Η έξοδος του Μουσείου Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Προς μια νέα αλληλεπίδραση

Τα ειδικά προγράμματα χρηματοδότησης, η νέα ψηφιακή εποχή και η καλή λειτουργία του ΔΣ του Καλαβρυτινού  Μουσείου Ολοκαυτώματος έκαναν ένα μεγάλο βήμα. Δημιούργησαν την κινητή ψηφιακή και όχι μόνο έκθεση πολλών ιστορικών και λοιπών στοιχείων που στεγάζει το Μουσείο. Το γενικό της θέμα είναι «Καλάβρυτα: Μια πόλη στην Ιστορία, πριν και μετά το Ολοκαύτωμα». Δεν γνωρίζουμε ακόμα όλες τις αλληλεπιδράσεις στο τρίγωνο Μουσείο, ιστορία, νέα γενιά.

Για τις 5 του φετινού Νοέμβρη, και το αντίστοιχο βραδάκι, είχα καλεστεί από μέλος του ΔΣ του εν λόγω Μουσείου να παραστώ στα εγκαίνια της κινητής έκθεσης που στήθηκε για πρώτη φορά εκτός Καλαβρύτων. Ήταν η Πάτρα και σε κτήριο της Achaia Claus, εκατό μέτρα μπαίνοντας από την πύλη και στα νοτιοδυτικά του λόφου. Η έκθεση είχε ήδη ανοίξει από τις 24.10.2022 και προβλέπεται να είναι διαθέσιμη έως τις 16.12.2022. Πιθανά να υπάρξει παράταση λόγω της μεγάλης ζήτησης από τα σχολεία της Πάτρας.

Πολλοί λόγοι μ’ έκαναν να είμαι παρών. Αρχικά ήθελα να την δω από κοντά και να κάνω μια πρώτη εκτίμηση της νέας ιστορικής προβολής. Στη συνέχεια να τιμήσω την προσπάθεια και ν’ ακούσω από πολλές πλευρές τις επίσημες εξηγήσεις και συνεργασίες. Βεβαίως δεν έλλειπε και το ενδιαφέρον μου να δω το εύρος της αποδοχής.

Δεν γνωρίζω ποιοι και πόσοι είχαν καλεστεί στα εγκαίνια, αλλά δεν έμεινα ικανοποιημένος από τη συμμετοχή, παρότι έφυγα πιο προβληματισμένος από εκεί, πιο γνώστης και με μεγάλο ενδιαφέρον για το πως θα εξελιχθεί.

Μου έκανε εντύπωση το γιατί έλειπε εκπρόσωπος του Δήμου Πατρέων, ενώ πολύ θετική ότι η κύρια απεύθυνση ήταν τα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και η μεγάλη τους αποδοχή να την επισκεφτούν προγραμματισμένα.

Έτσι αποφάσισα, μετά την εισαγωγική ξενάγηση, να επισκεφτώ πάλι μόνος μου την έκθεση, να την φωτογραφήσω και να την σχολιάσω δημόσια. Ο εκπρόσωπος της Achaia Claus και με θυμήθηκε από τα εγκαίνια και φυσικά με διευκόλυνε.

ΙΙ. Ο τρόπος της έκθεσης.

Το ΔΣ του Μουσείου έχει επιλέξει το υλικό το οποίο αρχικά το ψηφιοποίησε. Το ομαδοποίησε με τους ειδικούς συνεργάτες του σε πολλές θεματικές. Αυτές μετατράπηκαν σε φωτογραφίες διαφόρων μεγεθών και κατόπιν πλαστικοποιήθηκαν. Τοποθετήθηκαν σε πολλούς πίνακες σχήματος ορθογωνίου παραλληλογράμμου ανά θέμα. Οι διαστάσεις τους είναι 1,30 μ. πλάτος και 1,80 μ. ύψος.

