Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Τεχνικές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 2^η

Η κωμόπολη της Κέρτεζης στην οποία διακρίνονται: Ο οικισμός της,  ο στενός ανατολικός κάμπος της, ο ανατολικός Απανόκαμπος, τα γύρω νεροφόρα βουνά της και ο δυτικός κερτεζίτικος Βουραϊκός, που αποτελεί τεχνικά και τον κεντρικό δρόμο πορείας των νερών άρδευσης μέχρι τ’ Αλώνια. Βλέπουμε νοτιοδυτικά από τα δυτικά του Οροπέδιου του «Χριστού» το Φθινόπωρο του 2016. Η φωτογραφία ανήκει σε νεαρό βοσκό του χωριού.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το:  Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη – Ενότητα 1η

Ι) Εισαγωγικά

Η άρδευση με νεραύλακα έχει αποκτήσει μια τεχνική, η οποία στην Κέρτεζη εξελίχτηκε στην πορεία του ιστορικού και τεχνολογικού χρόνου.  Η εξέλιξη αυτή φυσικά γονιμοποιήθηκε λόγω τόσο των πολλών πηγών άρδευσης, όσο και των πολλών αναγκών αυλάκων άρδευσης.

Βασικά στοιχεία της τεχνικής αποτελούν οι τρόποι υδρομάστευσης / «αρμέγματος» των νερών των πηγών, οι «δέσεις» στον κερτεζίτικο Βουραϊκό και σε κάποιους παραπόταμους, η τεχνική των αρχικών χωμάτινων νεραύλακων, οι παλαιές και σύγχρονες διακλαδώσεις τους, οι παλιές και σύγχρονες «κόφτρες»,  οι κατοπινές υπογειοποιήσεις μερικών νεραύλακων, οι σύγχρονες σωληνώσεις, οι παλιές ξύλινες και οι σύγρονες «κορύτες», τα «κεφαλάρια», οι γλάστρες και φυσικά οι αυλακιές στα χωράφια.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙΙ: Τα συστήματα άρδευσης

Δικαιώματα, χρόνος και περιοχές της παραδοσιακής άρδευσης στην Κέρτεζη– Ενότητα 1^η

Επεξεργασμένο απόσπασμα των ορίων του οικισμού, των βουνών, των δασών και του κάμπου της Κέρτεζης με βάση τους πρόσφατους δασικούς χάρτες του 2017. Έχουμε σημειώσει με κόκκινα αστέρια τις θέσεις όλων των μικρών και μεγάλων πηγών άρδευσης κήπων και χωραφιών. Με κίτρινα αστέρια αντλήσεις νερών και μαύρα ζωντανά πηγάδια.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το: Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη-μέρος ΙΙ

Ι) Εισαγωγικά

Πολλοί τόποι είναι ευλογημένοι στα πέρατα της Οικουμένης. Μοχλοί αυτής της ευλογίας των τόπων είναι ο ήλιος, τα νερά και η σχετική αυτονομία. Η Κέρτεζη τα διαθέτει και τα τρία. Γι αυτό ήταν και είναι η μεγαλύτερη αγροτική Κωμόπολη των Καλαβρύτων. Ο τόπος αυτός θα μπορούσε να ονομαστεί και ως «η Κέρτεζη των νερών».

«Φυτεμένη» ανάμεσα στις ανατολικές απολήξεις του Ερύμανθου και των Καλλιφωνίων ορέων από τα δυτικά και του Χελμού από τα ανατολικά αποτελεί χώρο με τεράστια αποθέματα νερών στα γύρω βουνά και στο υπέδαφος των μικρών και μεγάλων κάμπων της. Οι  μικρές και μεγάλες βρύσες είναι σχεδόν αμέτρητες και τις έχουμε αναδείξει στο «μέρος Ι». Γι αυτό η Κέρτεζη είναι καταπράσινη, έχει αναπτύξει κτηνοτροφία σε πολλά επίπεδα, αλλά κυρίως έχει τεράστιες αγροτικές δυνατότητες.

