Ορθόδοξη Εκκλησία και νεοναζισμός

 

Tου Νίκου Γ. Ξυδάκη

 

Ποιος μπορεί να σταματήσει τους ναζί; Καθώς περνά ο καιρός και το νεοναζιστικό μόρφωμα φαίνεται να κερδίζει δημοτικότητα μεταξύ απελπισμένων και αδαών, γίνεται όλο και περισσότερο φανερό ότι ο ναζισμός δεν αντιμετωπίζεται με καλοπροαίρετα ξόρκια, με αποσιώπηση ή με μεμονωμένες θεαματικές αντιπαραθέσεις.

Είναι επίσης φανερό ότι η διογκούμενη αποδοχή μιας, κατά τα άλλα περιθωριακής, σέχτας φανατικών τα τελευταία δυο-τρία χρόνια οφείλεται εν πολλοίς στη σοβούσα κρίση, που αποδυναμώνει και την πίστη στη δημοκρατία, αλλά και στο εντελώς τοπικό πρόβλημα των ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών. Αυτά τα δύο φαινόμενα αλληλοτροφοδοτούνται και συνδυαζόμενα τροφοδοτούν τη ρητορική μισαλλοδοξίας, φυλετισμού και βίας των νεοναζί. Είναι γνωστό άλλωστε από τη μελέτη του Μεσοπολέμου, ότι ο φασισμός και ο ναζισμός αναπτύσσονται στηριζόμενοι διαρκώς στην παραγωγή βίας και μισαλλοδοξίας άνευ αυτών, μένουν χωρίς προωθητική ενέργεια.

 Το νέο στοιχείο ωστόσο επιχωρίως είναι η μεταμφίεσή τους: σε μια τακτική κίνηση προσεταιρισμού ευρύτερων στρωμάτων, ανθρώπων θολωμένων μεν από την κρίση αλλά που απεχθάνονται τις δοξασίες των χιτλερόψυχων, οι εγχώριοι νεοναζί αποκρύπτουν τις παγανιστικές, σατανιστικές και εξολοθρευτικές πεποιθήσεις τους, αποκρύπτουν τις ποινικά κολάσιμες πράξεις μελών τους διασυνδεδεμένων με τον υπόκοσμο, και μεταμφιέζονται σε εθνικιστές, πατριώτες και ορθόδοξους χριστιανούς, σε υπερασπιστές της ελληνοχριστιανικής παράδοσης και των νοικοκυραίων.

Η απόκρουση της φαιάς πανώλης άρα περνά και από τη διαρκή αποκάλυψη των σκοταδιστικών δοξασιών τους, των βουτηγμένων στο φυλετικό μίσος, τη βία και τον πρωτογονισμό. Σε αυτό το πεδίο, αποφασιστικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Μια Εκκλησία που θα επανέφερε στο προσκήνιο το ευαγγελικό κήρυγμα της αγάπης, της φιλαλληλίας και της ισότητας, που θα προφύλασσε τους πλανημένους και θα αποκάλυπτε την αποτρόπαιη ουσία του χιτλερισμού, θα ανέκοπτε αποφασιστικά τις ροές προς το νεοναζιστικό μόρφωμα.

 Δυστυχώς η διοικούσα Εκκλησία, διά του Προκαθημένου ή διά της Ιεράς Συνόδου, δεν έχει παρέμβει μέχρι στιγμής. Αντιθέτως, υπάρχουν αρχιερείς και ιερείς που συνομιλούν ή και ευλογούν τα όπλα του μίσους. Εντούτοις, κάτι κινείται: τέσσερις τουλάχιστον μητροπολίτες με αυξημένο κύρος και επιρροή, ο Σιατίστης, ο Δημητριάδος, ο Μεσσηνίας και ο Ναυπάκτου, έχουν καταδικάσει ρητά τον νεοναζισμό, σώζοντας την τιμή της Εκκλησίας. Την περασμένη Δευτέρα το Ίδρυμα Βιβλικών Μελετών «Άρτος Ζωής» άλλαξε την ατζέντα: διοργάνωσε ενώπιον μεγάλου πλήθους εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με θέμα «Νεοναζιστικός παγανισμός και Ορθόδοξη Εκκλησία» ομιλητές, επιφανείς θεολόγοι και ο μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως. Με παρόμοια θεολογική ευαισθησία και δημοκρατική εγρήγορση κινούνται ήδη και άλλες σημαντικές συλλογικότητες: το περιοδικό «Σύναξη» και η Ορθόδοξη Ακαδημία Βόλου.

Κάτι ακούγεται στην κοινωνία, αχνό αλλά ελπιδοφόρο. Μακάρι να ακουστεί και μέσα στα μέγαρα των επισκόπων.

 

ΠΗΓΗ:   30-11-2012, http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_30/11/2012_472357

Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα;

 

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

 

Νενικήκαμεν! Η Ελλάδα σώθηκε! Το μαύρο σύννεφο της χρεοκοπίας έφυγε οριστικά από τον γαλανό ουρανό. Είναι να απορεί κανείς που η υπερβολική σεμνότητα εμποδίζει την τρικομματική κυβέρνηση να γκρεμίσει τα τείχη της πόλης και να υποδεχτεί με τιμές Μαραθωνομάχων τον κ. Στουρνάρα και τους συνεργάτες του, που επέστρεψαν θριαμβευτές και τροπαιούχοι από τη μάχη των Βρυξελλών.

Μάχη; Ποια μάχη έδωσαν, αλήθεια; Με ποιους, εναντίον ποίων; Επί ένα μήνα, Γερμανία και ΔΝΤ τσακώνονταν λυσσαλέα για τη διαχείριση του ελληνικού χρέους κι ο αμέσως ενδιαφερόμενος, η Ελλάδα, δεν τολμούσε να ψελλίσει οποιαδήποτε θέση για το δικό του πρόβλημα. "Δώστε μας τη δόση μας και κάντε ό,τι νομίζετε" ήταν η υπερήφανη στάση αυτής της κυβέρνησης που μετέτρεψε την Ελλάδα σε άφωνο, τρομαγμένο ζητιάνο. "Όταν τσακώνονται στο βάλτο τα βουβάλια, λειώνουν τα βατράχια", ήταν η δικαιολογία που πρόβαλαν ανωνύμως εκπρόσωποι του Μαξίμου. Όντως. Αλλά ποιοι έφεραν τα βουβάλια της Ε.Ε. και του ΔΝΤ στην αυλή μας και ποιοι μετέτρεψαν 11 εκατομμύρια Έλληνες σε απροστάτευτα βατράχια; Απορία, ψάλτου βηξ…

Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει προηγούμενο στην ιστορία των Μπανανιών, όπου μια κυβέρνηση να πανηγυρίζει απλά και μόνο γιατί της έδωσαν τη δόση που της καθυστερούσαν οι πιστωτές της, παραβιάζοντας τη δανειακή σύμβαση που είχαν υπογράψει, παρά το τεράστιο τίμημα που είχε για τον ελληνικό λαό και τα τεράστια κέρδη για τα δικά τους θησαυροφυλάκια. Ουδέποτε τέθηκε πραγματικά ζήτημα μη καταβολής της δόσης, αφού το μόνο αποτέλεσμα θα ήταν η αυτόματη κατάρρευση της τρικομματικής κυβέρνησης. Όλα τα άλλα ήταν παραμύθια της Χαλιμάς, μοχλός εκβιασμού των βουλευτών που κατάπιαν γογγύζοντας τον εξευτελισμό τους, ψηφίζοντας μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα 700 σελίδες σκληρότατων μνημονιακών μέτρων, χωρίς καν να προλάβουν να τις διαβάσουν.

Άλλωστε, από τα 34,4 δισ. που θα πάρουμε σε πρώτη φάση (γιατί και η δόση δίνεται σε… δόσεις), τα 23,8 δισ. πάνε στις τράπεζες και από τα υπόλοιπα 10,6 δισ. θα πάει για την αποπληρωμή των δανείων. Σταγόνες στον ωκεανό θα είναι ό,τι θα πάει για μισθούς και συντάξεις.

Ναι, αλλά μαζί μ' αυτά ήρθε και το πακέτο μέτρων (μείωση επιτοκίων, επιμήκυνση, επαναγορά ομολόγων) για τη μείωση του χρέους μας κατά 40 δισ., περίπου 20% του ΑΕΠ, μας υπενθυμίζει η εσωτερική τρόικα. Μάλιστα. Ας υποθέσουμε, για οικονομία της συζήτησης, ότι επαληθεύονται όλες οι προβλέψεις τους- κάτι που θα αποτελούσε πραγματικό θαύμα, δεδομένου ότι όλες οι μέχρι τώρα προβλέψεις τους διαψεύδονται επί τα χείρω.

Σ' αυτή την ιδεατή περίπτωση, το ελληνικό χρέος θα έχει πέσει το 2020 στο… 124%, δηλαδή όσο περίπου ήταν όταν ο εθνικά υπερήφανος Γιώργος Παπανδρέου ανακοίνωνε από το Καστελόριζο την εθελούσια είσοδό μας στο μνημονιακό κλουβί. Δέκα χρόνια απίστευτων δεινών, μόνο και μόνο για να καταλήξουμε στο σημείο της εκκίνησης. Γιατί λοιπόν δεν κουρεύαμε από την αρχή το χρέος, αλλά έπρεπε πρώτα να το φουσκώσουμε στο 180% για να το επαναφέρουμε στο αρχικό του μέγεθος; Το συμπέρασμα είναι απλούστατο: Το ελληνικό χρέος ήταν απλώς το πρόσχημα για να εξαπολύσει η ελληνική πλουτοκρατία ταξικό πόλεμο στα δικαιώματα του κόσμου της εργασίας και για να μετατρέψει η Γερμανία ολόκληρη την Ελλάδα σε Ειδική Οικονομική Ζώνη, με μεροκάματα Βουλγαρίας και εργασιακές σχέσεις Μπαγκλαντές.

Το κυριότερο, που επιμελώς αποσιωπά η εσωτερική τρόικα, είναι οι κοινωνικά εξοντωτικοί και εθνικά ταπεινωτικοί όροι του συμβιβασμού των Βρυξελλών. Στην απόφαση γίνεται ρητά λόγος για "ειδική ομάδα παρακολούθησης" του προϋπολογισμού και των ιδιωτικοποιήσεων, πράγμα που σημαίνει ότι οι Γερμανοί και οι ελάσσονες εταίροι τους θα έχουν τον τελευταίο λόγο για το τελευταίο σεντ από τις ελληνικές κρατικές δαπάνες και την εκποίηση του εθνικού πλούτου αντί πινακίου φακής. Παράλληλα, γίνεται λόγος για "ρήτρα αυτόματης διόρθωσης" των δημοσιονομικών παρεκκλίσεων που θα προκύπτουν, δηλαδή για νέα μέτρα, όποτε το αποφασίσουν. Αποτελεί αναίσχυντη ψευδολογία η διαβεβαίωση των κυβερνώντων ότι "δεν θα υπάρξουν νέα μέτρα", τη στιγμή που ήδη ετοιμάζουν το πρώτο, δυσβάσταχτο πακέτο νέων μέτρων με το εξοντωτικό φορολογικό πακέτο, που καταργεί το αφορολόγητο των 5.000 ευρώ και δίνει τη χαριστική βολή στους μικροϊδιοκτήτες ακινήτων.

Όσο για την περίφημη βιωσιμότητα του χρέους, το μπρα ντε φερ μεταξύ Γερμανίας και Αμερικής έληξε με νίκη της πρώτης. Η Μέρκελ πέτυχε αυτό που ήθελε, ότι δεν θα υπάρξει μερική διαγραφή του χρέους του δημοσίου τομέα μέχρι τις γερμανικές εκλογές- μετά, βλέπουμε. Η σύνοδος των Βρυξελλών επιβεβαίωσε την καταθλιπτική γερμανική ηγεμονία μέσα στην Ε.Ε., διαψεύδοντας όσους φαντασιώνονταν κάποιο "μέτωπο του Νότου", ενδεχομένως με τη συμμετοχή της Γαλλίας και με υπόρρητη στήριξη της Αμερικής. Η σκληρή αλήθεια αποδεικνύει ότι κάθαρση στην ελληνική τραγωδία μέσα στην ευρωζώνη απλούστατα δεν υπάρχει και ότι οι λαϊκές δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να παλέψουν για τη λυτρωτική ανατροπή πρώτα απ' όλα στο εθνικό επίπεδο.

Ακόμα χειρότερα, η Αριστερά δεν μπορεί να προσμένει λύση με τις πλάτες της Αμερικής και του ΔΝΤ, όπως φαίνεται ότι φαντάζονται ορισμένοι εκπρόσωποί της, οι οποίοι μάλιστα υιοθετούν με τη μεγαλύτερη ευκολία συνθήματα τύπου "νέο σχέδιο Μάρσαλ", που μέχρι χθες θα προκαλούσαν ανατριχίλα σε κάθε αριστερό αγωνιστή. Το κυριότερο, η απολύτως προβλέψιμη εξέλιξη στο Eurogroup διαμηνύει πόσο άγονη είναι η λογική που εναποθέτει τις ελπίδες για μια "αριστερή κυβέρνηση" σε κάποιο "ξαφνικό ατύχημα" των κυρίαρχων κύκλων, που θα φέρει την εξουσία στο πιάτο μας, σαν ώριμο φρούτο. Άλλη μια φορά, δεν υπάρχει αδιέξοδη κατάσταση για το σύστημα, αν ο λαός και οι πολιτικές δυνάμεις που επιδιώκουν να τον εκφράσουν δεν οδηγήσουν το σύστημα σε αδιέξοδο, με τις μεγάλης κλίμακας αγωνιστικές και πολιτικές πρωτοβουλίες, που δυστυχώς δεν φαίνονται αυτή τη στιγμή στον ορίζοντα.

Σκουριές Χαλκιδικής: εικόνα από το προσεχές περιβαλλοντικό μας μέλλον

 

Του Αποστόλη Καλτσή*

 

Μία καθόλου χρυσή αλλά μαύρη σελίδα στην περιβαλλοντική πραγματικότητα της χώρας γράφεται στη Χαλκιδική. Η ιστορία, πλέον, είναι γνωστή στο πανελλήνιο: στην καρδιά μίας υψηλής φυσικότητας δασικής έκτασης, άμεσα γειτνιάζουσας με δύο περιοχές NATURA του όρους Χολομώντα, έχει ξεκινήσει η κατασκευή ενός ακόμη ορυχείου χρυσού στην ευρύτερη περιοχή. Η πικρή – κοινωνικά και περιβαλλοντικά – εμπειρία της Στρατονίκης δεν συγκίνησε όσους (από την ασφάλεια των γραφείων τους) ανέλαβαν την ευθύνη μέσω των απαραίτητων υπογραφών και αδειών να επαναληφθεί το σκηνικό αυτό λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα.

Το επίσημο κράτος επιστρατεύει κάθε μέσο για να στηρίξει το έργο αυτό, κάνοντας έτσι γοργά βήματα προς τα πίσω στην περιβαλλοντική προστασία, αφού σήμερα είναι απόλυτα τεκμηριωμένο επιστημονικά ότι οι βιομηχανικές εξορύξεις χρυσού συνεπάγονται σοβαρότατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι οποίες επεκτείνονται και σε πολύ μεγαλύτερη ακτίνα (αέρια ρύπανση, ρύπανση υδροφόρου ορίζοντα) από την περιοχή εξόρυξης. Οι γνωμοδοτήσεις, μεταξύ άλλων, του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας και του Συμβουλίου Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αναδεικνύουν τη ζοφερή περιβαλλοντική πραγματικότητα που επικρατεί στις περιοχές εξόρυξης χρυσού, ενώ η υψηλή επικινδυνότητα από τη λειτουργία τέτοιων εγκαταστάσεων έχει επιβεβαιωθεί από τα σοβαρά ατυχήματα τα τελευταία χρόνια σε αντίστοιχα εξορυκτικά πεδία στη Ρουμανία και την Τουρκία. Το μόνο επιχείρημα που μένει στους υποστηρικτές της επένδυσης είναι η προοπτική της δημιουργίας ορισμένων θέσεων εργασίας: απαιτούν δηλαδή από την τοπική κοινωνία να συναινέσει σε ένα έργο που θα φέρει πρόσκαιρη απασχόληση και αμοιβή για λίγους, την ίδια στιγμή που θα έχει βαρύτατες συνέπειες στο περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων μίας πολύ ευρύτερης περιοχής.

Απολύτως δικαιολογημένα η πλειονότητα της τοπικής κοινωνίας αντιδρά δυναμικά, αλλά έρχεται αντιμέτωπη με μία απροκάλυπτη και πρωτοφανή σε έκταση και βιαιότητα καταστολή. Η μαζική διαδήλωση της προηγούμενης Κυριακής κύλησε ομαλά, αλλά αυτό δεν αναιρεί όσα συνέβησαν στις κινητοποιήσεις των τελευταίων μηνών: πλαστικές σφαίρες, δακρυγόνα, σωματική βία και δεκάδες σοβαροί τραυματισμοί συνθέτουν την τρομακτική εικόνα που πολύ σπάνια έχει δει ανάλογη η ελληνική κοινωνία, ειδικότερα απέναντι σε μία φιλοπεριβαλλοντική κινητοποίηση. Και εδώ αναδεικνύεται ένα πολύ κρίσιμο ζήτημα για το περιβαλλοντικό κίνημα στην Ελλάδα: η διαφαινόμενη de facto, πλέον, αποδοχή και νομιμοποίηση – πολιτική και κοινωνική – του χειρότερου είδους αστυνομικής καταστολής απέναντι σε όσους υπερασπίζονται το περιβάλλον. Δεδομένου ότι, με πρόσχημα την έξοδο από την οικονομική κρίση, δεκάδες ανάλογες επενδύσεις στον ελλαδικό χώρο προωθούνται με διαδικασίες εξπρές εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, οι εικόνες της Χαλκιδικής είναι προβολή ενός κοντινού μέλλοντος που φαίνεται να επιφυλάσσει το κράτος για όλες τις αντίστοιχες κινήσεις. Η αντιμετώπιση των διαδηλωτών στη Χαλκιδική εξυπηρετεί πολλά περισσότερα από την προστασία της συγκεκριμένης επένδυσης: αποτελεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα εκφοβισμού προς όλες τις τοπικές κοινωνίες, πως οποιαδήποτε περιβαλλοντική διεκδίκηση επιχειρήσει να σταθεί εμπόδιο σε επενδυτικά σχέδια θα αντιμετωπίζεται με ανάλογο τρόπο.

Είναι εξαιρετικά κρίσιμο για το περιβαλλοντικό κίνημα, έστω και τώρα, να συσπειρωθεί και να αντισταθεί σε αυτήν την αυταρχική εκτροπή και να υποστηρίξει έμπρακτα τον αγώνα των κατοίκων της Χαλκιδικής για να αποτραπεί η οικολογική και κοινωνική καταστροφή στις Σκουριές. Θα είναι ένα μήνυμα αλληλεγγύης σε όλους τους ευαισθητοποιημένους πολίτες που υπερασπίζονται το περιβάλλον ανά την Ελλάδα, αλλά παράλληλα και μία καίρια κίνηση για να μη νομιμοποιηθεί στην κοινωνία η αστυνομική καταστολή των περιβαλλοντικών κινήσεων. Από την απόσταση ασφαλείας της Αθήνας και των μεγάλων αστικών κέντρων και μέσω των κατευθυνόμενα παραμορφωτικών φακών ορισμένων ΜΜΕ, η πλειονότητα της κοινής γνώμης «βλέπει» τοπικιστές, ταραξίες και μικροσυμφέροντα. Πιθανόν να ευθύνεται και η περιβαλλοντική μιζέρια της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας (και η ραγδαία πτώση του βιοτικού επιπέδου που συνεπάγεται αυτή) για την καχυποψία και την άρνηση να δεχτούμε πως συνάνθρωποί μας που επέλεξαν να διαβιούν μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα μπορεί να έχουν στην πραγματικότητα πολύ πιο ευγενή και ειλικρινή κίνητρα: να προστατεύσουν ως συλλογικό αγαθό τη φυσικότητα και τον οικολογικό πλούτο της περιοχής τους, να διαφυλάξουν τη σημασία αυτών ως βασικών πυλώνων της ποιότητας ζωής και της τοπικής οικονομίας, να προωθήσουν εν τέλει ένα οικονομικό πρότυπο που θα βασίζεται στις ενδογενείς δυνατότητες της τοπικής κοινωνίας και όχι στη μοιρολατρική αναμονή κάποιου μεγαλοεπενδυτή που θα ανοίξει άλλη μία τρύπα στο βουνό ή θα τσιμεντώσει άλλη μία παραλία για να «τονωθεί η απασχόληση».

