αστικό Διαφωτισμό, χωρίς να γνωρίζουν το τεράστιο εύρος αυτής της ομάδας. Μάλιστα, κάποιοι θα θυμούνται, ότι ο Λεωνίδας Κύρκος,  σε παρουσίαση βιβλίου νεοφιλελεύθερου-ακραιοκαπιταλιστή διαφωτιστή μας μίλησε για το μέγιστο ανόμημα του τότε μισητού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου: ήταν, ότι άσκησε κριτική στον Διαφωτισμό. Και συμπλήρωσε με το μαργαριτάρι που θα έπρεπε να μας κάνει να ψυχανεμιστούμε, ότι η παίδευση του προσώπου αυτού είναι μάλλον άκρως χαμηλή: ότι “επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα” (sic). Άλλοι, από την νεοφιλελεύθερη άκρα Δεξιά ως την ανανεωτική αριστερά και υποστηρικτές της Ντόρας Μπακογιάννη, θεωρούν, ότι οι “αντιδιαφωτιστές” είχαν κύρια γνωρίσματα αυτά τα οποία τα είδαμε στις φασιστικές ιδεολογίες. Βεβαίως, πρόκειται για την πλήρη αντιστροφή της κριτικής της σχολής της Φραγκούρτης του δυτικού μαρξισμού, που είδε στον φασισμό ακριβώς τον Διαφωτισμό, ή ένα νομοτελειακά εξελιγμένο Διαφωτισμό και “εργαλειακό ορθολογισμό”.

 

Ως “πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού”

 

Ο αστικός/δυτικός Διαφωτισμός δεν είναι ένας ούτε έχει μια μονοτροπία. Ακόμη, υπάρχουν διάφορες ποικιλίες Διαφωτιστών· δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ντενί Ντιντερό και τους Εγκυκλοπαιδιστές(στους οποίους ανήκε) ούτε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Βολταίρο με τον Ρουσσώ, ο οποίος ήταν ένα μίγμα Διαφωτιστή και αντιδιαφωτιστή/Ρομαντικού. Γεγονός, όμως, δείχνει να είναι αυτό που είπε ο Ζακ Ελλύλ για τον αστό με μία λεπτή ειρωνεία, ότι “έχει πάρει στα σοβαρά τον Ρουσσώ, τους Εγκυκλοπαιδιστές και τους Οικονομολόγους.” Αυτό, νομίζω, ότι θα μπορέσουν να το αποδεχθούν και ορισμένοι (ή όλοι) οι ακραιφνείς υποστηρικτές του δυτικού Διαφωτισμού, πλην με κάποια εντιμότητα και όχι σκοπιμότητα. Με άλλα λόγια, οι σκοποί και τα γνωρίσματα του Διαφωτισμού συνδέονται στενά με την οικονομική ανάπτυξη και, ουσιαστικά, την αποδέσμευση της οικονομίας και των σκοπών της από αυτό που υπήρξε στην Δυτική Ευρώπη, δηλαδή την ασφυκτική και ανίερη εξουσία του “Κλήρου”. Οι Εγκυκλοπαιδιστές το τονίζουν αυτό ξεκάθαρα και εξ αρχής: η οικονομία πρέπει να είναι αυτόνομη και όχι εξαρτώμενη από την γαλλική “Εκκλησία”·ο δε Βολταίρος είναι ο ίδιος ένας περιώνυμος καπιταλιστής.

