Οι νεροκολοκύθες του Παναγιώτη Χαλούλου

Της Παναγιώτας Π. Λάμπρη*

Ως παιδί θυμάμαι κρεβατίνες, όπου έθαλλαν κληματαριές, αλλά και δέντρα σε αυλές σπιτιών, να κοσμούνται με νεροκολοκύθες διαφόρων μεγεθών, αφού άλλοτε στρουμπουλές, με ίσιο ή περίτεχνα στρεβλό λαιμό, κι άλλοτε κυλινδρικές και μακριές σαν παχουλά φίδια έδιναν τον τόνο της αισθητικής των ενοίκων. Κάποιες εξ αυτών έμεναν στη θέση τους μέχρι που έπεφταν τα φύλλα των κληματαριών και των δέντρων, αλλάζοντας χρώμα και γενόμενες χαριτωμένα αθύρματα των ανέμων, ενώ άλλες συλλέγονταν και μεταβάλλονταν σε χρηστικά αντικείμενα, όπως φλασκιά για τη μεταφορά νερού, ποικίλα σκεύη φαγητού, ανθοδοχεία, …

Συνέχεια →

 Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας

Τα νερά των βουνών και η Κέρτεζη: το φωτογραφικό υλικό του βιβλίου έγχρωμο

Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ: Τα νερά των βουνών και η Κέρτεζη

Συνοπτικά τα περιεχόμενα:

Συνέχεια →

Η «Μορφή του Νερού»: Το σινεμά ως εργοστάσιο (υπέροχων) παραμυθιών

Επιστροφή στην παιδικότητα

Του Παναγιώτη Τσερόλα*

Ένα κινηματογραφικό παραμύθι για έναν αλλόκοτο και παράξενο έρωτα και ταυτόχρονα μια όμορφη πλην σκοτεινή εξερεύνηση για την επιθυμία και την ετερότητα. Ότι όμως και αν είναι η «Μορφή του Νερού», προσφέρει απλόχερα αγάπη για το σινεμά και την φαντασία.

Επιστροφή στην παιδικότητα

Συνέχεια →

O «λευκός χρυσός» των βουνών της Κέρτεζης

(Προδημοσιευμένο απόσπασμα από το υπό έκδοση σχετικό βιβλίο)

Ο νοτιοανατολικός οικισμός της Κέρτεζης, όπως φαίνεται από τη νότια πλαγιά στο «Κοκκινάδι». Φωτογραφία του Τάκη Δ. Τζένου, μέσα Σεπτέμβρη του 2017.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Α΄Το νερό και οι πολιτισμοί

Σίγουρα το νερό αποτελούσε και αποτελεί τον «λευκό χρυσό». Μάλιστα θεωρείται από πολλούς ειδικούς ότι στην επόμενη ιστορική περίοδο –και μετά τον «μαύρο χρυσό»- θα είναι η αιτία μεγάλων γεωπολιτικών ανακατάξεων.

Σύμφωνα με την προχριστιανική θεωρεία των τεσσάρων στοιχείων όλες οι ουσίες στη γη συντάσσονται από βασικά στοιχεία, τα εξής τέσσερα: τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και τη γη. Ανεξάρτητα όμως από την απλοποιημένη και παλαιά αυτή θεωρία, είναι αλήθεια πως η βιολογική ζωή συντίθεται με την αλληλογονιμοποίηση αυτών των τεσσάρων υλικών ουσιών. Σε κάθε μάλιστα ζωϊκό ή φυτικό σώμα το νερό περιέχεται σε μεγάλο ποσοστό.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Ποικίλες παρεμβολές και θεσμοί της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 3^η