 

* Ο Αποστόλης Καλτσής είναι ο Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας

Μανιτάκης σε τροϊκανή μαθητεία

Πώς θόλωσε τα νερά προετοιμάζοντας την εφαρμογή μιας προαποφασισμένης πολιτικής

 

Του Δημήτρη Υφαντή

 

Έμελλε στον επιφανή καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, ο οποίος μάλιστα έχει βασίσει την επιστημονική του καταξίωση στην υπεράσπιση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, να διεκπεραιώσει ο ίδιος την καταρράκωση των… αδιαμφισβήτητων συνταγματικών αρχών της υπόστασης του δημόσιου τομέα. Στον πυρήνα αυτών των αρχών, θεμέλιο αποτελεί η κατοχύρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων.

Κάθε λογής τερτίπι μηχανεύτηκαν οι υπουργοί-υπάλληλοι της τρόικας, δύο χρόνια τώρα, για να ξεριζώσουν αυτό το «αγκάθι». Ο Α. Μανιτάκης εγκαινίασε τη δική του θητεία ως άκαμπτος πολέμιος της διαθεσιμότητας, που είχε καταλήξει σε παταγώδες φιάσκο του προκατόχου του Δ. Ρέππα. Ενώ εμφανιζόταν ανυποχώρητος στις απολύσεις, ξεκίνησε ένα ύπουλο επικοινωνιακό παιχνίδι, ώστε εν τέλει ουδείς να γνωρίζει τις τελικές αποφάσεις, πριν εκδοθούν οι εκτελεστικές υπουργικές εγκύκλιοι.

Ισχυρίστηκε πως οι συνταξιοδοτήσεις και οι οικειοθελείς πρόωρες αποχωρήσεις σε βάθος τριετίας θα κάλυπταν το στόχο του Μνημονίου για περικοπές 150.000 θέσεων ως το 2015. Σε αυτή τη βάση, απέκλειε ως περιττή οποιαδήποτε εκδοχή απόλυσης ή «διαθεσιμότητας». Για να ακολουθήσει άμεσα η δική του… οικειοθελής δέσμευση από το εξωφρενικό «1 προς 5», όσον αφορά τη σχέση προσλήψεων και αποχωρήσεων, στο ανύπαρκτο (αφού πρακτικά ισοδυναμεί με πλήρες πάγωμα των προσλήψεων) 1 προς 10! Και μάλιστα χωρίς καμία εξαίρεση για τους νευραλγικούς και ζωτικούς τομείς της Υγείας, της Παιδείας ή της πολιτικής προστασίας (π.χ. δασοπυρόσβεση).

Μ' αυτά και μ' αυτά ο κύριος καθηγητής δεν κατόρθωσε – κάθε άλλο – να κατευνάσει τις άγριες διαθέσεις της τρόικας. Άραγε, είχε καμία τέτοια αυταπάτη; Κατόρθωσε όμως να θολώσει τα νερά και να προετοιμάσει το έδαφος για τη σαρωτική εφαρμογή μιας προαποφασισμένης πολιτικής με μοναδικό στόχο την απόλυση χιλιάδων εργαζόμενων και τη διάλυση των δομών της δημόσιας διοίκησης και των δήμων.

Όπως και να το κάνουμε, δεν είναι μικρό επίτευγμα το να τουμπάρεις τις μαζικές και έντονες αντιδράσεις και να ξανασερβίρεις την παρωδία της «διαθεσιμότητας» ως… κινητικότητα. Ενώ ήδη η τρόικα μέσω mail που «αποσύρθηκε», προσημείωσε 22.000 απολύσεις άμεσα. Θυμίζουμε ότι η κατεδάφιση των εργασιακών εγκαινιάστηκε με ένα mail που διαψεύστηκε…

Ο καθηγητής Μανιτάκης δεν είναι πολιτικός, αλλά δεν τα πάει κι άσχημα. Παίρνει άριστα δέκα στη διπλοπροσωπία και την εξαπάτηση. Σε μία επίδειξη πρωτοφανούς συλλογικής ενοχοποίησης και διχαστικής τρομοκράτησης, απείλησε το σύνολο των υπαλλήλων αν οι δήμοι δεν υποκύψουν. Φαίνεται πως η στενή συναναστροφή με τους εντεταλμένους της Μέρκελ φέρνει τον υπουργό σε γόνιμη επαφή με τις ιδεολογικές αρχές της γερμανικής Δεξιάς. Ο θόρυβος που σήκωσαν οι απροκάλυπτες απειλές του τον υποχρέωσε σε αναδίπλωση με δηλώσεις «αυταπάρνησης», του ύφους «όσο είμαι υπουργός δε θα υπογράψω καμία απόλυση» και τα σχετικά.

Δεν είναι ο πρώτος, ούτε και πρόκειται να είναι ο τελευταίος στο μακρύ κατάλογο όσων ξεπούλησαν και αντάλλαξαν αξίες και αρχές με πόστα εξουσίας και ανάληψη ειδικών «αποστολών» στην υπηρεσία της διαπλοκής. Όμως ετούτος εδώ καμώνεται πως μένει πιστός στην υπεράσπιση του Συντάγματος κι έτσι δεν είναι υπερβολή να του καταλογιστεί ένας από τους πιο βρόμικους ρόλους στην πραξικοπηματική εκτροπή της κυβέρνησης Σαμαρά.

ΠΗΓΗ: ΔΡΟΜΟΣ της ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ. Το είδα: 30-11-2012, http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=3885

ΔΟΣΟΛΟΓΙΕΣ ΨΕΥΔΟΛΟΓΙΩΝ, ΥΠΟΤΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΕΝΑΚΙΣΜΩΝ

 

Του Βασίλη Μακρή

 

Κατά την πρόσφατη σύνοδο του Eurogroup που έληξε τις πρώτες πρωινές ώρες της Τρίτης 27 Νοεμβρίου 2012, αποφασίστηκε να χορηγηθούν 43,7 δισ. ευρώ σε 4 δόσεις στην Ελληνική κυβέρνηση. Αμέσως μετά ο Έλληνας πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς προέβη σε διθυραμβικές δηλώσεις έμπλεες γραικυλίζουσας αλαζονείας. Κοντά σ' αυτόν συναγωνίστηκαν και συναγωνίζονται σε ασκήσεις παρόμοιου φενακισμού οι δημοσιογράφοι των φιλομνημονιακών και διαπλεκομένων Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης.

Ας ανατρέξουμε όμως στην πεζή πραγματικότητα και την αδυσώπητη στυγνότητα της πρόσφατης απόφασης/συμφωνίας του Eurogroup της 27/11/2012. Ουσιαστικά η απόφαση αυτή χαρακτηρίζεται από ολοσχερή απουσία οποιασδήποτε αναφοράς σε αναπτυξιακή προοπτική, εισάγει τις ετεροχρονισμένες / καθυστερημένες δόσεις, κατοχυρώνει και de jure την τήρηση και τροφοδοσία δεσμευμένου Ειδικού Λογαριασμού στην Τράπεζα της Ελλάδος για την αποπληρωμή του ελληνικού δημόσιου χρέους, ενώ δεν διασφαλίζει την αποφυγή του κινδύνου νέου «κουρέματος των Ασφαλιστικών Ταμείων και των Ελλήνων μικροομολογιούχων. Οι λεκτικές ασάφειες, οι εκτεχνικευμένες αοριστίες, οι προαπαιτούμενες παγίδες, οι «γκρίζες» ζώνες  «δένουν χειροπόδαρα» την ούτως ή άλλως εθελόδουλη ελληνική κυβέρνηση.   

 

(Α) ΕΠΑΝΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

 

Η Ελληνική κυβέρνηση θα αγοράσει στο 35% της αρχικής τους αξίας ομόλογα συνολικού ύψους 62,4 δισ. ευρώ από ιδιώτες ομολογιούχους. Βάσει της απόφασης του Eurogroup το Ελληνικό Δημόσιο εξαγγέλλει την προσφορά του που διαμορφώνεται στα 35 cents ανά ένα ευρώ ονομαστικής αξίας. Οι 17 υπουργοί Οικονομικών του Eurogroup μαζί με την E.K.T.  και το Δ.Ν.Τ. αποφάσισαν ότι η τιμή της επαναγοράς αυτών των ομολόγων να μην υπερβαίνει αυτήν του κλεισίματος των αγορών της Παρασκευής 23 Νοεμβρίου 2012. Εδώ όμως η απόφαση αυτή είναι τελείως διάτρητη για τους κατωτέρω λόγους:

1. Ενώ για την επαναγορά αυτή απαιτούνται περίπου 22 δισ. ευρώ (0,35 χ 62,4 δισ. =21,84 δισ. ευρώ), δεν ορίζεται από πουθενά πού θα βρεθούν τα χρήματα αυτά. Θα συναφθεί νέα δανειακή σύμβαση; Και εάν ναι, τότε υπό ποιους όρους; Σημειώνεται ότι στόχος είναι η εξοικονόμηση 41 δισ. ευρώ για το Ελληνικό Δημόσιο.

2. Γίνεται δημόσια εξαγγελία επαναγοράς ομολόγων από το Ελληνικό Δημόσιο σε συνθήκες πλήρως ελεύθερης αγοράς και η πρόθεση αυτή γνωστοποιείται εκ των προτέρων στους  κατόχους των ομολόγων αυτών που ήδη έχουν σταθμίσει τις κερδοφόρες τοποθετήσεις τους. Το ερώτημα είναι «η πρακτική αυτή δεν οδηγεί στην αύξηση της τιμής των ομολόγων αυτών»  και επομένως στην δραστική μείωση του ποσού που προσδοκούσαν και στόχευαν να εισπράξουν οι υπεύθυνοι του Ελληνικού Δημοσίου;

3. Ποιος είναι τόσο ολιγόφρων και αμβλύνους από τους ιδιώτες ομολογιούχους, ώστε να πουλήσει (ομόλογα) στις τιμές κλεισίματος της 23/11/2012, αφού υπάρχει η (έως σίγουρη) δυνατότητα των γνωστών κερδοσκοπικών hedge funds να προσφέρουν ελκυστικότερη προσφορά από αυτήν του Ελληνικού Δημοσίου;

4. Ποιος εγγυάται πλέον ότι οι νέοι κάτοχοι (κερδοσκοπικά hedge funds) των ομολόγων αυτών δεν θα ενάγουν το Ελληνικό Δημόσιο ενώπιον  αμερικανικών ή αγγλικών δικαστηρίων, απαιτώντας την αποπληρωμή τους στην αρχική τους ονομαστική αξία διότι σε αντίστοιχη αδυναμία του Ελληνικού Δημοσίου θα προβούν σε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων;

(Β)    ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

 

 Η απόφαση του Eurogroup στοχεύει να φτάσει η μείωση του ελληνικού δημόσιου χρέους στο 124 % του Α.Ε.Π. το 2020. Για  να πραγματοποιηθεί όμως ο στόχος αυτός θα πρέπει διαρκώς να αυξάνεται το Α.Ε.Π. διαρκώς μέχρι και το 2020 και αντίστοιχα να μειώνεται το ελληνικό δημόσιο χρέος. Σημειώνεται εδώ ότι η «διαχειρισιμότητα» του δημοσίου χρέους εκφράζεται ως ο αριθμητικός λόγος 

(ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ / ΑΕΠ) Χ 100.

Για να είναι επομένως διαχερίσιμο το ελληνικό δημόσιο χρέος θα πρέπει να μειώνεται διαρκώς σε απόλυτες τιμές ο αριθμητής και να αυξάνεται διαρκώς ο παρονομαστής. Έτσι βάσει των υπολογισμών θα πρέπει να μειωθεί το ελληνικό δημόσιο χρέος κατά 40 δισ. ευρώ και κατά την ίδια χρονική περίοδο το ΑΕΠ να αυξάνεται κατά 50 δισ. ευρώ. Και όλα αυτά κατά το χρονικό διάστημα 2013-2020. Ας σημειωθεί εδώ ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος με τους ρυθμούς που «τρέχει» πρόκειται να αγγίξει σύντομα το 190 % περίπου του ΑΕΠ. Αυτός όμως ο στόχος είναι ολοσχερώς αδύνατον να επιτευχθεί αφού οι κρατούντες του Ελληνικού Δημοσίου με την υφεσιογόνο οικονομική πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης που εφαρμόζουν ελέω τρόικας, μειώνουν δραστικά και δραματικά μισθούς, συντάξεις   και οδηγούν σε απαξίωση τον κόσμο της εργασίας, και σε αποθάρρυνση της οποιασδήποτε υγιούς επιχειρηματικότητας.

 

(Γ)  ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΩΝ

 

Οι 17 υπουργοί Οικονομικών του Eurogroup στο πλαίσιο της επιτευχθείσης απόφασης συμφώνησαν σαφώς ότι εάν σχηματισθούν πρωτογενή πλεονάσματα (κατά την διαχειριστική χρήση εκάστου προϋπολογισμού), αυτά θα διοχετεύονται στα βαλάντια των δανειστών. Για ανάπτυξη ούτε συζήτηση! Τότε και μόνον τότε όταν το πρωτογενές πλεόνασμα ξεπεράσει το 4,5 % του ΑΕΠ , θα καταστεί δυνατόν να χρηματοδοτηθεί η κοινωνική και αναπτυξιακή πολιτική και μάλιστα και αυτό υπό προϋποθέσεις: μόνον το 70 % του πρωτογενούς πλεονάσματος θα οδεύει για κοινωνικούς και αναπτυξιακούς στόχους. Η ΠΛΗΡΗΣ ΥΠΟΤΕΛΕΙΑ. !!!

 

(Δ) ΕΙΔΙΚΟΣ ΔΕΣΜΕΥΜΕΝΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤτΕ.

 

Και de jure ισχύει η απόφαση του Eurogroup για τήρηση και τροφοδοσία του Ειδικού Λογαριασμού στην ιδιωτικών και άδηλων συμφερόντων ΤτΕ. Σε αυτόν τον λογαριασμό το Ελληνικό Δημόσιο θα καταθέτει υποχρεωτικώς και εξαναγκαστικώς όλα τα έσοδα των ιδιωτικοποιήσεων, όλα τα χρήματα των…μελλοντικών πρωτογενών πλεονασμάτων. Για πρωτογενή πλεονάσματα της τάξεως έως 4,5 % το Ελληνικό Δημόσιο θα καταθέτει στον Ειδικό Λογαριασμό της ΤτΕ το 100 % των χρημάτων. Για πρωτογενή πλεονάσματα άνω του 4,5 % του ΑΕΠ το Ελληνικό Δημόσιο θα καταθέτει το 30 % των χρημάτων. Το υπόλοιπο 70 % θα επιτρέπεται να πηγαίνει για την κοινωνία και την ανάπτυξη !!! Η ΟΛΟΣΧΕΡΗΣ ΠΟΔΗΓΕΤΗΣΗ

(Ε) ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΕ ΟΡΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

 

Σε όλο το κείμενο της απόφασης / συμφωνίας του Eurogroup της 27^ης Νοεμβρίου 2012 δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε κανέναν όρο ανάπτυξης. Τόσο κραυγαλέα είναι αυτή η απουσία, ώστε και στην ηλεκτρονική έκδοση του "Guardian" τονίζεται ότι είναι όλως ανησυχητική  η μη αναφορά στο θεμελιώδες πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας: την ανάπτυξη. Παραθέτουμε και τον αντίστοιχο σύνδεσμο:

http://www.guardian.co.uk/business/economics-blog/2012/nov/27/greek-bailout-deal-should-work-for-now. Τίτλος δημοσιεύματος: "Greek bailout deal is a classic fudge – but should work for now"

 

(Στ) ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΑ

 

Όπως είναι γνωστό οι 17 υπ. ΟΙΚ. Αποφάσισαν την κατάτμηση της δόσης των 43,7 δισ. ευρώ σε 4 δόσεις. Μία κρίσιμη στις 13/12/2012 ύψους 34,4 δισ. ευρώ και τρεις συνολικού ύψους 9,3 δισ. ευρώ που θα εκταμιευθούν το πρώτο τρίμηνο του 2013. Για να γίνει όμως αυτή η εκταμίευση των δόσεων θα πρέπει κάθε φορά να πραγματοποιείται η πιστοποίηση της τήρησης των προαπαιτούμενων και προϋποθέσεων που έχουν διαταχθεί από την τρόικα εξωτερικού. Εάν ο έλεγχος και η πιστοποίηση επαληθεύσουν και την παραμικρή απόκλιση  από τα υποσχεθέντα, τότε θα λαμβάνονται επιπρόσθετα ισοδύναμα μέτρα. ΑΝΤΙΛΑΪΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΕΧΘΗ ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ.

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

 

Η υποτέλεια της Ελληνικής τρικομματικής κυβέρνησης στους ξένους δανειστές και ιδίως στο κυρίαρχο γερμανικό μπλοκ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οδηγείται σε μια νέα ποιοτική φάση οδυνηρής όξυνσης. Οι «έσω» κρατούντες με την πλήρη εθελοδουλεία τους στην Γερμανίδα καγκελάριο Α. Μέρκελ και τη νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία τους  στα προτάγματα του κερδοσκοπικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, οδηγούν την αγαπημένη μας πατρίδα τόσο de facto όσο και de jure στην απώλεια της κυριαρχικής της αυτοτέλειας. Ο εργαζόμενος λαός οδηγείται στην απόλυτη εξαθλίωση, η εναπομείνασα οικονομία εξαχνούται στην πλήρη ανυπαρξία, η ανεργία καλπάζει με αυξητική δραματικότητα, ο κοινωνικός ιστός της χώρας αποσαθρώνεται, το αγαθό της Δημόσιας Υγείας καθίσταται είδος προς εξαφάνιση, οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας κινδυνεύουν να απωλέσουν την επιχειρησιακή τους δεξιότητα, αφού τους αποστερείται η διάθεση των ζωτικών κονδυλίων για την λειτουργική τους υπόσταση, η Παιδεία έχει προ πολλού εισέλθει σε αποτρόπαια αντιπνευματικά ερέβη, ο ανθός της ελληνικής μορφωμένης νεολαίας οδηγείται στην οδυνηρή μετανάστευση με ολέθριες συνέπειες για την χώρα μας, αφού πλέον αρχίζει και σημειώνεται μεγάλη απώλεια τεχνογνωσίας και εξασθένηση του επιστημονικού δυναμικού της πατρίδας μας.

