Περί βίλας…

 

Του Θύμιου Καλαμούκη

Η αμφισβήτηση του υπάρχοντος πολιτικού πλαισίου, δεν έχει ένα χρώμα, μια κατεύθυνση. Ξεκινά από πολλές αφετηρίες, έχει ποικίλες στοχεύσεις και μπορεί να φτάνει σε διαφορετικές αποστάσεις. Κάποιου η αμφισβήτηση φτάνει στην ρίζα, κάποιου στην επιφάνεια, κάποιου στην μέση. Αυτή η διαβάθμιση είναι ωραία αφορμή για συζήτηση, αναζήτηση τυχόν συγκλίσεων και κοινών πορειών. Αλλιώς ας πορεύονται χωριστά ή παράλληλα. Υπάρχει χώρος για όλους. Και κυρίως δρόμος.

Είναι πολύ αστείο και διασκεδάζω αφάνταστα όταν μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης θεωρεί τους προσαχθέντες και συλληφθέντες για την βίλα Αμαλία, παράνομους, ύποπτους, οπαδούς της ανομίας, εγκληματικά στοιχεία, κλπ. Και διασκεδάζω επειδή το ίδιο κομμάτι θεωρεί νόμιμους τον Σαμαρά, τον Παπανδρέου, τον Βενιζέλο, τον Παπακωνσταντίνου, όπως νόμιμους θεωρούσε στο πρόσφατο παρελθόν τον Γιάννο Παπαντωνίου και τον Άκη Τσοχατζόπουλο και άλλους τιτάνες της διαφάνειας και της χρηστής διοίκησης, που έχουν εκλεχθεί από «λαϊκές πλειοψηφίες».

Η σχεδόν 20χρονη δημοσιογραφική εμπειρία μου, μου έχει μάθει να ορίζω με διαφορετικό τρόπο από τον συνήθη, έννοιες, όπως νομιμότητα, παρανομία, παραβατικότητα, περιθώριο, ενοχή. Στην δική μου λογική ένοχος δεν είναι ο 20χρονος, που αρπάζει την μολότοφ και την πετάει στην βιτρίνα της τράπεζας. Ένοχος είναι η τράπεζα. Και το λέω αυτό γνωρίζοντας ότι δεν βγαίνει κάτι με το σπάσιμο μιας βιτρίνας, γνωρίζοντας ότι μπορεί κάτω από την κουκούλα να υπάρχει παρακρατικός νεαρός, γνωρίζοντας ότι η κλεψιά των τραπεζών προς τους «πελάτες» τους, δεν θα σταματήσει ούτε με 1000 μολότοφ.

Τα λέω αυτά γνωρίζοντας ότι το πιο αποτελεσματικό όπλο, είναι ο συνειδητός και αποφασιστικός αγώνας, ο δύσκολος και επίμονος αγώνας, ο οποίος ξεκινώντας από τα απλά και τετριμμένα (απεργίες συγκεντρώσεις), θα μετεξελιχτεί σε εξέγερση και ίσως κάποτε και επανάσταση, για να εγκαθιδρυθεί μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση από τράπεζες και άλλα ευαγή ιδρύματα…

Από την εμπειρία μου επίσης έχω πειστεί, ότι όσο περισσότερο ακούω για «ανομία που πατάσσεται», τόσο κατανοώ ότι μια απίστευτη απάτη βρίσκεται σε εξέλιξη. Την ίδια ώρα που ο υπουργός Δένδιας, ανακοινώνει ότι συνέλαβε 1500 ύποπτα μπουκάλια! βρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας, το μεγαλύτερο πλιάτσικο των πηγών της χώρας και η πιο άγρια εξόντωση των εργαζομένων του τόπου.

Στην ομοιογένεια που επιχειρούν να επιβάλλουν, τα γνωστά κόμματα, τα γνωστά συμφέροντα και τα γνωστά κανάλια, πρέπει να υπάρχουν θύλακες αντίστασης, θύλακες αλληλεγγύης, θύλακες αγώνα. Χώροι λαϊκής συνάντησης, έκφρασης, δράσης και πολιτισμού. Κανένας τέτοιος χώρος δεν είναι ύποπτος. Σε κανέναν τέτοιο χώρο δεν γίνονται παράνομες πράξεις. Και αν ακόμη γίνονται, είναι υποδεέστερες και αριθμητικά ελάχιστες, σε σχέση με αυτές που διαπράττονται στα περίφημα σαλόνια της εξουσίας. Οι παράνομες πράξεις γεννιούνται και εκκολάπτονται άλλου. Σε άλλες βίλες.

Η αμφισβήτηση του υπάρχοντος πολιτικού πλαισίου, δεν έχει ένα χρώμα, μια κατεύθυνση. Ξεκινά από πολλές αφετηρίες, έχει ποικίλες στοχεύσεις και μπορεί να φτάνει σε διαφορετικές αποστάσεις. Κάποιου η αμφισβήτηση φτάνει στην ρίζα, κάποιου στην επιφάνεια, κάποιου στην μέση. Αυτή η διαβάθμιση είναι ωραία αφορμή για συζήτηση, αναζήτηση τυχόν συγκλίσεων και κοινών πορειών. Αλλιώς ας πορεύονται χωριστά ή παράλληλα. Υπάρχει χώρος για όλους. Και κυρίως δρόμος.

ΥΓ. Οι «ανομίες» των μελών της Βίλας, δεν θα μου σβήσουν από το κάδρο, την αγωνία τους και τον αγώνα τους, το πείσμα τους, το μεράκι τους, την άρνηση με άποψη όλων όσων σερβίρονται από κανάλια και διαύλους. Οι διαφορετικές από τις δικές μου, απόψεις τους, δεν θα μου κρύψουν το θάρρος τους να ανακαταλάβουν την βίλα, ξέροντας ότι θα συλληφθούν από την αστυνομία και ξέροντας ότι θα περάσουν την γνωστή ταλαιπωρία στην ΓΑΔΑ και θα υποστούν το σημάδεμα για μια ζωή…

Στην τόσο ήρεμη, νωθρή, αποχαυνωμένη και προβλέψιμη Αθήνα της κρίσης, ήταν μια καλή αρχή για το δυσκολότερο έτος που μόλις ξεκίνησε. Καλή λευτεριά στους συλληφθέντες και κυρίως στους αιχμαλώτους.

ΠΗΓΗ: 10-01-2013,  http://www.ellinofreneia.net/details.php?id=5356

Το "μεγάλο φως"…

 

Του παπα Ηλία Υφαντή

 

Ο προφήτης Ησαΐας, οχτακόσια χρόνια προ Χριστού, μίλησε για το «μεγάλο φως».  Λέγοντας πως «ο λαός, που καθόταν στο σκοτάδι και τη σκιά του θανάτου είδε μεγάλο φως». Και βέβαια, λέγοντας «μεγάλο φως», εννοεί, τον αναμενόμενο Μεσσία, το Χριστό.  Και μπαίνει το ερώτημα:

Κατά ποιον τρόπο ο Χριστός υπήρξε «μεγάλο φως»; Και, κατά συνέπεια, ποιο ήταν το σκοτάδι, μέσα στο οποίο καθόταν ο λαός; Και με το οποίο θα αντιπάλευε ο Χριστός…

Ήταν, επιγραμματικά και συνοπτικά, το σκοτάδι του νόμου, της εξουσίας και του θανάτου. Ο νόμος, βέβαια, θεωρείται-και ασφαλώς είναι-ευεργέτης των ανθρώπων. Γιατί απάλλαξε τους ανθρώπους απ' την ασυδοσία της αυτοδικίας. Στην οποία ίσχυε, φυσικά, ο νόμος της ζούγκλας. Όπου το «δίκαιο» βρίσκεται στα δόντια και στα νύχια του ισχυρότερου.

Αλλά και οι νόμοι, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, έγιναν τα δόντια και τα νύχια των ισχυρότερων. Που, συνήθως, είναι και οι χειρότεροι… Δεδομένου ότι θέσπιζαν τους νόμους, κατά κανόνα, οι εκάστοτε βασιλιάδες, τσιφλικάδες, βουλευτάδες, κλπ. Που βασικά κριτήρια τους είχαν την καταπίεση και καταλήστευση των λαών.

Ασφαλώς και ο Χριστός δεν συνέστησε την κατάργηση των νόμων. «Δεν ήρθα να καταργήσω τους νόμους, είπε, αλλά να τους συμπληρώσω». Και έθεσε το βασικό και ασφαλές κριτήριο, για το διαχωρισμό, μεταξύ των καλών και των κακών νόμων. Που είναι η «συμπεριφορά» τους απέναντι στον άνθρωπο.