Μεγάλο ενδιαφέρον και επικαθοριστική σημασία παρουσιάζει, ότι η σχολή της Φραγκφούρτης, με βασικούς της συγγραφείς τον Χορκχάιμερ, Αντόρνο και Μαρκούζε(μπορούμε να επεκτείνουμε πολύ την λίστα με δευτερεύοντα ονόματα) και κύριο έργο(opus magnum) την “Διαλεκτική του Διαφωτισμού” , ασκεί κριτική στον Διαφωτισμό ως περίπου πολιτισμικό υπόστρωμα του καπιταλισμού. Ο Χορκχάιμερ θα μιλήσει στην “Έκλειψη του Λόγου” για την “ορθολογικότητα που είναι το υπόστρωμα της σύγχρονης βιομηχανικής κουλτούρας”, ενώ, από την άλλη, για το πώς η (δυτική) “Εκκλησία” διαδραμάτισε ρόλο διαφωτιστή, δηλαδή διαχωριστή της πίστης από την δεισιδαιμονία(αυτό που ευαγγελίστηκε ο Βολταίρος ακριβώς, με άλλα λόγια, διάκριση που χάθηκε βαθμιαία έπειτα) τους αιώνες πριν τον 18ο, ενώ βλέπει στην καταδίκη του Γαλιλαίου κ.α. μία επιστημολογική και όχι “θεολογική” διαμάχη. Στο “τέλος του Λόγου” μας μιλάει για το πώς θεμελιώδη στοιχεία του Ναζισμού βρίσκονται εν σπέρματι στον Διαφωτισμό, όπως η Ευγονική ή ο “αντισημιτισμός”. Η κριτική που γίνεται είναι συντριπτική, μάλλον αναπάντητη, και καταδεικνύει την νομοτελειακή φύση του περάσματος από τον Διαφωτισμό στον φασισμό· όπως δηλαδή το είπε και ο G. Therborn: “Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”.

Ο Γκαίτε, πρόδρομος του αντιδιαφωτισμού και του Ρομαντισμού

Είναι προφητικό αυτό που έγραψε ο Γκαίτε κάπου εναντίον του αστικού Διαφωτισμού, κινούμενος στο πνεύμα της τοτινής καθολικής αντίδρασης: “ο Λόγος γίνεται ανοησία/ γεννά μάστιγες” (=“Reason becomes nonsense/boons afflictions”). Το ίδιο και η σχολή της Φραγκφούρτης: “ο Λόγος γίνεται Μύθος”.

Πρόκειται για δεινή αλήθεια, για όσους μπορούν και θέλουν να κατανοήσουν εις τέλος… (συνεχίζεται)

 

* το αναφέρει ο Ernst Cassirer στο “Διαφωτισμός και θρησκεία”, εκδ. Έρασμος.

 

** αναφέρεται από τον Norman Hampson στο βιβλίο του “Ο διαφωτισμός” (εκδ. Παπαζήση),  στην εισαγωγή.

***

 

Βιβλιογραφία:

 

1) “Έκλειψη του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Κριτική

 

2) “Το τέλος του Λόγου”, Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Έρασμος

 

3) “Διαλεκτική του Διαφωτισμού”, Τέοντορ Αντόρνο-Μαξ Χορκχάιμερ, εκδ. Ύψιλον

 

4) “Εξέγερση και μελαγχολία: ο ρομαντισμός στους αντίποδες της νεωτερικότητας”, Michael Löwy- Robert Sayre, μτφ. Εναλλακτικές εκδόσεις

 

5) “The essential Drucker”, Πήτερ Ντράκερ, εκδ. HarperBusiness

 

6) “Διαφωτισμός και θρησκεία”, E. Cassirer, εκδ. Έρασμος

 

7) “Μεταμόρφωση του αστού”, Ζακ Ελλύλ, εκδ. Νησίδες

 

8 ) “Εθνισμός και Αριστερά”, Θ. Ζιάκας, εκδ. Πελεκάνος

 

9) “Οι εγκυκλοπαιδιστές”, Φίλιπ Μπλόμ, εκδ. Ωκεανίδα

 

10) “Ο διαφωτισμός: Μία αποτίμηση για τις παραδοχές, τις θέσεις και τις αξίες του”, Νόρμαν Χάμπσον, εκδ. Παπαζήση

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

H Φυσική Θεωρία και η αφύπνιση του ανθρώπου στον 21ο αιώνα

 

Του Γιώργου Παύλου *

 

… η πραγματικότητα γύρω μας, μολονότι έχουμε δημιουργήσει μια προχωρημένη τεχνολογία που μας εξαπατά όλους – ότι δηλαδή τα πράγματα είναι απλά, τα έχουμε ερμηνεύσει, τα έχουμε κατανοήσει, άρα πάμε τώρα βόλτα στην καφετέρια, δεν έχουμε να μάθουμε τίποτε άλλο. Αυτό είναι ένα ψέμα, είναι μια ψευδαίσθηση. Κι αυτό το ψέμα είναι επικίνδυνο ! Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος με σβηστό το πνεύμα, με την άποψη ότι τα πράγματα τα έχει εξηγήσει και ότι είναι απλά, γίνεται ό,τι πιο επικίνδυνο και για τον εαυτό του και για τους άλλους.