Λόγω της νεοφιλελεύθερης επιθετικής εισβολής, η πατρίδα μας οδηγείται σε ένα καινοφανές μοντέλο κοινωνικής ερημοποίησης στο πλαίσιο του οποίου κάθε έννοια ακόμη και εκκοσμικευμένου ανθρωπισμού χάνει πλέον και την παραμικρή υπόστασή της. Έχει όμως δυστυχώς υποσκαφθεί θανάσιμα η εσωτερική πνευματική θωράκιση του ελληνικού λαού τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Και αυτή η εξ αντικειμένου πνευματική υπονόμευση εκτρέφει την έλλειψη αγωνιστικότητας και διαβρώνει το αντιστασιακό ήθος όλων μας. Ο Ελληνικός λαός καθημαγμένος πλέον δεν ελπίζει ούτε και στους επερχόμενους εξουσιαστές του ΣΥΡΙΖΑ, γιατί και το σχήμα αυτό κινείται εντός των ορίων της αλλοτριωτικής συστημικής δυναμικής. Ήδη και ο ΣΥΡΙΖΑ μιλάει για «αποφυγή μονομερών ενεργειών» και «αποδοχή-αναγνώριση του δημόσιου χρέους»

http://anti-ntp.net/2012/11/%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B1-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B6%CE%B1-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%AE%CF%82-%CE%B5%CE%BD%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9/ (Δηλώσεις Γ. Μπαλάφα στο MEGA στην εκπομπή «ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΡΑ MEGA»). Περιττό να αναφερθούμε και στις δηλώσεις για «νερό στο κρασί» του φιλόδοξου και επερχόμενου «τσάρου» επί των Οικονομικών Γ. Δραγασάκη.

Απέναντι σε αυτό το διαμορφούμενο πολιτικό τοπίου ζόφου, μόνη μας ελπίδα είναι η πνευματική νηφαλιότητα, η αποφασιστική εγρήγορση, η συλλογική απείθεια και η γενικευμένη ανυπακοή στην απειλούσα προσωπική μας εκμηδένιση ΑΠ' ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ.

 

Βασίλης Π. Μακρής, 29-11-2012

 

Περί της ορθότητας της χρήσης των ιερών εικόνων

 

Τού Στέλιου Μπαφίτη – Επιμέλεια: Σοφία Ντρέκου

 

«…επαγωνίζεσθαι τη άπαξ παραδοθείση τοις αγίοις πίστει…»

(Ιούδας 3)

 

Σε αυτήν την μικρή μελέτη, θα προσπαθήσουμε να δούμε το θέμα της χρήσης των ιερών εικόνων συνοπτικά. Θα προσπαθήσουμε: 

α) να δούμε τι είναι εικόνα, τι είδωλο, και ποια η διαφορά, …

β) θα αναφέρουμε ορισμένες μαρτυρίες από τους αγίους Πατέρες και τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς για να δείξουμε ότι η εικονογραφία δεν είναι καινοτομία στην αρχαία Εκκλησία, 

γ) αρχαιολογικά στοιχεία που κονιορτοποιούν τους αιρετικούς ισχυρισμούς περί μιας Εκκλησίας χωρίς εικόνες ως και τον τέταρτο αιώνα, 

δ) απαντήσεις σε ψευδείς αιρετικούς ισχυρισμούς ότι δήθεν αποδίδουμε στο υλικό των εικόνων λατρεία και τιμή, 

ε) την προσκύνηση των αγίων εικόνων, και 

στ) περιληπτικά την χρησιμότητά τους.

Ο σκοπός του άρθρου στοχεύει σε δύο πράγματα κυρίως αφ ενός να δούμε διαχρονικά την πίστη της Εκκλησίας όπως την εκφράζουν οι άγιοί της και αφ ετέρου να δούμε πως οι αιρετικοί κατασκευάζουν δικές τους θέσεις ως δήθεν ορθόδοξες για να τις καταρρίψουν, μιας και δεν έχουν ούτε ένα αληθινό επιχείρημα εναντίον της Εκκλησίας.

Α) Τι είναι εικόνα, τι είδωλο, και ποια η διαφορά τους

Οι αιρετικοί, σχεδόν κατά κανόνα, αποκαλούν τους Ορθόδοξους Χριστιανούς «ειδωλολάτρες». Λέγοντας αυτό πιστεύουν, είτε από άγνοια περί της Ορθόδοξης πίστης είτε από σκόπιμη διαστρέβλωση, δύο πράγματα τα οποία εμείς ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν πιστεύουμε, όπως θα αποδείξουμε και παρακάτω. Ότι δήθεν η «εικόνα» είναι «είδωλο», και ότι δήθεν τα λατρεύουμε.

 – Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, μεγάλος Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας και ταυτόχρονα μεγάλος δογματολόγος (μην λησμονούμε ότι έγραψε το δογματικό έργο «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως» στο οποίο οριοθετεί την πίστη μας), ορίζει στον τρίτο του λόγο ‘'Προς τους αποβαλλομένους τας σεπτάς και άγιας εικόνας'' τι είναι η εικόνα και ποια τα είδη της:

«Εικόνα λοιπόν είναι ομοίωμα κάποιου και δείγμα και αποτύπωμα, που δείχνει στον εαυτό του το εικονιζόμενο, οπωσδήποτε όμως δεν μοιάζει εξ ολοκλήρου η εικόνα με το πρωτότυπο..» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 227).

Για τον λόγο ύπαρξης της εικόνας, αναφέρει στο ίδιο έργο «...για αυτό επινοήθηκε η εικόνα για να τον οδηγεί στη γνώση και να του φανερώνει και να του ανακοινώνει εκείνα που είναι κρυμμένα…» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 227). Ενώ, διακρίνει έξι είδη εικόνων: η φυσική εικόνα όπως για παράδειγμα ο Υιός που είναι εικόνα του Πατρός, ο σχεδιασμός και η προαιώνια βούληση του Θεού, ο άνθρωπος ο οποίος είναι εικόνα του Θεού, η ζωγραφική εικόνα «η οποία αναπλάθει σχήματα και μορφές και τύπους των αοράτων και ασωμάτων, τα οποία παριστάνονται σωματικά, ώστε να κατανοούνται αμυδρά ο Θεός και οι άγγελοι» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 231), οι προεικονίσεις στην Παλαιά Διαθήκη όπως για παράδειγμα η βάτος που προεικονίζει κατά τους Πατέρες την Θεοτόκο, και το έκτο είδος εικόνας που διακρίνει ο άγιος είναι εκείνη «που γίνεται για την ανάμνηση των γεγονότων ή ενός θαύματος ή μιας αρετής» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 233), και γίνεται είτε δια του γραπτού λόγου είτε με την αισθητή θεωρία (βλέποντας δηλαδή κάποιος ένα αντικείμενο να οδηγηθεί η μνήμη του σε κάποιο γεγονός σημαντικό, όπως για παράδειγμα όταν οι Ισραηλίτες έβλεπαν την στάμνα με το μάννα να θυμούνται πως ο Θεός τους έτρεφε στην έρημο).

Αντιθέτως, είδωλο κατά την Αγία Γραφή είναι η απεικόνιση του αόρατου Θεού, καθώς και οτιδήποτε κατασκευάζεται με σκοπό να λατρευτεί ως θεός.  Αυτό, φαίνεται από την ίδια την Αγία Γραφή: «Αισχύνθητε αισχύνην, οι πεποιθότες επί τοις γλυπτοίς, οι λέγοντες τοις χωνευτοίς υμείς εστέ θεοί ημών» (Ησαίας, ΜΒ 17).

«Με τίνα λοιπόν θέλετε εξομοιώσει τον Θεόν; Ή τι ομοίωμα θέλετε προσαρμόσει εις Αυτόν; Ο τεχνίτης χωνεύει εικόνα γλυπτήν, και ο χρυσοχόος εκτείνει χρυσόν επ' αυτήν, και χύνει αργυράς αλύσεις. Ο πτωχός, κάμνων προσφορά, εκλέγει ξύλον άσηπτον, και ζητεί εις εαυτόν επιδέξιον τεχνίτην, δια να κατασκευάσει εικόνα γλυπτήν μη σαλευομένην» (Ησαίας, Μ 18-20).

«Και ελάλησε Κύριος προς εσάς… αλλά δεν είδετε ουδέν ομοίωμα. Μόνον φωνήν ηκούσατε. Και εφανέρωσεν εις εσάς …τας δέκα εντολάς… Φυλάττετε λοιπόν καλώς τας ψυχάς σας, (διότι δεν είδετε ουδέν ομοίωμα εν τη ημέρα καθ' ην ο Κύριος ελάλησε προς εσάς εν Χωρήβ εκ μέσου τού πυρός.) Μήπως διαφθαρείτε, και κάμητε εις εαυτούς είδωλον, εικόνα τινός μορφής, ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, …κτήνους, …ορνέου,… έρποντος,… ιχθύος… και μήπως υψώσεις τους οφθαλμούς σου εις τον ουρανόν, και ιδών τον ήλιον, και την σελήνην και τα άστρα, και πάσαν την στρατιάν τού ουρανού, πλανηθείς και προσκυνήσεις αυτά, και λατρέψεις αυτά» (Δευτερονόμιο, Δ 12-19).

Εδώ μάλιστα, φανερώνεται και η αιτία που δεν πρέπει να κατασκευάζουμε ομοίωμα του άυλου και αόρατου Θεού «διότι δεν είδετε ουδέν ομοίωμα εν τη ημέρα καθ' ην ο Κύριος ελάλησε προς εσάς εν Χωρήβ εκ μέσου τού πυρός».

Κατά τον ίδιο τρόπο ερμηνεύονται όλα τα χωρία της Αγίας Γραφής που μιλούν απαγορευτικά για τις απεικονίσεις. Υπάρχουν όμως και χωρία που επιτρέπουν την απεικόνιση κτισμάτων που δεν θα λατρευτούν, και μάλιστα είναι εντολή του Θεού! Στα Άγια των Αγίων, με εντολή του Θεού, υπήρχαν δύο τορνευτά Χερουβίμ. Ο αρχιερέας όταν εισερχόταν μία φορά το χρόνο και εκτελούσε τις λατρείες του νόμου, θύμιαζε μπροστά σε αυτά.

«Και θέλεις κάμει ιλαστήριον εκ χρυσίου καθαρού δύο πηχών και ημίσειας το μήκος αυτού, και μιας πήχης και ημισείας το πλάτος αυτού.Και θέλεις κάμει δύο χερουβίμ εκ χρυσίου σφυρήλατα θέλεις κάμει αυτά, εκ των δύο άκρων του ιλαστηρίουκαι κάμε εν χερούβ εκ του ενός άκρου, και εν χερούβ εκ του άλλου άκρου εκ του ιλαστηρίου θέλεις κάμει τα χερουβείμ επί των δύο άκρων αυτού και θέλουσιν εκτείνει τα χερουβείμ επάνωθεν τας πτέρυγας, επικαλύπτοντα με τας πτέρυγας αυτών το ιλαστήριον και τα πρόσωπα αυτών θέλουσι βλέπει το εν προς το άλλο προς το ιλαστήριον θέλουσιν είσθαι τα πρόσωπα των χερουβείμ» (Έξοδος, κε 17- 20).

Επίσης, με εντολή του Θεού, τα παραπετάσματα της σκηνής είχαν κεντημένες μορφές Χερουβίμ (Έξοδος, κστ 1-3). 

Άλλο παράδειγμα, είναι η κατασκευή χερουβίμ στους τοίχους του Ναού των Εβραίων. Στο Α' Βασιλέων, κεφάλαιο στ, εδάφια 27-29 και 34-35 αναφέρεται: «Και έθεσε τα χερουβείμ εν μέσω του ενδοτάτου οίκου και είχον τα χερουβείμ τας πτέρυγας αυτών εξηπλωμένας, ώστε η πτέρυξ του ενός ήγγιζε τον ένα τοίχον και η πτέρυξ του άλλου χερούβ ήγγιζε τον άλλον τοίχον και αι πτέρυγες αυτών ήγγιζον, η μία την άλλην, εν τω μέσω του οίκου. Και εσκέπασε τα χερουβείμ με χρυσίον.Καιπάντας τους τοίχουςτου οίκου κύκλω ενέγλυψε με γλυπτά σχήματα χερουβείμ και φοινίκων και ανοικτών ανθέων, έσωθεν και έξωθεν…. Ούτως έκαμε και εις την πύλην του ναού παραστάτας εκ ξύλου ελαίας, εν τετράγωνον. Και αι δύο θύραι ήσαν εκ ξύλου πευκίνου τα δύο φύλλα της μιας θύρας εδιπλόνοντο, και τα δύο φύλλα της άλλης θύρας εδιπλόνοντο. Και ενέγλυψεν επ' αυτάς χερουβείμ και φοίνικας και ανοικτά άνθη...».

Ο άγιος Νικόδημος, στο Πηδάλιο, αναφέρει παρομοίως, την διαφορά εικόνας και ειδώλου. «Άλλο είναι είδωλον, άλλο άγαλμα, και άλλο εικών. Το γαρ είδωλον διαφέρει από την εικόνα, καθ' ο η μεν εικών αληθούς πράγματος και είναι ομοιότης, το δε είδωλον, ψευδούς και ανυπάρκτου πράγματος, και πρωτοτύπου ομοίοσις εστί, κατά τον Ωριγένην και Θεοδώρητον, καθώς ήτο τα είδωλα των ψευδών και ανύπαρκτων θεών» (σελ 314-315)

– Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, λέει συμπερασματικά: «Άκουσε όμως τι απαντά σε σένα ο λειτουργός του Θεού Μωυσής με τα πράγματα. Τυφλοί και ανόητοι, κατανοήστε τη δύναμη των λεγομένων "και φυλάξετε καλά τις ψυχές σας". Είπα "ότι δεν είδατε κανένα ομοίωμα την ημέρα που σας μίλησε ο Κύριος στο όρος Χωρήβ μέσα από την φωτιά, για να μην παρανομήσετε και κατασκευάσετε για τον εαυτό σας γλυπτό ομοίωμα και οποιαδήποτε εικόνα" και "να μην κατασκευάσετε θεούς χυτούς για τον εαυτό σας". Δεν είπα, "Δεν θα κάνεις εικόνα των χερουβίμ που ως υπηρέτες παραστέκουν στο ιλαστήριο" αλλά "δεν θα κάνεις κανένα ομοίωμα" ως θεό, ούτε θα λατρεύσης "την κτίση αντί του κτίστη". Εγώ δεν έκανα κανένα ομοίωμα Θεού, ούτε κανενός άλλου, σαν να ήταν θεός, ούτε λάτρευσα την κτίση αντί του κτίστη». (Ε.Π.Ε., Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 122-123).

«Οι ρήσεις λοιπόν της Γραφής και των πατέρων, που αναφέρεις, δεν καταδικάζουν την προσκύνηση των δικών μας εικόνων, αλλά των ειδωλολατρών, που τις θεοποιούν. Δεν πρέπει λοιπόν, εξαιτίας της καταχρήσεως των εθνικών, να καταργήσουμε και την προσκύνηση που γίνεται με ευσέβεια στην Εκκλησία». (Ε.Π.Ε., Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 140-141).

– Ο π. Α. Αλεβιζόπουλοςαναφέρει: «Όλα αυτά διασαφηνίζουν τη θέση της Παλαιάς Διαθήκης. Η απαγόρευση κατασκευής ειδώλων ή εικόνων ψευδών θεών, η προσκύνησή των και η λατρεία των είναι απόλυτη». (Η Ορθοδοξία μας, σελ. 425).

Β) Μαρτυρίες από τους αγίους Πατέρες και εκκλησιαστικούς συγγραφείς για την ύπαρξη ιερών εικόνων στην Εκκλησία

Ανατρέχοντας στην μελέτη του αγίου Νεκταρίου ‘'Περί των αγίων εικόνων'', στις σελίδες 20-22 διαβάζουμε για τον ανδριάντα που έστησε η αιμορροούσα των ευαγγελίων προς τιμή του Σωτήρα της, και ο οποίος μνημονεύεται από αρχαίους ιστορικούς, όπως τον Ευσέβιο και τον Σωζομενός.

– Ο Ευσέβιοςγράφει: «Την γαρ αιμορρούσαν, ην εκ των ιερών Ευαγγελίων προς του Σωτήρος ημών του πάθους απαλλαγήν εύρασθαι μεμαθήκαμεν, ενθένδεν έλεγον ορμάσθαι τον τε οίκον αυτής επι της πόλεως δείκνυσθαι, και της υπό του Σωτήρος εις αυτήν ευεργεσίας θαυμαστά τρόπαια παραμένειν. Εστάναι γαρ εφ' υψηλού λίθου προς μεν τας πύλας του αυτού οίκου, γυναικός εκτύπωμα χάλκινον επί γόνυ κεκλιμένον, και τεταμένας επι το πρόσθεν ταις χερσίν, ικετεύουση εοικός. Τούτου δε αντίκρυς άλλο της αυτής ύλης ανδρός όρθιον σχήμα, διπλοίδα κοσμίως περιβεβλημένον, και την χείρατη γυναικί προτείνον ου παρά τοις ποσίν επι της στήλης αυτής ξένον τι βοτάνης είδος φυείν ο μέχρι του κρασπέδου της του χαλκού διπλοίδος ανιόν, αλεξιφάρμακον τι παντοίων νοσημάτων τυγχάνει. Τούτον δε τον ανδριάντα, εικόνα του Ιησού φέρειν έλεγον» (Εκκλησιαστική Ιστορία Ευσεβίου, βιβλίο 7ο, ΙΗ).

Ακόμα και εικόνες των αποστόλων υπήρχαν. «Οτε και Αποστόλων Αυτού τας εικόνας Παύλου και Πέτρου, και αυτού δη του Χριστού, δια χρωμάτων εν γραφαίς σωζομένας ιστορήσαμεν».

– Ο Σωζομενόςαναφέρει: «Επεί γαρ έγνω εν Καισαρεία του Φιλίππου, φοίνισσα δε αύτη πόλις, ην Πανεάδα ονομάζουσιν, επίσημον είναι Χριστού άγαλμα, ο του πάθους απαλλαγείσα ανέθηκεν η αιμορρούσα, καθελών τούτο, ίδιον ανέστησε» (Εκκλησιαστική Ιστορία Σωζομενού, 5ο βιβλίο, ΚΑ). Μάλιστα, αναφέρει ότι ενώ καταστράφηκε από κεραυνό, οι Χριστιανοί συνέλεξαν τα κομμάτια και τα απέθεσαν στην Εκκλησία.

Άλλες μαρτυρίες είναι οι εξής:

Κλήμης Αλεξανδρείας (Δεύτερος/ τρίτος αιώνας μ Χ)

Στρωματεύς έβδομος κεφ. ΙΒ': «Επειδή λοιπόν βιάζεται να φτάσει στην κορυφή της γνώσης, με ήθος στολισμένο από κοσμιότητα και συμπεριφορά σεμνή, έχοντας όλα εκείνα που είναι πλεονεκτήματα του αληθινού γνωστικού, αποβλέποντας στις ωραίες εικόνες, σκεπτόμενους τους πολλούς πριν από αυτόν πατριάρχες που έζησαν τέλεια, τους πάμπολους προφήτες, και τους μύριους όσους στον αριθμό αγγέλους, και πάνω από όλους τον Κύριο που δίδαξε και παρουσίασε πως είναι δυνατόν ν' αποκτηθεί ο κορυφαίος εκείνος βίος, γι' αυτό δεν αγαπά κανένα από τα καλά του κόσμου που έχει μέσα στα χέρια του, για να μη μείνει οριστικά εδώ κάτω, αλλά αγαπά τα αγαθά που ελπίζουμε ή καλύτερα αυτά που γνωρίζομε ήδη και που ελπίζομε ν' αποχτήσομε». (Ε.Π.Ε., Κλήμεντος Αλεξανδρέως, τόμος 4, σελ. 416-417).

Τερτυλλιανός (150/60- 225/40 μ Χ).

Ο Τερτυλλιανός, στο έργο του ‘'De Pudicitia'' (Περί αγνείας) – γραμμένο περίπου το 210/ 211-  αναφέρει για εικόνες και για Άγια ποτήρια στα οποία ζωγράφιζαν ποιμένα  φέροντα στους ώμους πρόβατο. [Πρβ με την ‘'Μελέτη του αγίου Νεκταρίου περί των εικόνων, σελ. 11].