Που σημαίνει, απλά, ότι καλοί είναι οι νόμοι, που έγιναν, για να υπηρετούν και εξυπηρετούν το λαό. Σε αντίθεση με τους κακούς, που έγιναν, για να εξυπηρετούν τις φιλοδοξίες και τα συμφέροντα των ισχυρών…
Κι ακόμη πιο πέρα σημαίνει ότι οι κακοί νόμοι είναι οι βραχίονες των δυο μεγαλύτερων πληγών της κοινωνίας: της εξουσίας, δηλαδή, και του χρήματος. Εναντίον των οποίων έστρεψε και την πολεμική του ο Χριστός. Αφού σχετικά με την εξουσία είπε στους μαθητές του:

Εσείς δεν θα καταπιέζετε το λαό και δεν θα παίρνετε απ' το λαό. Αλλά θα προσφέρετε στο λαό και θα τον υπηρετείτε. Κι αν κάποιοι από σας έχουν φιλοδοξίες και θέλουν να είναι πρώτοι, θα το κατορθώσουν, αν αγωνίζονται να είναι πρώτοι στην προσφορά και όχι στην αρπαγή. Γιατί κι εγώ δεν ήρθα στον κόσμο να εξουσιάσω και να πάρω. Αλλά να υπηρετήσω και να προσφέρω στο λαό. Και να θυσιάσω ακόμη και τη ζωή μου για τη σωτηρία του.

Σχετικά εξάλλου με τον έτερο βραχίονα της κακής νομιμότητας, το χρήμα, διευκρίνισε με αδιαμφισβήτητη καθαρότητα ότι: Ανάμεσα στο Θεό και το χρήμα υπάρχει διαμετρική αντίθεση τόση, όση ανάμεσα στο Θεό και το σατανά. Γι' αυτό κανείς, είπε, δεν μπορεί να τα έχει καλά και με το Θεό και με το χρήμα. Όπως ακριβώς κανείς δεν μπορεί να υπηρετεί ταυτόχρονα δύο αφεντικά. Γιατί, αν θελήσει να είναι πιστός στο ένα, σίγουρα θα παραμελήσει και δυσαρεστήσει το άλλο.

Ο Χριστός απέναντι στο σκοτάδι του θανάτου, αντέταξε το φως της Ανάστασης. Που είναι – δυνάμει – και το φως όλων των ανθρώπων. Για να ακολουθήσει το φως της Πεντηκοστής. Που έκαμε σοφούς και θαρραλέους τους, κατά κανόνα, αγράμματους και δειλούς μαθητές. Κάτι, που, επίσης, ισχύει, δυνάμει, και για όλους τους ανθρώπους. Αρκεί ν' ακολουθήσουν το δρόμο και το όραμα, που προσφέρει, επίσης, η ευαγγελική περικοπή της «Μετά τα Φώτα» Κυριακής:

Το δρόμο, δηλαδή, της μετάνοιας και το όραμα της βασιλείας των ουρανών. Όπου μετάνοια, βέβαια, δεν είναι η μεταμέλεια, μόνο για τα όσα άσχημα πράξαμε, αλλά και για όσα καλά παραλείψαμε. Και δεν είναι, απλά και μόνο μεταμέλεια, αλλά και υπόσχεση και απόφαση αγώνα. Πάντα για το καλό και ενάντια στο πολύμορφο κακό. Με κάθε θυσία….

Και ασφαλώς, όχι μόνο στο προσωπικό αλλά και το κοινωνικό επίπεδο.  Στο οποίο διεξάγεται ο αγώνας, προκειμένου να έλθει η βασιλεία του Θεού «ως εν ουρανώ και επί της γης». Δεδομένου ότι αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση, προκειμένου να γίνουμε συνδαιτυμόνες και συμμέτοχοι και στο τραπέζι της βασιλείας των ουρανών….

Το «μεγάλο φως», λοιπόν, που προέβλεψε ο Ησαΐας, πριν από εικοσιοχτώ αιώνες, ήρθε στον κόσμο πριν από δύο, περίπου, χιλιάδες χρόνια. Αλλά, όπως μας λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, οι άνθρωποι προτίμησαν να παραμείνουν στο σκοτάδι. Γιατί αγάπησαν τα πονηρά έργα και όχι τα έργα τα καθαρά της ανθρωπιάς…Και η εμμονή τους αυτή συνεχίστηκε δια μέσου των αιώνων, άλλοτε σε μικρότερο και άλλοτε σε μεγαλύτερο βαθμό. Για να φτάσει στις μέρες μας στη μεγαλύτερη έξαρσή της.

Καθώς μας έχoυν εγκλωβίσει στο αδιέξοδο σκοτάδι του καπιταλιστικού και τοκογλυφικού μεσαίωνα.  Στην πυρά, της ιερής εξέτασης του οποίου καίγονται ολάκεροι λαοί. Μεταξύ των οποίων και ο δικός μας.

Θυσία απεχθής και αποκρουστική στο βωμό του Μολώχ του Μαμωνά των σιωνιστών και της κακουργίας των ναζιστών. Να 'ναι καλά οι αρχιτέκτονες του σκότους: Παπανδρέου, Παπακωνσταντίνου. Βενιζέλος, Παπαδήμος, Σαμαράς, Στουρνάρας. Και όλα τ' άλλα ευπειθέστατα τροϊκανά στουρνάρια…

Συνεπώς για ποιο «μεγάλο φως» και ποια μετάνοια και βασιλεία των ουρανών να μιλάμε τώρα!…

παπα-Ηλίας, Ιανουαρίου 12, 2013,  http://papailiasyfantis.wordpress.com. e-mail: Yfantis.ilias@gmail.com

Με την έξοδο από το ευρώ ανάπτυξη σε ένα χρόνο!

 

Του Στέργιου Σκαπέρδα [Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μαριόλη]

 

 

Ο καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Irvine, Στέργιος Σκαπέρδας μιλάει στο Capital.gr για τις επιπτώσεις του PSI και του μνημονίου και παράλληλα αναλύει τις εναλλακτικές επιλογές της Ελλάδας, υπογραμμίζοντας ότι η συνταγή της λιτότητας οδηγεί την Ε.Ε. στην καταστροφή.

Κύριε Σκαπέρδα, Πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει έξοδος από την κρίση, παραμένοντας στο ευρώ;

Θα είναι πολύ δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο. Αυτό που μπορεί να γίνει για να αντιστραφεί το κλίμα είναι να δημιουργήσει η ΕΚΤ έναν πληθωρισμό της τάξης άνω του 4%. Αυτό θα αρχίσει να κάνει το δημόσιο χρέος βιώσιμο, όμως η αποστολή της ΕΚΤ είναι να κρατάει τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα. Και δεν εννοώ τις πράξεις μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης, τα LTRO, γιατί τα χρήματα αυτά δεν πηγαίνουν στην πραγματική οικονομία. Θα πρέπει να δοθούν χρήματα στα κράτη με τη μορφή "helicopter drop", όπως έλεγε και ο Μίλτον Φρίντμαν για το τι θα έπρεπε να γίνει στη Μεγάλη Ύφεση. Θα πρέπει δηλαδή να διατεθούν πολλά κεφάλαια για να έρθει ανάπτυξη ξανά.

Το θέμα είναι ότι η συγχρονισμένη λιτότητα που υιοθέτησε η Ευρωζώνη οδηγεί σε κρίση όλες τις χώρες της ένωσης. Όποιος έχει δει από κοντά άλλες παρόμοιες κρίσεις καταλαβαίνει ότι η πολιτική που ακολουθείται είναι τρελή. Ήδη βλέπουμε ότι οι Ολλανδοί – υπέρμαχοι της θέσπισης ορίων στα ελλείμματα – έχουν πρόβλημα περικοπής δαπανών και αύξησης των εσόδων και δεν ξέρουν πως να το κάνουν. Το μόνο που καταφέρνουν οι πολιτικές της Ευρωζώνης είναι να μεταθέτουν το πρόβλημα για αργότερα χωρίς να δίνεται ουσιαστική λύση.

 

Έχετε ταχθεί αρκετές φορές υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Επιμένετε σε αυτή τη θέση και μετά την ολοκλήρωση του PSI;

 

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ανεργία δεν θα έφτανε πάνω από το 20% αν είχαμε παραμείνει στη δραχμή, γιατί αναγκαστικά οι κυβερνήσεις θα ήταν πιο συγκρατημένες – το ευρώ τις έκανε πιο ανεύθυνες, κάτι που δεν το περίμενε κανείς – και γιατί η χώρα θα είχε τη δυνατότητα υποτίμησης. Το γεγονός ότι λόγω του ευρώ δεν μπορεί να γίνει εξωτερική υποτίμηση παίζει μεγάλο ρόλο για την βαθιά ύφεση που περνάμε και δυστυχώς θα συνεχίσουμε να βιώνουμε.

Πλέον η έξοδος από το ευρώ θα είναι πιο περίπλοκη για έναν βασικό λόγο. Γιατί όλο το χρέος είτε έχει γίνει επίσημο προς χώρες της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, είτε σε ένα μικρότερο ποσοστό του 20% υπόκειται στο αγγλικό δίκαιο. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο δύσκολο να μετατραπεί σε δραχμές, γεγονός που καθιστά την έξοδο από την Ευρωζώνη πιο πολύπλοκη. Ωστόσο εκτιμώ ότι τελικά αυτό θα το αποφασίσει ο ελληνικό λαός, το πολιτικό σύστημα, αλλά ίσως μετά από συνεχιζόμενη οδυνηρή οικονομική και κοινωνική διολίσθηση.