Μετά από μελέτη των διαθέσιμων χώρων και την ακριβή και λεπτομερή μέτρηση των κατακόρυφων τοίχων αποφασίστηκε η μετάβαση για κρέμασμα εκεί τελικά 29 από τους πίνακες αυτούς. Ο χώρος ήταν αχρησιμοποίητος.

Αποτελείται από τρεις ανισομερείς επί μέρους χώρους που συγκοινωνούν εσωτερικά με ελεύθερο πλατύ διάδρομο χωρίς πόρτες. Καθαρίστηκε, αλλά δεν έχει χάσει καθόλου το χρώμα του, το οποίο και θυμίζει, παρά την έκθεση των 29 κατακόρυφων κρεμασμένων πινάκων. Αυτή είναι και η πρώτη διπλή επιτυχία της έκθεσης.

Οι επισκέψεις στην έκθεση είναι σπονδυλωτή στο χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ανοικτή σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες, αλλά οι επισκέψεις γίνονται με ραντεβού, κυρίως από τα σχολεία της ευρύτερης Πάτρας. Φαίνεται ότι ούτε η Achaia Claus, ούτε το Μουσείο έχουν τη δυνατότητα ξεναγού και φύλακα της έκθεσης σε σταθερή βάση. Αυτό είναι μια αδυναμία όντως.

ΙΙΙ. Ο τρόπος παρουσίασης των θεματικών

Κάθε θεματική βρίσκεται σπονδυλωτά σε έναν από τους μεγάλους πίνακες. Στο πάνω μέρος του πίνακα βρίσκεται ο τίτλος της θεματικής με μεγάλα και βαθιά μαύρα γράμματα στα ελληνικά. Ακριβώς από κάτω με μικρότερα και απλά γράμματα είναι μεταφρασμένος ο τίτλος αυτός στην αγγλική γλώσσα, πλην ενός πίνακα (στα γερμανικά, «Η δίκη της Νυρεμβέργης»). Ο τίτλος διευκολύνει αφάνταστα και δίνει το πρώτο ερέθισμα για να σταθεί με αφοσίωση κάθε επισκέπτης/επισκέπτρια.

Στο κέντρο συχνά έχει επιλεγεί μια μεγάλη φωτογραφία, η οποία και δίνει τον κύριο τόνο στη θεματική. Αυτή πλαισιώνεται συνήθως από μικρότερες φωτογραφίες πάνω και κάτω. Όλες έχουν αριθμηθεί, ώστε να υπομνηματιστούν κατάλληλα.

Στο δεξιό μέρος υπάρχει ένα συνοπτικό κείμενο για τη θεματική αυτή στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα (πλην ενός, όπως σημειώσαμε). Από κάτω σε κάθε αριθμό, που αντιστοιχεί σε κάθε φωτογραφία, ντοκουμέντο ή χάρτη, γίνεται σε πολύ λίγες γραμμές ο επί μέρους υπομνηματισμός.

Έτσι ο απαιτητικός επισκέπτης μπορεί σε μεγάλο βαθμό να αυτό-ξεναγηθεί και να κατανοήσει το θέμα. Πάντως πάντα ένας ξεναγός μπορεί να βοηθήσει, να διευκολύνει χωρίς πολύ κόπο και φυσικά να δώσει κι άλλα ερεθίσματα για κάθε θέμα, όμως έστω και έτσι ένα μεγάλο μέρος του σκοπού της έκθεσης επιτυγχάνεται.

IV. Ο τρόπος τοποθέτησης των πινάκων

Μπαίνουμε στην πρώτη αίθουσα από την πλαϊνή πέτρινη και τοξωτή ξύλινη πόρτα, που βρίσκεται προφυλαγμένη από τα ανεμοβρόχια κάτω από πέτρινη σκάλα του επάνω ορόφου. Αριστερά της δύο όρθια και παλιά ξύλινα βαρέλια θυμίζουν το χώρο που φιλοξενεί την έκθεση. Ήδη η διάθεση για την έκθεση τονώνεται.