– Επί εποχής επισκοπήςτου Αστερίου Αμασείας, στο μαρτύριο της αγίας Ευφημίας (μαρτύρησε επί Διοκλητιανού το 282 μ Χ), αναφέρεται η συνήθεια της απεικόνισης των μαρτύρων «Ο δε δη ζωγράφος ευσεβών και αυτός δια της τέχνης τα κατά δύναμιν, πάσαν την ιστορίαν εν σινδόνι χαράξας, αυτού που περί την θήκην, ιερόν ανέθηκε θέαμα» [Πρβ με την ‘'Μελέτη του αγίου Νεκταρίου περί των εικόνων, σελ. 24-27].

Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (329- 390 μ Χ).

Κατά Ιουλιανού βασιλέως στηλιτευτικός Α': «Διότι εκείνα που ούτε ο Διοκλητιανός, ο πρώτος ο οποίος προσέβαλε τους Χριστιανούς, ούτε ο Μαξιμιανός, που τον διεδέχθη και τον εξεπέρασε, ανελογίσθη ποτέ, ούτε ο Μαξιμίνος, ο μετά από εκείνους και περισσότερον από εκείνους διώκτης του οποίου τα σημάδια της επί της εποχής του πληγής φέρουν ακόμη αι εικόνες εκτεθειμέναι δημοσίως και στηγματίζουν την κακοποίηση του σώματος...» (Ε.Π.Ε., Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Έργα, τόμος 5, σελ. 138-139)

Άγιος Γρηγόριος Νύσσης (335-394 μ Χ).

Λόγος περί θεότητος Υιού και Πνεύματος: «Είδα πολλές φορές ζωγραφική απεικόνιση της θυσίας και δεν προσπέρασα το θέαμα χωρίς να δακρύσω, αφού η τέχνη φέρνει μπροστά μας το περιστατικό με τόση σαφήνεια». (Ε.Π.Ε. Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, τόμος 10, σελ. 58-61).

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (344/354- 407 μ Χ).

Λόγος εγκωμιαστικός εις τον Μελέτιον Αρχιεπίσκοπον Αντιοχείας: «Και εκείνο που γινόταν τότε ήταν διδασκαλεία ευλάβειας. Διότι αναγκαζόμενοι συνεχώς να θυμούνται το όνομα εκείνο και να έχουν τον άγιον εκείνον μέσα στην ψυχή τους, είχαν το όνομα σαν φυγαδευτήριο κάθε αλόγου πάθους και λογισμού. Και έλαβε το πράγμα τόση μεγάλη έκταση, ώστε παντού, και στην αγορά και στους αγρούς και στους δρόμους ν' ακούεται παντού το όνομα αυτό. Και δεν σας κυρίεψε το πάθος αυτό μόνο για το όνομα, αλλά και για την απεικόνιση του σώματός του. Εκείνο δηλαδή που κάματε ως προς τα ονόματα, αυτό κάμετε και για την εικόνα εκείνου. Διότι εκείνη την αγία εικόνα τη χάραξαν πολλοί και στις σφενδόνες των δακτυλιδίων, και στα εκτυπώματα, και στις φυάλες, και στους τοίχους των θαλάμων, και παντού, ώστε, όχι μόνο ν' ακούν εκείνο το άγιο όνομα, αλλά και να βλέπουν παντού την εικόνα του σώματός του, και να έχουν έτσι διπλή παρηγοριά για την αποδημία του». (Ε.Π.Ε. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου Έργα, τόμος 37, σελ. 23-25).

Ψευδό- αρεοπαγιτικό σύγγραμμα «Προς Τίτω τον Ιεράρχη» (5ος αιώνας), Επιστολή 9η, 2: «Πρέπει λοιπόν κι εμείς παραμερίζοντας την δημώδη γι' αυτά αντίληψι, να περάσωμε ιεροπρεπώς στην καρδιά των ιερών συμβόλων και να μη τα υποτιμούμε, διότι είναι γεννήματα και αποτυπώματα των θείων χαρακτήρων, εμφανείς εικόνες των απορρήτων και υπερφυών θεαμάτων». (Ε.Π.Ε., Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, τόμος 3, σελ. 545).

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στους τρείς θαυμάσιους λόγους του περί των αγίων εικόνων οι οποίοι κονιορτοποιούν τους αιρετικούς ισχυρισμούς τόσο των παλαιών εικονομάχων όσο και των σύγχρονων, παραθέτει ορισμένες μαρτυρίες από τους προγενέστερους άγιους Πατέρες, από τις οποίες θα εκθέσουμε κάποιες επιλεκτικά.

– Μ. Βασίλειος, από τον λόγο του, ‘'Εις τους αγίους Τεσσαράκοντα'': «Επειδή πολλές φορές και τα ανδραγαθήματα των πολέμων τα παριστάνουν και οι λογογράφοι και οι ζωγράφοι, οι πρώτοι εγκωμιάζοντάς τα με το λόγο, και οι άλλοι παριστάνοντας τα σε εικόνες, παρακινούν πολλούς και οι δύο στην ανδρεία γιατί εκείνα που ο λόγος τα παριστάνει με όσα ακούονται, τα ίδια η ζωγραφική σιωπώντας τα δείχνει με την απομίμηση». (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 263).

Από τον βίο του ιερού Χρυσοστόμου: «Είχε και την μορφή του ίδιου του αποστόλου Παύλου σε εικόνα, εκεί όπου ξεκουραζόταν για λίγο εξ αιτίας της αδυναμίας του σώματός του». (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 271).

Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος από τα Έπη του: «Ο ζωγράφος διδάσκει περισσότερα με τις εικόνες». (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 327).

Άγιος Μεθόδιος Πατάρων, από τον δεύτερο λόγο για την Ανάσταση: «Τις εικόνες λοιπόν των αγγέλων του που είναι κατασκευασμένες από χρυσό, τις αρχές και τις εξουσίες, τις κάνουμε για την τιμή και τη δόξα Εκείνου» . (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 357).

O καθηγητής Βλάσιος Φειδάς, αναφέρει: «Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Ευσέβιος αναφέρει ότι οι υπήρχαν σε ορισμένες εκκλησίες εικόνες του Ιησού Χριστού και των αποστόλων ‘'εθνική συνηθεία'' (Εκκλ. Ιστορία, VII, 18). …ο πατριάρχης Κων/λεως Νικηφόρος προσπάθησε να εξουδετερώσει τη μαρτυρία αυτή με την ειδικότερη αναφορά στα αιρετικά φρονήματα του Ευσεβίου, τα οποία υποδηλώνονται ακόμη και στη διατύπωση της ανωτέρω θέσεως ( PG 100,848)… Ο Μ. Βασίλειος ομολογεί στην επιστολή του προς τον Ιουλιανό τον Παραβάτη (361-163) ότι τις εικόνες (‘'χαρακτήρες'') των αποστόλων, των προφητών και των αγίων ‘'τιμώ και προσκυνώ, κατ' εξαίρετον τούτων παραδεδομένων εκ των αγίων αποστόλων και ουκ απαγορευμένων, αλλ' εν πάσαις εκκλησίαις ημων του των ανιστορουμένων'' (PG32,1100). Είναι σαφές ότι εικόνες αγίων κοσμούσαν πλέον τους ναούς και τους αποδίδονταν ιδιαίτερη τιμή. Ο αναντίρρητος διδακτικός χαρακτήρας των εικόνων τονίσθηκε κατά τον Ε αιώνα από τον άγιο Νείλο, ο οποίος θεωρούσε ως αναγκαία την εξεικόνηση σκηνών από την Π. και την Κ. Διαθήκη στους ναούς, ‘'όπως αν οι μη ειδότες γράμματα, μηδέ δυνάμενοι τας θείας αναγινώσκειν γραφάς, τη θεωρία της ζωγραφίας μνήμην τε λαμβάνωσι της των γνησίως τω αληθινώ θεώ δεδουλευκότων και προς άμμιλαν διεγείρονται των ευκλέων και αοιδίμων αριστευμάτων, δι' ων της γης τον ουρανόν αντηλλάξαντο, των βλεπομένων τα μη ορώμενα προτιμήσαντες'' (PG 79,577). Tην έναντι των ι. εικόνων θέση της Εκκλησίας ανέπτυξε και ο επίσκοπος Νεαπόλεως της Κύπρου Λεόντιος σε λόγο του ‘'Υπέρ της χριστιανών απολογίας, κατά Ιουδαίων και περί των αγίων εικόνων (PG 94,1597-1609). O Λεόντιος αντικρούει τις κατηγορίες των Ιουδαίων, ότι δηλαδή οι εικόνες απαγορεύονται από την Αγία Γραφή και ότι οδηγούν τους χριστιανούς στην ειδωλολατρία. Τις θέσεις του Λεοντίου αξιοποίησε ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος αναδείχτηκε υπέρμαχος της τιμής των ι. εικόνων…η οποιαδήποτε εκτροπή από την εκκλησιαστική ερμηνεία του μυστηρίου της εν Χριστώ θείας οικονομίας, ειδικότερα δε στο χριστολογικό δόγμα, συνεπαγόταν την αρνητική στάση και έναντι της τιμής των ι. εικόνων.Υπο την έννοια αυτή εικονομάχοι υπήρξαν εκπρόσωποι των μεγάλων αιρέσεων (Αρειανισμού, Απολιναρισμού, Νεστοριανισμού, και Μονοφυσιτισμού». (Εκκλησιαστική Ιστορία, ‘Α Τόμος, σελ. 765-766).

Γ) Αρχαιολογικά στοιχεία

Πολλές εικόνες στις Κατακόμβες, χρονολογούνται μεταξύ τέλη του πρώτου αιώνα και αρχές του τρίτου. [Labus, V. Anal. de philosoph. Chretienne, τομ. ΧΧΙ, σελ. 357]. Τα ίδια υποστηρίζονται  και στο ‘'Dictionnaire des antiquites chretiennes'' (λήμμα images, σελ. 348), και στο ‘'Elements d' archeologie Cretienne'' (Paris tom. Premier).  [Τα στοιχεία ελήφθησαν από την μελέτη του αγίου Νεκταρίου περί των αγίων εικόνων, σελ. 30-46].

– Ο καθηγητής Β. Φειδάςπαρατηρεί: «Η Χριστιανική ζωγραφική στους τρείς πρώτους αιώνεςαναπτύχθηκε κυρίως στους χριστιανικούς τάφους και ιδιαίτερα στις κατακόμβες, στις οποίες διασώθηκαν αξιόλογες τοιχογραφίες» (Εκκλησιαστική Ιστορία, Α' Τόμος, σελ. 928).

«Με το θρίαμβο του Χριστιανισμού κατά τον Δ' αιώνα η πρωτοχριστιανική τέχνη των κατακομβών πέρασε πλέον σε μεγαλοπρεπείς ναούς, αλλά έχασε τον έντονο συμβολικό χαρακτήρα. Απέκτησε προοδευτικά το νόημα της ιστορικής απεικονίσεως των βιβλικών γεγονότων στο πλαίσιο της ιερής ιστορίας της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους» (σελ. 929, ίδιο έργο).

«Με τα ορώμενα ο χριστιανός ανάγεται στην εμπειρική γνώση και στην κατανόηση των νοητών και αποκεκαλυμμένων πραγματικοτήτων, οι οποίες εκφράζονται στη διδασκαλία και στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας». (σελ. 930, ίδιο έργο).

«Δια των ορωμένων και αισθητών χειραγωγίαν τω νω παρεχόμενος προς την θεωρίαν των αοράτων», δηλαδή «δια των ορατών και των αισθητών χειραγωγεί τον νου προς την θεωρίαν των αοράτων».  (Μ. Βασίλειος, Εις την εξαήμερον, Α΄ λόγος, ΕΠΕ, 4).

 Δ) Τι πιστεύει η Εκκλησία για τις εικόνες και που αποδίδει τελικά την τιμή;

Κατά την ορθόδοξη πίστη, η Λατρεία αποδίδεται μόνο στον Τριαδικό Θεό, ενώ τιμάμε το εικονιζόμενο πρόσωπο του αγίου, στο οποίο και μεταβαίνει η τιμή.

Ας δούμε από επίσημα κείμενα.

– «Η μεν εν Πνεύματι και αληθεία λατρεία τη μακαρία Τριάδι παρά των Ορθοδόξων απονενέμηται ταις δε αγίαις εικόσι ου λατρεία πάντως, αλλά προσκύνησις, και ασπασμός, και τιμή. Ει γαρ και η τιμή της εικόνος επί το πρωτότυπον διαβαίνει, αλλ' η λατρεία της μακαρίας μόνης εστί Τριάδος, και ου των σεπτών εικόνων, ίνα μη κτισματολάτραι και υλολάτραι δόξωμεν». (Ράλλη και Ποτλή, Σύνταγμα Ιερών Κανόνων, τόμος 6, σελ. 246- 248).

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, αναφέρει την Ορθόδοξη πίστη:

«…μία ουσία υπερούσια, υπέρθεη θεότητα, σε τρείς υποστάσεις, σε Πατέρα και Υιό και άγιο Πνεύμα, και αυτόν μόνο λατρεύω και σε αυτόν μόνο προσφέρω τη λατρευτική προσκύνηση. Ένα Θεό προσκυνώ, μία θεότητα αλλά λατρεύω και τρείς υποστάσεις, Θεό Πατέρα και Θεό Υιό σαρκωμένο και Θεό άγιο Πνεύμα, ένα Θεό. Δεν προσκυνώ την κτίση αντί τον κτίστη, αλλά προσκυνώ τον κτίστη που κτίστηκε κατά την ανθρώπινη φύση και κατέβηκε στην κτίση χωρίς να μειωθεί και να αλλοιωθεί, για να δοξάσει τη δική μου φύση και να με κάνει κοινωνό της θείας φύσεως» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, Α' Λόγος απολογητικός υπέρ εικόνων, τόμος 3).

Άγιος Λεόντιος Κύπρου, 5^ος λόγος Προς Ιουδαίους: «Ούτε από εμάς προσκυνούνται ως θεοί οι μορφές και οι εικόνες και οι τύποι των αγίων…έτσι και εμείς, τα παιδιά των Χριστιανών, προσκυνώντας τον τύπο του σταυρού, δεν προσκυνούμε την φύση του ξύλου...». (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 299)

Του ιδίου: « Όταν λοιπόν δεις Χριστιανό να προσκυνά το σταυρό, να ξέρεις ότι δεν προσκυνά την φύση του ξύλου, αλλά για το Χριστό που σταυρώθηκε. Γιατί αλλιώς θα προσκυνούσαμε όλα τα δέντρα του αγρού…» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 305)

Ιερώνυμος, πρεσβύτερος Ιεροσολύμων: «...οι Χριστιανοί, δεν ασπαζόμαστε το σταυρό ως Θεό, αλλά το κάνουμε δείχνοντας την ειλικρινή διάθεση της ψυχής μας προς Εκείνον που σταυρώθηκε»  (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 341)

– Ο άγιος Νικόδημος«Λέγει δε και ο Αθανάσιος. «Ο γουν προσκυνών την εικόνα, εν αυτή προσκυνεί τον βασιλέα». Ομοίως δε και ο Χρυσόστομος«ουκ οίδας εάν μεν εικόνα υβρίσης, εις το πρωτότυπον της αξίας φέρεις την ύβριν;».Και το λέει ο άγιος Νικοδημος σχολιάζοντας το όρο της Ζ οικουμενικής στο σημείο που λέει«…Η γαρ της εικόνος τιμή επι το πρωτότυπο διαβαίνει, και ο προσκυνών την εικόνα, προσκυνεί εν αυτή του εγγραφομένου την υπόστασιν...». (Πηδάλιο, σελ. 317)

Από την Ομολογία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δοσίθεου, Ερώτησις δ'.

– «Ημείς γαρμόνω τω εν Τριάδι Θεώ λατρεύομεν και ουδενί ετέρω τους δε αγίους τιμώμεν διττώς πρώτον μεν κατά την προς τον Θεόν αναφοράν, επειδή εκείνου ένεκα τιμώμεν αυτούς, και καθ' εαυτούς, ότι ζώσαι εισίν εικόνες του Θεού το δε καθ' εαυτούς, διώρισται ότι δουλικόν.Τας δε αγίας εικόνας σχετικώς, ως της προς εκείνας τιμής επί τα πρωτότυπα αναφερομένης.Ο γαρ εις την εικόνα προσκυνών, δια της εικόνος το πρωτότυπον προσκυνεί, και η δόξα ου μερίζεται, ουδ' όλως σχετίζεται της τε εικόνος και του εικονιζομένου, και εν ταυτώ γίνεται, ως η εις τον βασιλικόν πρέσβυν γενομένη».

Από την Ομολογία του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μητροφάνη Κριτόπουλου.

– «Ων γαρ τα πρωτότυπα άγια, τούτων και αι εικόνες άγιαι, και ων τα πρωτότυπα τιμητέα, τούτων και αι εικόνες τιμητέαι…Αις αγίαις εικόσι και τιμήν την προσήσκουσαν απένεμενου λατρευτικήν ή δουλικήν, άπαγε αύται γαρ Θεώ μόνω προσήκουσιν, αλλά σχετικήν και φιλικήν, αναφέρουσα μεν τοι και ταυτήν επί τα εκείνων πρωτότυπα, ως φησίν ο εν αγίοις Βασίλειος ο Μέγας Η τιμή της εικόνος επί το πρωτότυπον διαβαίνει».

[Τα στοιχεία των ομολογιών, ελήφθησαν επίσης από την μελέτη περί των αγίων εικόνων του αγίου Νεκταρίου.]

Η δήθεν λατρεία των εικόνων, δεν ήταν ποτέ μέρος της παράδοσης της Εκκλησίας.

– Ο άγιος Νικόδημος, στο Πηδάλιο, αναφέρει σχετικά:

«...την δε αγίαν εικόνα του Χριστού,ου λατρευτικώς προσκυνούμεν, απαραλλάκτως δηλονότι την εικόνα με το εικονιζόμενο πρόσωπον πρωτότυπον ούτε ως θεούς τας αγίας εικόνας λατρεύομεν, καθώς κατηγορούσι ημάς οι εικονομάχοι, άπα γε αλλότριον γαρ τούτο της εκκλησιαστικής εστί παραδόσεως. Διο και η Σύνοδος αύτη εν τω όρω αυτής είπε και ταύταις ασπασμόν και τιμητικήν προσκύνησιν απονέμειν, ου μην την κατά πίστιν ημών αληθινήν λατρεία, ή πρέπει μόνη τη Θεία φύσει. Και ο ίδιος Θεός είπε, Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις, και αυτώ μόνω λατρεύσεις. Βλέπεις ότι την μεν προσκύνησιν αφήκεν και εις άλλον να δίδεται, την δε λατρεία δεν συγχώρεσεν εις άλλον τινά, ειμή μόνον εις εαυτόν του.» (σελ. 318)

«Επί δε της εικόνος του Χριστού, σχετική η προσκύνησις και ομώνυμος ο προσκυνών γαρ αυτήν, ου συμπροσκυνεί τον Πατέρα και τον Υιό, αλλά μόνον τον εν αυτή Χριστόν, τον δια το σαρκωθήναι εικονιζόμενον κατά την σωματοειδή θέαν αυτού, όπερ εστί σχετική προσκύνησις και υποστατική».

«Ουχ ως θεούς τας εικόνας προσκυνούμεν, ουδέ τας ελπίδας της σωτηρίας εν αυταίς έχομεν, ουδέ το θείον σέβας αυταίς απονέμομεν, ως οι των Ελλήνων παίδες (ειδωλολάτραι), αλλά μόνον την σχέσιν και την αγάπην της ημών ψυχής, ην έχομεν προς τα πρωτότυπα δια της τοιαύτης προσκυνήσεως εμφανίζομεν. Όθεν του χαρακτήρος λυθέντος, ως ξύλον αργόν, την ποτέ κατακαίομεν εικόνα».

