Τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά

Του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου*

Το «γενέθλιον του Προδρόμου» στις 24 Ιουνίου σύμφωνα με το επίσημο εορτολόγιο, «τ’ αϊ-Γιάννη του Κλήδονα» και «τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά», σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση.

Το «τελετουργικό» των εθίμων του «Κλήδονα» είναι από τα πιο φημισμένα και διαδεδομένα σε όλες τις περιοχές της χώρας μας και αρχίζει από την παραμονή το βράδυ. Μοιάζει με είδος λαϊκής μαντείας, της οποίας οι ρίζες της μας οδηγούν στην αρχαιότητα, η δε πρώτη καταγραφή των συγκεκριμένων εθίμων πιθανολογείται στους βυζαντινούς χρόνους.

Συνέχεια →

Πεντηκοστή 2017 και Ψυχοσάββατα

Του Αρχιμ. Θεοδόσιου (Μαρτζούχου)*

«Δεν υπάρχει τίποτε σπουδαιότερο για να ζήσω, πέρα απ’ το πορτοφόλι μου, το στομάχι μου και την καριέρα μου»

Η προσευχή για τους νεκρούς γίνεται με προσφορά της Θ. Ευχαριστίας την τρίτη, την ενάτη και την τεσσαρακοστή ημέρα από του θανάτου, με το λεγόμενο Μνημόσυνο. Δηλαδή με την παράκληση στον Χριστό να «θυμάται» μονίμως τον αγαπημένο από μας (τους συγγενείς και από την κοινότητα στην οποία ανήκε) νεκρό.

«Αἰωνία ἡ μνήμη» ψάλλουμε, εννοώντας φυσικά: από μέρους του Χριστού! Μνημόσυνο σημαίνει «ενθύμιο, υπόμνηση-ενθύμηση». Το να «θυμάται» κάποιον ο Χριστός, αυτό είναι σωτηρία! Άλλωστε κι εμείς οι ζωντανοί, κατανοώντας σωστά το περιεχόμενο της προσευχής του ληστή, παρακαλούμε τον Χριστό για μας, λέγοντας: Μνήσθητί μου, Κύριε.

Εν συνεχεία, η Εκκλησία δύο φορές τον χρόνο (δύο μόνον είναι τα Ψυχοσάββατα, την παραμονή της Κυριακής των Απόκρεω και την παραμονή της Πεντηκοστής) προσεύχεται για την ανάπαυση των νεκρών της.

Ας δούμε, λοιπόν, τι ακριβώς είναι το Ψυχοσάββατο.

Συνέχεια →

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ το ΝΟΗΜΑ των ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

Τα Χριστούγεννα έχουν καταντήσει στις δυτικές κοινωνίες γιορτή προετοιμασίας και μόνο. Αγνοούν γιατί προετοιμάζονται και τί εορτάζουν. Η εμπορευματοποίηση της γιορτής στα πλαίσια της καταναλωτικής κοινωνίας φαίνεται να έχει επιφέρει το τελειωτικό κτύπημα στη γιορτή προς μεγάλη τέρψη όλων εκείνων που επείγονται να περάσει ο πλανήτης μας στη μεταχριστιανική εποχή. Βέβαια κάποια στοιχεία της ακόμη μαρτυρούν την προέλευσή της. Οι δήμοι εγκαθιστούν στις πλατείες φάτνες και οι γονείς οδηγούν εκεί τα παιδιά τους να δουν τον «Χριστούλη», τον μικρό, τον ανήμπορο, τον ξεπερασμένο. Τα παιδιά θα ακούσουν και θα δουν τους μάγους, τους βοσκούς και κάποια ζώα, τα οποία ζωντανά θα αργήσουν πολύ να αντικρίσουν, καθώς οι δυτικές κοινωνίες αποκόπτονται με γοργότατο ρυθμό από τη φύση! Όμως όλα τα σχετικά με τη γέννηση του Χριστού φαντάζουν ανούσια και καχεκτικά μπροστά στον ευτραφή γέρο, ο οποίος έχει επιβληθεί με την παρουσία του και κυριαρχεί όχι μόνο κατά το εορταστικό δωδεκαήμερο αλλά και πολλές ημέρες πριν από αυτό.

Συνέχεια →

ΟΜΙΛΙΑ για τον Ευαγγελιστή ΛΟΥΚΑ, 18-10-2011

Του (+)  π. Νικολάου Φαναριώτη*

«Ασπάζεται υμάς Λουκάς ο ιατρός αγαπητός», Κολ. Δ΄, 14.

Συνηθίζουμε νά χαρακτηρίζουμε ευεργέτες τούς ἀνθρώπους, που ἐπιτελοῦν ριψοκίνδυνες καί θαυμαστές πράξεις, ὅσους μ᾿ ἕναν θεαματικό τρόπο ξεπερνοῦν κάθε ἔνστικτο αὐτοσυντηρήσεως, (προσωπική ευημερία πλούτο  δόξα, ακόμα και τη ζωή τους) γιά νά ὑπηρετοῦν πιστά την πρόοδο και την ευημερία της ανθρωπότητας.