Στα δύσκολα χρόνια, που είχε υπερπληθυσμό και η χώρα πάλι περνούσε από οικονομικούς ή στρατιωτικούς πολέμους, έθρεψε έστω και οριακά τους κατοίκους, αλλά και ευρύτερα στο Νομό. Ό,τι κομμάτι γης ήταν δυνατό να αρδευτεί, αρδεύτηκε. Ό,τι ήταν ξερικό έγινε τόπος ή για αμπελώνες ή για δημητριακές καλλιέργειες ή για βοσκοτόπια. Και ό,τι ήταν βουτηγμένο στα έλη (επανήλθαν στις Αρκίτες) έδινε χορτάρι για τα ζώα. Γι αυτό κατόπιν ανέπτυξε όλα τα είδη δευτερογενούς παραγωγής.

Συνέχεια →

Τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά

Του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου*

Το «γενέθλιον του Προδρόμου» στις 24 Ιουνίου σύμφωνα με το επίσημο εορτολόγιο, «τ’ αϊ-Γιάννη του Κλήδονα» και «τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά», σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση.

Το «τελετουργικό» των εθίμων του «Κλήδονα» είναι από τα πιο φημισμένα και διαδεδομένα σε όλες τις περιοχές της χώρας μας και αρχίζει από την παραμονή το βράδυ. Μοιάζει με είδος λαϊκής μαντείας, της οποίας οι ρίζες της μας οδηγούν στην αρχαιότητα, η δε πρώτη καταγραφή των συγκεκριμένων εθίμων πιθανολογείται στους βυζαντινούς χρόνους.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος ΙΙ

Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος Ι  

[Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης]

Ι. Εισαγωγικά

Ο Βουραϊκός ποταμός έχει κατεύθυνυνση προς το βορρά και εκβάλλει δυτικά του Διακοπτού, στα βορειανατολικά του Νομού Αχαΐας. Ένα χιλιόμετρο νότια της εκβολής συναντιέται με τον ξακουστό Οδοντωτό (σιδηρόδρομο) και έκτοτε η πορεία τους είναι παράλληλη και πλεκόμενη μέχρι την στάση του χωριού Κερπινής. Από τη στάση στα Νιάματα μάλιστα, και μέχρι την Ζαχλωρού, η παρέα τους σημαδεύεται και από το περίφημο Φαράγγι με τις παλιές μεταλλικές σιδηροδρομικές γέφυρες και τα τούνελ που άνοιξαν με φουρνέλα και εργατικά χέρια στο τέλος του 19^ου αι..

Ο Οδοντωτός σταματά στα βόρεια Καλάβρυτα, αλλά η βορειότερη κοίτη του Βουραϊκού δεν έχει εκεί την απαρχή της. Συνεχίζει νότια του Σκεπαστού (Βυσωκά) σε μια πορεία έξι περίπου ακόμα χιλιομέτρων στον βυσωκιώτικο κάμπο και μέχρι τα σύνορα του μικρόκαμπου των Κραστικών, βόρειά τους, και ‘κει συναντιέται με τον βορειανατολικό της Κέρτεζης, στις «Καμάρες».

Η κύρια κοίτη του, ένα χιλιόμετρο μετά στον «Πόρο» νότια από τα «Ρεμπίσια», θα δεχτεί τα χειμωνιάτικα –μόνο- νερά του παραπόταμου που τα μαζεύει από Λαγοβούνι, Κάνδαλο και Πριόλιθο (Συρμπάνι).

Η διασταύρωση του κερτεζίτικου Βουραϊκού με τον λαγοβουνιώτικο παραπόταμο. Παρατηρούμε ότι νερά έρχονται από την Κέρτεζη, ενώ λίγα απ’ αυτά μπαίνουν και στον παραπόταμο. Κι αυτό γίνεται κάθε χρόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Φόντο από την ξυλογέφυρα στον κερτεζίτικο Βουραϊκό (30-07-2016).