Επίσης, «Αι άγιαι εικόνες δεν προσκυνούνται δια την ύλην, αλλά δια την ομοίωσιν όπου έχουν εις το εικονιζόμενον. Όθεν οι πατέρες της παρούσης Συνόδου εις μερικάς διαλαλιάς είπον ότι όταν τα ξύλα διαλυθούν από του τύπου του Σταυρού, καίεται, και ο χρωματισμός και ο χαρακτήρ των εικόνων διαφθαρή παντελώς, καίεται το σανίδι ως ξύλον αργόν». (Σελ 319)

– Ο π. Α. Αλεβιζόπουλος,αναφέρει: «…οι χριστιανοί που βλέπουν τις άγιες εικόνες φέρουν στην μνήμη τους και επιποθούν το ‘'πρωτότυπον'', δεν μένουν στην θέα της εικόνοςδεν ταυτίζουν την εικόνα με το πρωτότυπο. Έτσι ο ασπασμός, η προσκύνηση των αγίων εικόνων αποτελεί πράξητιμής και σεβασμού, όχι λατρεία η λατρεία αρμόζει μόνο στην Θεία φύση. Η τιμή των αγίων εικόνων μεταβαίνει στο πρωτότυπο, αυτός που προσκυνεί την εικόνα, προσκυνεί την υπόσταση του εικονιζόμενου» (Η Ορθοδοξία μας, σελ. 435-436).

Ε) Προσκύνηση εικόνων

Η τιμητική προσκύνηση (όχι η λατρεία), μεταβαίνει στο πρωτότυπο.

– Του αγίου Συμεών: «Ίσως κάποιος από τους απίστους, όντας φιλόνικος, διατυπώνει αμφιβολίες ισχυριζόμενος ότι και εμείς, προσκυνώντας στις εκκλησίες εικόνες, θα θεωρηθεί ότι προσευχόμαστε σε άψυχα είδωλα. Μη γένοιτο να κάνουμε κάτι τέτοιο γιατί τα των Χριστιανών είναι πίστη και ο ανενδεής Θεός μας κάνει θαύματα. Γιατί φυσικά δεν δοξάζουμε τα χρώματα, αλλά με την υπόμνηση της αντιτύπου ζωγραφικής βλέποντας τον αόρατο Κύριο μέσω της ορατής παραστάσεως τον δοξάζουμε σαν να είναι παρών ,και τον πιστεύουμε όχι ως ανύπαρκτο Θεό, αλλά ως υπάρχοντα αληθινά, ούτε και τους αγίους ως ανύπαρκτους, αλλά ως κάποιους που υπάρχουν και ζουν κοντά στο Θεό, και τα πνεύματά τους, που κι αυτά είναι άγια και με τη δύναμη του Θεού βοηθούν τους αξίους που τα επικαλούνται» (ΕΠΕ, αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 341-342).

Τιμητική προσκύνηση έχουμε σε πολλά σημεία της Αγίας Γραφής. Ο Ναός στον οποίο προσκυνούσαν οι Ιουδαίοι τον Θεό, ήταν υλικός φυσικά και είχε ανάγλυφα Χερουβίμ. (Α' Βασιλέων, κεφάλαιο στ, εδάφια 27-29 και 34-35).

– «Επειδή δε τινές ημίν καταμέμφονται προσκυνούσι τε και τιμώσι την του Σωτήρος και της Δεσποίνης ημών εικόνα, έτι δε και των λοιπών Αγίων και θεραπόντων Χριστού, ακουέτωσαν, ωςεξ αρχής ο Θεός τον άνθρωπον κατ' εικόνα εποίησε. Τίνος ουν ένεκεν αλλήλοις προσκυνούμεν, ει μη κατ' εικόνα Θεού πεποιημένοιςΩς γαρ φησίν ο θεογόρος και πολύς τα θεία Βασίλειος,η της εικόνος τιμή επί το πρωτότυπον διαβαίνειπρωτότυπον δε εστί το εικονιζόμενον, εξ ου το παράγωγον γίνεται.Τίνος ένεκεν ο Μωσαϊκός λαός,τη σκηνή κυκλώθεν προσεκύνει, εικόνα και τύπον φερούση των επουρανίων, μάλλον δε της όλης κτίσεως Φησίν γουν ο Θεός τω Μωυσή, Όρα ποιήσεις πάντα κατά τον τύπον τον δειχθέντα σοι εν τω όρει.Και τα Χερουβίμ δε τα σκιάζοντα το υλαστήριον, ουχί έργα χειρών ανθρώπων ην;Τι δε ο εν Ιεροσολύμοις περιώνυμος ναόςΟυχί χειροποίητος και ανθρώπων τέχνη κατασκευασμένοςΗ δε Θεία Γραφή κατηγορεί των προσκυνούντων τοις γλυπτοίς και των θυόντων τοις δαιμονίοις…''». (Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, κεφάλαιο 89)

Ο άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων (337/339- 397 μ Χ), αναφέρεται στην προσκύνηση των αγίων εικόνων. «Αμβρόσιος δε ο των Μεδιολάνων, προς τον Γρατιανόν τον Βασιλέα, λέγει ‘'Τι γαρ; Μη ποτε την θεότητα και την σάρκα αυτού προσκυνούντες μερίζομεν τον Χριστόν; Ή ότε εν αυτώ την θεία εικόνα και τον σταυρόν προσκυνούμεν, μερίζομεν αυτόν; Μή γένοιτο» (Προς Γρατιανό, Γ βιβλίο της συλλογής των επιστολών του, κεφάλαιο 9).

Ο Θεός στην Παλαιά Διαθήκη, είχε δώσει εντολή να θυμιάζεται το θυσιαστήριο, πράγμα που δείχνει ότι ο ίδιος ο Θεός τιμά τα αντικείμενα που βρίσκονται στον λατρευτικό χώρο. (Έξοδος, λ 1-10). Δεν λατρεύονταν αυτά. Το ίδιο και σήμερα με τις αγίες εικόνες.

ΣΤ) Χρησιμότητα των εικόνων

Ο άγιος Νικόδημος, απαριθμεί έξι λόγους για τους οποίους οι άγιες εικόνες είναι χρήσιμες:

«Δια εξ τινά εικονίζονται και προσκυνούνται αι άγιαις εικόνες:

α. ότι κοσμούσι και στολίζουσι τους ναούς,

β. ότι διδάσκουσι τους μη οιδότες γράμματα…

γ. ότι ενθυμίζουσι τους γραμματισμένους εκείνα όπου τυχών ελησμονήθησαν. Όθεν βιβλία λέγονται αι εικόνες των σοφών και αμαθών…

δ. ότι αυξάνουσι τον πόθον των ορώντων αυτάς χριστιανών…

ε. ότι παρακινούσι τους ορώντας προς μίμησιν των αγίων έργων…

στ. διατί παρακινούσι τους ορώντας αυτάς να επικαλούνται μετά πίστεως και ελπίδος, τον μεν Θεόν ως ΣΩΤΗΡΑ, τους δε αγίους ως μεσίτας εις Θεόν...». (Πηδάλιο, σελ 320).

Επίλογος

«Ας γνωρίζει λοιπόν κάθε άνθρωπος, ότι εκείνος που επιχειρεί να καταστρέψει την εικόνα που έγινε από το θείο πόθο και ζήλο για τη δόξα και ανάμνηση του Χριστού, ή της μητέρας του της αγίας Θεοτόκου, ή κάποιου από τους αγίους, και για την καταισχύνη του Διαβόλου και για την εξουδετέρωση αυτού και των δαιμόνων του, και δεν την προσκυνά, ούτε την τιμά και την ασπάζεται ως τίμια εικόνα, και όχι ως Θεό, είναι εχθρός του Χριστού και της Αγίας Θεοτόκου και των αγίων, και υπερασπιστής του Διαβόλου και των δαιμόνων του δείχνοντας έμπρακτα τη λύπη του επειδή ο Θεός και οι άγιοί του τιμώνται και δοξάζονται, ενώ ο διάβολος καταισχύνεται˙ γιατί η εικόνα είναι θρίαμβος και φανέρωση και στηλογραφία για την ανάμνηση της νίκης εκείνων που αρίστευσαν και διέπρεψαν, και για καταισχύνη εκείνων που νικήθηκαν και κατατροπώθηκαν». (Ε.Π.Ε., αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, τόμος 3, σελ. 126-129).

Πηγές

– Αγία Γραφή σε μετάφραση Ν. Βάμβα

– Α. Αλεβιζόπουλος, ‘'Η Ορθοδοξία μας'', Εκδόσεις Διάλογος, 1994

– Βασίλειος ο Μέγας, ΕΠΕ τόμος 4, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία Ά τόμος, Εκδόσεις Διήγηση, 2002

– Γρηγόριος Θεολόγος, ΕΠΕ τόμος 5, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Γρηγόριος Νύσσης, ΕΠΕ τόμος 10, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Ιωάννης Δαμασκηνός, ΕΠΕ τόμος 3, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Ιωάννης Χρυσόστομος, ΕΠΕ τόμος 37, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Κλήμης Αλεξανδρείας, ΕΠΕ τόμος 4, Πατερικές εκδόσεις Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

– Νεκτάριος (άγιος), ‘'Μελέτη περί των αγίων εικόνων'',

– Νικόδημος ο Αγιορείτης, Πηδάλιο, Εκδόσεις Παπαδημητρίου, έκδοση δέκατη τρίτη, 2003

– Φιλοκαλία νηπτικών και ασκητικών, τόμος 3

 

ΠΗΓΗ: Τρίτη, 27 Νοεμβρίου 2012,   http://exprotestant.blogspot.gr/2012/11/blog-post_5963.html. Το είδα: Τελευταία ενημέρωση: 28-11-2012, http://www.oodegr.com/oode/orthod/ag_eikones/orthotita_xrisis_1.htm

Χριστιανοί κατά της θρησκείας: Ο χάρτης ενός γνωστού-άγνωστου τοπίου

 

Του Βασίλη Ξυδιά*

 

Ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία ή ότι – κατά μείζονα λόγο – είναι αντίθετος προς τη θρησκεία μπορεί να αποτελεί μια θέση παράδοξη εκ πρώτης όψεως, τα ζητήματα όμως που εγείρει συνιστούν καίρια πρόκληση για τη χριστιανική αυτοσυνειδησία. Το είδαμε και πρόσφατα, με την έκδοση του βιβλίου του Χρήστου Γιανναρά Ενάντια στη Θρησκεία (εκδ. Ίκαρος, 2006). [Βλ.στο Αντίφωνο μια σύντομη βιβλιοπαρουσίαση και τις εντελώς αντίθετες μεταξύ τους βιβλιοκριτικές του π. Σταύρου Τρικαλιώτη και του γράφοντος, καθώς και την παρουσίαση του βιβλίου στην Εκπομπή "Ανιχνεύσεις" του Παντελή Σαββίδη στην ΕΤ-3.]

Με αφορμή αυτό το βιβλίο θεώρησα χρήσιμο να ανατρέξω σε παρόμοιες απόψεις που άλλοι θεολόγοι έχουν διατυπώσει στο παρελθόν. Αν και είχα την εντύπωση ότι γνώριζα κάπως το ζήτημα, οφείλω να πω ότι έμεινα έκπληκτος συνειδητοποιώντας πόσο βαθιά έχει επηρεάσει αυτή η ιδέα τη σύγχρονη προτεσταντική θεολογία και πόσο ζωντανή εμφανίζεται τα τελευταία ιδίως χρόνια όχι μόνο στον προτεσταντικό, αλλά και στο ρωμαιοκαθολικό χώρο. Από την άλλη μεριά, παραλληλίζοντας συναφείς θέσεις ορθοδόξων θεολόγων διέκρινα λεπτές αλλά αξιοσημείωτες διαφορές, οι οποίες προηγουμένως μου διέφευγαν. Κρίνοντας ότι και τα δύο αυτά μπορεί να έχουν γενικότερο ενδιαφέρον, θεώρησα χρήσιμο να καταγράψω τα βασικά ευρήματα της περιδιάβασής μου σε μια συνοπτική, καθαρά ενημερωτική παρουσίαση· χωρίς φιλοδοξίες ανάλυσης, ερμηνείας ή αξιολόγησης· χωρίς προθέσεις βαθύτερης διερεύνησης των υπαρκτών ή μη εξαρτήσεων ή οποιωνδήποτε άλλων συσχετίσεων μεταξύ των διαφόρων απόψεων· ωσάν μια εγκυκλοπαιδική χαρτογράφηση αυτού του ‘γνωστού' όσο και ‘άγνωστου' θεολογικού τοπίου.

Το ζήτημα μπορεί στην ουσία του να είναι παλιό, όσο και το αν η Εκκλησία συνιστά ‘πλήρωση' ή ‘υπέρβαση' του Μωσαϊκού Νόμου· ετέθη όμως με αυτούς τους συγκεκριμένους όρους – αν δηλαδή είναι ή όχι ‘θρησκεία' ο Χριστιανισμός – μόλις τον 20ο αιώνα. Πρώτος το έθεσε ο Καρλ Μπαρτ[i] (Karl Barth, 1886-1968), ένας από τους σημαντικότερους προτεστάντες θεολόγους, στην "Εκκλησιαστική Δογματική" του (Die Kirchlishe Dogmatic). Σ' αυτό το ογκώδες όσο και θεμελιώδες για τη σύγχρονη δυτική θεολογία έργο του, ο Μπαρτ ξεκάθαρα αντιπαρέθεσε τη θρησκεία προς το χριστιανικό Ευαγγέλιο, λέγοντάς μας, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι η θρησκεία είναι «έλλειψη πίστης» και μέριμνα «του χωρίς Θεό ανθρώπου» (σ.299)[ii], μια «υπερφίαλη όσο και απέλπιδα προσπάθεια του ανθρώπου» να κατασκευάσει ένα «υποκατάστατο της αποκάλυψης». Επομένως «καμιά θρησκεία δεν μπορεί να σταθεί μπροστά στη Χάρη του Θεού ως αληθής θρησκεία» (σ.325)· «η αποκάλυψη του Θεού καταργεί τη θρησκεία» (σ.280). Ο δεύτερος που διατύπωσε μια ανάλογη ιδέα είναι ο Ντίτριχ Μπονχέφερ (Dietrich Bonhoeffer, 1906-1945). Ο Γερμανός αυτός λουθηρανός θεολόγος εκτελέστηκε από τους Ναζί για την αντίστασή του κατά του χιτλερισμού, έμεινε όμως γνωστός και ως «προφήτης ενός μη θρησκευτικού χριστιανισμού»[iii]. Ο Μπονχέφερ αφορμάται από τον Μπαρτ, ακολουθεί όμως άλλη κατεύθυνση. Ενώ ο Μπαρτ διαπιστώνει ουσιώδη εξ αρχής διαφορά μεταξύ Χριστιανισμού και θρησκείας, ο Μπονχέφερ βλέπει τη θρησκεία όχι ακριβώς ως αλλοίωση του Χριστιανισμού, αλλά ως μια παρωχημένη φάση του· εντοπίζει δηλαδή το ζήτημα στη μετάβαση από μια προηγούμενη εποχή (την οποία αξιολογεί ως εποχή πνευματικής ανωριμότητας) σε μια άλλη, πνευματικώς πιο ώριμη. Σε έναν «κόσμο – λέει – που ενηλικιώθηκε» (σ.146)[iv] και όπου οι άνθρωποι «δεν μπορούν πλέον να θρησκεύουν» (σ.147) το κέντρο βάρους της εκκλησιαστικής πράξης μετατοπίζεται από το ‘θρησκευτικό' στο ‘κοινωνικοπολιτικό' πεδίο. Η Εκκλησία οφείλει πλέον να αναλάβει την ευθύνη της έναντι της ιστορίας μέσω της κοινωνικής και πολιτικής κυρίως πράξης, χωρίς αυτό να σημαίνει εγκατάλειψη του λόγου, της λατρείας, των μυστηρίων και της προσευχής (σ.149). Αυτή είναι η βασική ιδέα του περίφημου ‘μη θρησκευτικού' χριστιανισμού. (Αξίζει δε να αναφερθεί, έστω και εν παρενθέσει, ότι αυτό δεν είναι το μοναδικό σημείο επαφής με τον Χρ. Γιανναρά και την ορθόδοξη θεολογία του ‘Προσώπου', αφού ο Μπονχέφερ έχει επίσης μιλήσει για τον κοινοτικό χαρακτήρα της λατρευτικής σύναξης, αλλά και για το Θεό ως ‘υπάρχων-εν-σχέσει', being-in-relation[v].)

Οι δύο πόλοι που διαμόρφωσαν ο Μπαρτ και ο Μπονχέφερ όρισαν κατά κάποιο τρόπο το πεδίο όλου του θεολογικού προβληματισμού που ακολούθησε, και ο οποίος υπήρξε ιδιαίτερα έντονος από τότε έως τις μέρες μας. Όπως σημειώνει ο Ν. Νησιώτης, η διάκριση χριστιανισμού και θρησκείας «ουδένα σχεδόν θεολόγον ή χριστιανικώς φιλοσοφούντα εν τη Δύσει άφησεν ανεπηρέαστον»[vi]. Ο Μπαρτ παραμένει η κλασική βάση αυτής της διάκρισης, ενώ ο ‘μη θρησκευτικός' χριστιανισμός του Μπονχέφερ είναι η μήτρα όλων των κοινωνικο-πολιτικών θεολογιών που εμφανίστηκαν στο δεύτερο μισό του 20ου αι. Ο Γάλλος ‘χριστιανός αναρχικός' Ζακ Ελλύλ (Jacques Ellul, 1912-1994) γράφει, ακολουθώντας τον Μπαρτ, πως «η πίστη συντρίβει κάθε θρησκεία»[vii]. Στον ίδιο τόνο ο Αμερικανός επισκοπιανός ιερέας Ρόμπερτ Καπόν (Robert Farrar Capon) μάς λέει πως «το ευαγγέλιο της χάριτος είναι το τέλος της θρησκείας»[viii], άρα αυτή καθεαυτή η έννοια της ‘Χριστιανικής θρησκείας' είναι αντιφατική και ανακόλουθη[ix]. Από την άλλη μεριά, ο Βαπτιστής Αμερικάνος θεολόγος, Χάρβεϋ Κοξ (Harvey Cox), έγινε διάσημος στην Αμερική τη δεκαετία του '60 με το βιβλίο του "Η Κοσμική Πόλις" (The Secular City, 1965) στο οποίο διατυπώνει μια ριζοσπαστική κοινωνικο-πολιτική θεολογία σε στενό διάλογο με το ‘μη θρησκευτικό' χριστιανισμό του Μπονχέφερ. Αξιοσημείωτο είναι πως τα τελευταία δέκα χρόνια μια σειρά άρθρων, βιβλίων και αφιερωμάτων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας[x] δείχνουν ότι η ιδέα αυτή, στη μια ή την άλλη μορφή της, όχι μόνο δεν υποχωρεί, αλλά αντίθετα, κερδίζει έδαφος. «Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να διακρίνουμε και να αντιδιαστείλουμε τη θρησκεία από τον Χριστιανισμό»[xi] έγραφε μόλις το 1998 εν είδει μανιφέστου ο Αμερικανός ιερέας Τζαίημς Φάουλερ (James A. Fowler) στο βιβλίο του με το χαρακτηριστικό τίτλο "Ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία", ενώ ένα ανάλογο βιβλίο, με τίτλο "Για έναν μη θρησκευτικό Χριστιανισμό"[xii] εξέδωσε το 2002 ο Ιταλός καθηγητής φιλοσοφίας, ριζοσπάστης καθολικός χριστιανός, Τζιάννι Βάττιμο (Gianni Vattimo)[xiii].