Βλέπουμε σήμερα και ακούμε ότι πάνω στη γη τα δύο τρίτα περίπου του κόσμου ζουν σε συνθήκες υπανθρώπινες, πείνας, δίψας, πολέμου, φτώχειας, χωρίς αυτό να απασχολεί τους υπόλοιπους. Ακόμη και στις προοδευμένες χώρες πολλά εκατομμύρια ανθρώπων ζουν μέσα σε χαρτοκούτια ή κάτω από γέφυρες ή μέσα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Και αυτό είναι ένα σημάδι για το πόσο λίγο έχουμε προοδεύσει ως άνθρωποι, ως ανθρώπινη κοινωνία και ως πνευματικά όντα. Ή πόσο λίγο κατανοούμε την αξία της ύπαρξης πέρα από εμάς ή και μέσα σε εμάς. Να πούμε όμως και το άλλο, ότι εμείς, οι σοφοί και πλούσιοι με επιστήμη και γνώση, βομβαρδίζουμε με πολύ εξελιγμένη τεχνολογία ανθρώπους, χώρες, λαούς και φονεύουμε χιλιάδες ή εκατομμύρια αμάχους για να τους τιθασεύσουμε.

Ακόμη, εμείς οι επιστήμονες δουλεύουμε κι αφιερώνουμε όλη μας τη γνώση και τη διάνοια στο να κατασκευάζουμε αυτά τα όπλα πολυτελείας. Και είναι όπλα που φονεύουν το σώμα και όπλα που φονεύουν το πνεύμα, όπως η άσοφη τηλεόραση, το εμπόριο του λευκού θανάτου, η μουσική που διαλύει την σκέψη και την αίσθηση και άλλα πολλά.

Αυτά λοιπόν τα πράγματα ένας Φυσικός που έχει αρχίσει και εμβαθύνει λίγο στην Φυσική Επιστήμη, στη Φυσική Θεωρία, τα βλέπει ως τρέλα και ως παραλογισμούς και αναγκαστικά γίνεται επαναστάτης με μια βαθιά ανθρώπινη έννοια και όχι με μια ιδεολογική, πολιτική, επιφανειακή έννοια. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο.

Θα προσπαθήσω να σας δείξω και μερικά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την Φυσική και τους Φυσικούς. Όταν ήμουν λίγο μικρότερος από εσάς, ζούσα σ' ένα χωριό λίγο πιο κάτω από την Πάτρα όπου δεν είχαμε ούτε τηλεόραση, ούτε τόσα παιχνίδια ή ίντερνετ καφέ και ό,τι άλλο σπουδαίο έχετε τώρα εσείς. Καθόμουν λοιπόν τότε με τις ώρες και κοιτούσα το ποτάμι, τα πουλιά, τη φύση, όλο το φυσικό περιβάλλον και στιγμές – στιγμές αισθανόμουν ότι αυτό το πράγμα είναι ένα μυστήριο που δεν μπορούσε το μυαλό μου να διαχειριστεί και έμενα έκθαμβος και εκστασιασμένος. Και ιδιαίτερα μέχρι να πεθάνω, θα θυμάμαι το συγκλονιστικό άρωμα κάποιων λουλουδιών που έβγαιναν το χειμώνα, τα μανουσάκια. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισα να γίνω Φυσικός από το άρωμα αυτών των λουλουδιών. Διότι αισθανόμουν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα εκπληκτικό πράγμα, γεμάτο με αυτό το άρωμα, ακόμη και στην οποιαδήποτε ταπεινή του μορφή. Μπορώ να σας πω ότι την Φυσική την αγάπησα, διότι ένοιωθα να ενδιαφέρεται για το μυστήριο που έβλεπα παντού και που με έλκυε με ανίκητη δύναμη.

