Από την κοιλάδα του Βουραϊκού στο Πανεπιστήμιο;

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

   Έχει ανοίξει πάλι η συζήτηση (σε κυβέρνηση Ν.Δ.), για τα λεγόμενα μη κρατικά πανεπιστήμια, αν και δεν υπάρχουν κρατικά και μη κρατικά, αλλά δημόσια και ιδιωτικά. Αυτή τη φορά δεν οδηγείται σε προσπάθεια αναθεώρησης του συντάγματος και του άρθρου 16 (και άλλων), αλλά για παράκαμψη του άρθρου 16! Θεωρεί ότι μπορεί να πάει με το άρθρο 28. Αυτό «αναφέρει ότι οι διακρατικές συμφωνίες υπερισχύουν του κοινού νόμου αλλά δεν υπερισχύουν του Συντάγματος (βλ. άποψη Ακρίτα Καϊδατζή, αναπληρωτή καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ[1]).

   Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες μιας νέας προσέγγισης από την πλευρά της κυβέρνησης, με αναφορά στην «ανάγνωση» του Άρθρου 16. Είναι πράγματι απορίας άξιο πώς μπορεί να «αναγνωστεί» το Άρθρο 16, ειδικά οι παράγραφοι 5 και 6 που αναφέρουν: «…5. H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση…

6. Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί. Το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δημόσιο λειτούργημα, με τις προϋποθέσεις που νόμος ορίζει…».[2]

ΙΙ. ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ;

   Σε όλες σχεδόν τις χώρες στα δημόσια Πανεπιστήμια η φοίτηση είναι πάνω από το 83%, το οποίο αποτελεί και το μικρότερο όριο. «Στην Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, τη Δανία, την Ιρλανδία και την Ολλανδία, το ποσοστό αυτό ανέρχεται ή αγγίζει το 100%. Επίσης, σε χώρες όπως η Μάλτα, η Βουλγαρία, η Εσθονία (την τελευταία 5ετία), η Γαλλία, η Κροατία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σουηδία, τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 85- 93%. Στον αντίποδα βρίσκονται η Λετονία και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το 100% φοιτούν, σύμφωνα με τη Eurostat, σε ιδιωτικά πανεπιστήμια.

   Πρέπει ωστόσο να τονιστεί πως τα πανεπιστήμια στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι κατά βάση δημόσια (μόλις 10 ή λιγότερα ιδιωτικά δίνουν πανεπιστημιακά πτυχία) αλλά είναι ανεξάρτητοι οργανισμοί και για το λόγο αυτό η Eurostat τα κατατάσσει στην κατηγορία των ιδιωτικών αλλά, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους μέσω της επιδότησης των διδάκτρων και όχι μόνο, όπως αναφέρεται παρακάτω. Το ίδιο ισχύει και για τη Λετονία, στην οποία λειτουργούν δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Επίσης, σε ιδιωτικά πανεπιστήμια φοιτούν περίπου το 60-65% των φοιτητών σε Βέλγιο, Κύπρο και Φινλανδία…».[3]

ΙΙΙ. Η ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

   «Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Κρήτης εν όψει της κατάθεσης για διαβούλευση του ν/σ για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δημοσιοποιεί κάποια στοιχεία που αφορούν στο πανεπιστήμιο και καταδεικνύουν ανάγλυφα την κατάσταση που επικρατεί στο ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο.

   Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά η κρατική χρηματοδότηση για λειτουργικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς έχει περικοπεί κατά 58,62% σε σχέση με το 2009, τα μέλη ΔΕΠ έχουν μειωθεί κατά 8,76%, οι άλλες κατηγορίες προσωπικού (ΕΔΙΠ, ΕΤΕΠ, ΕΕΠ, διοικητικοί υπάλληλοι) κατά 22,71%, ενώ την ίδια περίοδο ο αριθμός των εγγεγραμμένων φοιτητών αυξήθηκε κατά 39,78%…». Δείτε αναλυτικά τον πίνακα…

   «… Το συμπέρασμα που προκύπτει αβίαστα από την παράθεση των παραπάνω στοιχείων, είναι ότι το Πανεπιστήμιο Κρήτης, και το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο γενικότερα, χρήζει άμεσης γενναίας ενίσχυσης από την ελληνική Πολιτεία τόσο όσον αφορά στον προϋπολογισμό του όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό για να μπορέσει να συνεχίσει να επιτελεί απρόσκοπτα το έργο του, να στηρίζει την ελληνική κοινωνία και να τιμά τη χώρα μας διεθνώς. Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, εκτός του ότι παρακάμπτει το άρθρο 16 του Συντάγματος, δεν αναμένεται να λύσει κανένα από τα παραπάνω προβλήματα.