Τελικά, προσωπικά νομίζω πως η έξοδος από το ευρώ είναι η λιγότερο χειρότερη λύση, όμως πρόκειται για μία "συγκρουσιακή" λύση, καθώς κατά πάσα πιθανότητα θα αναγκασθεί η χώρα να έρθει σε σύγκρουση με τους εταίρους της. Η μεγαλύτερη ευκαιρία που είχαμε ήταν μέχρι την συμφωνία για το PSI και τη δεύτερη δανειακή σύμβαση. Χωρίς να γίνει δημόσιος διάλογος, η χώρα δέθηκε χειροπόδαρα για πολλά χρόνια.

 

Πως κρίνετε τις επιλογές της Ελλάδας; Μπορεί το χρέος να γίνει βιώσιμο εκτός ευρώ;

 

Η έξοδος από το ευρώ θα είναι πολύ οδυνηρή, όμως η ανάπτυξη θα έλθει μέσα σε ένα χρόνο. Αυτό έχει δείξει η ιστορία, γιατί η αναπροσαρμογή της οικονομίας γίνεται πολύ γρήγορα, στην περίπτωση της Ελλάδας περισσότερο με την υποκατάσταση των εισαγωγών και όχι τόσο με την αύξηση των εξαγωγών ή του τουρισμού.

Όμως και τα δύο σενάρια – της εξόδου από το ευρώ από τη μία και της συνεχιζόμενης λιτότητας, με δεσμευμένους λογαριασμούς και επιτρόπους από την άλλη – είναι πολύ δύσκολα. Πρέπει να καταλάβουμε πως ότι έχει αποφασιστεί έως σήμερα είναι προς όφελος των πιστωτών και όχι των ελληνικών συμφερόντων.

Παραμένοντας στο μονοπάτι του μνημονίου το σίγουρο είναι ότι θα συνεχιστεί η ύφεση. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Κομισιόν, η δημόσια κατανάλωση αναμένεται να υποχωρήσει μέχρι το 2014, σε σχέση με το 2009 θα μειωθεί ονομαστικά πάνω από 40%, άρα50% σε πραγματικούς όρους. Οι Ευρωπαίοι αναμένουν μέρος της "χαμένης" δημόσιας κατανάλωσης να καλυφθεί από τις ιδιωτικές επενδύσεις και τις εξαγωγές, για να μην μειωθεί πολύ το ΑΕΠ, κάτι που είναι παράλογο με τις σημερινές συνθήκες, γιατί τόσο η ιδιωτική κατανάλωση όσο και οι επενδύσεις θα μειώνονται.

Αν μέσα σε 5 χρόνια μειωθεί η δημόσια κατανάλωση κατά 50%, είναι λογικό να συρρικνωθεί το ΑΕΠ κατά 30%, άρα και το έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι πολύ δύσκολο να υποχωρήσει στο επιθυμητό επίπεδο. Τα νούμερα δεν βγαίνουν και αυτό φαίνεται εύκολα από τις προβλέψεις της τρόικας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

 

Υπάρχουν περιθώρια αισιοδοξίας;

 

Αν συνεχίσουμε έτσι θα βιώνουμε υψηλότερη ανεργία και χαμηλότερο επίπεδο του ΑΕΠ μέχρι να φτάσουμε στον πάτο – ουσιαστικά οδεύουμε στην καταστροφή. Δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος γιατί οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν είναι δύσκολες. Αυτό που επείγει είναι δημόσιος διάλογος για το που πάμε, χωρίς ευχολόγια (όπως το να μιλάμε για ανάπτυξη όταν ξέρουμε ότι σε τέτοια λιτότητα δεν μπορεί να έρθει ανάπτυξη).

Χρειάζεται ανάδειξη νέων προσώπων και ίσως νέων πολιτικών φορέων και αποφάσεις του συνόλου της κοινωνίας μας για το που βαδίζουμε. Πως θα εξυπηρετηθεί το χρέος όταν οι νέοι φεύγουν στο εξωτερικό, για ποια παραγωγική τάξη μιλάμε; Οι Έλληνες πολίτες πρέπει να γίνουν λιγότερο "ιδιώτες" και περισσότερο "πολίτες", να συμμετέχουν περισσότερο στα κοινά.

ΠΗΓΗ: http://www.capital.gr . Το είδα: Πέμπτη, 10 Ιανουαρίου 2013, http://blogvirona.blogspot.gr/2013/01/blog-post_6411.html

Με εξάντα το αίμα και τη θυσία του Νίκου Τεμπονέρα

 

Του Μιχάλη Βασιλάκη*

 

Σύντροφε Νίκο Τεμπονέρα. Δεν είσαι ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος και φυσικά ούτε ο μοναδικός αγωνιστής μάρτυρας της δουλειάς και της γνώσης που με το αίμα του η εργατική τάξη, λαός και νεολαία ποτίζουν το δέντρο της κοινωνικής τους απελευθέρωσης.

Όμως έγινες σύμβολο. Τόσο για μας, όσο και για αυτούς της αντίπερα όχθης, που εξέθρεψε τους εκτελεστές σου.

Μισητό σύμβολο για αυτούς. Γιατί η κόκκινη γραμμή από το αίμα σου και τα μυαλά σου στην πόρτα αυτού του σχολείου, έγινε απρόσβλητη λαϊκή γραμμή ανάσχεσης στον ολοκληρωτισμό τους.

 Σύμβολο απαντοχής, ελπίδας, γνώσης και νίκης για την εργατική τάξη, το λαό και τη νεολαία.

22 χρόνια μετά τον Γενάρη του 91 τίποτε φυσικά δεν είναι το ίδιο μα και τίποτε διαφορετικό.

Τα ίδια κοινωνικοπολιτικά μπλοκ τότε και σήμερα.

Το Γενάρη του '91, με το νεοφιλελεύθερο Μητσοτάκη, την κεντροδεξιά και την ακροδεξιά ενσωματωμένους στη ΝΔ και με αριστερούς υπουργούς γεμίζει παραγωγικά ερείπια τη χώρα και περνά πάνω από το κρανίο του Τεμπονέρα για να ανοίξει ο δρόμος στους νεοφιλελεύθερους παράδεισους του «ΕΥΡΩ».

Το Γενάρη του 2013 το ίδιο μπλοκ αλλά με νεοπλασματικές μεταλλάξεις.

– Στο ρόλο και τη θέση Μητσοτάκη εγκαταστάθηκε η ίδια η τρόικα.

– Προς τη θέση των ακροδεξιών ομάδων μετατοπίστηκε και κάλυψε η ΝΔ

– Το μεσαίο χώρο της Καραμανλικής ΝΔ υποκατέστησε και κάλυψε η σοσιαλδημοκρατία και το κεντροαριστερό μόρφωμα της ΔΗΜΑΡ.

– Η ακροδεξιά μετασχηματίστηκε σε αυτόνομο νεοφασιστικό πόλο σε ρόλο λαγού και ανταγωνιστή της συστημικής διαχείρισης.

Έτσι το σύστημα μπορεί να ξεπλένει τον ολοκληρωτισμό του και να δίνει άλλοθι στις κρατικοδίαιτες αγέλες ορδές των νεογεωργαλάδων  παραγωγών του τρόμου, αλλά  και παραγωγών του καθολικού κοινωνικού και πολιτικού εκφασισμού που κατακλύζουν τις οθόνες της τηλεόρασης.

Ο Γενάρης του 2013 έτσι σημαδεύεται από 1.500.000 ανέργους! με το 65% της εργατικής τάξης να αμείβεται με 250-300 το μήνα! με 3000 αυτόχειρες !και ένα απέραντο κατάλογο μιζέριας και αθλιότητας για το λαό μιας χώρας που η ιθύνουσα τάξη της ισχυρίζεται πως είναι η 20^η   πιο πλούσια χώρα του κόσμου!

Μετά από 20χρόνια θυελλωδών καπιταλιστικών ολοκληρώσεων με συνισταμένη τους την νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ο καπιταλιστικός κόσμος βυθίστηκε στην μεγαλύτερη σε βάθος και έκταση δομική κρίση στην ιστορία του! Αντί όμως την ανατροπή του και ριζικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς, η κυριαρχία του κεφαλαίου φαίνεται να ναι απόλυτη πάνω στην κοινωνία τόσο στο πεδίο της ιδεολογίας όσο και της πολιτικής.

Ανατροπές  ώριμες και δυνατές δεν μετασχηματίστηκαν ποτέ σε αναγκαιότητα.

Ακόμη και ο πιο απλός άνθρωπος με την πιο απλοϊκή σκέψη, βασανίζεται από το ερώτημα πως είναι δυνατό οι φορείς της κρίσης της παρακμής, της σήψης, της διαφθοράς, του ολοκληρωτισμού να φαίνονται και να θεωρούνται αναντικατάστατοι συνεχίζοντας το διαγούμισμα του λαού και της χώρας.