Βεβαίως και η επιστήμη έχει προσφέρει πολλά αλλά όσα έχει κερδίσει στην  θεωρία και στην έρευνα  τα χάνει στην εφαρμογή με τα γνωστά αποτελέσματα:

Καρκινογόνες τροφές, μόλυνση του περιβάλλοντος, AIDS, ψυχικές αρρώστιες, είναι οι προάγγελοι αυτών που έρχονται στο μέλλον.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ δεν είναι η κατάργησης της επιστήμης (Τολστοϊ, Ρουσώ…), αλλά μαθητεία σε καταξιωμένες  μορφές του παρελθόντος.

Συνέχεια →

ΟΜΙΛΙΑ στην ΚΟΙΜΗΣΙΝ ΙΩΑΝΝΟΥ του ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ιω., ιθ΄ 25-27 & κα΄ 24-25**, 26-09-2010

Του (+) π. Νικολάου Φαναριώτη*

Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος δείχνει τι μπορεί να γίνει και πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος κοντά στον Χριστό.

Ο Ιωάννης δεν ήταν ποτέ το καλό παιδί, το ήσυχο και υπάκουο, όπως το θέλει ο κόσμος. Αντίθετα ήταν αψύς, παράφορος και εκρηκτικός… Όταν στη  Σαμάρεια, σε μια περιοδεία δεν τους δεχτήκαν σε ένα χωριό, ζήτησε από τον  Χριστό να συμφωνήσει να κατεβάσουν φωτιά από τον ουρανό και να το κάψουν: «Ιδόντες οι μαθηταί αυτού Ιάκωβος και Ιωάννης είπαν Κύριε, θέλεις  είπωμεν πυρ καταβήναι από ουρανού και αναλώσαι αυτούς  καθώς και  Ηλίας εκποίησε;». Γι’ αυτό και ο Χριστός τον ονόμασε Βοανεργές=γιό της βροντής.

Συνέχεια →

ΟΜΙΛΙΑ στην  ΥΨΩΣΙΝ του ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, Ιω . ιθ΄, 6-11 & 13-20 & 25-28 & 30,** 14-09-2011

Του (+) π. Νικολάου Φαναριώτη*

«Χαίρε ξύλον μακάριον»

Είναι από τους χαιρετισμούς του Σταυρού και απευθύνεται εις τον ένα και μοναδικόν και ανεπανάληπτον τίμιον και ζωοποιόν Σταυρόν, που ανακάλυψε η Αγία Ελένη στον λόφο του Γολγοθά.

Το ότι απευθύνεται εις το ξύλον και όχι εις το σχήμα του Σταυρού δεν είναι τυχαίον, διότι το υλικόν του ξύλου από το οποίον κατεσκευάσθη εκείνος ο πρώτος και ο μόνος Σταυρός που ανέβασαν τον Κύριον, είναι μοναδικόν στην ιστορία του Κόσμου. Και τούτο, πιο απλά, διότι το είδος του δένδρου από το οποίο πήραν το ξύλο, δεν ευρέθη πουθενά στη φύση, ούτε θα βρεθεί διαχρονικά για να κατασκευάσουν ίδιον Σταυρόν.

Συνέχεια →

Ομιλία στην αποτομή της τίμιας Κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου

Του (+) π. Νικολάου Φαναριώτη*

1). Η αποτομή της τίμιας Κεφαλής του Αγίου ένδοξου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου), ΚΥΡΙΑΚΗ  29-8-2010, Μρκ, στ΄, 14-30**

Η γιορτή στη Δύση γιορταζόταν ήδη από τον Δ’ αιώνα, στην Ανατολή φαίνεται πως καθιερώθηκε πριν από τον Ζ’ αιώνα. Τοποθετήθηκε στις 29 Αυγούστου σε σχέση με την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Η Ύψωση είναι όπως η Μεγάλη Παρασκευή, όπου γίνεται ανάμνηση του Πάθους του Κυρίου. Πριν, λοιπόν, από τον μαρτυρικό θάνατο του Κυρίου προηγείται ο μαρτυρικός θάνατος του Προδρόμου και γίνεται έτσι Πρόδρομος και στον θάνατο Του.

Συνέχεια →

Ομιλία στην ΕΟΡΤΗ της ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ της ΘΕΟΤΟΚΟΥ, Λουκ., ι΄, 38-42 & ια΄ 27-28, **  15-08-2012.

Του (+) π. Νικολάου Φαναριώτη*

Η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που εορτάζει στις 15 Αυγούστου ο χριστιανικός κόσμος, είναι η μεγαλυτέρα από τις εορτές που καθιέρωσε η Εκκλησία προς τιμήν της Μητρός του Κυρίου, τις θεομητορικές εορτές, όπως γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωάννης  Φουντούλης  στο  Περιοδικό  Ποιμήν (2004).