Το Καλοκαίρι, και φυσικά ολοχρονίς, ο Βουραϊκός δεν στερεύει, γιατί ευτυχώς για το Φαράγγι τα νερά της Κέρτεζης από την πηγή «Μπούρμπουλα», από το «Μάτι» και εν γένει τις «Αρκίτες» μέσα από μισοθαμένες «γράνες» και από τα αδέσμευτα νερά του ιστορικού «Κιοσιού» του δίνουν την υγρή ζωή.

Συνέχεια →

Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος Ι

Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης

Τα νερά του Κεφαλόβρυσου, όπως φτάνουν και «μοιράζονται στα τρία» στο δυτικό μέρος της πλατείας «Ομονοίας» στα Αγγελοπουλαίϊκα. Εκεί παλαιότερα δροσίζονταν πάπιες.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Η Κέρτεζη ίσως αποτελεί ένα από τα πρώτα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου από πλευράς φυσικών πόρων νερού και επομένως ήμερης και άγριας βλάστησης. Ιδρύθηκε προ αμνημονεύτων ετών και αναπτύχθηκε σε φάσεις. Μπορούμε να βάσιμα να ισχυριστούμε ότι η πρώτη φάση είναι αυτή που το νερό καθοδήγησε τον σχηματισμό της και η δεύτερη αυτή που η ίδια οδήγησε το νερό πέρα και από τις δυνάμεις της βαρύτητας και της υδροστατικής πίεσης.

Η Κέρτεζη έχει αναπτυχθεί στους ανατολικότερους πρόποδες του ορεινού όγκου του όρους Ερύμανθου και βρίσκεται σε θέση να βλέπει στα ανατολικά το όρος Χελμός, γι’ αυτό ατενίζει καθημερινά και τον «Αρίσταρχο»! Τα υψόμετρά της είναι τέτοια – στην κεντρική πλατεία έχουμε 822 μέτρα- ώστε να πηγάζουν αφ’ ενός τόνοι πόσιμου νερού με μεγάλες και  μικρές πηγές και αφ’ ετέρου κάτω από το οροπέδιό της να «λιμνάζουν» επίσης τόνοι νερού έτοιμοι για γεωτρήσεις.

Συνέχεια →

Φτου και απ’ την αρχή

Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη

Μια φορά κι έναν καιρό, πολλά-πολλά χρόνια πίσω, σ’ έναν τόπο μάλλον κοντινό, «βασίλευε» Λαός καλός. Κι οι «αρχόντοι», να τους πει κανείς έτσι για να συνεννοηθούμε, σύμφωνα με όσα ίσχυαν «εξ’ απ’ ανέκαθεν», δεν είχαν καμιά αρμοδιότητα για ζητήματα που θα μπορούσαν να θίξουν τα καθιερωμένα και αναγνωρισμένα προνόμια του τόπου και των ανθρώπων του.

Για τούτα μάλιστα τα ζητήματα, μόνος αρμόδιος ήταν ο ίδιος ο Λαός, προς τον οποίο οι «αρχόντοι» όφειλαν να αναφέρονται σε κάθε τέτοια περίπτωση  και να ενεργούν σύμφωνα με την έγκριση του. Κάθε μονομερής πράξη των «αρχόντων», όχι μόνο ήταν εντελώς άκυρη, αλλά οι υπεύθυνοι παύονταν αμέσως και στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι, σύμφωνα με τα καθιερωμένα, οποιαδήποτε εποχή του χρόνου κι αν ήταν.

Συνέχεια →

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Υφαντική και Ραπτική στην Κέρτεζη – Μέρος VI

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το μέρος Μέρος V

Χ)  Οι αργαλειοί

Η υφαντική στην προβημιοχανική εποχή στην επαρχία ήταν μια πολύ συνηθισμένη οικοτεχνία. Οι αργαλειοί, αυτό το σύνθετο εργαλείο ήταν το κυρίως μέσο για την υφαντική. Υπήρχαν όμως και άλλα συμπληρωματικά εργαλεία, κυρίως για την προεργασία της ύφανσης.