Ο μεσαίος και ανοικτός ανατολικός κάμπος της Κέρτεζης όπως φαίνεται από το ξωκκλήσι της Πάνω Παναγιάς. Παρατηρούμε καθαρά τα όρια του ενδιάμεσου και  αυτά του ανατολικού μεγάλου ανοικτού κάμπου, ανάμεσα σε Κέρτεζη, Καλλιφώνιο, Λαγοβούνι, Κραστικούς και περίπου Σκεπαστό.  Έχουμε σημειώσει τα γύρω βουνά, τον ξηρό ενδιάμεσο ξηρο Βουραϊκό, όπως και τον Χελμό στο ανατολικό βάθος. Σημειώσαμε επίσης τις θέσεις πέντε πηγών, των δίδυμων γεωτρήσεων, την περιοχή του ΒΑ αναδασμού. Βλέπουμε ανατολικά στις 22-08-2010! [Για να δείτε καθαρά κάντε δεξί κλικ να μεγαλώσει η εικόνα].

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το: Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2η

Ι) Εισαγωγικά

 Αν το βασικό κλασσικό σύστημα άρδευσης κήπων και χωραφιών στην Κέρτεζη ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων με βάση το δύκτιο των νεραυλάκων, αυτό δεν σημαίνει ούτε ότι δεν υπήρχαν σε μικρότερη κλίμακα εναλλακτικές μορφές άρδευσης, ούτε ότι δεν υπήρξε κάποιος εκσυχρονισμός (φυσιολογικός ή άναρχος). Οι εναλλακτικές μορφές άρδευσης ήταν τα πηγάδια και οι στέρνες, αλλά σε επιλεγμένα μέρη. Μια παρεμβολή στο κλασσικό σύστημα άρδευσης αποτελούσε η θέση των μύλων και μυλαυλάκων που είχαν ενταχθεί με τέχνη και κανόνες.

Αργότερα προστέθηκαν οι δίδυμες γεωτρήσεις του Τ.Ο.Ε.Β. (Τοπικός Οργανισμός Εγγύων Βελτιώσεων) της Κέρτεζης. Άναρχα ή μη άνοιξαν και ιδιωτικές γεωτρήσεις, όπου κάποιες απ’ αυτές έχουν νομιμοποιηθεί και κάποιες έχουν κλείσει. Στο τέλος της περιόδου αυτής σταμάτησε σταδιακά και ο θεσμός των «νεροπούλων»/υδρονομέων, οι οποίοι παραδοσιακά ανήκαν στην Κοινότητα και αργότερα στον Τ.Ο.Ε.Β..

Η μεγάλη τομή έγινε προς το τέλος της δεκαετίας του 1980 όπου η κυριαρχία της (Ε.Ο.Κ./Ε.Ε.), η εσωτερική μετανάστευση και ο μερικός αναδασμός με το ολοκληρωμένο σύστημα άρδευσης.  Σ’ αυτό εισήχθη το σύστημα του υπόγειου σωληνωτού δικτύου άρδευσης που έχει καταλήξει στις τεχνητές βροχές και τα σταγονίδια. Στοιχεία αυτού του είδους ποτίσματος, αλλά όχι οργανωμένου, παρατηρούνται σε χωράφια και κήπους.

ΙΙ) Και πηγάδια στο σύστημα

Συνέχεια →

 Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2^η

Η κωμόπολη της Κέρτεζης στην οποία διακρίνονται: Ο οικισμός της,  ο στενός ανατολικός κάμπος της, ο ανατολικός Απανόκαμπος, τα γύρω νεροφόρα βουνά της και ο δυτικός κερτεζίτικος Βουραϊκός, που αποτελεί τεχνικά και τον κεντρικό δρόμο πορείας των νερών άρδευσης μέχρι τ’ Αλώνια. Βλέπουμε νοτιοδυτικά από τα δυτικά του Οροπέδιου του «Χριστού» το Φθινόπωρο του 2016. Η φωτογραφία ανήκει σε νεαρό βοσκό του χωριού.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το:  Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 1η

Ι) Εισαγωγικά

Η άρδευση με νεραύλακα έχει αποκτήσει μια τεχνική, η οποία στην Κέρτεζη εξελίχτηκε στην πορεία του ιστορικού και τεχνολογικού χρόνου.  Η εξέλιξη αυτή φυσικά γονιμοποιήθηκε λόγω τόσο των πολλών πηγών άρδευσης, όσο και των πολλών αναγκών αυλάκων άρδευσης.