Στον ορθόδοξο χώρο τα πράγματα είναι λιγότερο θεαματικά, ίσως όμως περισσότερο περίπλοκα. Κύριοι πόλοι της εκκλησιαστικής κριτικής προς τη θρησκεία είναι εδώ ο Χρ. Γιανναράς και ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Το "Ενάντια στη θρησκεία" μάς θύμισε τη σταθερή πολεμική του Χρ. Γιανναρά κατά της ‘θρησκειοποίησης'. Εξ ίσου όμως μαχητικός και απόλυτος είναι και ο π. Ιω. Ρωμανίδης, όπως το δείχνει ο εύγλωττος τίτλος ενός άρθρου του της δεκαετίας του '60 «Η θρησκεία είναι νευροβιολογική ασθένεια, η δε Ορθοδοξία η θεραπεία της»[xiv]. Αν θα θέλαμε να συγκρίνουμε τις απόψεις των δύο ορθοδόξων θεολόγων με τις αντίστοιχες των Μπαρτ και Μπονχέφερ το πρώτο πράγμα που πράγμα που οφείλουμε να επισημάνουμε είναι η διαφορά στην ορολογία, αφού ούτε ο Χρ. Γιανναράς ούτε ο π. Ιω. Ρωμανίδης μιλούν για ‘Χριστιανισμό'. Αντ' αυτού ο πρώτος μιλά για ‘Εκκλησία' (μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από τον Χριστιανισμό ως διδασκαλίας ή ως θεσμού προς τη ζώσα κοινότητα και την πνευματική της εμπειρία), ενώ ο δεύτερος μιλά για ‘Ορθοδοξία' (τονίζοντας τη διαφορά του ανατολικού προς το δυτικό χριστιανισμό). Παρ' όλα αυτά, αν περιοριστούμε σε μια φορμαλιστική επιφανειακή προσέγγιση, τόσο ο Γιανναράς όσο και ο Ρωμανίδης φαίνεται να κινούνται στον άξονα του Μπαρτ[xv], αφού και για τον έναν και για τον άλλον η διαφορά θρησκείας και χριστιανισμού έχει να κάνει με μια εξ αρχής ουσιώδη αντίθεση της χριστιανικής Εκκλησίας προς τη θρησκεία. Όμως στους δύο αυτούς κορυφαίους θεολόγους της γενιάς του '60 πρέπει να προσθέσουμε και έναν νεώτερο, τον Παντελή Καλαϊτζίδη, το ενδιαφέρον του οποίου στρέφεται προς το ριζοσπαστικό χριστιανισμό του Μπονχέφερ. Στο πρόσφατο έργο του "Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Προλεγόμενα" (Ίνδικτος, 2007) o Καλαϊτζίδης αναγνωρίζει ότι ο Γερμανός θεολόγος «έπεσε εν μέρει έξω» (σ.93) όσον αφορά το ‘τέλος' των θρησκειών· θεωρεί εν τούτοις ότι «η επιστροφή του θρησκευτικού, με όλα τα σκοτεινά και τα επικίνδυνα ενδεχόμενα που κρύβει, κάνει επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε το αίτημα του Bonhoeffer για έναν μη θρησκευτικό χριστιανισμό» (σ.94).

Υπάρχουν όμως και οι αντιρρήσεις. Αντίθετοι, για παράδειγμα, με την απόλυτη αντιδιαστολή χριστιανισμού και θρησκείας ήταν εξ αρχής τόσο ο Ν. Νησιώτης, όσο και ο νυν αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος Γιαννουλάτος. «Ασφαλώς, τοιαύτη αντίληψις περί Θρησκείας – γράφει ο Nίκος Νησιώτης κρίνοντας τον Μπαρτ – ελέγχεται ως πολύ μονομερής και περιορισμένη. Ορθή αντίληψις περί αυτής δεν θα επέτρεπε τοιούτον διαχωρισμόν»[xvi]. Τόσο η ‘πίστις' – σημειώνει – όσο και η ‘αληθής θεολογία' δεν αντίκεινται «προς την ούτω πως θεωρουμένην ‘φυσικήν' θρησκευτικότητα», διότι «θρησκεία, κατά την πίστιν ταύτην (σημ.: τη χριστιανική), δεν είναι έρευνα προς ανεύρεσιν του Θεού, αλλ' απόφασις προς αποδοχήν τούτου … ενόρασις τούτου εν τη ενεργεία αυτού εν τω κόσμω»[xvii]. Ανάλογη είναι η θέση του Αναστασίου Γιαννουλάτου που προχωρά παραπέρα, υπερασπιζόμενος τον θεοκεντρικό και αποκαλυπτικό χαρακτήρα όχι μόνο του Χριστιανισμού, αλλά όλων, κατά κάποιο τρόπο, των θρησκειών: «η θρησκευτική εμπειρία – γράφει – έχει τις ρίζες της στην αποκάλυψη του Θεού στον πρώτο άνθρωπο. Ο παγκόσμιος χαρακτήρας της Θείας αποκαλύψεως στην ανθρωπότητα σχετίζεται με το έμφυτο θρησκευτικό συναίσθημα.»[xviii] «Με βάση της θεώρηση αυτή θα μπορούσαμε να δούμε τις θρησκευτικές εμπειρίες της ανθρωπότητος ως βαθύ πόθο του ανθρώπου και αναζήτηση της υψίστης πραγματικότητος και συγχρόνως ως απορρόφηση ορισμένων ακτίνων από την παγκόσμια θεία ακτινοβολία»[xix]. Τα υπόλοιπα, λέει ο Γιαννουλάτος, είναι θέμα ορολογίας[xx]. Ο Νησιώτης και ο Γιαννουλάτος λένε τα παραπάνω αναφερόμενοι κυρίως στη θεωρία του Μπαρτ, δεν πρέπει όμως να έχουμε καμία αμφιβολία ότι την ίδια ώρα έχουν κατά νου και τις ανάλογες θέσεις του Χρ. Γιανναρά και του π. Ιω. Ρωμανίδη. Την αντίληψη αυτή των Νησιώτη και Γιαννουλάτου, ότι ο Χριστιανισμός αποτελεί την ‘πλήρωση' της θρησκευτικής αναζήτησης του ανθρώπου, υπερασπίζεται και ο Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος απαντώντας σε ένα άρθρο του Μ. Μπέγζου στο οποίο θα αναφερθούμε και στη συνέχεια[xxi]. «Δεν μπορούμε να κάνουμε αυτόν τον αρκετά οξύ διαχωρισμό σε Εκκλησία και κόσμο – γράφει ο Στ. Παπαλεξανδρόπουλος – ούτε, επομένως, σε Εκκλησία και θρησκεία». «Η Αλήθεια της Εκκλησίας φανερώνει την αλήθεια του κόσμου». Στο βαθμό που οι θρησκείες «αποτελούν εκφράσεις … της λαχτάρας και νοσταλγίας του κόσμου για το αληθινό είναι του, για την αλήθειά του», η Εκκλησία «ακριβώς όπως ο Θεάνθρωπος… αποτελεί ‘πλήρωση' της θρησκείας»[xxii].

Ανάμεσα στις δύο αυτές στάσεις (την ‘αντιθρησκευτική' και τη ‘φιλοθρησκευτική') μπορεί να βρει κανείς μεταξύ των ορθοδόξων θεολόγων μια σειρά από ενδιάμεσες θέσεις, που φαίνεται να υιοθετούν τη διάκριση χριστιανισμού και θρησκείας, αλλά με πιο ήπιο τρόπο από τους αρχικούς εισηγητές της και με πολλά περιθώρια σχετικοποίησης των όρων. Βλέπουμε πολλές φορές να αναφέρεται η θρησκεία με αρνητική σημασία -θυμίζοντας λίγο ως πολύ τον Μπαρτ – αυτή όμως η αρνητική χροιά δηλώνεται είτε με την προσθήκη στη λέξη εισαγωγικών (‘θρησκεία') είτε με τη χρήση ειδικών επιθέτων που περιορίζουν τον αρνητικό χαρακτηρισμό σε ιδιαίτερες εκφάνσεις και εκδοχές της θρησκείας και όχι στο θρησκευτικό φαινόμενο εν γένει. Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, για παράδειγμα, λέει με τρόπο όμοιο με αυτόν του Χρ. Γιανναρά ότι ο Χριστιανισμός είναι Εκκλησία και όχι ‘ατομικιστική' θρησκεία[xxiii], αφήνοντας όμως έτσι θετικό περιθώριο για μια ‘μη ατομικιστική' θρησκεία. Ανάλογη είναι και η θέση του π. Αλεξάνδρου Σμέμαν. Στο ιδιαίτερα επικριτικό προς τη θρησκεία βιβλίο του "Για να ζήσει ο Κόσμος" (1963-1964)[xxiv], ο Σμέμαν γράφει ότι ο Χριστιανισμός «σημαίνει στο βάθος το τέλος κάθε θρησκείας» (σ.27) και ότι «ο Χριστός εγκαινίασε μια νέα ζωή και όχι μια νέα θρησκεία» (σ.28). Σπεύδει όμως να σχετικοποιήσει αυτές τις δηλώσεις στις αμέσως επόμενες γραμμές, διευκρινίζοντας ότι μιλά για τη ‘θρησκεία' «με τη συνηθισμένη κατά παράδοση σημασία αυτής της λέξης» (σ.28), υπονοώντας προφανώς ότι πέρα από την παραδοσιακή της σημασία η λέξη μπορεί να αποκτήσει και μια νέα, πράγμα που του επιτρέπει παρακάτω να μιλά για την «αληθινή ‘θρησκεία'» (σ.55). Επομένως η κριτική του Σμέμαν στρέφεται κατά της θρησκείας «όσο αυτή εξακολουθεί να είναι θρησκεία του κόσμου τούτου» (σ.155). Άρα ενώ τη μια στιγμή φαίνεται να υιοθετεί κι αυτός το αντιθετικό δίπολο θρησκεία-Εκκλησία, την αμέσως επόμενη το αναιρεί, ή εν πάση περιπτώσει το σχετικοποιεί. Και να μην παραλείψουμε την κριτική που ο Σμέμαν ασκεί στους «ιδεολόγους ενός ‘μη θρησκευτικού' Χριστιανισμού» (σ.166), υπονοώντας σαφώς τον Μπονχέφερ και τους ριζοσπάστες επιγόνους του.

Ανάλογη στάση βλέπουμε και σε Έλληνες θεολόγους που δείχνουν επιφυλακτικοί προς την έννοια της θρησκείας, αφήνοντας όμως τελικά περιθώριο για μια χριστιανική εκδοχή της. Θα σταθώ σε τέσσερεις περιπτώσεις· τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο Βλάχο, τον π. Γεώργιο Μεταλληνό, τον Μάριο Μπέγζο και τον Ηλία Βουλγαράκη. Οι δύο πρώτοι ανήκουν στο θεολογικό ‘κλίμα' του π. Ιω. Ρωμανίδη και αυτός είναι ένας παραπάνω λόγος για να σημειώσουμε τις διαφοροποιήσεις που επιφέρουν στη δική του απόλυτη θέση. Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος Βλάχος εμφανίζεται σε πρώτο επίπεδο αρνητικός προς τη θρησκεία, καταλήγει όμως σε μια κατά συγκατάβαση και υπό προϋποθέσεις αποδοχή της. Ο Χριστιανισμός, λέει, «δεν μπορεί να θεωρηθεί θρησκεία» (σ.22)[xxv], διευκρινίζει όμως αμέσως: «με την έννοια τουλάχιστον που παρουσιάζεται η θρησκεία σήμερα» (σ.22)· δεν μπορεί, συνεχίζει, «να κλεισθή στην έννοια και τον ορισμό της θρησκείας», αλλά προσθέτει: «όπως συνήθως δίνεται στις ‘φυσικές' λεγόμενες θρησκείες» (σ.23)· επομένως «και όταν ακόμη μιλούμε για τον Χριστιανισμό ως θρησκεία, πρέπει απαραίτητα να το κάνουμε μέσα από μερικές αναγκαίες προϋποθέσεις» (σ.24)[xxvi]. Με παρόμοιο και ίσως ακόμα πιο συγκαταβατικό τρόπο αντιμετωπίζει τα πράγματα και ο π. Γεώργιος Μεταλληνός μελετώντας το συναφές προς τη θρησκεία θέμα της λατρείας: αρνητικός προς τη θρησκεία στην αρχή, διαλλακτικός στη συνέχεια. «Πρέπει να προσεχθεί – γράφει – ότι ο Χριστιανισμός ούτε χαρακτηρίσθηκε, ούτε ταυτίστηκε αρχικά με τη ‘θρησκεία', η οποία προϋποθέτει Θεό ‘μακράν' του ανθρώπου. … Ο Χριστιανισμός δεν ονομάζεται στην Κ.Δ. ‘θρησκεία' αλλ' ‘οδός' (=ζωή) (Πράξ. 9,2). Είναι τρόπος ζωής, μέθοδος σωτηρίας/θεώσεως» (σ.23, σημ.10)[xxvii]. Παρ' όλα αυτά, σημειώνει ο π. Γ. Μεταλληνός, η Εκκλησία αποδέχθηκε σταδιακά τον όρο ‘θρησκεία' «με την έννοια της λατρείας» (σ.24)[xxviii], όπως επίσης αποδέχθηκε τον όρο ‘λειτουργία', παίρνοντάς τον από την εβραϊκή και την εθνική λατρευτική παράδοση με μια «ενέργεια κυριολεκτικά επαναστατική» (σ.27), αφού «η χριστιανική λατρεία … ως λειτουργία είναι υπέρβαση της λατρείας ως θρησκευτικού φαινομένου» (σ.27).

Παρόμοια είναι και η θέση του Μάριου Μπέγζου. Στο άρθρο του[xxix] που έδωσε την αφορμή για τις αντιρρήσεις του Στ. Παπαλεξανδρόπουλου που είδαμε ήδη παραπάνω, ο Μ. Μπέγζος μιλά για τη «διάσταση χριστιανισμού-θρησκείας» (σ.77), τονίζοντας ότι ο «χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία αλλά Εκκλησία» (σ.81), ότι η Εκκλησία «δεν είναι ένας άλλος τρόπος του ‘θρησκεύεσθαι', έστω ανώτερος, καλύτερος ή καταλληλότερος» (σ.83) και πως οι Απόστολοι «δεν καθιέρωναν μιαν ακόμα θρησκεία», αλλά «ως Εκκλησία αποτελούσαν άρνηση της θρησκείας» (σ.86). Παρά ταύτα, και για τον Μ. Μπέγζο η Εκκλησία δεν αποκόπτεται εντελώς από τη θρησκεία, απλώς βρίσκεται σε συνεχή ένταση με αυτήν («ούτε μονιστική ταύτιση ούτε δυαλιστική διάσταση, αλλά διαλεκτική ένταση», σ.85). Η ένταση αυτή εκφράζεται με τη «διαλεκτική του ‘εκ' και του ‘εν'» (σ.85), όπου «η Εκκλησία είναι εν τη θρησκεία χωρίς να είναι εκ της θρησκείας», «έχει όση θρησκεία θέλετε (λατρεία, δόγμα, μοναχισμό, μυστικισμό, θεολογία κτλ.) αλλά δεν είναι θρησκεία» (σ.85). Το πρόβλημα λοιπόν και για τον Μ. Μπέγζο δεν είναι η θρησκεία καθεαυτήν, αλλά η απώλεια της ισορροπίας της διαλεκτικής έντασης, ήτοι η ‘θρησκειοποίηση' της Εκκλησίας – που «δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ‘χριστιανική' ειδωλολατρία» (σ.85). Συνοψίζοντας, κατά κάποιο τρόπο, το διαφαινόμενο consensus μεταξύ των παραπάνω ‘ενδιάμεσων' θέσεων ο Ηλίας Βουλγαράκης συμπέρανε[xxx] ότι «η δυτική θεολογική σκέψη στην από μέρους της σύγκριση Χριστιανισμού και θρησκειών εγκλωβίστηκε στις λύσεις: αντίθεση, συμπλήρωση, εξέλιξη, από τις οποίες τελικά καμιά δεν είναι ικανοποιητική» (σ.94). Πράγματι, λέει, «η θρησκεία, ως διάμεσο ανθρώπου και Θεού, αποτελεί γεγονός της πτώσης» και επομένως δεν είχε θέση εκεί όπου υπάρχει «διαπροσωπική επικοινωνία και σχέση» μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Γι' αυτό άλλωστε ο Χριστιανισμός λαμβάνει «θρησκειακή μορφή», η οποία «δεν ανάγεται στην ουσία του, αλλά αποτελεί σκόπιμη συγκατάβαση, που λειτουργεί στο σχήμα κένωση – πρόσληψη – ενσάρκωση» (σ.93). Αν λοιπόν, καταλήγει, διακρίνουμε την ουσία από το ένδυμα του Χριστιανισμού «οι δυτικές λύσεις χάνουν τη διάζευξή τους και έτσι μπορεί να υιοθετηθούν κατά περίπτωση είτε ξεχωριστά είτε μαζί, είτε ακόμη και να απορριφθούν» (σ.94). Με την τελευταία αυτή θέση του ο Ηλ. Βουλγαράκης θεμελιώνει θεωρητικά την επιλεκτική ευχέρεια του ορθοδόξου χριστιανού να υιοθετήσει ή να τροποποιήσει ή να απορρίψει κατά περίπτωση το αντιθετικό δίπολο του Μπαρτ και του Μπονχέφερ, χωρίς αυτή η θεωρητική ‘ανακολουθία' να συνιστά κατ' ανάγκη και ουσιαστική ασυνέπεια. Ή, όπως το λέει απλούστερα ο Θανάσης Παπαθανασίου, «ανάλογα με το νόημα που δίνεται στον όρο θρησκεία, διατυπώνονται διαφορετικές θεολογικές θέσεις περί του αν ο Χριστιανισμός είναι η κατεξοχήν θρησκεία (νοούμενη ως η σχέση Θεού και κόσμου) ή, αντιθέτως, η υπέρβαση της θρησκείας (νοούμενης ως μιας ανθρώπινης δραστηριότητας που προϋποθέτει τείχος ανάμεσα στο Θεό και τον κόσμο)»[xxxi]. Ο ίδιος πάντως προσεγγίζει το φαινόμενο της θρησκείας ως εκδήλωση της θεμελιώδους δυνατότητας του ανθρώπου να προσδιορίζει τί κομίζει νόημα στην ύπαρξή του και στον κόσμο[xxxii].

Αυτό είναι, με δυο λόγια, το τοπίο της διάκρισης χριστιανισμού και θρησκείας στη σύγχρονη θεολογική σκέψη σε Δύση και σε Ανατολή. Βεβαίως η συντομία και η ελλειπτικότητα της παρουσίασης κρύβει έναν κίνδυνο: να νομίσει ο αναγνώστης ότι οι ίδιοι όροι που πολλές φορές χρησιμοποιούν αυτοί οι θεολόγοι μιλούν όντως για ίδια πράγματα. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Ορισμένες φορές μάλιστα μπορεί να λένε ακριβώς τα αντίθετα – και δεν αναφέρομαι μόνο στη θεολογική τους σημασία (που εξαρτάται από το δόγμα και την πνευματική εμπειρία του καθενός), αλλά και στις φιλοσοφικές ή ιδεολογικές συντεταγμένες τους: Για παράδειγμα, ενώ ο π. Γ. Φλωρόφσκυ ή ο Χρ. Γιανναράς, τονίζουν τον μη-ατομικιστικό, κοινοτικό χαρακτήρα της Εκκλησίας, ο Φάουλερ που ανέφερα στην αρχή – τυπικός Αμερικάνος φιλελεύθερος – υπερασπίζεται κυρίως την ατομική ελευθερία του Χριστιανού, απορρίπτοντας τη ‘δέσμευση' που υποδηλώνει στα αγγλικά η λέξη ‘θρησκεία' βάσει της λατινικής ρίζας του religio=δεσμός[xxxiii]. Όμως παρά τις διαφορές αυτές – δογματικές, φιλοσοφικές ή ιδεολογικές – υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής. Είναι η ειλικρινής από όλους αναγνώριση της κρίσης που χαρακτηρίζει τη σχέση του λεγόμενου χριστιανικού κόσμου με το χριστιανικό Ευαγγέλιο και η εξίσου κοινή σε όλους διάθεση κριτικής και αμφισβήτησης των παγιωμένων εκκλησιαστικών σχημάτων (νόρμες, θεσμούς, δόγματα) – ό,τι εν πάση περιπτώσει ο καθένας αντιλαμβάνεται ως αλλοίωση της αυθεντικής ταυτότητας και εν τέλει ως ακύρωση τού Ευαγγελίου. Πρόκειται, θα έλεγα, για τη ‘γραμματική' μιας κοινής αγωνίας. Μένει βέβαια το ερώτημα κατά πόσον προκύπτει μέσα απ' αυτήν το ‘συντακτικό' μιας εξίσου κοινής ελπίδας.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

[i] Βλ. (α) Jenkins, Daniel, Beyond Religion: The Truth and Error in ‘Religionless Christianity', London, 1962. (β) Gibellini, Rosino, Η θεολογία του εικοστού αιώνα, Άρτος Ζωής, Αθήνα, 2002. (γ) Νησιώτη, Νικολάου, Φιλοσοφία της θρησκείας και φιλοσοφική θεολογία, δ΄ έκδ., Μήνυμα, Αθήνα, 1986. σ.26, σημ.1. (δ) Του ιδίου, Προλεγόμενα εις την θεολογικήν Γνωσιολογίαν, δ΄ έκδ., Μήνυμα, Αθήνα, 1986, σ.182 κ.ε.