Η πόρτα αυτή είναι αμπαρωμένη όταν η έκθεση δεν λειτουργεί. Πάνω της όμως είναι τοποθετημένες δύο ειδικές αφίσες. Στο δεξιό φύλλο είναι τοποθετημένη μικρή έγχρωμη αφίσα με τον τίτλο και το χρόνο της έκθεσης. Στο αριστερό φύλλο έχει τοποθετηθεί πολύ μεγάλη ασπρόμαυρη αφίσα, όπου τρεις από τις τότε μαυροφορεμένες γυναίκες ανεβαίνουν προς το νεκροταφείο της μικρής πόλης…

Οι πίνακες ξεκινούν αμέσως στα δεξιά της εισόδου στην πρώτη αίθουσα. Οι ειδικοί του Μουσείου φαίνεται ότι έχουν μια συγκεκριμένη φιλοσοφία με την οποία τους έχουν τοποθετήσει διαδοχικά, αν κανείς ακολουθήσει μία κλειστή πορεία, αντίθετη από την κίνηση των δεικτών ενός αναλογικού (με δείκτες) ρολογιού.

V. Καλάβρυτα: Μια πόλη στην Ιστορία, πριν και μετά το Ολοκαύτωμα

Ο πρώτος πίνακας έχει το γενικό τίτλο «Καλάβρυτα: Μια πόλη στην Ιστορία, πριν και μετά το Ολοκαύτωμα». Ακριβώς από κάτω η αγγλική του μετάφραση «Kalavryta: a city through history before and after the Holocaust». Ο πίνακας αυτός έχει μόνο κείμενο, εν είδει γενικής εισαγωγής. Σε δύο στήλες αριστερά την διαβάζουμε στην ελληνική γλώσσα και άλλες δυο δεξιά στην αγγλική για όσους δεν γνωρίζουν ελληνικά. Δεν έχει καμία φωτογραφία και κανέναν ντοκουμέντο.

Στη συνέχεια ακολουθεί ο πίνακας με τίτλο «Τα Καλάβρυτα πριν το Ολοκαύτωμα». Έχει ακριβώς από κάτω του ένα ειδικό κείμενο δύο στηλών (ελληνικά και αγγλικά). Και πιο κάτω έχουν εισαχθεί φωτογραφίες. Οκτώ μικρότερες και μία λίγο μεγαλύτερη. Αυτή είναι ένας τοπογραφικός χάρτης των Καλαβρύτων, φυσικά λίγο πριν το Ολοκαύτωμα. Δεξιά των φωτογραφιών γίνεται ο υπομνηματισμός.

Στη συνέχεια ακολουθεί ο πίνακας «Οικονομική και επαγγελματική ζωή». Η κεντρική φωτογραφία έχει τον κεντρικό δρόμο της τότε αγοράς και με αρκετό κόσμο σ’ αυτόν. Πλαισιώνεται από πάνω της με έξι φωτογραφίες και άλλες έξι από κάτω. Επαγγελματίες, θαμώνες και κτήρια αποτελούν την φωτογραφική μικρή αφήγηση. Φυσικά δεξιά του πίνακα υπάρχει ο σχετικός υπομνηματισμός. Με αυτό το πρότυπο συνεχίζονται όλοι οι πίνακες με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις.

Ακολουθεί ο πίνακας «Πολιτιστική και Κοινωνική ζωή». Η κεντρική της φωτογραφία δείχνει την παλιά μουσική μπάντα της πόλης. Πλαισιώνεται με οκτώ κι έξι επί πλέον φωτογραφίες και φυσικά υπομνηματίζονται όλες.