Ποιες είναι οι δυνάμεις και οι αιτίες που αδρανοποιούν την κοινωνία και την οδηγούν στην αυτοκαταδίκη της να ανέχεται την υλική και πνευματική της εξαθλίωση, την απώλεια κάθε αυτοεκτίμησης μέσα σε ένα απέραντο τέλμα αποιδεολογικοποίησης.

Κανένα δικαίωμα, καμιά εγγύηση, καμιά κατάκτηση της εργασίας του 20^ου αιώνα αλλά και του 19^ου αιώνα δεν ισχύει σήμερα.

Το κράτος πρόνοιας περιήλθε στην αποκλειστική ερευνητική αρμοδιότητα των ιστορικών.

Ο αστικοκοινοβουλευτισμός συνιστά ήδη την πλήρη άρνηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με τον εξευτελισμό, την γελοιοποίηση και την κατάργηση κάθε θεσμού έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας.

Οι νομικές μορφές απαγόρευσης της ταξικής πάλης, συνιστούν ήδη ένα σκοτεινό πλέγμα ολοκληρωτισμού και ωμής καταστολής κάθε λαϊκής έκφρασης!

Οι απλουστευτικές απαντήσεις όπως  «φταίει ο λαός που είναι κακομοίρης» η «όλοι είναι ίδιοι και πουλημένοι» είναι απλά δηλώσεις υποταγής στο σύστημα. Η πρώτη γιατί αφήνει το λαό να γουρμάσει στην εξαθλίωση για να γίνει οπαδός ψηφοφόρος. Η δεύτερη γιατί είναι προπαγάνδα της ουδετεροποίησης και της αποκοινωνικοποίησης, άρα σύμμαχος του συστήματος.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘90 με την κατάρρευση και τον τρόπο κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και του σοβιετικού συνασπισμού, καθώς και τις εξελίξεις στην ΚΙΝΑ, ο κόσμος πέρναγε σε μια άλλη εποχή με το εργατικό κίνημα να έχει δεχτεί την πιο βαριά στρατηγική ήττα στην ιστορία του.

Με την νεοφιλελεύθερη διαχείριση, το κεφάλαιο περνούσε σε μια βαθιά αναδιαμόρφωση του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας με βαθιές τροποποιήσεις στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων και στο εποικοδόμημα. Από το δομικό κοινωνικό λίθο την οικογένεια μέχρι το έθνος κράτος και το διεθνές δίκαιο τίποτε δεν έμεινε ανεπηρέαστο. Η κρίση του όμως ήταν προφανής ότι ερχόταν γοργά και ότι θα ήταν αδιέξοδη και κατακλυσμιαία όπως εκδηλώθηκε το 2008 πράγμα που δεν μπορούσε να κρύψει η αναπτυξιακή θύελλα της νεοφιλελεύθερης χρηματιστηριακής διαχείρισης.

Στις συνθήκες αυτές η μαρξιστική αριστερά στάθηκε αδύναμη να επεξεργαστεί θεωρητικά τη νέα κατάσταση, τις νέες αντιθέσεις των κεφαλαιοκρατικών κοινωνιών και τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς που έγιναν κυρίαρχοι μοχλοί των παγκόσμιων εξελίξεων.

Έτσι σε καμία χώρα της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης αλυσίδας δεν έγινε δυνατή η συγκρότηση μιας πλατφόρμας αντίστασης και διεξόδου από τη νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα.

Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τη χώρα μας και μάλιστα πιο κραυγαλέα αφού ήταν ακόμη και πριν την κρίση ο αδύνατος κρίκος τόσο στην αλυσίδα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όσο και στην παγκόσμια αλυσίδα του νεοφιλελευθερισμού.

Η ίδια η ένταξη της στο ΕΥΡΩ, προϊόν συμφωνίας του Αμερικανογερμανικού ιμπεριαλισμού με ενδιάμεσο μεσίτη την Goldman-Sachs έβαλε την Ελλάδα σε μια πορεία συνεχούς-παρατεταμένης και αδιέξοδης κρίσης. Η ελευθερία κίνησης κεφαλαίων με το ΕΥΡΩ απογύμνωσε παραγωγικά τη χώρα και αποκεφαλαιοποίησε την οικονομία της. Τα λάφυρα των κλεπταποδόχων, του παρασιτισμού, της φοροδιαφυγής, της εισφοροδιαφυγής , της εκμετάλλευσης της μαύρης εργασίας μεγέθυναν τις καταθέσεις των ελβετικών και άλλων ξένων τραπεζών σε βάρος του λαού και της χώρας.

Όπως αποκάλυψε η κρίση, η καταναλωτική παρασιτική υπερδιόγκωση της οικονομίας που ονομάστηκε ΑΕΠ για να τροφοδοτείται με συνεχώς αυξανόμενο εξωτερικό δανεισμό το νεοφιλελεύθερο μόρφωμα της «ευρωπαϊκής» Ελλάδας, απαιτήθηκε να μπει στο ενεχυροδανειστήριο των αγορών το έδαφος της χώρας, ολόκληρος ο παραγωγικός της πλούτος και τουλάχιστον 20 χρόνια μελλοντικής απλήρωτης εργασίας της εργατικής τάξης.

Αυτά είναι που απαιτούν και παίρνουν σήμερα οι δανειστές με την τρομοκρατία διαλυτικής χρεωκοπίας της με την οποία συντηρείται και το εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα.

Για να υπάρξει η οποιαδήποτε ανάπτυξη απαιτείται όπως η ίδια η τρόικα έχει ομολογήσει απομείωση της καταναλωτικής υπερδιόγκωσης του ελληνικού ΑΕΠ κατά 50%. Αυτή την απομείωση πληρώνουν σήμερα οι άνεργοι, η εργατική τάξη των 250-300 ΕΥΡΩ, οι συνταξιούχοι, οι μανάδες, οι νέοι, με παρηγοριά τους τη λίστα Λαγκάρντ! των διαφόρων μυστικών υπηρεσιών και την προσμονή για τιμωρία του Παπακωνσταντίνου!!

Έτσι με μια λίστα  και μια επιτροπή της βουλής, το σύστημα ξεμπλέκει και με την διαφθορά ως κορυφαίου οικονομικού και κοινωνικοπολιτικού ζητήματος.

Όμως η διαφθορά δεν είναι μεμονωμένες εγκληματικές πράξεις και διαδικασίες. Είναι ένα πολυεπίπεδο σύνολο κοινωνικών σχέσεων που ορίζουν κατά το μεγαλύτερο μέρος και με απόλυτα ταξικούς όρους την διανομή του κοινωνικού προϊόντος. Είναι ουσιαστικά οι σχέσεις διανομής της νεοφιλελεύθερης νεοελληνικής πραγματικότητας. Σαν τέτοιες υπονόμευσαν, υποκατέστησαν και τελικά διέλυσαν το κράτος πρόνοιας που σήμερα ανοικτά ανακηρύσσεται από τους ιθύνοντες σε παράγοντα καθυστέρησης.

Το ΕΑΜ αρκετά χρόνια πριν την εκδήλωση της κρίσης είχε θέση επιτακτικά το ζήτημα διαμόρφωσης ενός κοινωνικοπολιτικού μπλοκ δυνάμεων για μια ριζοσπαστική δημοκρατική διέξοδο, προσδιορίζοντας τόσο το περιεχόμενο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό αυτής της διεξόδου όσο και τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις της που θα ανέδειχναν μια νέα κοινωνική ηγεμονία από ταξική άποψη με ραχοκοκαλιά τις δυνάμεις της παραγωγικής εργασίας.

Κατανοούσαμε την ανάγκη να διεκδικήσει ο λαός και η χώρα μια νέα θέση στον αναδιαμορφωνόμενο ευρωπαικό και παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας που θα περιελάμβανε και μια νέα ειδική σχέση με την Ε.Ε. την ευρωζώνη και το ΕΥΡΩ χωρίς να σέρνεται πίσω από τις εξελίξεις και τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς των οποίων έχει καταστεί υπομόχλιο. Ακόμη και οι πιο ένθερμοι οπαδοί του φετιχοποιημένου ΕΥΡΩ ξέρουν ότι η χώρα δεν είναι το 17 μέλος της ευρωζώνης και του ΕΥΡΩ. Υπάγεται βίαια στους μηχανισμούς τους γιατί αυτό απαιτούν και επιβάλλουν οι ισορροπίες των ανταγωνισμών του Αμερικανογερμανικού ιμπεριαλισμού.

Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός εκβιάζει τις ΗΠΑ να αχρηστέψει τον ελληνικό χώρο για τις γεωστρατηγικές τους επιδιώξεις με μια διαλυτική χρεωκοπία και οι ΗΠΑ συνεπικουρούμενη από την ΚΙΝΑ χρησιμοποιούν τη Ελλάδα ενάντια στην ευρωγερμανική  στρατηγική με την προώθηση της οικονομικοπολιτικής αποσταθεροποίησης στην Ευρώπη και την Μεσογειακή λεκάνη που αποτελεί την πόρπη στη ζώνη της παγκόσμιας ηγεμονίας τους. Αυτό ακριβώς είναι που κατέστησε την Ελλάδα επίκεντρο της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.