Εάν μπορέσετε λίγο να ξεφύγετε από τη φυλακή που σας έχουμε βάλει σήμερα εμείς οι δάσκαλοί σας ή οι γονείς σας ή που εσείς οι ίδιοι έχετε βάλει τον εαυτό σας και μπορέσετε και δείτε μια αχτίδα φωτός, μια πέτρα, μια σταγόνα νερό, ένα σύννεφο, ένα ζώο, να δείτε έναν άλλο άνθρωπο, αν δείτε γύρω σας τον κόσμο, τότε θα αισθανθείτε ότι είστε μπροστά σε ένα γεγονός, σε μια πραγματικότητα, σε κάτι το οποίο σας συγκλονίζει και δεν σας αφήνει να ησυχάσετε! Σας αναγκάζει να βγείτε από την καθημερινότητά σας, να νοιώσετε ότι κάτι μεγάλο σας λείπει ή απουσιάζει και να γίνετε άρχοντες κατά το πνεύμα, να γίνετε ελεύθεροι! Και είναι σημαντικό αυτό: Το να είσαι δηλαδή ελεύθερος πολίτης σημαίνει ότι έχει ξυπνήσει μέσα σου μια απορία, μια δίψα, μια πείνα που δεν σε αφήνουν ήσυχο όσο ζεις πάνω σ' αυτή τη γη!

Η Φυσική Επιστήμη λοιπόν, είναι μια κατ' εξοχήν επαναστατική επιστήμη, διότι προήλθε από την ανάγκη αυτή του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτό που είναι απέναντί του: Τι είναι αυτό που βλέπω; Τι είναι αυτό που αγγίζω; Τι είναι αυτό που στέκεται απέναντί μου;

Σήμερα ένα μεγάλο θέμα που θέτει η Φυσική Θεωρία είναι η έννοια το παρατηρητή και η έννοια της συνείδησης. Προσέξτε το αυτό! Όλα τα άλλα τα κάνουμε και τα θεωρούμε σημαντικά επειδή έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα πράγματα γύρω μας, να τα ονομάζουμε, να αισθανόμαστε τον εαυτό μας διαφορετικό από τα άλλα πράγματα και από τους άλλους ανθρώπους. Και από κει και πέρα αρχίζουμε και κάνουμε επιλογές: Θέλουμε να διασκεδάσουμε, θέλουμε να τρώμε καλό φαγητό, θέλουμε να ντυθούμε ωραία, να μας θαυμάζουν οι άλλοι άνθρωποι. Όλα όμως αυτά είναι ασήμαντα και μετά από το γεγονός ότι έχουμε πνεύμα και συνείδηση και αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε σε διάκριση με όλα τ' άλλα πράγματα.

Ίσως αυτό είναι ο μεγαλύτερος πλούτος που έχει ο άνθρωπος: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον μέσα στην ιστορία του Σύμπαντος, που μπορεί να γνωρίζει ότι υπάρχει τόσο αυτός όσο και ο κόσμος μέσα στον οποίο ζει. Το μόνο ον που μπορεί να απορεί και να διερωτάται για την ύπαρξη καθ' εαυτή πέρα από αυτόν και μέσα σε αυτόν….

Αυτό λοιπόν το πράγμα που είναι ο κόσμος, η Φυσική Θεωρία είναι η μόνη περιοχή της ανθρώπινης σκέψης που προσπαθεί να το κατανοήσει και να γνωρίσει την αλήθειά του. Και όσο το γνωρίζει τόσο νοιώθει το μυστήριο που περιέχεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Βέβαια, η Φυσική Θεωρία, όπως το επεσήμανε κι ο Αινστάιν, πολύ λίγο μπορεί να μας αποκαλύψει την βαθύτερη ουσία και του ανθρώπου και των άλλων πραγμάτων και περιορίζεται μόνον στη γνώση των εξωτερικών ενεργειών τους. Γι' αυτό η Φιλοσοφία θα είναι πάντοτε ο συνοδοιπόρος και ο σύντροφος της Επιστήμης, μολονότι πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν το κατανοούν αυτό και θεωρούν ότι η Φιλοσοφία είναι άχρηστη και ξεπερασμένη. Σε αυτούς, όσους δηλαδή θεωρούσαν ότι μόνον η Επιστήμη έχει αξία, ο Χάιζενμπεργκ απαντούσε ότι ο Φυσικός που νομίζει ότι δεν χρειάζεται τη Φιλοσοφία, χρησιμοποιεί μια πολύ κακή φιλοσοφία.