«Ο Οδοντωτός Σιδηρόδρομος» παίρνει κατόπιν σειρά. Ο σταθμός με φόντο τις γραμμές και το σταθμευμένο τραίνο αποτελεί την κεντρική φωτογραφία. Όμως είναι πολύ σύγχρονη… Συμπληρώνεται με οκτώ και εννέα παλιές φωτογραφίες. Υπομνηματίζονται.

«Το ιστορικό Δημοτικό Σχολείο» ακολουθεί με μια προκατοχική φωτογραφία που δείχνει ότι εκεί ήταν εξοχή τότε… Συμπληρώνεται με οκτώ και δέκα μικρές. Σε μία από τις επάνω υπάρχει έγχρωμη κάτοψη του κτηρίου, ενώ με το Νο19 παρουσιάζεται το νέο Δημοτικό Σχολείο της πόλης. Υπομνηματίζονται.

«Το Γυμνάσιο στην πορεία του χρόνου» παίρνει τη σειρά του. Μαθητές, μαθήτριες και καθηγητές μπροστά από την είσοδο του τότε Γυμνασίου Καλαβρύτων ποζάρουν στην κεντρική φωτογραφία. Επάνω την πλαισιώνουν οκτώ φωτογραφίες κι ένα ντοκουμέντο. Κάτω δέκα φωτογραφίες μικρές και μία μεγάλη. Σε αυτή τιμάται εμφανώς, με το Νο15, «Ο κ. Ευσέβιος Κηπουργός Γυμνασιάρχης Καλαβρύτων ακούραστος κληρικός και παιδαγωγός». Υπομνηματίζονται.

VI. Τα κοντινά Μοναστήρια

Τα μοναστήρια είναι στην ίδια ομάδα που προαναφέραμε, αλλ’ αφενός για λόγους ιδιαιτερότητας και μεθοδολογίας, αλλά κι επειδή είναι εκτός της πόλης, τα ομαδοποιήσαμε ξεχωριστά.

«Η Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου» είναι πρώτη, με μια μεγάλη παλιά ασπρόμαυρη εμφάνιση στο κέντρο και μια μικρότερη ένθετη σ’ αυτή. Πλαισιώνεται με έξι μικρές της εποχής εκείνης πάνω της κι έξι μικρές κάτω της. Σε αυτές να προσθέσουμε ένα ντοκουμέντο και μια σύγχρονη φωτογραφία, αλλά σε μεγαλύτερο μέγεθος. Υπομνηματίζονται.

Ακολουθεί «Η Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας». Κεντρική της φωτογραφία (ασπρόμαυρη) το νέο μοναστήρι και ο μικρός ιστορικός ναΐσκος απέξω. Φυσικά πριν καεί εκ νέου από τους Γερμανούς ναζιστές το 1943. Πλαισιώνεται πάνω από έξι μικρές, εκ των οποίων η μία έγχρωμη με το Νο2 και η οποία μας παρουσιάζει την ιερή Κάρα του Οσίου Αλεξίου, του Ανθρώπου του Θεού, ο οποίος είναι και Πολιούχος της πόλης των Καλαβρύτων.

Τα υπόλοιπα Μοναστήρια της περιοχής και κάποια Ι. Μετόχια των δύο, που μόλις αναφέραμε, απουσιάζουν από την έκθεση. Πιθανά γιατί δεν έχουν άμεση σχέση με τις ναζιστικές επιθέσεις και το Ολοκαύτωμα.

VII. Διπλή Κατοχή και Εθνική Αντίσταση

Η έκθεση ομαλά μπαίνει στη διπλή κατοχή (Ιταλική και μετά Γερμανική), αλλά και σε πολλά μεγάλης σημασίας γεγονότα. Αρχικά εισάγεται «Η Ιταλική και Γερμανική Κατοχή στα Καλάβρυτα» μ’ ένα πίνακα που έχει ως κεντρική φωτογραφία έναν αντίστοιχο μεγάλο χάρτη της Χώρας εκείνη την πρώτη περίοδο. Στον χάρτη εμφανίζονται οι περιοχές με κυρίαρχη ιταλική κατοχή, αλλά κι αυτές με την γερμανική (κυρίως Αττική και κεντρική Μακεδονία). Στα βορειοανατολικά της χώρας έχουμε και βουλγαρική κατοχή. Ο χάρτης εμπλουτίζεται με οκτώ κι έξι ακόμη μικρές φωτογραφίες, χάρτες και ντοκουμέντα.