Τις πρώτες μαρτυρίες έχομε γι’ αυτήν την εορτήν, κατά τον Ε’ αιώνα, γύρω στην εποχή που συνεκλήθη η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου (451), που καθόρισε το Θεομητορικό δόγμα και έγινε αιτία να αναπτυχθεί η τιμή στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Για πρώτη φορά φαίνεται ότι  γιορτάστηκε στα Ιεροσόλυμα την 13 Αυγούστου και λίγο αργότερα μετετέθη στις 15 του ιδίου μηνός.

Κέντρο του πανηγυρισμού αναφέρεται στην αρχή ένα «Κάθισμα», ναός επ’ ονόματί της, που ευρίσκετο έξω από τα Ιεροσόλυμα, στο τρίτο μίλι της οδού που οδηγούσε στην Βηθλεέμ. Η σύνδεση της εορτής αυτής προς την Κοίμηση της Θεοτόκου έγινε στον περίφημο ναό της Παναγίας που βρισκόταν στην Γεσθημανή, το «ευκτήριο του Μαυρικίου», όπου υπήρχε και ο τάφος της.

Συνέχεια →

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΜΥΡΟΦΟΡΩΝ, Μρκ, ιε΄ 43 – ιστ΄ 8,**

29-04-2012

Του (+) π. Νικολάου Φαναριώτη*

«…έραναν τον τάφον αι Μυροφόροι μύρα, λίαν πρωί  ελθούσαι…»

Σήμερα είναι η ημέρα της γυναίκας της μυροφόρας, δηλαδή της αναστάσιμης. Η σημερινή περικοπή είναι το χρονικό της συμμετοχής της στην Ταφή και στην Ανάσταση. Και επειδή αυτά τα δύο γεγονότα έχουν υπερκόσμια θέση μέσα στην δημιουργία, γι αυτό η εκκλησία τους έχει δώσει κεντρική θέση στις Κυριακές του 50ντηκοσταρίου. O Τάφος, ο Λίθος, τα Μύρα, ο Σεισμός, ο Άγγελος, το άνοιγμα της θύρας του Μνημείου, το Μύρωμα του εσωτερικού του τάφου, πού συνεχίζεται (αναγωγικά) μέχρι σήμερα από τις σύγχρονες μυροφόρες όλων των εποχών, δεν είναι απλώς ειδυλλιακά γεγονότα που συγκινούν, αλλά είναι υπερκόσμια γεγονότα (όχι απλά κοσμοϊστορικά, που δεν έγιναν ποτέ παρελθόν).

Και δεσπόζουν στην παγκόσμια Ιστορία, αλλά πολύ πιο πέρα απ’ αυτήν, στην απεραντοσύνη της αιωνιότητας. Πιο απλά, ο κόσμος, το σύμπαν, κατά κοινή ομολογία έχει τέλος, αλλά η Ανάστασις δεν έχει τέλος: «και της βασιλείας Αυτού ουκ έσται τέλος».  Δύο είναι τα είδη των  πειστηρίων για να καταχωρηθεί  αυτό το γεγονός στην Ιστορία.

1^ον   Η Καταχώρησις  του θανάτου  και  της ταφής

Συνέχεια →

Η Εικόνα της «Εις Άδου Καθόδου». Από την Αρπαγή της Περσεφόνης, στην απόκρυφη γραμματεία και την λειτουργική

Εικόνα 1 Εις Άδου Κάθοδος, τοιχογραφία Αγ. Γεωργίου Kurbinovo F.y.r.o.m., 1192 μ.Χ.

Του Κωνσταντίνου Κόττη*

  1. Εισαγωγή

Αφορμή για να επιχειρήσω να προσεγγίσω την εικόνα της «Εις Άδου καθόδου», απετέλεσε ένα αρνητικό γεγονός: πολλές μελέτες επί του θέματος και η πλειοψηφία των σχετικών αρθογραφιών, έχουν σημαντικές βασικές ελλείψεις. Φαινόμενο το οποίο οφείλεται ενίοτε σε κενά επιστητών, είτε σε προβληματικές εξ αρχής μεθόδους και αντιμετωπίσεις των πηγών. Έτσι το αποτέλεσμα είναι, συχνά,  προδιαγεγραμμένο.

Στο πρώτο μέρος θα παραθέσουμε σχετικά ελληνικά νεκρικά έθιμα, τα οποία αφορούν το θέμα μας. Παράλληλα, θα αναφερθούμε συνοπτικά στον εικονογραφικό τύπο της αρπαγής της Περσεφόνης. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε αντίστοιχα παλαιοχριστιανικά ταφικά έθιμα, καθώς και την απόκρυφη διήγηση της «Εις Άδου Καθόδου». Στο δεύτερο μέρος, θα ασχοληθούμε με τον ίδιο τον εικονογραφικό τύπο της «Εις Άδου Καθόδου», τονίζοντας καίρια σημεία, πηγές και επιρροές. 

2. Ερμηνευτικό υπόβαθρο του εικονογραφικού τύπου.

Συνέχεια →