   Πέραν τούτου, το δημόσιο πανεπιστήμιο διασφαλίζει την ποιότητα της έρευνας και της εκπαίδευσης, προασπίζει την ελευθερία της σκέψης και προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους τους Έλληνες πολίτες για πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Η ενίσχυσή του λοιπόν πρέπει να αποτελεί την απόλυτη προτεραιότητα της ελληνικής Πολιτείας».[4]

IV. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ;

   Αυτή τη φορά η κυβέρνηση, όπως και στην προηγούμενη θητεία της, δεν θεσμοθέτησε απλά τη «βάση του 10», αλλά την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (Ε.Β.Ε.). Ως γνωστόν, τα θέματα (στατιστικά) που μπαίνουν στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα δημόσια Πανεπιστήμια στην Ελλάδα, βρίσκονται πολύ πάνω από το επίπεδο των σχολικών βιβλίων και των ασκήσεων. Κάποιες φορές περνούν και το διπλάσιο του επιπέδου τους, ειδικά σε μαθήματα, όπως η Φυσική, τα Μαθηματικά κλπ. Συχνά συμβαίνει και στην Έκθεση και την Ιστορία με πολύ εξεζητημένα θέματα. Και το λέω αυτό όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και εμπειρικά, αφού ήμουν περίπου 25 χρόνια βαθμολογητής στο μάθημα της φυσικής της Γ΄ Λυκείου. Φυσικά ο πρώτος σκοπός ήταν η αναγκαστική στήριξη των ιδιωτικών φροντιστηρίων.

   Έτσι πριν μια περίπου εικοσαετία θεσμοθετήθηκε η «βάση του 10». Το «10» όμως είναι πολύ σχετικό. Έχει να κάνει με το είδος κλιμάκωσης των θεμάτων, το βαθμό δυσκολίας, την ποσότητα των ερωτήσεων και απαντήσεων, την απόκλιση από το μέσο επίπεδο των μαθητών στα σχολεία της χώρας, που δεν είναι όλα σε περιοχές όπου οι οικογένειες κουβαλούν μεγάλο «μορφωτικό κεφάλαιο». Η βάση αυτή δεν άντεξε και καταργήθηκε.

   Τώρα επανήλθε μια άλλη βάση, η οποία συχνά ανεβαίνει πολύ πάνω από «δέκα» και ταυτόχρονα μειώνει τον όποιο αριθμό πρωτοετών φοιτητών έχει εξαγγείλει αρχικά το Υπ. Παιδείας. Αυτό γίνεται με ειδικούς συντελεστές που έχουν επιβληθεί στα κατά τόπους Πανεπιστήμια, με ό,τι σημαίνει αυτό τόσο για την ουσία τους, όσο και για την αυτονομία τους.

   Δεν φθάνει αυτό, αλλά η Ε.Β.Ε. πέρασε και στα ΕΠΑΛ (Επαγγελματικά Λύκεια), στα οποία λόγω των κακοδαιμονιών του ελληνικού συστήματος, φοιτούν μαθητές που σπάνια θα περνούσαν την «βάση του 10», πόσο μάλλον την Ε.Β.Ε.. Ταυτόχρονα έχουν εισαχθεί, μέσω της υποχρεωτικής «τράπεζας θεμάτων» ένα είδος πανελλαδικών από την Α΄ Λυκείου. Κατανοούμε λοιπόν ότι με τη μέθοδο αυτή θα περισσεύει τεράστιο ποσοστό υποψηφίων μετά την Γ΄ Λυκείου. Αυτούς τώρα τους αναμένουν τα ιδιωτικά κολέγια και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια…

V. ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΘΑ ΕΧΟΥΝ ΔΙΔΑΚΤΡΑ;

   Ήδη σε πάρα πολλά πανεπιστήμια, λόγω της τεράστιας υποχρηματοδότησης από το κράτος και την σχεδόν παντελή πρόσληψη καινούριων επιστημόνων, λόγω συνταξιοδοτήσεων και θανάτων, έχουν εισαχθεί δίδακτρα στα μεταπτυχιακά, όπως και στο «Ανοικτό Πανεπιστήμιο» της Πάτρας.