Στη συνέχεια εμφανίζεται «Η Εθνική Αντίσταση». Στην κεντρική φωτογραφία έχομε ένοπλους αντάρτες με επίκεντρο τον σμήναρχο γερο Μίχο. Ο πίνακας πλαισιώνεται με τέσσερις και οκτώ ακόμα μικρότερες φωτογραφίες και ντοκουμέντα.

---

VIII. Η Γερμανική επιχείρηση στην περιοχή των Καλαβρύτων

Μπαίνουμε σιγά σιγά στο χωροχρόνο των σχεδιασμένων καταστροφών και τις σφαγές των αμάχων. Πρώτος στη σειρά είναι ο πίνακας με τίτλο «Η Γερμανική ‘’Επιχείρηση Καλάβρυτα’’», ο οποίος έχει κυρίως χάρτες, ντοκουμέντα και τους Γερμανούς υπεύθυνους ναζιστές εγκληματίες πολέμου. Ο κεντρικός χάρτης εμφανίζει την ευρύτερη επαρχία Καλαβρύτων και τα βορειοανατολικά της.

Ο επόμενος πίνακας είναι η άθλια όψη του ολοκαυτώματος με τον τίτλο «Η ζωή εν τάφω». Στο κέντρο φωτογραφία με το γλυπτό σύνολο στις μέρες μας από το προαύλιο του μουσείου. Πλαισιώνεται με άλλες έξι κι έξι ακόμα θλιβερές φωτογραφίες, που μαχαιρώνουν την καρδιά κάθε απλού ανθρώπου.

Στη συνέχεια παίρνουν σειρά τα «Ερείπια… Ερείπια». Εδώ έχουμε ό,τι απέμεινε από την καταστροφή της μικρής, αλλά ολοζώντανης πόλης. Κεντρική της μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, που μας οδηγεί τη σκέψη στις επόμενες μέρες και στα ερειπωμένα και νεκρά κτήρια της πόλης. Πλαισιώνεται με πέντε κι έξι ακόμα φωτογραφίες, ντοκουμέντο από την εφημερίδα «Εμπρός» και ένα μικρό χάρτη της κατεστραμμένης πόλης.

Η συνέχεια πηγαίνει στις καταστροφές των γύρω χωριών. «Το Ολοκαύτωμα στην Επαρχία Καλαβρύτων». Εδώ δεν έχουμε κεντρική φωτογραφία, αφού όλα τα υπόλοιπα χωριά που κτυπήθηκαν πόνεσαν σχεδόν το ίδιο.

Με εννέα φωτογραφίες πάμε στα μνημεία τους: Ρωγοί, Κερπινή, Μέγα Σπήλαιο, Ζαχλωρού, Βραχνί, Στάση Κερπινής, Αυχένας Πριολίθου, Αγία Λαύρα, Σκεπαστό, Κλειτορία έχουμε αλληλουχία πόνου, εγκλημάτων και καταστροφών… Μία ακόμη φωτογραφία,  παλιά αυτή, εν είδει μικρής κεντρικής, μας δείχνει την είσοδο της Αγίας Λαύρας εκεί στον Πλάτανο, όπως ήταν πριν καταστραφεί…