Βασικά στοιχεία της τεχνικής αποτελούν οι τρόποι υδρομάστευσης / «αρμέγματος» των νερών των πηγών, οι «δέσεις» στον κερτεζίτικο Βουραϊκό και σε κάποιους παραπόταμους, η τεχνική των αρχικών χωμάτινων νεραύλακων, οι παλαιές και σύγχρονες διακλαδώσεις τους, οι παλιές και σύγχρονες «κόφτρες»,  οι κατοπινές υπογειοποιήσεις μερικών νεραύλακων, οι σύγχρονες σωληνώσεις, οι παλιές ξύλινες και οι σύγρονες «κορύτες», τα «κεφαλάρια», οι γλάστρες και φυσικά οι αυλακιές στα χωράφια.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 1^η

Επεξεργασμένο απόσπασμα των ορίων του οικισμού, των βουνών, των δασών και του κάμπου της Κέρτεζης με βάση τους πρόσφατους δασικούς χάρτες του 2017. Έχουμε σημειώσει με κόκκινα αστέρια τις θέσεις όλων των μικρών και μεγάλων πηγών άρδευσης κήπων και χωραφιών. Με κίτρινα αστέρια αντλήσεις νερών και μαύρα ζωντανά πηγάδια.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το: Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη-μέρος ΙΙ

Ι) Εισαγωγικά

Πολλοί τόποι είναι ευλογημένοι στα πέρατα της Οικουμένης. Μοχλοί αυτής της ευλογίας των τόπων είναι ο ήλιος, τα νερά και η σχετική αυτονομία. Η Κέρτεζη τα διαθέτει και τα τρία. Γι αυτό ήταν και είναι η μεγαλύτερη αγροτική Κωμόπολη των Καλαβρύτων. Ο τόπος αυτός θα μπορούσε να ονομαστεί και ως «η Κέρτεζη των νερών».

«Φυτεμένη» ανάμεσα στις ανατολικές απολήξεις του Ερύμανθου και των Καλλιφωνίων ορέων από τα δυτικά και του Χελμού από τα ανατολικά αποτελεί χώρο με τεράστια αποθέματα νερών στα γύρω βουνά και στο υπέδαφος των μικρών και μεγάλων κάμπων της. Οι  μικρές και μεγάλες βρύσες είναι σχεδόν αμέτρητες και τις έχουμε αναδείξει στο «μέρος Ι». Γι αυτό η Κέρτεζη είναι καταπράσινη, έχει αναπτύξει κτηνοτροφία σε πολλά επίπεδα, αλλά κυρίως έχει τεράστιες αγροτικές δυνατότητες.

Στα δύσκολα χρόνια, που είχε υπερπληθυσμό και η χώρα πάλι περνούσε από οικονομικούς ή στρατιωτικούς πολέμους, έθρεψε έστω και οριακά τους κατοίκους, αλλά και ευρύτερα στο Νομό. Ό,τι κομμάτι γης ήταν δυνατό να αρδευτεί, αρδεύτηκε. Ό,τι ήταν ξερικό έγινε τόπος ή για αμπελώνες ή για δημητριακές καλλιέργειες ή για βοσκοτόπια. Και ό,τι ήταν βουτηγμένο στα έλη (επανήλθαν στις Αρκίτες) έδινε χορτάρι για τα ζώα. Γι αυτό κατόπιν ανέπτυξε όλα τα είδη δευτερογενούς παραγωγής.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙ

Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος Ι  

[Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης]

Ι. Εισαγωγικά

Ο Βουραϊκός ποταμός έχει κατεύθυνυνση προς το βορρά και εκβάλλει δυτικά του Διακοπτού, στα βορειανατολικά του Νομού Αχαΐας. Ένα χιλιόμετρο νότια της εκβολής συναντιέται με τον ξακουστό Οδοντωτό (σιδηρόδρομο) και έκτοτε η πορεία τους είναι παράλληλη και πλεκόμενη μέχρι την στάση του χωριού Κερπινής. Από τη στάση στα Νιάματα μάλιστα, και μέχρι την Ζαχλωρού, η παρέα τους σημαδεύεται και από το περίφημο Φαράγγι με τις παλιές μεταλλικές σιδηροδρομικές γέφυρες και τα τούνελ που άνοιξαν με φουρνέλα και εργατικά χέρια στο τέλος του 19^ου αι..