Η πορεία έδειξε πως μια ριζοσπαστική, προοδευτική ,δημοκρατική διέξοδος ήταν δυνατή χωρίς την εξαθλίωση του λαού, χωρίς την διεθνή απομόνωση της χώρας σε συνθήκες μάλιστα δυναμικής δημοκρατικής αναγέννησης της ελληνικής κοινωνίας.

Όμως τα πολιτικά υποκείμενα που μπορούσαν να προωθήσουν με επιτυχία μια τέτοια διέξοδο αισθάνονταν περισσότερο ασφάλεια στη διαχείριση της ήττας από την επιδίωξη της σύγκρουσης και της νίκης του λαού. Ακόμη περισσότερο μερικές από αυτές χρησιμοποιούνταν ως πολιτικές εφεδρείες του συστήματος.

Αναμφίβολα η προοδευτική δημοκρατική διέξοδος έξω από τα δόκανα της νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας, είναι πορεία δύσκολη, επίπονη και με κόστος για την εργατική τάξη και το λαό (πολύ μικρότερο φυσικά από αυτό που ήδη πληρώνουν) πράγμα που προσδιορίζουν τα βασικά καθήκοντα αυτής της διεξόδου.

 – Η παραγωγική επανακεφαλαιοποίηση του αποθησαυρισμένου, από τον παρασιτισμό και τους κλεπταποδόχους, πλούτου.

– Η αναδιοργάνωση της πρωτογενούς παραγωγής και η αύξηση τουλάχιστον κατά 15 μονάδες της συμμετοχής στο ΑΕΠ.

– Η παραγωγική αναδιάρθρωση της βιομηχανίας ειδικά του τομέα μέσων παραγωγής κατά 20 μονάδες της συμμετοχής της στο ΑΕΠ.

– Η επανακατάκτηση του δημοσίου κοινωνικού ελέγχου της εκποιημένης παραγωγικής βάσης της χώρας.

– Ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα των θεσμών της.

– Η αποκατάσταση όλων των αρχών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας .

– Η διαμόρφωση πολιτικού συστήματος με ρόλο στις αμεσοδημοκρατικές μορφές άσκησης και ελέγχου της εξουσίας.

– Η ισχυροποίηση της χώρας μέσα από ένα νέο πλαίσιο διεθνών σχέσεων και συλλογικής ασφάλειας κλπ.

– Η αποκατάσταση των δικαιωμάτων της εργασίας, της κοινωνικής ασφάλειας.

– Η διασφάλιση του αγαθού της δωρεάν παιδείας.

– Η κοινωνική ενσωμάτωση του εργαζόμενου μετανάστη και η αναγνώριση του ως δυναμικού φορέα προοδευτικής εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας.

Όλα είναι καθήκοντα δύσκολα και συγκρουσιακά. Απαιτούν υπομονή, αταλάντευτη επιμονή, κόπους και θυσίες και για όλα αυτά οφείλουμε να μιλήσουμε στην εργατική τάξη και το λαό με την γλώσσα πραγματικών και ανιδιοτελών επαναστατών για το δρόμο και τον τρόπο που αυτά μπορούν να υλοποιηθούν.

Η απλή κοινοβουλευτική πλειοψηφία αν και έχει γίνει ουσιαστικά και για ευνόητους λόγους όρος του διεθνούς δικαίου, δεν αρκεί. Μπορεί να μετατραπεί και σε μπουμερανγκ. Η αλλαγή στα ταξικά χαρακτηριστικά της εξουσίας χρειάζεται ακόμη πολύ περισσότερα πράγματα από την απλή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και πρωταρχικά την οργάνωση της εργατικής τάξης και του λαού σε επίπεδο που να αντιστοιχεί στη διεκδίκηση της πολιτικής εξουσίας από το εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα.

Η πλατφόρμα που προβλήθηκε σαν πρόταση εξουσίας και ακούει στο όνομα «ενότητα της αριστεράς» όντως έδωσε μια ελπίδα στην κοινωνία της εργασίας για πρώτη φορά την δεκαετία του' 50. Για να αναδειχθεί όμως πραγματικά σε πρόταση εξουσίας σε πρόταση διεξόδου οφείλει να επιβεβαιώσει τον εαυτό της και στους δύο προσδιορισμούς της δηλαδή να είναι ενότητα και αριστερή. Δύσκολα και τα δύο. Όσο μας αφορά θα συνδράμουμε σε αυτή την κατεύθυνση και με τις ιδέες και με τη δράση μας μέσα στην κοινωνία και με εξάντα πάντα το αίμα και τη θυσία του Ν.Τεμπονέρα.

Σύντροφε Νίκο 22 χρόνια μετά την θυσία σου, δεν μπορέσαμε φυσικά να νικήσουμε. Όμως ούτε νικηθήκαμε.

Αυτή την υπόσχεση μπορούμε να σου δώσουμε και σήμερα. Δεν θα νικηθούμε γιατί ο εξάντας της δικής μας ζωής είσαι εσύ το αίμα και η θυσία σου.    

* Μιχάλης Βασιλάκης, γραμματέας του Εργατικού Αντιιμπεριαλιστικού Μετώπου              

9.1.2013    

 

Σημείωση admin: Η ομιλία έγινε στην ημέρα μνήγμης και αγώνα για τα 22 χρόνια από την άναδρη δολοφονία του Νίκου. Περίληψη των ομιλιών και της πορείας εδώ:  http://www.youtube.com/watch?v=xH1f6jBbw9g&feature=player_embedded#t=0s

                

Οικονομικές κρίσεις, κοινωνικές δυσπραγίες και δημοσιονομικές δυσκολίες στο Βυζαντινό Κράτος

Μέρος 3ο: Κοινωνικές ανισότητες, αποκλεισμός, κοινωνικές ταραχές και Κοινωνική πρόνοια-Φιλανθρωπία στη Βυζαντινή Πολιτεία:  η πραγματικότητα και το ιδανικό ενός αλλοτινού κόσμου

 

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

 

Συνέχεια από το 2^ο Μέρος

Το νομικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης στη βυζαντινή κοινωνία στα κατώτερα οικονομικά στρώματα του πληθυσμού ήταν αδύνατο να ξεπεραστεί. Η κοινωνική κινητικότητα στις κατώτερες τάξεις ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Για το μεγάλο πλήθος των φτωχών αστών, αγροτών και δούλων, η δυνατότητα να ξεφύγουν από τις συνθήκες που τους επιβάλλονταν ήταν ελάχιστη, αν όχι ανύπαρκτη, αποκλείοντάς τους έτσι τόσο από μια διέξοδο αναζήτησης ανόδου και ευμάρειας, όσο και από τη συμμετοχή στην καθεστηκυία τάξη και τη δυνατότητα μεταβολής της κοινωνικής δομής.

Δημιουργούνταν έτσι κοινωνικές ομάδες που υπέφεραν από τις ανισότητες της κοινωνικής κατανομής χωρίς να μπορούν να μεταβάλουν τη θέση τους. Περιοριζόμαστε εδώ στις πιο προφανείς κοινωνικές ανισότητες που είχαν να κάνουν με την οικονομική κατάσταση των Βυζαντινών, χωρίς να επεκταθούμε σε άλλες που είχαν να κάνουν με τη θρησκεία, την «εθνικότητα» ή το φύλο. Κι αυτό γιατί, παρόλο που κανείς διαβάζοντας τις πηγές μπορεί εύκολα να υποθέσει ότι παγανιστές, Εβραίοι, μοναχοί, ερημίτες και γυναίκες ήταν στο στόχαστρο του κοινωνικού αποκλεισμού, ο τρόπος που γινόταν καθώς και τα όριά του είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ακριβώς.

Αυτό που είναι σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι η αντίδραση των ομάδων που υφίσταντο τις οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις της καθεστηκυίας τάξης εξαντλείτο με τη συμμετοχή τους στις όχι σπάνιες εσωτερικές ταραχές και εξεγέρσεις. Σ' αυτές συνεργούσαν ποικίλοι παράγοντες, εθνικές, πολιτικές ή θρησκευτικές αντιθέσεις, των οποίων το ειδικό βάρος είναι δύσκολο να μετρηθεί μα ακρίβεια και να διαχωριστεί από τα οικονομικά ή κοινωνικά κίνητρα. Οι περιπτώσεις λαϊκών ταραχών ή εξεγέρσεων στα διάφορα κέντρα της αυτοκρατορίας στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο υπερβαίνουν τις ενενήντα. Οι περισσότερες, αν όχι όλες, είχαν αυτό το σύνθετο χαρακτήρα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά κάποιες, όπως ήταν οι ταραχές στην Καισάρεια γύρω στο 370-3, στην Αντιόχεια το 387 ή οι διάφορες εξεγέρσεις και στάσεις όπου πρωτοστατούσαν οι δήμοι των ιπποδρόμων των διαφόρων πόλεων με πιο γνωστό παράδειγμα τη Στάση του Νίκα.