[ii] Οι επόμενες παραπομπές είναι από την αγγλόφωνη έκδοση: Barth, Karl, Church Dogmatics, Vol. I, Pt. 2, T&T Clark, Edinburgh, 1956.

[iii] Βλ. (α) Reynolds Michel, «Dietrich Bonhoeffer, résistant et prophète d'un christianisme non religieux», στο Témoignages, 26/9/2006, σ.16. (β) Corbic, Arnaud, Dietrich Bonhoeffer,le Seigneur des non-religieux: de l'avant-dernier au dernier Bonhoeffer, Ed. Franciscaines, Paris, 2001. (γ) Tου ιδίου, Dietrich Bonhoeffer, résistant et prophète d'un christianisme non religieux, Albin Michel, Paris, 2002. (δ) Schlingensiepen, Ferdinand, Dietrich Bonhoeffer, 1906-1945: une biographie, Salvator, Paris, 2005. (ε) Mottu, Henry, Dietrich Bonhoeffer, Cerf, Paris, 2002. (στ) Mengus, Raymond, Théorie et pratique chez Dietrich Bonhoeffer, Beauchesne, Paris, 1978. (ζ) Cox, Harvey Gallagher, "Beyond Bonhoeffer? The Future of Religionless Christianity", The Seduction of the Spirit, Simon & Schuster, NΥ, 1973, σ. 123-143. Πρώτη δημοσίευση στο Commonweal 43, 21 (1965), σ.653-657. – Για περισσότερα βλ. στη wikipedia και στην ιστοσελίδα της International Dietrich Bonhoeffer Society (εδώ). – Επίσης αναλυτική βιβλιογραφία για τον Μπονχέφερ στο Gibellini,R., ό.π., σ.672-674 και πλήρης αρθρογραφία στη Bonhoeffer Bibliography (αρχείο pdf) της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Columbia. – Για το σχολιασμό του ‘μη θρησκευτικού χριστιανισμού' του Μπονχέφερ από πλευράς ορθοδόξων βλ. (α) Σμέμαν, Αλεξάνδρου, Για να ζήσει ο κόσμος, Δόμος, Αθήνα, 1983, σ. 166-169. (β) Καλαϊτζίδη, Παντελή, Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Προλεγόμενα, Ίνδικτος, Αθήνα, 2007, σ.84-97.

[iv] Οι παραπομπές του Μπονχέφερ είναι από το Gibellini, R, ό.π.

[v] Περισσότερα για τον Μπονχέφερ και τη συνάφεια της σκέψης του με τους Χρ. Γιανναρά και Ιω. Ζηζιούλα βλ. και στο Λουδοβίκου, π. Νικολάου, Η αποφατική εκκλησιολογία του ομοουσίου, Αρμός, Αθήνα, 2002, σ.122-128. – Βλ. και Gibellini,R, ό.π., σ.133 κ.ε.

[vi] Νησιώτη, Νικολάου, Προλεγόμενα εις την θεολογικήν Γνωσιολογίαν, ό.π., σ.186.

[vii] Ellul, Jacques, Living Faith: Belief and Doubt in a Perilous World, Harper and Row, San Francisco, 1983, σ.123 (αρχική γαλλική έκδοση: La foi au prix du doute, Ηachette, Paris, 1980). Για περισσότερα βλ. στη wikipedia και στις ιστοσελίδες www.ellul.org και www.jacques-ellul.org.

[viii] Farrar-Capon, Robert, Between Noon and Three: Romance, Law, and the Outrage of Grace, Harper and Row, San Francisco, 1982, σ. 126-127.

[ix] «Σχεδόν ο καθένας, εντός ή και εκτός της εκκλησίας, ανακαλύπτει ότι η έννοια της χάριτος είναι αντίθετη προς οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ως θρησκεία». (Farrar-Capon, Robert, ό.π., σ.136). Για περισσότερα βλ. στη wikipedia και στην ιστοσελίδα του Robert Farrar Capon.

[x] Βλ. (α) Αφιέρωμα στο Generation Magazine, Vol 3.1, με θέμα «Christ vs. religion». (β) Ιστοσελίδα JESUS VERSUS RELIGION. (γ) «Ekklesia (Body) & Faith – VS – Religion». (δ) «Religion vs. Spirituality?». (ε) Αναφορά στις γνωστικιστικές ιδέες της Μη-θρησκείας (non religion) του François Laruelle.

[xi] Βλ. Fowler, James A., Christianity is not religion, ChristInYou.Net, 1998.

[xii] Vattimo, Gianni, Dopo la cristianità. Per un cristianesimo non religioso, Garzanti, Milano, 2002. Αγγλικά: After Christianity, Columbia University Press, ΝΥ, 2002. Γαλλικά: Après la chrétienté. Pour un christianisme non religieux, Calmann-Lévy, Paris, 2004. Βλ. παρουσίαση στα αγγλικά και στα γαλλικά.

[xiii] Για μια γνωριμία με τον Τζιάννι Βάττιμο στα ελληνικά βλ. Derrida, Jacques· Vattimo, Gianni (επιμ), Η θρησκεία, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2003.

[xiv] Ρωμανίδη, π. Ιωάννη, «Η θρησκεία είναι νευροβιολογική ασθένεια, η δε Ορθοδοξία η θεραπεία της», στόν τόμο Ορθοδοξία, Ελληνισμός, πορεία στην 3η χιλιετηρίδα, Ι.Μ. Κουτλουμουσίου, Αγ. Όρος, 1966, σ.67-87. Βλ. και στην ιστοσελίδα αφιερωμένη στον π. Ρωμανίδη.

[xv] Σημειώνω την παρατήρηση του Π. Καλαϊτζίδη για τον Χρ. Γιανναρά, ότι εδώ έχουμε ένα «δυτικής προέλευσης δάνειο» που «θα πρέπει να αποδοθεί περισσότερο μάλλον στη θεολογία του Barth παρά σε εκείνην του Bonhoeffer» (βλ. Καλαϊτζίδη, Π., Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Προλεγόμενα, ό.π., σ.96, σημ.147).

[xvi] Νησιώτη, Ν., Προλεγόμενα εις την θεολογικήν Γνωσιολογίαν, ό.π., σ.185, σημ.1.

[xvii] Του ιδίου, Φιλοσοφία της θρησκείας και φιλοσοφική θεολογία, ό.π., σ.27. Για περισσότερα ο Ν. Νησιώτης παραπέμπει στον Λεωνίδα Φιλιππίδη: (α) "Θρησκεία. Ein Versuch zu endgultiger Etymolgie des Wortes.", Θεολογία, τόμ. ΛΒ΄, Ιαν.-Μάρτ. 1961, σ.8. (β) Religionsgeschichte als Heilsgeschichte in der Weltgeschichte, Athen, 1953, σ.9. (Βλ. Προλεγόμενα εις την θεολογικήν Γνωσιολογίαν, ό.π., σ.185, σημ.1.)

[xviii] Γαννουλάτου, Αναστασίου, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα, 2000, σ.191.

[xix] Ό.π., σ.193.

[xx] Σε μια εκτεταμένη σημείωση των πανεπιστημιακών του παραδόσεων ο Αν. Γιαννουλάτος θέτει ρητά το ερώτημα: «Εντάσσεται ο Χριστιανισμός στις θρησκείες;» Κι ενώ για τους ιστορικούς, κοινωνιολόγους κ.ά. η απάντηση είναι αυτονόητα καταφατική, πολλοί θεολόγοι, σημειώνει, απαντούν αρνητικά, ότι δηλαδή ο Χριστιανισμός "δεν ανήκει στις θρησκείες", ότι είναι ‘Εκκλησία'. «Κατανοούμε – συνεχίζει ο Γιαννουλάτος – το θεολογικό σκεπτικό αυτής της τάσεως, που την επέτεινε η διαλεκτική θεολογία με την περίφημη πρόταση του K.Barth: "Η θρησκεία είναι απιστία!" … Είναι ενδιαφέρον ότι εκπρόσωποι και άλλων θρησκειών (π.χ. Βουδδιστές, Ινδουϊστές) αρνούνται ότι η διδασκαλία τους ανήκει στις θρησκείες. Προτιμούν να ονομάζουν το σύστημά τους ‘φιλοσοφία' ή ‘ψυχολογία'. Βεβαίως εξαρτάται τι ορισμό δίνει κανείς στη θρησκεία και από ποια οπτική γωνία εξετάζει το θέμα. Στη γλώσσα πάντως της Καινής Διαθήκης δεν βλέπουμε εξοστρακισμό της λέξεως ‘θρησκεία'. Στην Επιστολή του Ιακώβου (1:27) αναφέρεται "Θρησκεία καθαρά και αμίαντος παρά τω Θεώ και πατρί αύτη εστίν, επισκέπτεσθαι ορφανούς και χήρας εν τη θλίψει αυτών, άσπιλο εαυτόν τηρεί από του κόσμου" … Θα προτιμούσαμε – στη θεολογική γλώσσα – να διακρίνουμε ‘Χριστιανισμό' και ‘Εκκλησία' και να προτείνουμε τη διατύπωση "Η Εκκλησία δεν είναι θρησκεία. Είναι η υπέρβαση του προπτωτικού γεγονότος της θρησκείας". Αλλά μια τέτοια συζήτηση ανήκει περισσότερο στην προβληματική της θεολογικής ορολογίας. Θρησκειολογικά, δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ο Χριστιανισμός στην ιστορική του πορεία παρουσίασε πολλαπλά ‘θρησκευτικά' χαρακτηριστικά». (Γιαννουλάτου, Αναστασίου, Θέματα Ιστορίας των θρησκευμάτων, πανεπιστημιακές παραδόσεις, Αθήνα, 1989, σ.13-14).

[xxi] Βλ. παρακάτω, υποσημείωση 29.

[xxii] Παπαλεξανδρόπουλου, Στέλιου, «Κοσμολογία-Εσχατολογία: συμπλήρωση και όχι αλληλοαναίρεση», Σύναξη, 11 (1984), σ.73.

[xxiii] Φλορόφσκυ, Γεωργίου, Αγία Γραφή, Εκκλησία, Παράδοσις, Π.Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1976, σ.97.

[xxiv] Schmemann, Alexander, For the life of the world, National Student Christian Federation, 1964. Οι παραπομπές είναι από την ελληνική έκδοση: Σμέμαν, Αλεξάνδρου, Για να ζήσει ο κόσμος, Δόμος, Αθήνα, 1987.

[xxv] Οι παραπομπές είναι από το βιβλίο: Βλάχου, Ιερόθεου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Ι.Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), Γ΄ έκδ., 1989. Βλ. επίσης στο διαδίκτυο: "Ο Χριστιανισμός είναι θεραπευτική επιστήμη" και στα αγγλικά: "Christianity is not a religion; It is psychotherapeutic science".

[xxvi] Ό.π., σ.24: Πρώτη προϋπόθεση που θέτει ο π. Ι. Βλάχος είναι «ότι ο Χριστιανισμός είναι κυρίως [sic] Εκκλησία …» (σ.24) και δεύτερη ότι σκοπός του Χριστιανού είναι η θέωση. Στην προοπτική αυτή, ο Χριστιανισμός «είναι κυρίως θεραπεία» – «θεραπεία του ανθρώπου από τα πάθη του για να φθάση στη συνέχεια σε κοινωνία και ενότητα με τον Θεό» (σ.25).

[xxvii] Οι παραπομπές είναι από το βιβλίο: Μεταλληνού, Γεωργίου, Η θεολογική μαρτυρία της εκκλησιαστικής λατρείας, Αρμός, Αθήνα, 1995.

[xxviii] «Στην Κ. Διαθήκη ο όρος ‘θρησκεία', ταυτιζόμενος στην ελληνική γλώσσα με τη λατρεία, δεν χρησιμοποιείται για να εκφράσει τη λατρεία της Εκκλησίας. Για πρώτη φορά στην Α΄ Κλήμεντος (τέλη του α΄ αιώνα) ο όρος θα χρησιμοποιηθεί με την έννοια της λατρείας. … Ο μακρός αυτός δισταγμός είναι κατανοητός, λόγω του περιεχομένου του όρου. Θρησκεία είναι για τον εξωχριστιανικό κόσμο η θεραπεία, η λατρεία του θείου, κάτι που δεν μπορεί να συμβιβασθεί με το χριστιανικό πνεύμα …» (σ.24).

[xxix] Μπέγζου, Μάριου Π., «Εκκλησία και Θρησκεία», Σύναξη, 9 (1984), σ.107-111. Αναδημοσιεύτηκε στο: του ιδίου, Δοκίμια φιλοσοφίας της θρησκείας: Μεταμοντερνισμός και Εσχατολογία, Γρηγόρης, Αθήνα, 1988, σ.75-88.

[xxx] Βλ. Βουλγαράκη, Ηλία, «Το δικαίωμα της Ιεραποστολής», Σύναξη, 11 (1984), σ.92-95, απ' όπου και οι επόμενες παραπομπές.

[xxxi] Παπαθανασίου, Θανάση Ν., Θρησκεία, Ιδεολογία, Επιστήμη, Πορθμός, Χαλκίδα, 2003, σ.27, σημ.5.

[xxxii] Παπαθανασίου, ό.π., σ.11-14.

[xxxiii] Γράφει ο π. Φάουλερ: «Η Λατινική λέξη από την οποία προέρχεται η αγγλική λέξη ‘θρησκεία' (religion), σημαίνει ‘δεσμεύω'. Όμως ο Ιησούς δεν ήλθε να μας δεσμεύσει με κανόνες και κανονισμούς ή τελετουργικούς τύπους αφιέρωσης, αλλά να μας ελευθερώσει, ώστε να γίνουμε ‘άνθρωποι' σύμφωνα με την πρόθεση του Θεού.» Βλ. Fowler, James A., Christianity is not religion, ό.π.

ΠΗΓΗ: περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ, τ. 106, Απρίλιος-Ιούνιος 2008, σελ. 45-54. Το είδα: Δευτέρα, 26 Ιανουάριος 2009, http://www.antifono.gr/portal/….html

Μεσοπρόθεσμο: Η μεγαλύτερη οικονομική επιδρομή που έγινε ποτέ στην Ευρώπη

 

Του Λεωνίδα Βατικιώτη*

Ούτε οι φυλακισμένοι δεν γλυτώνουν από την εισπρακτική μανία του τρίτου μνημονίου, που ψηφίστηκε την Πέμπτη 8 Νοεμβρίου, με 153 ψήφους, σηματοδοτώντας κι αυτό με τη σειρά του την αρχή του τέλους της κυβέρνησης Α. Σαμαρά, όπως ακριβώς συνέβη και με τα δύο προηγούμενα μνημόνια τα οποία σήμαναν τον πρόωρο πολιτικό θάνατο των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Παπαδήμου. Το τρίτο μνημόνιο οδηγεί στα άκρα την εισπρακτική – ληστρική λογική και στη φυσική εξόντωση εκατομμύρια πολίτες που θα δουν συντάξεις και μισθούς να μειώνονται και ταυτόχρονα τις κοινωνικές υπηρεσίες να καταρρέουν, κλείνοντας τις πόρτες τους οριστικά και διά παντός σε όσους τις έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.

Ο ταξικός χαρακτήρας του Μνημονίου θα περάσει ακόμη και τις πόρτες των φυλακών, μέσα από την αύξηση του ανώτατου ποσού χρηματικής μετατροπής της ποινής κράτησης που φτάνει τα 100 ευρώ για κάθε ημέρα από 30 ευρώ που ήταν ως τώρα. Να σημειωθεί μάλιστα πως στα 30 ευρώ έφτασε με νόμο του 2010 ο οποίος το διπλασίασε σε σχέση με το τι ίσχυε νωρίτερα. Το νέο Μνημόνιο ωστόσο μετατρέπει όλη την κοινωνία σε δεσμώτες του πιο βάρβαρου νεοφιλελευθερισμού που έχει ποτέ γνωρίσει η γηραιά ήπειρος και θα ζήλευε ακόμη κι ο Πινοτσέτ. Από το κυκεώνα αντιλαϊκών μέτρων που εισάγει το Μνημόνιο καθιστώντας σίγουρη την συνέχιση και εμβάθυνση της ύφεσης της οικονομίας, ξεχωρίζουμε τα ακόλουθα:

Για δώρα …στον Άγιο Βασίλη

Οι υπάλληλοι του δημόσιου κι ευρύτερου δημόσιου τομέα αποχαιρετούν οριστικά και τα τελευταία απομεινάρια των δώρων Χριστουγέννων, Πάσχα και άδειας. Το προσωπικό των ΝΠΙΔ, δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών υπάγεται στο μισθολογικό καθεστώς του δημοσίου, με σκοπό να μειωθούν οι μισθοί του. Κάθετη μείωση των μισθών ένστολων, γιατρών, δικαστικών, διπλωματών, πανεπιστημιακών και άλλων που αμείβονταν με ειδικά μισθολόγια ακόμη και κατά 35%. Η βίαιη φτωχοποίηση που εισάγει ο τρίτο μνημόνιο σε αυτές τις επαγγελματικές κατηγορίες είναι απολύτως σίγουρο ότι θα έχει δραματικές επιπτώσεις στην ποιότητα του έργου που προσφέρουν, με την άτυπη «λευκή απεργία» να λαμβάνει πλέον χαρακτήρα διαρκείας, γενικεύοντας την εικόνα διάλυσης της δημόσιας διοίκησης. Παράλληλα, οι μειώσεις μισθών θα επεκτείνουν και θα νομιμοποιήσουν στην πράξη την διαφθορά, που για πολλούς δημόσιους λειτουργούς θα αποτελέσει μονόδρομο αν θέλουν ακόμη και να διατηρήσουν το προηγούμενο βιοτικό τους επίπεδο.

Οι συνταξιούχοι του δημοσίου και όλων των άλλων ασφαλιστικών φορέων χάνουν κι αυτοί με τη σειρά τους τα επιδόματα εορτών και αδείας, ενώ όσοι λάβαιναν σύνταξη άνω των 1.000 ευρώ θα υποστούν κλιμακωτές μειώσεις (από 1.000 έως 1.500 ευρώ κατά 5%, από 1.501 έως 2.000 ευρώ κατά 10% και άνω των 2.000 ευρώ κατά 15%). Η κοινωνική θέση χιλιάδων συνταξιούχων θα επιδεινωθεί καθώς θα κοπεί το ΕΚΑΣ σε όσους είναι κάτω των 64 ετών, λες και σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία δεν υπάρχουν χαμηλοσυνταξιούχοι που αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα με την σύνταξη πείνας που παίρνουν κάθε μήνα. Ηλικιακό φίλτρο ορίζεται και για τους ανασφάλιστους υπερήλικες καθώς πλέον κανείς δεν θα παίρνει τη σχετική σύνταξη αν είναι κάτω των 67 ετών. Αρνητικά θα επιδράσει επίσης στο βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων και στην κατάσταση της οικονομίας η σημαντική μείωση στο εφ' άπαξ βοήθημα που σε ορισμένα τα ταμεία φτάνει και το 83%.