Τι έμεινε λοιπόν πίσω; Αρκεί να προχωρήσουμε λίγο ακόμα. Βρίσκεται μπροστά μας λοιπόν ο πίνακας «Μετά το Ολοκαύτωμα». Τη θέση της κεντρικής μεγάλης φωτογραφίας παίρνουν τέσσερις ασπρόμαυρες μεσαίου μεγέθους. Πλαισιώνονται με οκτώ και δεκαέξι μικρές με τον κατάλληλο υπομνηματισμό. Πως να παρουσιάσει κανείς μια πλήρη σχεδόν καταστροφή;

Μα και πως μπορεί να συγκριθεί αυτή η καταστροφή με τους 468 Καλαβρυτινούς νοματαίους νεκρούς και 13 διασωθέντες μόνο, αλλά και 200 νεκρούς από τα γύρω χωριά με 15 διασωθέντες; Τι κι αν οι 696 συνολικά νεκροί και οι 28 συνολικά διασωθέντες είναι κάτι παραπάνω από τους μισούς που αρχικά θεωρήθηκε  (σύνολο 1300) ότι εκτελέστηκαν;

Έρχεται λοιπόν ο επόμενο πίνακας με ονόματα (συνήθως με τη φωτογραφία του καθενός) ως κεντρική φωτογραφία παρέα με την καταστροφή κτηρίου και τίτλο «Ό,τι άφησε πίσω του ο Ναζισμός…». Πλαισιώνεται με πολλές μικρές φωτογραφίες πάνω και δέκα μικρές κάτω.

Ο λόφος του Καπή με τη φοβερή θέα στην πόλη, την Αγία Λαύρα και την βόρεια απόληξη της κοιλάδας του Βουραϊκού στον επόμενο πίνακα γίνεται «Ο Τόπος της Εκτέλεσης»! Η «Φωνή των Καλαβρύτων» παίρνει θέση στο κέντρο αυτού του πίνακα. Πάνω της οκτώ ασπρόμαυρες φωτογραφίες του τόπου και κάτω οκτώ πιο σύγχρονες, ονοματίζουν τον τόπο της Εκτέλεσης και ταυτόχρονα Θυσίας.

Φτάνει αυτό το υλικό; Όχι βέβαια. Γι’ αυτό έρχεται «Το Ολοκαύτωμα» για να μαρκάρει την ουσία του μεγάλου εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Οκτώ ασπρόμαυρες παλιές φωτογραφίες πάνω και 7 έγχρωμες της εποχής μας σηματοδοτούν το γεγονός. Στο κέντρο ο Τόπος του Ολοκαυτώματος ασπρόμαυρος και τελείως γυμνός…

IX. Δίκες και αποζημιώσεις…

Νοερά έχει απελευθερωθεί η Χώρα και η Ευρώπη από τους ναζί, έχουν πέσεις οι πυρηνικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι κι ακολουθεί κάποιο μικρό είδος Νέμεσης… Το γερμανικό κράτος έχει εγκληματήσει και καταστρέψει αμάχους ανθρώπους, έχει διαλύσει οικονομίες, έχει αφαιμάξει τράπεζες. Πίσω τους νεκροί μαχητές, εκτελεσθέντες άμαχοι, ανάπηροι, χήρες, ορφανά και ξεσπιτωμένοι.

«Η δίκη της Νυρεμβέργης» παίρνει σειρά. Η Κεντρική ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι από τη δίκη. Πλαισιώνεται με τρεις συν μία ακόμα φωτογραφίες, αλλά κυρίως από πέντε συν πέντε ντοκουμέντα. Υπομνηματίζεται δεόντως. Πολλοί από τους υπεύθυνους του δικού μας ολοκαυτώματος έμειναν ατιμώρητοι.

Ακολουθεί όλο το «Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και χωριών Ελλάδος». Έχει κεντρικό θέμα μια ομιλία του αείμνηστου Μανώλη Γλέζου, τότε προέδρου του «Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα». Δεξιά του πίνακα μια σειρά από μαρτυρικές πόλεις και χωριά ομαδοποιημένες σε πολλές ομάδες: Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Επτάνησα, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, Κρήτη.