Όπως υποδεικνύουν τα δεδομένα που έχουμε, η κοινωνική πρόνοια στο πρώιμο Βυζάντιο ήταν, σε σχέση με τον προηγούμενο ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, πιο εκτεταμένη, αλλά και διαφορετική ως προς την έννοια και την οργάνωση. Γινόταν όχι μόνο ιδιωτικά αλλά και σε οργανωμένα ιδρύματα και περιλάμβανε την έννοια της φιλανθρωπίας όχι μόνο προς ισότιμους συμπολίτες που βρίσκονταν σε ανάγκη, αλλά επίσης προς τις κατώτερες, μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή «εθνικότητας», αφού όλοι οι άνθρωποι θεωρούνταν «αδελφοί». Η αρχή αυτής της φιλοσοφίας βρίσκεται όχι μόνο στη χριστιανική διδασκαλία, αλλά και στη φιλανθρωπική και ανθρωπιστική δράση των ανθρώπων της Εκκλησίας των πρώτων χριστιανικών αιώνων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ο Πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως όχι μόνο μοίρασε όλη την προσωπική του περιουσία στους φτωχούς της Αντιόχειας, αλλά και κήρυσσε παντού το ενδιαφέρον για τους «αδελφούς φτωχούς» με αποτέλεσμα μια σχετική εξισορρόπηση στην κοινωνική θέση φτωχών, δούλων και άλλων μη προνομιούχων πολιτών, που του απέδωσε το γνωστό χαρακτηρισμό, από το μελετητή J. B. Bury, του «σχεδόν σοσιαλιστή»!

Την Εκκλησία ακολουθούσε στη φιλανθρωπική της δράση και το Κράτος. Όλοι σχεδόν οι αυτοκράτορες και οι αυτοκράτειρες της Πρώιμης Βυζαντινής Περιόδου έλαβαν μέτρα-προσωπικά και νομοθετικά-και, σε συνεργασία με πλούσιους πολίτες-ευεργέτες, έφτιαξαν συγκεκριμένη υλική υποδομή για την εφαρμογή ενός προγράμματος ευρείας κοινωνικής πρόνοιας. Η υποδομή αυτή περιλάμβανε ένα φάσμα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων εκ των οποίων αρκετά μας είναι σήμερα γνωστά από τις πηγές. Νοσοκομεία είχαν ιδρυθεί στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ιερουσαλήμ, την Έδεσσα της Συρίας, την Άμιδα και αλλού. Ξενώνες (άσυλα) υπήρχαν στην Έφεσο, στη Σκυθόπολη, την Ιεριχώ, την Ιερουσαλήμ, την Κωνσταντινούπολη, όπως επίσης και Γηροκομεία στην πρωτεύουσα και την Παλαιστίνη. Άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα, διάσπαρτα σε πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας, ήταν βρεφοκομεία, ορφανοτροφεία, πτωχεία (πτωχοκομεία), αναμορφωτήρια για εκδιδόμενες γυναίκες, ξενοταφεία (χώροι στα νεκροταφεία για την ταφή απόρων), τυφλοκομεία και άλλα.

Τα κοινωνικά φύλα και οι ρόλοι τους.

Η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία και μάλιστα αρκετά συντηρητική ώστε να έχει θεσμοθετήσει συγκεκριμένους ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες (και για το «τρίτο κοινωνικό φύλο», τους ευνούχους) τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή. Οι θεσμοί αυτοί ήταν δεσμευτικοί, όχι όμως με απόλυτο τρόπο, αφού πολλές φορές η πραγματικότητα που μας παραδίδουν τα κείμενα είναι κάπως διαφορετική. Η πατριαρχία ήταν στην πράξη λιγότερο ασφυκτική μέσα από την υπαρκτή διέξοδο της βυζαντινής γυναίκας να μην αφοσιωθεί σε μια οικογένεια και ένα σύζυγο αλλά να ζήσει σ' ένα γυναικείο μοναστήρι αφιερώνοντας τη ζωή της στο Θεό. Ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή μπορούσε να σπάσει σε κάποιες περιπτώσεις όπου αυτές ήταν αναγκασμένες από τα πράγματα να ενισχύσουν οικονομικά τα σπίτια τους, είτε στις αγροτικές κοινότητες, είτε στις πόλεις, ασκώντας ένα βιοποριστικό επάγγελμα. Και βέβαια δεν ήταν λίγες οι ξεχωριστές προσωπικότητες βυζαντινών γυναικών που έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της δικής τους εποχής αλλά και στο μέλλον του Βυζαντίου, είτε ήταν απλές γυναίκες του λαού, όπως η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, είτε ήταν εξέχουσες εκπρόσωποι της αυτοκρατορικής αυλής ή της αριστοκρατίας, όπως η αυτοκράτειρα Ελένη, η Ιουλιανή Ανικία, η Γάλλα Πλακιδία και άλλες. Όμως και οι ευνούχοι, ως ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία, είχαν ένα υπαρκτό και σημαντικό ρόλο.

Δημόσιοι ρόλοι.

Στη δημόσια ζωή του πρώιμου βυζαντινού κράτους κυριαρχούσε η ανδρική παρουσία και δραστηριότητα τόσο θεσμικά όσο και στην πράξη. Στο βασικότερο εφόδιο των παιδιών για το μέλλον τους, τη μόρφωση, είχαν δικαίωμα μόνο τα αγόρια. Αν και αγόρια και κορίτσια μάθαιναν τα πρώτα γράμματα από τη μητέρα τους, στο σπίτι, μετά μόνο τα αγόρια μπορούσαν να φοιτήσουν στα σχολεία, με σπανιότατες εξαιρέσεις στον κανόνα αυτό, Άνδρες είναι αυτοί που παραδίδονται ως πρωταγωνιστές σε όλες τις πλευρές της δημόσιας ζωής (οικονομική, πολιτική, θρησκευτική, στρατιωτική, πνευματική) μέσα από πηγές γραμμένες και πάλι μόνο από άνδρες. Εξάλλου, από νωρίς οι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν περιγράψει με τα μελανότερα χρώματα τη γυναικεία φύση και την επικίνδυνη επιρροή της στους άντρες, και πρόβαλλαν ως ιδανικό της σωστής κόρης και συζύγου την πλήρη υποταγή στον πατέρα και το σύζυγο. Η πολιτεία είχε θεσμοθετήσει τον αποκλεισμό της γυναίκας από κάθε δημόσια δραστηριότητα. Έπρεπε να ζει περιορισμένη και απομονωμένη στο σπίτι μακριά από τα μάτια των ανδρών, να ασχολείται με το νοικοκυριό και την ανατροφή των παιδιών έχοντας συνείδηση της κατωτερότητας του φύλου της.

Στην πράξη όμως, η θέση της γυναίκας ήταν διαφορετική, χωρίς βέβαια να είναι ποτέ ισότιμη με του άνδρα. Πολλές γυναίκες βγήκαν στη δημόσια ζωή και σταδιοδρόμησαν επαγγελματικά. Σε κείμενα του 4ου αιώνα και μεταγενέστερα παραδίδονται μαρτυρίες για γυναίκες που πέρα από την κατασκευή των βυζαντινών υφασμάτων (που θεωρούνταν οικιακή εργασία) ασκούσαν για βιοπορισμό το επάγγελμα της ιατρού, της ιατρομαίας, της μαίας, της καλλιγράφισσας ή και της ναυκλήρισσας. Τις μεγαλύτερες δυνατότητες συμμετοχής στην οικονομική στην οικονομική ζωή είχαν οι χήρες που, αν δεν ξαναπαντρεύονταν, διατηρούσαν το δικαίωμα της κυριότητας και διαχείρισης της οικογενειακής περιουσίας. Πολλές γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής επιδίδονταν επίσης σε έργα ευποιίας, όπως η ίδρυση γηροκομείων, οι δωρεές για την ανέγερση ναών και η εθελοντική εργασία στα νοσοκομεία της εποχής. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις ξεχωριστές προσωπικότητες γυναικών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του βυζαντινού κράτους όπως η αυτοκράτειρα Ελένη και Θεοδώρα.