Ο Οδοντωτός σταματά στα βόρεια Καλάβρυτα, αλλά η βορειότερη κοίτη του Βουραϊκού δεν έχει εκεί την απαρχή της. Συνεχίζει νότια του Σκεπαστού (Βυσωκά) σε μια πορεία έξι περίπου ακόμα χιλιομέτρων στον βυσωκιώτικο κάμπο και μέχρι τα σύνορα του μικρόκαμπου των Κραστικών, βόρειά τους, και ‘κει συναντιέται με τον βορειανατολικό της Κέρτεζης, στις «Καμάρες».

Η κύρια κοίτη του, ένα χιλιόμετρο μετά στον «Πόρο» νότια από τα «Ρεμπίσια», θα δεχτεί τα χειμωνιάτικα –μόνο- νερά του παραπόταμου που τα μαζεύει από Λαγοβούνι, Κάνδαλο και Πριόλιθο (Συρμπάνι).

Η διασταύρωση του κερτεζίτικου Βουραϊκού με τον λαγοβουνιώτικο παραπόταμο. Παρατηρούμε ότι νερά έρχονται από την Κέρτεζη, ενώ λίγα απ’ αυτά μπαίνουν και στον παραπόταμο. Κι αυτό γίνεται κάθε χρόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Φόντο από την ξυλογέφυρα στον κερτεζίτικο Βουραϊκό (30-07-2016).

Το Καλοκαίρι, και φυσικά ολοχρονίς, ο Βουραϊκός δεν στερεύει, γιατί ευτυχώς για το Φαράγγι τα νερά της Κέρτεζης από την πηγή «Μπούρμπουλα», από το «Μάτι» και εν γένει τις «Αρκίτες» μέσα από μισοθαμένες «γράνες» και από τα αδέσμευτα νερά του ιστορικού «Κιοσιού» του δίνουν την υγρή ζωή.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος Ι

Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης

Τα νερά του Κεφαλόβρυσου, όπως φτάνουν και «μοιράζονται στα τρία» στο δυτικό μέρος της πλατείας «Ομονοίας» στα Αγγελοπουλαίϊκα. Εκεί παλαιότερα δροσίζονταν πάπιες.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Η Κέρτεζη ίσως αποτελεί ένα από τα πρώτα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου από πλευράς φυσικών πόρων νερού και επομένως ήμερης και άγριας βλάστησης. Ιδρύθηκε προ αμνημονεύτων ετών και αναπτύχθηκε σε φάσεις. Μπορούμε να βάσιμα να ισχυριστούμε ότι η πρώτη φάση είναι αυτή που το νερό καθοδήγησε τον σχηματισμό της και η δεύτερη αυτή που η ίδια οδήγησε το νερό πέρα και από τις δυνάμεις της βαρύτητας και της υδροστατικής πίεσης.

Η Κέρτεζη έχει αναπτυχθεί στους ανατολικότερους πρόποδες του ορεινού όγκου του όρους Ερύμανθου και βρίσκεται σε θέση να βλέπει στα ανατολικά το όρος Χελμός, γι’ αυτό ατενίζει καθημερινά και τον «Αρίσταρχο»! Τα υψόμετρά της είναι τέτοια – στην κεντρική πλατεία έχουμε 822 μέτρα- ώστε να πηγάζουν αφ’ ενός τόνοι πόσιμου νερού με μεγάλες και  μικρές πηγές και αφ’ ετέρου κάτω από το οροπέδιό της να «λιμνάζουν» επίσης τόνοι νερού έτοιμοι για γεωτρήσεις.

Συνέχεια →