Θεωρώ ότι η Φυσική θα μπορούσε ν' αλλάξει τον κόσμο, αν οι δάσκαλοι, εμείς κι εσείς πραγματικά μπαίναμε στην περιοχή της Φυσικής Θεωρίας. Είναι η πιο σιωπηλή και η πιο μεγάλη επανάσταση για να γίνει ο κόσμος αν θέλετε πιο ελεύθερος, πιο όμορφος, πιο καλός. Ιδίως όταν η γνώση της Φυσικής Θεωρίας συνοδευθεί και ξυπνήσει μέσα στον άνθρωπο τη δύναμη της Τέχνης, της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και γενικότερα, ξυπνήσει τον έρωτα για την αλήθεια.

Η Τεχνολογία και η δύναμη που της δίνει η Φυσική είναι κάτι πιο λίγο, είναι σαν τα σκουπίδια που μένουν από μια εορτή. Για φανταστείτε: Είμαστε κάπου, γιορτάζουμε και μετά φεύγουμε και κάποιος έρχεται εκεί και βλέπει σκουπίδια, πιάτα άδεια. Αυτό είναι η Τεχνολογία σε σχέση με τη Φυσική Θεωρία. Πόσο μπορείς να καταλάβεις αυτοί που εόρτασαν, τι έζησαν, από αυτό που βλέπεις σ' έναν άδειο χώρο που είναι μερικά άδεια πιάτα;

Η Τεχνολογία είναι πολύ λίγο πράγμα, όσο σπουδαίο κι αν είναι. Είναι ένα δώρο και η Τεχνολογία αλλά είναι ένα δώρο που στο τέλος μπορεί να είναι καταστροφικό, αν δεν κρατήσουμε όλη την αλήθεια της Φυσικής Θεωρίας. Είναι επικίνδυνο τότε αυτό. Είναι σαν να έχεις τα ρούχα και να μην έχεις το σώμα. Η μητέρα σας δεν αρκείται να της πάμε τα ρούχα σας, από εσάς. Θέλει εσάς! Έτσι και η Τεχνολογία δεν αρκεί, όσο ικανή και αν είναι, όπως δεν αρκούν τα ρούχα χωρίς το σώμα.

Έτσι λοιπόν, ο Φυσικός αντιλαμβάνεται ότι η Φυσική Θεωρία είναι κάτι πολύ μεγάλο, όχι για τα αποτελέσματά της αλλά γιατί θέτει τον άνθρωπο μπροστά στο συγκλονιστικότερο γεγονός, που μπορεί να τεθεί ο άνθρωπος! Είναι η απορία για το είναι! Λέει ο Αριστοτέλης, "Αεί απορούμενον και αεί ζητούμενον τι εστί το ον", δηλαδή θα είναι πάντα απορία και πάντα θα θέλει ο άνθρωπος να μάθει "Τι είναι το είναι". Τι είναι αυτό που υπάρχει;! Προσέξτε! Μια πέτρα να δείτε ή μια σταγόνα νερό ή μια αχτίδα φωτός, αν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μέσα σας θα ταξιδέψετε πολύ μακριά, θα φθάσετε πολύ μακριά. Τον ίδιο τον Θεό να σας φέρουν δίπλα σας, αν το πνεύμα σας είναι νεκρό θα νεκρώσει και τον Θεό. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί αχρηστεύουμε τη Φυσική. Πόσο άσχημα διδάσκουμε τη Φυσική και χάνουμε την έκπληξη, τον θαυμασμό, την απορία.