Στην Πελοπόννησο δεσπόζουν και τα Καλάβρυτα και τα γύρω μαρτυρικά χωριά… Όμως οι Οφειλές και Αποζημιώσεις ακόμα διεκδικούνται, όχι όμως από όλο το πολιτικό και αυτοδιοικητικό προσωπικό, αλλά ούτε και απ’ όλη τη λεγόμενη πνευματική ηγεσία και το δημοσιογραφικό λόμπι…

X. Περί του Μουσείου Ολοκαυτώματος

Ήλθε η ώρα να μπει και το ίδιο το Μουσείο στην έκθεση. Αρχικά με τον πίνακα «Το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος». Όπως παρατηρούμε από τον τίτλο, είναι μέρος της αυτοδιοικητικής δομής του Δήμου Καλαβρύτων. Κι έτσι όφείλε να είναι.

Στο κέντρο δεσπόζει μεγάλη φωτογραφία από τα εγκαίνια του Μουσείου. Την «κορδέλα» κόβει ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας και πατρινός Κωστής Στεφανόπουλος, ενώ δίπλα στέκει ο τότε Δήμαρχος Θανάσης Παπαδόπουλος και ο Υπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης και φυσικά πλήθος κόσμου. Πλαισιώνεται από επτά και δύο φωτογραφίες, αλλά και δύο ντοκουμέντα.

Ακολουθεί ο επόμενος πίνακας με «Δράσεις του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος». Στον πίνακα αυτό δεν έχουμε κεντρική φωτογραφία. Έχουμε όμως μεγάλο πλήθος φωτογραφιών από αντίστοιχες δράσεις. Μέτρησα τριάντα δύο, οι οποίες βεβαίως υπομνηματίζονται όλες.

Το Μουσείο το επισκέπτονται πολλοί και πολλές, είτε ως πρόσωπα, είτε ως συλλογικότητες. Ιδιαίτερη όμως σημασία έχει δοθεί στις μαθήτριες και στους μαθητές, αλλά και στους εκπαιδευτικούς τους. Έτσι λογικά περνάμε στις «Εκπαιδευτικές Επισκέψεις – Δράσεις & Εκπαιδευτικά Προγράμματα». Μέτρησα είκοσι. Δίπλα τους ο υπομνηματισμός.

Ακολουθεί «Το Μουσείο με το Μάτι των Επισκεπτών του». Δεκαπέντε φωτογραφίες και ακριβώς δίπλα σε κάθε μία πιο αναλυτικός υπομνηματισμός. Η συγκίνηση κυριαρχεί.

XI. Η ώρα της τέχνης

Τέτοια γεγονότα, τόσα ντοκουμέντα, τόσες φωτογραφίες, τόσες εκδηλώσεις μνήμης, τιμής και διεκδίκησης δεν μπορούσαν να αφήσουν τους ανθρώπους της τέχνης ασυγκίνητους. Και εκφράστηκαν με τον τρόπο τους.

Αρχίζει λοιπόν ο πίνακας με θέμα «Η μνήμη του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος στην Τέχνη». Η κεντρική φωτογραφία είναι ασπρόμαυρη και δείχνει το μαρτυρικό λόφο του Καπή, τις λίθινες πλάκες με τα ονόματα των 468 νεκρών εκτελεσθέντων και τον μεγάλο λευκό Σταυρό πιο ψηλά να μαρτυρά το μαρτύριο. Έχει ως ένθετη μικρή φωτογραφία. Τέσσερις φωτογραφίες πάνω κι έξι κάτω φανερώνουν γνωστά γλυπτά. Κυρίαρχη η «Πετρωμένη Μάνα». Συμπληρώνεται και με ένα ντοκουμέντο.