Το τέλος του κράτους πρόνοιας

Το τρίτο μνημόνιο αποτελεί ταφόπλακα ακόμη κι αυτής της περιορισμένης κοινωνικής πολιτικής, που ασκούταν τα προηγούμενα χρόνια μέσω επιδομάτων. Η κατάργηση των ειδικών επιδοτήσεων ανεργίας κι επίσης όλων των οικογενειακών και πολυτεκνικών επιδομάτων τα οποία θα υποκατασταθούν από ένα ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων το οποίο θα χορηγείται βάσει εισοδηματικών κριτηρίων σημαίνει πως στο εξής δεν θα εφαρμόζεται ούτε καν η νεοφιλελεύθερη λογική στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής που θέλει διακριτικές και στοχευμένες ενισχύσεις. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πλήρες επίδομα θα λαμβάνουν μόνοι όσοι έχουν οικογενειακό εισόδημα έως 6.000 ευρώ, ενώ όσοι έχουν εισόδημα άνω των 18.000 δεν θα απολαμβάνουν καμίας παροχής. Τον αποκλεισμό χιλιάδων ασθενών και μάλιστα ασφαλισμένων από την παροχή περίθαλψης λόγω του ότι δεν θα έχουν να πληρώσουν θα σημάνει επίσης το εισιτήριο των 25 ευρώ που θα επιβληθεί σε όποιον εισέρχεται της πύλης των νοσοκομείων και της ταρίφας του 1 ευρώ που θα επιβάλλεται σε κάθε συνταγή. Με τα νέα μέτρα περισσότεροι θα είναι όσοι θα βρίσκονται έξω από το περιβόητο δίχτυ κοινωνικής προστασίας παρά μέσα…

Η κοινωνική πολιτική θα αποτελέσει είδος προς εξαφάνιση στην Ελλάδα μέσω επιπλέον της ραγδαίας μείωσης του προσωπικού του δημόσιου τομέα τα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, σε υπουργεία, ΟΤΑ, εποπτευόμενα νομικά πρόσωπα, οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, νομικά πρόσωπα, νοσοκομεία και ΔΕΚΟ, μέχρι και το 2016 το προσωπικό αναμένεται να μειωθεί κατά 110.467 άτομα, όπως φαίνεται αν από τις ετήσιες μαζικές αποχωρήσεις αφαιρέσουμε τις ελάχιστες προσλήψεις που θα γίνουν. Η μείωση του προσωπικού του δημόσιου τομέα δεν θα επιτευχθεί με βελούδινες διαδικασίες, όπως θεωρείται για παράδειγμα ο περιορισμός των προσλήψεων και η απαρέγκλιτη εφαρμογή του κανόνα 1 πρόσληψη ανά 5 αποχωρήσεις. Στο μεσοπρόθεσμο προβλέπονται μετατάξεις, απολύσεις, καθεστώς διαθεσιμότητας και αργία για τους δημόσιους υπαλλήλους, με το καμπανάκι να χτυπά πρώτα για τους επίορκους, στη συνέχεια για εκείνους που καταργείται η οργανική τους θέση, και μετά όποιος βρεθεί ή καλύτερα όποιος δεν απολαμβάνει την προστασία πολιτικού «μέσου»…

Το αποτέλεσμα από την μείωση του προσωπικού στον δημόσιο τομέα θα είναι αρχικά η υποβάθμιση του έργου που επιτελείται. Στους οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης, για παράδειγμα, ήδη το προσωπικό δεν επαρκεί για να γίνουν οι αναγκαίες δουλειές, όπως να εκδοθούν έγκαιρα οι συντάξεις. Σε τι επίπεδα θα φτάσουν οι καθυστερήσεις αν το προσωπικό από φέτος μέχρι και το 2016 μειωθεί κατά 4.375 άτομα όπως προβλέπεται στο μεσοπρόθεσμο; Σημαντικό επίσης θα είναι και το πλήγμα στην απασχόληση καθώς θα καταργηθεί εξαψήφιος αριθμός θέσεων εργασίας, σταθεροποιώντας την ανεργία στα σημερινά εκρηκτικά επίπεδα. Η ανεργία επίσης θα αυξηθεί και από την διευκόλυνση των απολύσεων, όπως επέρχεται μέσα από την μείωση του κόστους των αποζημιώσεων. Σύμφωνα με την κυβέρνηση πρόκειται για ένα μέτρο που διευκολύνει την κινητικότητα. Στην πραγματικότητα διευκολύνει την εργοδοσία, ανεξαρτήτως μεγέθους, να απολύσει χωρίς κόστος ή με ελάχιστο κόστος και να προσλαμβάνει νέο προσωπικό με λιγότερα δικαιώματα, χωρίς ωράριο και απαιτήσεις.

Στο κρεματόριο δημόσια υγεία και παιδεία

Μηδενικό αποτέλεσμα στην απασχόληση ή το βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας θα έχουν και τα δεκάδες μέτρα «απελευθέρωσης των αγορών» που περιλαμβάνονται στο μεσοπρόθεσμο και τα οποία, αν δεν είναι φωτογραφικές διατάξεις προς όφελος συγκεκριμένων συμφερόντων, ευνοούν αποκλειστικά και μόνο την οικονομική ελίτ. Πρόκειται για μέτρα που ξεκινούν από το επάγγελμα του ξεναγού, του ενεργειακού επιθεωρητή και του οδηγού βυτιοφόρου και φτάνουν στην «απελευθέρωση» του τομέα της υγείας και της παιδείας, το οποίο στην πράξη σημαίνει την πλήρη ιδιωτικοποίησή τους, μέσω της άρσης όλων των εμποδίων που υπήρχαν ώστε να επενδύσουν στους συγκεκριμένους τομείς τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Η αναμφισβήτητα καθόλου ρόδινη σημερινή κατάσταση στην παιδεία θα μοιάζει ωστόσο με παράδεισο σε λίγα χρόνια, αν αλωθεί από το κριτήριο του κέρδους, οπότε σε μια νέα περίοδο κρίσης τα μεν κερδοφόρα πανεπιστήμια θα μεταφέρουν την έδρα τους στο εξωτερικό όπως έκανε πρόσφατα η Κόκα Κόλα και τα δε ζημιογόνα ή θα κλείσουν, όπως συνέβη με χιλιάδες επιχειρήσεις την τελευταία διετία, ή θα χρηματοδοτηθούν από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή με λεφτά των φορολογουμένων, όπως συμβαίνει με τις τράπεζες.

Η «απελευθέρωση» θίγει κι άλλους κλάδους όπως για παράδειγμα της ενημέρωσης. Αναφέρεται συγκεκριμένα στο μεσοπρόθεσμο: «κάθε ενδιαφερόμενος, φυσικό ή νομικό πρόσωπο, μπορεί να προβεί στην ίδρυση και λειτουργία πρακτορείου εφημερίδων και περιοδικών». Σε άλλο δε σημείο αναφέρεται ότι «κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο έχει δικαίωμα πώλησης και διακίνησης εφημερίδων, περιοδικών και εν γένει εντύπων». Σε μια εποχή που η ανεργία στον Τύπο καταρρίπτει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο και η αξιοπιστία των ΜΜΕ έχει καταρρακωθεί λόγω του εναγκαλισμού τους με την εξουσία και της απόφασής τους να υπηρετήσουν τα Μνημόνια, είναι εμφανές ότι ρυθμίσεις όπως οι παραπάνω το μοναδικό αποτέλεσμα που μπορούν να έχουν είναι η δημιουργία νέων πεδίων επιχειρηματικής δράσης και κερδοφορίας για τους ιδιώτες. Αυτό είναι το ζητούμενο των διατάξεων του μεσοπρόθεσμου, το οποίο μάλιστα επιτυγχάνεται σε βάρος των συμφερόντων της κοινωνίας.

ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΜΕ ΔΟΣΕΙΣ:

Πότε θα πάψουν να επιλέγουν οι Έλληνες την ατομική και συλλογική αυτοκτονία, από την υγιή αντίδραση, καθώς επίσης την υποταγή και την υποτέλεια, από την εθνική κυριαρχία, την ελευθερία, την τιμή και την υπερηφάνεια τους;

 

Του Βασίλη Βιλιάρδου*

 

"Το ΔΝΤ, στην περίπτωση της Ελλάδας, παρομοιάζεται με έναν γιατρό, η (σωστή) διάγνωση του οποίου για τον ασθενή του είναι πως πάσχει από υπόταση (ύφεση). Εν τούτοις, παρά το ότι γνωρίζει ακριβώς την ασθένεια, του γράφει μία συνταγή αγοράς φαρμάκων, για την αντιμετώπιση της πίεσης.

Παραδόξως όλοι οι υπόλοιποι γιατροί (ΕΚΤ, Γερμανία κλπ.), οι οποίοι συμμετέχουν στην εξέταση του ασθενούς, συμφωνούν τόσο με τη διάγνωση, όσο και με τη συνταγή(!). Το γεγονός αυτό οδηγεί τους ουδέτερους παρατηρητές στο συμπέρασμα ότι, ο σκοπός της σύσκεψης των γιατρών δεν είναι η θεραπεία, όπως ήθελαν να πιστεύουν, αλλά ο μαρτυρικός, επώδυνος θάνατος του ασθενούς".

Άρθρο

«Διασώθηκε η Ελλάδα με τις αποφάσεις της χθεσινής σύσκεψης;», αναρωτιέται εύλογα κανείς. «Θεωρητικά ίσως… πρακτικά όμως πρόκειται για μία ακόμη καθυστέρηση της χρεοκοπίας, για μία επόμενη, οδυνηρή πράξη στο ελληνικό δράμα», θα ήταν η απάντηση οποιουδήποτε προσπαθούσε να κατανοήσει επακριβώς, όλα όσα ανακοινώθηκαν μετά τη σύσκεψη – ειδικά όσον αφορά τις επιφυλάξεις του ΔΝΤ, σε σχέση με την καταβολή της δόσης εκ μέρους του, «όταν και εάν στεφθεί με επιτυχία το πρόγραμμα επαναγοράς ελληνικών ομολόγων, σε τιμές που δεν θα υπερβαίνουν το 35% της ονομαστικής τους αξίας».

Στα πλαίσια αυτά, οφείλει να αναφέρει κανείς τους μέχρι σήμερα δανειστές της Ελλάδας (μη συμπεριλαμβανομένων των δανείων για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών), έτσι ώστε να έχει μία καλύτερη εικόνα των αποφάσεων που την αφορούν – για τις χθεσινές ασκήσεις επί χάρτου καλύτερα του περιπλανώμενου Ευρωθίασου ή, διαφορετικά, για το «μάθημα κολύμβησης στην ξηρά».

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Ανάλυση συνολικού δανεισμού της Ελλάδας, ύψους 304 δις €

Δανειστές	Ποσά σε δις €
Ιδιώτες	63,00
Λοιποί πιστωτές	47,00
Διμερή δάνεια των χωρών της Ευρωζώνης	53,00
ΔΝΤ	22,00
EFSF	74,00
EKT	45,00
Σύνολα	303,00

Οι αποφάσεις τώρα είναι οι εξής:

(α) Μείωση του επιτοκίου στα διμερή δάνεια, στα 53 δις € λοιπόν, από euribor συν 1,5% μέχρι τώρα, σε euribor συν 0,9% στη συνέχεια και μετά, εάν η Ελλάδα βέβαια πετύχει πρωτογενή (προ τοκοχρεολυσίων) πλεονάσματα, τουλάχιστον 4,5% του ΑΕΠ της, σε euribor συν 0,5%.

Τα αποτελέσματα αυτού του «μέτρου» είναι προφανώς μη μετρήσιμα σήμερα – γεγονός που δεν θα μείνει αναπάντητο από τις αγορές. Εκτός αυτού, το πώς θα πραγματοποιηθεί το θαύμα των πλεονασμάτων, εν μέσω μίας καταστροφικής ύφεσης, εγκληματικής ανεργίας, μαζικής χρεοκοπίας των επιχειρήσεων κλπ., είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο να το αντιληφθούμε.

(β)  Ο χρόνος αποπληρωμής του δανείου από το EFSF, των 74 δις € δηλαδή, διπλασιάζεται – από τα 15 έτη μέχρι σήμερα στα 30, όπου στα δέκα πρώτα χρόνια η Ελλάδα δεν θα πληρώνει τόκους.

(γ) Η Ελληνική κυβέρνηση θα προσφέρει 0,35 σεντς ανά ένα ευρώ ονομαστικής αξίας, για την επαναγορά ομολόγων από τους ιδιώτες – πιθανότατα από αυτούς που κατέχουν τα 63 δις €.

Με τον τρόπο αυτό και υπό την προϋπόθεση ότι θα το αποδεχθούν οι ιδιοκτήτες των ομολόγων, η Ελλάδα θα εξοικονομήσει περί τα 41 δις € – αν και δεν είναι καθόλου εμφανές από πού θα χρηματοδοτήσει η χώρα μας τα 22 δις € που απαιτούνται. Εκτός αυτού, γιατί ανακοινώνονται δημόσια τέτοιες προθέσεις, οι οποίες συνήθως αυξάνουν την τιμή των ομολόγων; Είναι αλήθεια τόσο ανόητοι οι Ευρωπαίοι ή μήπως έχουν κάτι άλλο στο νου τους;

(δ)  Οι κεντρικές τράπεζες των χωρών της Ευρωζώνης παραιτούνται από τα κέρδη της ΕΚΤ, τα οποία προέρχονται από την αγορά ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, ονομαστικής αξίας 45 δις €, στη δευτερογενή διαπραγμάτευση – τα κέρδη αυτά υπολογίζονται στα 11 δις €. 

Συμπερασματικά, πρόκειται ξανά για ημίμετρα, ενώ δεν αποφασίσθηκε μία δεύτερη διαγραφή του χρέους από τον κρατικό τομέα (OSI), όπως ήθελε το ΔΝΤ  – επειδή οι επιπτώσεις για τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης θα ήταν μεγάλες, όπως επίσης για τον εγχώριο και διεθνή τραπεζικό τομέα.

Κατά την άποψη μας λοιπόν, πρόκειται για μία επόμενη συνέχεια της ελληνικής τραγωδίας – αν και, εάν υπήρχε πολιτική βούληση, η Ελλάδα θα μπορούσε να διασωθεί, χωρίς να επιβαρυνθούν καθόλου οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι.

Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο (J.Berger), θα έπρεπε κανείς να αναδιαρθρώσει απλά τα υφιστάμενα χρέη, με τη βοήθεια της ΕΚΤ – για παράδειγμα, με την έκδοση «Evergreen Bonds» (ομόλογα μεγάλης χρονικής διάρκειας εκ μέρους της ΕΚΤ, με κυμαινόμενο επιτόκιο, άτοκα για τα πρώτα χρόνια) ή με «Zero–coupon Bonds» (μη πληρωμή τόκων για τα παλαιά χρέη, για μεγάλο χρονικό διάστημα). 

Προφανώς τότε και μόνο τότε θα μπορούσε η πατρίδα μας να εφαρμόσει κάποια αναπτυξιακή πολιτική, δανειζόμενη βιώσιμα από τις αγορές και ξεφεύγοντας από την ύφεση – κάτι που όμως θα την ανεξαρτητοποιούσε από την Τρόικα, από τη Γερμανία καλύτερα, η οποία φυσικά δεν θα το επιθυμούσε καθόλου.

Δυστυχώς, η πρόθεση των «συνδίκων πτώχευσης» παραμένει να μην είναι άλλη, από τη λεηλασία της ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας των Ελλήνων, για την εξόφληση των χρεών της χώρας τους – γεγονός που τεκμηριώνεται επίσης από τον «ελεγχόμενο λογαριασμό», στον οποίο θα κατατίθενται τα έσοδα των αποκρατικοποιήσεων, καθώς επίσης τα πρωτογενή πλεονάσματα (ακόμη και αν διατηρείται στην ΤτΕ, αφού δεν μας ανήκει).

Ολοκληρώνοντας, είναι εμφανές πως δεν υπάρχει πολιτική βούληση για την επίλυση της ελληνικής κρίσης – γεγονός που υποχρεώνει πάρα πολλούς να αναρωτιούνται, «για πόσο χρονικό διάστημα ακόμη θα ανέχονται οι Έλληνες αυτό το κυνικό και μακάβριο παιχνίδι εις βάρος τους;».

«Πότε θα τελειώσει η υπομονή των Ελλήνων; Όταν η ανεργία φτάσει στο 35% ή στο 50%; Μέχρι πότε θα υπερισχύει η απόφαση τους για παραμονή στην Ευρωζώνη, όλων των άλλων δεινών που τη συνοδεύουν; Μήπως μέχρι εκείνη τη στιγμή, κατά την οποία τα μέτρα της Τρόικας θα ξεπεράσουν σε σκληρότητα, το χάος και την οδύνη που θα συνόδευαν την επιστροφή τους στη δραχμή;»

«Πότε θα καταλάβουν πως οδηγούνται στο ικρίωμα χωρίς να φέρνουν την παραμικρή αντίσταση;», συνεχίζουν να αναρωτιούνται, «Πότε θα κατανοήσουν πως απλά καθυστερείται η χρεοκοπία τους, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στην απόλυτη καταστροφή, σαν τη στυμμένη λεμονόκουπα;»

«Πότε θα πάψουν να επιλέγουν την ατομική και συλλογική αυτοκτονία από την υγιή αντίδραση, καθώς επίσης την υποταγή και την υποτέλεια, από την εθνική κυριαρχία, την ελευθερία και την υπερηφάνεια τους;»

 

ΥΓ: Για τις τράπεζες, μόνο για τις τράπεζες, στις οποίες θα οδηγηθεί το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της δόσης της ντροπής, η συμφωνία που επετεύχθη φαίνεται να είναι θετική – αν και στο τέλος μάλλον θα αφελληνισθούν. Όσον αφορά την εξοικονόμηση έως και 40 δις € από την επαναγορά των ομολόγων των ιδιωτών, συνολικής ονομαστικής αξίας περί τα 63 δις €, εάν συνυπολογίσει κανείς το κόστος (τόκους κλπ.), θα περιοριζόταν στα 20 δις € περίπου.

Σχετικά τώρα με την αιτία, με το γιατί δηλαδή θα τα πουλούσαν σε τόσο χαμηλές τιμές (στο 35%) οι ιδιοκτήτες τους, τουλάχιστον τα hedge funds, τα οποία τα αγόρασαν στο 15% της αξίας τους, δεν θα ήταν εντελώς αρνητικά – αφού θα αποκόμιζαν σημαντικότατα κέρδη. Εάν όμως οι λοιποί ιδιοκτήτες είναι οι ελληνικές τράπεζες, όπως αρκετοί υποθέτουν, δεν θα ήθελαν αλλά και δεν θα είχαν τη δυνατότητα να τα πουλήσουν, χωρίς να εγγράψουν μεγάλες ζημίες στους ισολογισμούς τους – εκτός εάν υποχρεώνονταν, γεγονός που αιτιολογεί εν μέρει την κατάρρευση των μετοχών των εγχώριων τραπεζών. Σε κάθε περίπτωση, εάν πράγματι η δόση της ντροπής εξαρτάται από την επαναγορά των ομολόγων πριν την πληρωμή της (13.12.2012), τίποτα δεν είναι σίγουρο για την Ελλάδα.    

* Βασίλης Βιλιάρδος  (copyright), Αθήνα, 27. Νοεμβρίου 2012, viliardos@kbanalysis.com. Ο κ. Β.Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος (μακροοικονομία), συγγραφέας, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου.

ΠΗΓΗ: http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2753.aspx