Η βυζαντινή κοινωνία μας επιφυλάσσει μια ακόμη κατηγορία του ανδρικού φύλου που όμως είχε κάποια διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους άλλους: ήταν οι ευνούχοι. Η ύπαρξη ευνούχων δεν ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, αλλά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο γνώρισαν σαφώς σημαντική αύξηση καθώς φαίνεται ότι έγιναν ζωτικό στοιχείο της αυτοκρατορικής αυλής από τη βασιλεία του Διοκλητιανού και μετά. Οι αυτοκράτορες τους προσλάμβαναν ως προσωπικό των ανακτόρων γιατί δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν το θρόνο ούτε απειλούσαν τη γνησιότητα των τέκνων της αυτοκρατορικής αυλής. Επιπλέον όμως, οι ευνούχοι βοηθούσαν ιδιαίτερα τον αυτοκράτορα στα καθήκοντά του εφόσον ήταν προσωπικοί του βοηθοί και το άμεσο περιβάλλον του. Η εγγύτητα και η οικειότητά τους προς τον αυτοκράτορα και τις γυναίκες της Αυλής, τις οποίες υπηρετούσαν και πρόσεχαν, τους έδωσαν σημαντικό ρόλο στην πρώιμη βυζαντινή κοινωνία μέσω της επιρροής που ασκούσαν. Ωστόσο, σε πολλά κείμενα διακρίνουμε μια γενική αντιπάθεια του βυζαντινού λαού προς τους ευνούχους.

Ιδιωτικοί ρόλοι – Η οικογένεια.

Η ηλικία γάμου για τους Βυζαντινούς ήταν τα 15 με 25 περίπου χρόνια για τα αγόρια και τα 13 έως 16 για τα κορίτσια. Στην όλη διαδικασία του γάμου αποφασιστικό ρόλο έπαιζε η συναίνεση των δύο συζύγων και απαιτούνταν η προσωπική υπευθυνότητα του καθενός. Ωστόσο, ο γάμος δεν αποκτούσε πλήρη υπόσταση και ισχύ πριν αποδειχθεί η δυνατότητα της νύφης να συμπληρώσει τον αναπαραγωγικό σκοπό της οικογένειας, πριν γεννήσει δηλαδή ένα παιδί. Την τελευταία αυτή ρύθμιση υπαγόρευε το παλιό ρωμαϊκό δίκαιο. Και οι δύο σύζυγοι είχαν το δικαίωμα να ζητήσουν διαζύγιο. Οι γυναίκες σε περίπτωση μοιχείας ή παρανομίας ή διάπραξης ενέργειας που στρεφόταν εναντίον της ενώ οι άνδρες μπορούσαν να ασκήσουν το ίδιο δικαίωμα και σε ενδεχόμενη περίπτωση ανυπακοής ή ανάρμοστης συμπεριφοράς της συζύγου.

Μέσα στην οικογένεια, το βασικό κύτταρο της βυζαντινής κοινωνίας, οι σύζυγοι, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία όφειλαν να επιδεικνύουν αρετή και πίστη. Ιδιαίτερα οι γυναίκες είχαν ως αποκλειστικό σκοπό στη ζωή το γάμο και την τεκνοποιία ενώ η θέση τους μέσα σ' αυτόν ήταν παραδοσιακά κατώτερη από του άνδρα. Οικονομική βάση της νέας οικογένειας ήταν η προίκα της γυναίκας.

Όσο για τα παιδιά, τα αγόρια ήταν πιο καλοδεχούμενα γενικά από τα κορίτσια αφού τα τελευταία σήμαιναν για τους γονείς τη μελλοντική υποχρέωση προικοδότησης που ήταν ιδιαίτερα βαριά για οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και μικρή ή ανύπαρκτη περιουσία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι τα κορίτσια αντιμετωπίζονταν αρνητικά αφού συμμετείχαν στις διάφορες οικογενειακές υποχρεώσεις εξισορροπώντας έτσι τα αρνητικά επακόλουθα της γέννησής τους. Στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, οι προοπτικές που ανοίγονταν για ένα παιδί μέχρι τα χρόνια του Ιουστινιανού ήταν η πλήρης άρνηση και εγκατάλειψη από τους γονείς, η εκμετάλλευση (πρακτική εκμετάλλευση ή ακόμη και πώληση), και ο γάμος σε κάποια ηλικία ή η καταφυγή σε μοναστήρι.

Η περίπτωση ενός αγίου: Νικόλαος ο εν Βουνένοις.

Ο Άγιος μάρτυς Νικόλαος, καταγόμενος από την Ανατολή, έζησε περί τα τέλη του 9ου και τις αρχές του 10ου μ. Χ. αιώνος. Διακρινόμενος παιδιόθεν για την μεγάλη ευσέβειά του, κατετάγη στον στρατό και, λόγω της σπουδαίας φήμης για την ανδρεία του, σύντομα διορίστηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό (886-912) διοικητής αποσπάσματος χιλίων ανδρών, που απεστάλη στη Θεσσαλία για την φρούρηση της Λάρισας. Τον Απρίλιο του 901, οι Άραβες, οι οποίοι τρομοκρατούσαν την εποχή εκείνη τις παράκτιες επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατέλαβαν την πόλη της Δημητριάδος (του σημερινού Βόλου) και προχώρησαν προς το εσωτερικό της Θεσσαλίας, εν μέσω λεηλασιών και αφανισμού του χριστιανικού στοιχείου της επαρχίας. Ο Νικόλαος, αντιλαμβανόμενος ότι δεν ήταν σε θέση να αντισταθεί, αφενός έδωσε εντολή να εκκενωθεί η πόλη της Λάρισας, αφετέρου κατέφυγε, με την συνοδεία μερικών ανδρών, σε σκήτη ασκητών, που εγκαταβίωσαν στα όρη κοντά στον Τύρναβο (16 χλμ. Β.Δ της Λάρισας), ανακαλύπτοντας εκεί, δια της προσευχής και της νηστείας, την πραγματική ειρήνη. Μάλιστα, κατά την διάρκεια νυκτερινής προσευχής του Νικολάου και των συνασκητών του, εμφανίσθηκε άγγελος, ο οποίος τους ανήγγειλε ότι έπρεπε να ετοιμασθούν για να λάβουν σύντομα τον στέφανο του μαρτυρίου.

Λίγες ημέρες αργότερα, οι επιδρομείς επιτέθηκαν στην ορεινή σκήτη. Οι χριστιανοί στρατιώτες, εμψυχωμένοι από τα φλογερά λόγια του Νικολάου και την αγάπη τους για τον Θεό, αρχικά επικράτησαν στη μάχη με τους επιδρομείς, ωστόσο, στη συνέχεια, περικυκλώθηκαν. Αφού υπεβλήθησαν σε φρικτά βασανιστήρια, για να απαρνηθούν την πίστη τους, χωρίς αποτέλεσμα, ωστόσο, για τους βασανιστές τους, εν τέλει υπέκυψαν στα μαρτύριά τους, λαμβάνοντας έτσι τον στέφανο του μαρτυρίου. Ήσαν δε άνδρες δεκατρείς (Αρδόμιος ή Αρμόδιος, Γρηγόριος, Ιωάννης, Δημήτριος, Μιχαήλ, Ακίνδυνος, Θεόδωρος, Παγκράτιος, Παύλος, Χριστόφορος, Παντολέων, Ευόδιος και Αιμιλιανός) και γυναίκες δύο (Ειρήνη και Πελαγία).

Ο μόνος που κατόρθωσε να διαφύγει ήταν ο άγιος Νικόλαος, ο οποίος κατέφυγε στο φαράγγι Βούνεση, πλησίον της πόλεως της Καρδίτσας, όπου, ζώντας για μικρό χρονικό διάστημα σε σπήλαιο στα ριζά μιας μεγάλης βελανιδιάς και νικώντας τα πάθη και τις επιθέσεις των δαιμόνων, διέλαμψε ενώπιον του Θεού και των αγγέλων του, με την λαμπρότητα των αρετών του. Εκεί ανακαλύφθηκε, εν τέλει, και συνελήφθη από τους βαρβάρους, οι οποίοι δεν είχαν παύσει να τον αναζητούν. Παρά τα βασανιστήρια, στα οποία υπεβλήθη για να απαρνηθεί την πίστη του στον Θεό, ο Νικόλαος αποκρίθηκε ότι θα παρέμενε πιστός μέχρι τελευταίας αναπνοής, με αποτέλεσμα να δεχθεί χλεύη και λοιδορίες από τους βαρβάρους, οι οποίοι στο τέλος τον διεπέρασαν με την ίδια τη λόγχη του.

Το σκήνωμα του Αγίου παρέμεινε για πάνω από 80 έτη κρυμμένο στην κουφάλα της βελανιδιάς, θαυματουργικά άθικτο από τη φθορά και τα αγρίμια και ανακαλύφθηκε, τελικά, περί το 985, κατόπιν οράματος, από τον πάσχοντα από ανίατη λέπρα δούκα της Θεσσαλονίκης, Ευφημιανό.