Στη συνέχεια ακολουθεί «Η Τέχνη αντίδοτο στη λήθη». Με είκοσι μία ζωγραφιές και σκίτσα πολλαπλασιάζεται η συγκίνηση και τροφοδοτείται ο προβληματισμός ενάντια στις ναζιστικές πρακτικές. Ο πόθος της Ειρήνης έρχεται να καταλάβει τη θέση τους. Δεξιά συνοπτικός υπομνηματισμός.

XII. Τα Καλάβρυτα όπως τα ζούμε

Φτάνουμε στο σήμερα, στην εποχή μας. Τα Καλάβρυτα κατακλείστηκαν με μετανάστες από τα γύρω χωριά κυρίως. Έμειναν όμως οι δεκατρείς διασωθέντες, οι μανάδες, οι χήρες και οι κόρες, τα ορφανά. Σήμερα τα Καλάβρυτα είναι πασίγνωστος τουριστικός πόλος. Πως το εμπόριο δεν θα πνίξει τον πόνο και την ιστορία άραγε;

Η έκθεση παίρνει την ευθύνη με τον επόμενο πίνακα «Τα Καλάβρυτα σήμερα». Με είκοσι υπομνηματισμένες δεξιά φωτογραφίες κάνει αυτό το άλμα στην εποχή μας, που έχει ν’ αντιμετωπίσει την κρίση στα βουνά και το έντονο δημογραφικό πρόβλημα. Μπορεί αυτό να το καλύψει όμως ο τουρισμός; Όχι βέβαια, γιατί αυτός έχει πάντα γυάλινα πόδια.

XIII. Το στοίχημα της κινητής έκθεσης

Η έκθεση είναι πολλαπλό στοίχημα. Αφενός δίνει τη δυνατότητα να την επισκεφτούν πρώτα τα σχολεία της Πάτρας. Φαίνεται η αρχή να είναι πολύ ενθαρρυντική. Σίγουρα, αν στηριχτεί οικονομικά και θεσμικά το Μουσείο, θα συνεχίσει και σ’ άλλες πόλεις. 

Στο σχεδιασμό του Καλαβρυτινού Μουσείου είναι και η επίσκεψη σε αντίστοιχα μουσεία στο εξωτερικό (εξού και η αγγλική γλώσσα στους πίνακες). Επίσης επίσκεψη σ’ όλο το δίκτυο των μαρτυρικών πόλεων της Χώρας. Μεγάλοι, πολλοί μεγάλοι οι στόχοι, αλλά χωρίς όραμα πως πας παρακάτω;

Δεν γνωρίζει κανένας τώρα στην αρχή πόσο αυτό θα επηρεάσει τις σχολικές εκδρομές προς τα Καλάβρυτα. Το σίγουρο όμως είναι ότι θα αναπτύξει το αίσθημα της Ειρήνης στη σημερινή νεολαία, το μίσος ενάντια στις ναζιστικές πρακτικές, κι ένα σοβαρό προβληματισμό ενάντια στα μεγάλων οικονομικών συμφερόντων θεριά των μεγάλων κρατών και των ισχυρών που τα στηρίζουν. Βλέπετε ότι, οι Οφειλές και οι Αποζημιώσεις ακόμη δεν βρίσκονται, όχι στη Χώρα, ούτε σε θυρίδες…

Μια σκέψη ακόμα ως πρόταση, κλείνοντας αυτή τη νοητή περιήγηση, μαζί με τα συγχαρητήριά μου. Τα Καλοκαίρια καλό είναι η κινητή έκθεση να περάσει απ’ όλα τα χωριά και τις Κωμοπόλεις και της δικής μας επαρχίας. Θα γίνει έτσι πολλαπλή ώσμωση…

*  Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα φύλλα 59 και 60 (Νοέμβριος και Δεκέμβριος 2022) της Καλαβρυτινής μηνιαίας εφημερίδας ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, στη σταθερή στήλη Βουραϊκές νύξεις και στις σελ. 10-11 και 10 αντίστοιχα.