Γιατί σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν βαθειά ο ένας τον άλλον; Οι γυναίκες τους άνδρες; Οι άνδρες τις γυναίκες; Οι δάσκαλοι τα παιδιά; Τα παιδιά τους γονείς; Γιατί είναι νεκρό το πνεύμα τους. Γιατί δεν μπορούμε να δούμε αυτό που είναι απέναντί μας. Βαθύτερα, δεν μπορείς να γίνεις μεγάλος φυσικός εάν δεν έχει ξυπνήσει μέσα σου το πνεύμα σ' αυτή την απορία, σε αυτό το θαύμα που είναι ο κόσμος. Θα έλεγα ότι για να αισθανθείς την ομορφιά της Φυσικής Θεωρίας, θα πρέπει να αγαπάς το καλό. Δείτε στα ελληνικά το καλό και το κάλλος. Είναι η ίδια λέξη.
Ξέρετε τι σημαίνει να γίνεις Φυσικός; Να ξενυχτάς μέρα – νύχτα και μέχρι να πεθάνεις, για να φθάσεις στην αλήθεια. Ο Αϊνστάιν στο τέλος του μέσα στο νοσοκομείο και μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πριν ξεψυχήσει, είχε τα χαρτιά του κι έγραφε εξισώσεις και προσπαθούσε να πετύχει την ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Τέτοιο έρωτα είχε για την αλήθεια που κρύβει ο κόσμος.

Ο μεγάλος φυσικός ερωτεύεται την αλήθεια του κόσμου, είναι ασκητής του πνεύματος. Η ομορφιά που αντιλαμβάνεται γύρω του, μέσα στα όντα, που προσπαθεί να την περιγράψει με σύμβολα μαθηματικά, με εξισώσεις, με θεωρίες, είναι η ωραιότερη εργασία που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ' αυτή την εμπειρία της ομορφιάς δεν έχει ανάγκη ούτε τα χρήματα ούτε και την εξωτερική ευχαρίστηση.

Καταλαβαίνει ότι είναι πολύ λίγο πράγμα αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία γύρω τους. Γι αυτό και οι άνθρωποι θέλουν να καταναλώνουν πάρα πολύ για να χαρούν και συγχρόνως είναι αδιάφοροι για τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν νερό να πιούνε, φαγητό να φάνε, παιδιά σαν κι εσάς ζουν σε άθλιες συνθήκες, κι εμείς καταναλώνουμε τόσα που μόνο απ' τα σκουπίδια μας θα μπορούσαν να φάνε χιλιάδες άνθρωποι. Γιατί; Γιατί ακριβώς δεν έχει ξυπνήσει το πνεύμα μας σ' αυτή την περιοχή της απορίας!

Απ' την άλλη μεριά η Φυσική Θεωρία ξεκίνησε ως επιστημονική γνώση πριν 3-4 αιώνες, μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Λένε ότι είναι το μεγάλο θαύμα του δυτικού πολιτισμού, του δυτικού ανθρώπου. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι την βάση της Φυσικής, όπως και τόσα άλλα, την έφτιαξαν οι Έλληνες. Βέβαια, αν δείτε το διαδίκτυο αυτόν τον καιρό γίνεται μια μεγάλη κουβέντα ότι εμείς εδώ δεν έχουμε σχέση με την Ελλάδα, δεν είμαστε Έλληνες, δεν έχουμε καμία σχέση με τους Έλληνες. Ακριβώς επειδή ο δυτικός άνθρωπος τους τελευταίους 3-4 αιώνες δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, θεωρεί ότι αυτός είναι ο μόνος άξιος. Εμείς οι άλλοι είμαστε τίποτα μπροστά σε αυτό.

Όμως τα θεμέλια για να αναπτυχθεί η Επιστήμη σαφώς έχουν τεθεί ακόμη απ' τον Όμηρο. Ξέρετε με πόσο λάθος τρόπο διδάσκουν οι φιλόλογοι, οι φυσικοί, οι μαθηματικοί αυτά που σας διδάσκουνε; Αν διαβάσετε στον Όμηρο την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα και δείτε από ένα σημείο και πέρα, εκεί όπου ο Ήφαιστος κατασκευάζει την ασπίδα, αρχίζει η περιγραφή να γίνεται φιλοσοφία για τον κόσμο και τη ζωή. Αυτό καθιστά τον Όμηρο ως τον πρώτο μεγάλο δάσκαλο της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, αφού ο Όμηρος εκεί ανοίγει τη συζήτηση για τη δημιουργία του κόσμου και την κοσμολογία.