Για τους αργαλειούς της Κέρτεζης δεν χρειάζεται να κάνουμε κατ’ αρχήν αποκλειστική μνεία επιμέρους προσώπων. Σε όλα σχεδόν τα σπίτια της Κέρτεζης, τουλάχιστον μέχρι και τη δεκαετία του 1970, ο αργαλειός δούλευε σε δευτερεύοντες χώρους, λίγο πριν το Χειμώνα μέχρι την Άνοιξη, όταν δηλαδή σταματούσαν οι πολλές αγροτικές εργασίες.

Συνέχεια →

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Σκουποποιεΐα, καλαθοπλεκτική και σαρωματοποιεΐα στην Κέρτεζη – Μέρος V

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος IV

ΧIΙΙ) Η σκουποποιεΐα

1. Εισαγωγικά

Ο κάμπος της Κέρτεζης πριν από τη δεκαετία του 1990 είχε πλούσια πολυκαλλιέργεια. Ανάμεσα στις καλλιέργειες ήταν και εκείνες πού έδιναν τροφές για τα ζώα. Τέτοιες ήταν βέβαια τα δημητριακά (βρώμη, κριθάρι), αλλά και ο αραβόσιτος (αραποσίτι) και το καλαμπόκι με τα μικροσκοπικά βυσινί σπόρια στην ωριμότητά τους. Μια οικοτεχνία ακόμα λοιπόν στηρίζεται στην 1^η ύλη που κατ’ αρχήν η ίδια παράγει και ήταν -και είναι σε λίγους ακόμα- η κατασκευή οικολογικών σκουπών.

Συνέχεια →

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Ξυλουργεία και Σαμαράδικα της Κέρτεζης– Μέρος ΙV

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙΙ

ΧΙ) Τα ξυλουργεία

Ήταν αδύνατον η Κέρτεζη ανάμεσα στα πολλά και πολλών ειδών δάση (Καστανιές, έλατα, πλατάνια, βελανιδιές, δέντρα, ιτιές, πλατάνια, καρυδιές, κλπ) να μην αναπτύξει και επαγγελματίες και ερασιτέχνες ξυλουργούς. Εξάλλου οι ανάγκες μιας μεγάλης κωμόπολης στο παρελθόν, που πέρασε και τους 1500 κατοίκους και υπήρξε Δήμος, με τεράστια αγροτική, αμπελουργική, κτηνοτροφική παραγωγή και μεγάλες οικιστικές ανάγκες να μη το έκανε.

Ερασιτέχνες ξυλουργοί ήταν οι περισσότεροι των αγροτών, γι αυτό και είχαν αρκετά εργαλεία. Όμως υπήρχαν και τεχνικές που δεν μπορούσαν όλοι να τις κατέχουν. Έτσι αναδύθηκαν οι επαγγελματίες του είδους.

Συνέχεια →

Οι προβιομηχανικές βιοτεχνίες-οικοτεχνίες της Κέρτεζης και τρεις μεταβιομηχανικές απόπειρες

Σιδεράδικα (σιδηρουργεία) και γανωματζίδικο στην Κέρτεζη – Μέρος ΙΙΙ

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙ (Καμίνια κλπ)

ΙΧ) Τα σιδεράδικα (σιδηρουργεία)

Τα σιδεράδικα ή σιδηρουργεία πριν δημιουργηθούν οι βιομηχανίες παραγωγής εργαλείων ίσως να ήταν εξίσου χρήσιμα με τα ξυλουργεία λόγω των πολλών χρήσιμων και κυρίως σφυρήλατων εργαλείων ή κατασκευών πάσης φύσεως. Ας δούμε στην αρχή μερικά απ’ αυτά για να κατανοήσουμε μέρος της αξίας και της αναγκαιότητάς τους. Μια γεύση αρχική με σφυρήλατη εξώπορτα σχετικά πρώην πλούσιου κερτεζίτικου σπιτιού στα ανατολικά του χωριού:

Συνέχεια →