   Από την άλλη, η πλειοψηφία των διδακτορικών φοιτητών εγκλωβίζονται από τα πανεπιστήμια έμμεσα, ώστε να προσφέρουν εργασία με ελάχιστη αμοιβή, μέχρι επιτέλους να πάρουν το διδακτορικό τους. Επομένως και στα Πανεπιστήμια έχει αλωθεί μέρος της συλλογικής συνείδηση είτε «εξ ανάγκης» απ’ αυτά είτε και εκ «πλεονεξίας» από τα τμήματα…

   Με τα λεγόμενα «μνημόνια» στηρίζονται εκ του πλαγίου, η ιδιωτική παιδεία, η ιδιωτική υγεία και οι ιδιωτικές τράπεζες, ενώ το χρέος μετατρέπεται σε δημόσιο και το κουβαλά στις πλάτες του ο ελληνικός λαός. Στο πλαίσιο αυτό (νεοφιλελευθερισμός) ετοιμάζεται και η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, δηλαδή επιχειρηματικών. Εκεί θα σπουδάζουν όσοι διαθέτουν «τούβλα» ή όσοι θα χρεώνονται για να τους μοιάσουν, όπως λέγαμε στο τέλος της δεκαετίας του 1980!

   Επομένως έχουμε διπλό κτύπημα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση… Το ένα, λοιπόν, είναι το σχέδιο δημιουργίας επιχειρηματικών πανεπιστημίων, με δίδακτρα φυσικά, σε σχολές χωρίς εργαστήρια και αμφιβόλου επιπέδου. Και λέω σε σχολές χωρίς εργαστήρια, αφού αυτές συμφέρουν στους επιχειρηματίες.

   Το άλλο είναι το πλαγιοκόπημα των δημοσίων πανεπιστημίων με αποστέρηση πόρων, προσωπικού και επομένως και αριθμού φοιτητών. Έτσι δημιουργείται αφενός περίσσευμα υποψηφίων και αφετέρου οι πλούσιοι αντί να πληρώνουν για φοίτηση των παιδιών τους στο εξωτερικό, να (θα) πληρώνουν κοντά στο σπίτι τους. Ποιοι χάνουν; Φυσικά τα λαϊκά στρώματα προδήλως. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα…

VIΙ. Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

   «Αν διαχωριστεί η γνώση από την κριτική σκέψη τότε ο άνθρωπος κινδυνεύει να γίνει δούλος των τεχνικών δημιουργημάτων του» έλεγε η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ. Η θέση αυτή είναι κρίσιμη την εποχή της Τεχνικής Νοημοσύνης. Και γι’ αυτό, η ολιστική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Μητσοτάκη στην  εκπαίδευση και η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων αποκτά τεράστια σημασία για την προοπτική της ελληνικής κοινωνίας.

   «Η όλη φιλοσοφία της κυβέρνησης είναι η σύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς. Αλλά από τη στιγμή που το κριτήριο της γνώσης θα είναι συνδεδεμένο μόνο με την αγορά, τότε θα αποκτήσει χρησιμοθηρικό χαρακτήρα και θα απωλέσει το κριτικό της στοιχείο. Γιατί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν θα είναι «Μη Κερδοσκοπικά» όπως διατείνεται η κυβέρνηση. Οι επιχειρηματίες που θα εμπλακούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα την αντιμετωπίσουν ως καπιταλιστικό εμπόρευμα με σκοπό την επίτευξη κέρδους.