Έτσι αρχίζει ο δρόμος για όλη τη γνώση και την κατανόηση του σύμπαντος και του κόσμου. Εδώ, δεν μπορώ να μην σας πω κάτι που σκέπτομαι όταν συζητώ αυτά τα πράγματα. Ότι δηλαδή, η ασπίδα του Αχιλλέα συμβολίζει τον πνευματικό πόλεμο του ανθρώπου για να φτάσει στην αλήθεια και να σώσει τον κόσμο από την αμορφία και τον αφανισμό. Δηλαδή η ασπίδα, δεν είναι άλλο από το πνεύμα του ανθρώπου που αγωνίζεται να φτάσει στην αλήθεια και έτσι να σώσει τον κόσμο από την ανυπαρξία και το μη ον.

Έτσι, από τον Όμηρο ξεκινάει αυτή η ελληνική επανάσταση για την γνώση και την αλήθεια και που θα συνεχισθεί σε άλλους τόπους, όπως στην Ιωνία, την Κάτω Ιταλία, την Αθήνα, την Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, την Κωνσταντινούπολη και αλλού.

Εδώ λοιπόν, αρχίζει το ξύπνημα του πνεύματος. Δηλαδή η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τι είναι αυτός ο κόσμος μέσα στον οποίο βρέθηκε και είναι ο ίδιος ο άνθρωπος! Αυτή είναι η υπέρτατη ανάγκη του ανθρώπου! Κι αυτό δημιουργεί επιστήμες, δημιουργεί τέχνες, δημιουργεί μεγάλα έργα, δημιουργεί εμπνευσμένους ανθρώπους. Κι αν θέλετε κι εσείς να γίνετε εμπνευσμένοι άνθρωποι και να μην μείνετε δούλοι, ειλικρινά σας λέω, πιστέψτε με, αγαπήστε τη γνώση, την ομορφιά, την καλοσύνη και την αλήθεια, όπως δήλωνε συχνά και ο Αϊνστάιν, ότι δεν τον ενδιέφεραν η δόξα, τα χρήματα, η εξουσία και οι ηδονές, αλλά αυτό που έλκυε πάντοτε ήταν η ομορφιά, η καλοσύνη και η αλήθεια.

Κάποτε θα θυμάστε αυτά που σας λέω τώρα, έτσι που σας τα περιγράφω εδώ. Διότι τώρα έχετε την ευχέρεια του νέου ανθρώπου, την ευχέρεια των γονιών σας, την ευχέρεια του χρόνου! Ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ότι ο χρόνος είναι άπειρος, ποτέ δεν θα πεθάνει, ότι δεν θα τελειώσει ποτέ ο χρόνος κι αυτό του δημιουργεί πολλές φορές και μια αίσθηση που φτάνει και μέχρι την ύβρη, την αλαζονεία, αλλά πιστέψτε με σε 10 χρόνια όλα αυτά θα 'χουνε τελειώσει. Το βλέπω γύρω μου. Βλέπω φοιτητές μου στο πρώτο έτος να λάμπει το πρόσωπο τους και μετά από 5-6 χρόνια να έχει αρχίσει να μαραίνεται. Γιατί; Γιατί να μην είστε διαρκώς, μέχρι να πεθάνετε, όπως είστε τώρα; Δηλαδή μέχρι που δεν θα πεθάνετε ποτέ, γιατί αν μείνετε όπως είστε τώρα δεν θα πεθάνετε!

Και παρεμπιπτόντως, θα σας πω και κάτι: Η Φυσική Θεωρία σήμερα κάνει μια επανάσταση και σε επίπεδο γνωσιολογίας, δηλαδή μας δείχνει ότι τελικώς δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να δεσμεύσει το ανθρώπινο πνεύμα να πάει εκεί που μπορεί να πάει.

Λέει ο Φεγιεράμπεντ, ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης αμυνόμενος απέναντι στους επιστημονιστές, ότι η γνώση δεν περιορίζεται μόνο στην επιστήμη.
Τι είναι οι επιστημονιστές; Είναι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν εγκλωβιστεί στη λατρεία της επιστήμης, την έχουν μετατρέψει σε θρησκεία και έτσι καλουπώνουν μια νοοτροπία ανθρώπου, ο οποίος γίνεται αρκετά στεγνός.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι το "τώρα" είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος είτε ο επιστήμονας είτε ο απλός άνθρωπος και αυτό το τώρα δεν χωράει σε καμία Φυσική Θεωρία, σε καμία επιστημονική γνώση!

Όταν ένας Αϊνστάιν, που είναι ο άνθρωπος που αλλάζει όλη τη γνώση που έχουμε στον 20ο αιώνα λέει αυτό το πράγμα, καταλαβαίνετε, εμείς οι επιστημονιστές, που θεωρούμε ότι τα μοντέλα που συλλαμβάνει το μυαλό μας και τα οποία μας βοηθούν να προβλέψουμε ή να κατασκευάσουμε καινούρια φαινόμενα ότι αυτά τα μοντέλα εξαντλούν την πραγματικότητα και ταυτίζονται με αυτήν, πόσο ανόητο είναι να πιστεύουμε κάτι τέτοιο.

Προσέξτε το αυτό: Ο Αϊνστάιν έρχεται και λέει ότι από ένα σημείο και πέρα υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν χωράει στην επιστήμη. Είναι η εμπειρία του τώρα και του μυστηρίου. Γιατί; Διότι η εμπειρία του τώρα και της στιγμής μας φέρνει σε συνάφεια με το γεγονός της παρατήρησης και της γνώσης της πραγματικότητας. Και σε αυτή τη συνάφεια γεννιέται η εμπειρία του μυστηρίου και η εμπειρία του πνεύματος. Η στιγμή της παρατήρησης είναι κάτι που ξεπερνά την επιστήμη, μολονότι γεννά την επιστήμη. Εδώ σμίγει ο χρόνος με την αιωνιότητα και ο άνθρωπος βιώνει μια συγκλονιστική εμπειρία που συνήθως μας ξεπερνά με ασύλληπτη ταχύτητα. Εδώ θα έπρεπε να μπορούμε να στεκόμαστε ως δάσκαλοι και ως μαθητές, για να αξιοποιούμε πραγματικά το μάθημα της Φυσικής. Αυτό όμως, σημαίνει ότι έχουμε αποκτήσει μια μεγάλη σοφία και πνευματική δύναμη που συνήθως δεν την έχουμε. Γι' αυτό κι εσείς στα σχολεία σας βαριέστε το μάθημα και αισθάνεστε σαν σε φυλακή, ενώ θα μπορούσατε εσείς και οι δάσκαλοί σας μέσα από το μάθημα να περνάτε σε μια απερίγραπτη εορτή, όπως θα 'πρεπε να 'ναι το σχολείο.

Αν θέλετε, μπορείτε να νοιώσετε αυτά τα πράγματα μένοντας στη σιωπή και κοιτώντας γύρω σας και μέσα σας. Έτσι, θα κατανοήσετε πόσο μεγάλο πράγμα είναι η Φυσική Θεωρία αλλά και πόσο λίγο είναι μπροστά στο άπειρο της γνώσης. Γι' αυτό χρειαζόμαστε και την ποίηση, την φιλοσοφία, την θεολογία, εάν θέλετε ακόμη και την προσευχή, ως δυνάμεις που καθιστούν το ανθρώπινο πνεύμα ικανό να ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα και να γίνεται ελεύθερο, δημιουργικό και να πράττει το καλό.
 

(Πηγή ηλ. κειμένου: gpavlos.gr)

 

* Ο Γεώργιος Παύλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

 

Αποσπάσματα ομιλίας του κ. Παύλου, σε μαθητές του νομού Αχαΐας, στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Πάτρα, Μάρτιος 2010. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φυσικός Κόσμος", της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, τεύχος 37.

 

ΠΗΓΗ για την ΑΝΑΡΤΗΣΗ: alopsis, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1521