   Οι επιπτώσεις της νέας κατάστασης (είναι) η κάθετη πτώση του επιπέδου σπουδών για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι: ποιος ενδιαφέρεται σήμερα για την παιδεία και συγκεκριμένα για την ανώτατη παιδεία; Όσο αναφορά την τελευταία η άποψη που επικρατεί είναι «όσα ήταν να μάθουμε τα μάθαμε, τώρα το ζητούμενο είναι οι εφαρμογές των γνώσεων που έχουν ήδη αποκτηθεί». Και ο δεύτερος λόγος είναι: οι ιδιώτες δεν θα ιδρύσουν ιατρικές σχολές, ούτε πολυτεχνεία λόγω του μεγάλου κόστους που απαιτούν…».[5] Εμείς οι απλοί, αλλά σκεπτόμενοι, πολίτες απλά μπορούμε να προσεγγίσουμε νοερά πολλές συνέπειες…

VIΙΙ. ΤΕΛΙΚΑ ΘΑ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΜΕ ΟΙ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΙ;

   Μετά το 1950 και περίπου μέχρι τις ημέρες μας και παρά όλα τα προβλήματα που ακροθιγώς μόνο θίξαμε, πολλοί «από τα βουνά» καταφέραμε να εισαχθούμε στα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας και να σπουδάσουμε. Στους/στις περισσότερους -και «μέχρι τα μνημόνια»- οι σπουδές μας έπιασαν τόπο και τις είχαμε όπλο στην επαγγελματική μας πορεία.

   Γνωρίζουμε επίσης ότι «μέσα στα μνημόνια» εκατοντάδες χιλιάδες από τα παιδιά μας και τους μαθητές μας, αφού σπούδασαν στα δημόσια πανεπιστήμια, εργάζονται στο εξωτερικό.   Η χώρα μας όντως είναι Κρόνος που «τρώει τα παιδιά» της. Παραμένουν όμως πολλοί περισσότεροι πτυχιούχοι, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί νέοι και νέες μας στη χώρα και παλεύουν εδώ σκληρά να επιβιώσουν, να στήσουν οικογένεια, να έχουν κάποιο μέλλον.

   Τι θα γίνει όμως αν στηθούν και τα επιχειρηματικά πανεπιστήμια; Τότε θ’ ανοίξει ακόμη περισσότερο η ψαλίδα. Τα παιδιά του 20% της χώρας (που διαθέτει «τούβλα») θα συνεχίζουν να σπουδάζουν πλέον στα επιχειρηματικά πανεπιστήμια στη χώρα μας, χωρίς να τα πιάνει η «βάση του δέκα», ούτε η Ε.Β.Ε. Μαζί τους και κάποιοι που θα «κάνουν το σκ….. τους παξιμάδι». Την ίδια ώρα οι ακριβές σχολές θα μείνουν στο δημόσιο με υποχρηματοδότηση και η πλειοψηφία των νέων παιδιών μας θα κάνει ότι οι γυναίκες πριν την δεκαετία του 1960. Απλά δεν θα σπουδάζουν και θα έχουν μικρό μορφωτικό κεφάλαιο, ακόμη κι αν εργάζονται στην κοιλάδα του Βουραϊκού ή σε οποιαδήποτε άλλη κοιλάδα, νησί ή πόλη, ώστε να έχουμε οι υπόλοιποι τροφή για να επιβιώνουμε και διακοπές για να ξεσπάμε.

   Θα τους αφήσουμε;

*  Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συντονιστής των συνταξιούχων εκπαιδευτικών Αχαΐας, φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης. 

Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, φ. 73, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2024, στη στήλη ΒΟΥΡΑΪΚΕΣ ΝΥΞΕΙΣ, σελ. 28-29.

Παραπομπές

[1] Ζαφειρόπουλος, Κ. και Κωνσταντόπουλος, Μ.Α. (21/12/2023). Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια προ των πυλών με παράκαμψη του Συντάγματος. ΕΦΣΥΝ. https://www.efsyn.gr/ellada/ekpaideysi/416112_ta-idiotika-panepistimia-pro-ton-pylon-me-parakampsi-toy-syntagmatos.

[2] Περί της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα Δ. Δαμίγος, Καθηγητής ΕΜΠ / Κοσμήτορας Σχολής Μεταλλειολόγων-Μεταλλουργών Μηχανικών, 23.01.2024, ειδική μελέτη, που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο: peri_idrisis_idiwtikwn-aei_23-1-2024.pdf, σελ. 1.

[3] Δ. Δαμίγος, ό. π., σελ. 2-3.

[4] Θάνος Καμήλαλης, φ/β, 19.01.2024.

[5] Απόσπασμα: https://elocus.lib.uoc.gr//dlib/a/2/6/attached-metadata-dlib-1332141083-192842-30033/Elocus2013_20120209_Mpormpoudaki_Evaggelia_Mc.PDF.