Κατά το Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου και τους επιμέρους βίους των αγίων του Συμεών του Μεταφραστή, ολόκληρη η κοινωνική κλίμακα αγιοποιείται εκπροσωπούμενη από εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων-αγίων: Πατριάρχες, αρχιερείς, ιερείς, διάκονοι, μοναχοί, παρθένοι μοναχοί, βασιλείς, αυτοκράτειρες, βασιλομήτορες, αρχόντισσες, φτωχοί άνθρωποι του λαού, όλοι, ανεξάρτητα απ' την κοινωνική τους θέση έχουν τη δυνατότητα να αγιοποιηθούν, ανάλογα με το ύψος της αρετής στο οποίο έχουν φτάσει. Επίσης την ίδια δυνατότητα αγιοποίησης, σε σχέση με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα έχουν, άνδρες και γυναίκες, των κατωτέρων λαϊκών τάξεων: γαιοκτήμονες, γεωργοί, τσαγκάρηδες, σκυτοτόμοι, όλοι, παντρεμένοι και ανύμφευτοι, σύμφωνα με τον ιερό Χρυσόστομο, μπορούν να μετέχουν της αγιότητας: «Δυνατόν και σφόδρα δυνατόν, και γυναίκας έχοντας την αρετήν μετιέναι, εάν θέλωμεν. Πώς; Εάν έχοντες γυναίκα ως μη έχοντες ώμεν. Εάν μη χαίρωμεν επί κτήσεσιν. εάν τω κόσμω χρώμεθα, ως μη καταχρώμενοι. Οι δε τινες ενεποδίσθησαν από γάμου ιδέτωσαν, ότι ουχ ο γάμος εμπόδιον, αλλ' η προαίρεσις η κακώς χρησαμένη τω γάμω. Επεί ουδέ ο οίνος ποιεί την μέθην, αλλ' η κακή προαίρεσις, και το πέραν του μέτρου χρήσθαι. Μετά συμμετρίας τω γαμώ χρώ, και πρώτος εν τη βασιλεία έση, και πάντων απολαύσεις των αγαθών».

Με τον τρόπο αυτό, οι ποικίλες κοινωνικές ανισότητες, ο αποκλεισμός, οι κοινωνικές ταραχές και η δυνατότητα της Κοινωνικής πρόνοιας-Φιλανθρωπίας στη Βυζαντινή Πολιτεία να άρει τα ανθρώπινα, κοινωνικά δεινά προσβλέπουν στο ιδανικό ενός κόσμου που περνά μέσα από την έννοια της αγιότητας και διαχέεται αενάως στο υλικό και πνευματικό πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

– Charanis, P. The monastic properties and the State in the byzantine empire, Dumbarton Oaks Papers, 4, 1948.

– Constantelos, D. J. Byzantine philanthropy and social welfare. New Brunswick, New Jersey: University Press, 1968.

– Διαμαντοπούλου, Α. «Η τρίτη Οικουμενική Σύνοδος εν Εφέσω», Θεολογία, 1931, 1932 και 1933.

– Διαμαντοπούλου, Α. «Η τετάρτη Οικουμενική Σύνοδος εν Χαλκηδόνι», Θεολογία, 1936, 1937 και 1938.

– Diehl, C. "Byzantine Civization", The Cambridge Medieval History, IV, 1923, pp.745-777.
– Διομήδου, Α. Ν. Βυζαντιναί μελέται. Τόμοι Α΄-Β΄, Αθήναι: Παπαζήσης, 1942-1946 (Β΄ έκδοση τόμ. Α, 1951).

– Διομήδου, Α. Ν. «Η εξέλιξις της φορολογίας της γης εις το Βυζάντιον», Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τόμ. 19, 1949.

– Dowey, G. Justinian and the imperial office. Cincinnati, University of Cincinnati Press, 1968.

– Dvornik, F. Early Christian and byzantine political philosophy. Origins and background. Washington: 1966 (δύο τόμοι).

– Ζακυθηνού, Δ. Α. Βυζάντιον: Κράτος και κοινωνία. (Ιστορική επισκόπησις). Αθήναι: Ίκαρος, 1951.

– Δημητρίου Σοφιανού, Ο άγιος Νικόλαος ο εν Βουναίνη. Βίος και πολιτεία. Κριτική έκδοση, παρατηρήσεις. Εκδόσεις Ακρίτας.

– Head, Thomas. Hagiography and the Cult of Saints. The Diocese of Orleans, 800-1200. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.

Μελέτες για την Ιστορία του Βυζαντίου της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, φιλολόγου-ιστορικού, βυζαντινολόγου:

– Οι Βίοι των Αγίων της Βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. (Σημειώσεις και παρατηρήσεις για τα Βυζαντινά αγιολογικά κείμενα της Μέσης περιόδου: 7ος -10ος αιώνας). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-5-7. (σελ. 468)

– Σημειώσεις και παρατηρήσεις στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας απ' τον 11ο ως τον 15ο αι. Τα αγιολογικά κείμενα της περιόδου. (Συμβολή στη μελέτη των βίων των αγίων ως ιστορικών πηγών). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-6-5. (Σελ. 361).

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων

 

Συνέχεια στο Μέρος 4ο

EΛΛΑΔΑ 2013: Η γέννηση του ολοκληρωτισμού

Οι επιδιώξεις της τρόικας: Υποταγή των δικαστών, κατάργηση του δικαίου

 

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

 

 Από την αρχή της κρίσης υπογραμμίσαμε ότι το σύστημα «μνημόνιο-δανειακές» δεν συνιστά απλό πρόγραμμα νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης, αλλά προσπάθεια κατάλυσης κράτους και δημοκρατίας, με προφανείς κινδύνους για το έθνος, τον ελληνικό λαό. Δεν εννοούμε αναγκαστικά πλήρη κατάλυση, αλλά καταστροφή του μέρους της κρατικής λειτουργίας που εξυπηρετεί λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική προστασία. Αυτό μπορεί να γίνει και με την «αεροπειρατεία» του κράτους από τις «αγορές». 

Σε δύο άρθρα («Επίκαιρα», 22.11 και 29.11) υποστηρίξαμε ότι το Μνημόνιο 3 ολοκληρώνει την επιβολή ιδιότυπης «οικονομικής» και «κοινοβουλευτικής» δικτατορίας (υπενθυμίζουμε και το προηγούμενο της «Οικουμενικής» του 1926, που κατέληξε στη δικτατορία Πάγκαλου). Υποστηρίξαμε ότι η μετάβαση από τον νεοφιλελεύθερο στον «καπιταλισμό της καταστροφής» προϋποθέτει/συνεπάγεται σταδιακή μεταβολή του πολιτεύματος, προσαρμογή του στον αναδυόμενο ολοκληρωτισμό.

Με χαρά μας διαπιστώσαμε, στον μήνα που μεσολάβησε, ότι αυτές οι ιδέες μπαίνουν τώρα εύκολα στον πολιτικό και τον λόγο των διανοουμένων, αντανακλώντας ίσως τη ζωτική ανάγκη να καταλάβουμε τι συμβαίνει και να το αντιμετωπίσουμε. Για τη μετάβαση από τον νεοφιλελεύθερο στον «καπιταλισμό της καταστροφής» μίλησε ο Αλέξης Τσίπρας στην Ισπανία, υπογραμμίζοντας επίσης τον διαρκή, «κατ' εξαίρεση», «έκτακτο» χαρακτήρα της νομοθετικής διαδικασίας. Για «ιδιότυπη κοινοβουλευτική δικτατορία» έκανε λόγο ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, μιλώντας στη Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, ορίζοντάς την ως «δικτατορία των αγορών και του ευρώ». Για «σταδιακή μεταβολή του πολιτεύματος» μίλησε ο συνταγματολόγος Κωνσταντίνος Χρυσόγονος («Δρόμος της Αριστεράς»), για «διακοσμητική δημοκρατία» ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς («Εφημερίδα Συντακτών»).

Ποιος είναι ο αποικιοκράτης;

Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε ακόμα μακριά από μια επαρκή κατανόηση, απόδειξη και ορισμό της λειτουργίας της νέας «αποικιοκρατίας του χρέους», των τρόπων που ασκείται και προωθείται και, ιδίως, του υποκειμένου της, του ασκούντος την εξουσία. Ποιος είναι ο αποικιοκράτης; Η Γερμανία, η ΕΕ, η ΕΚΤ, το ΔΝΤ, οι «αγορές» και τι ακριβώς είναι αυτές;

Εκτιμάμε ότι ο τελικός «αποικιοκράτης» είναι η «Αυτοκρατορία του Χρήματος» (σε είδος παγκόσμιας γεωπολιτικής συμμαχίας με το αμερικανικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα) – τούτο όμως μένει να αποδειχθεί. Η «Αυτοκρατορία» εκπροσωπείται μεν με σχετική καθαρότητα από θεσμούς όπως η ΕΚΤ (σε περιφερειακό επίπεδο), το ΔΝΤ (σε παγκόσμιο), το δίκτυο κεντρικών τραπεζών (ευρωπαϊκό και παγκόσμιο)  και άλλους, αλλά δεν διαθέτει ακόμα αρκετή νομιμοποίηση/ισχύ για να ασκήσει μόνη εξουσία. Χρειάζεται τη διαμεσολάβηση της Γερμανίας και της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.

Πρόκειται για συμμαχία «τύπου Φάουστ» των ανώτερων τάξεων ιδίως της Γερμανίας με τις «αγορές». Με κριτήριο την όλη ιστορική εμπειρία και τον χαρακτήρα της γερμανικής οικονομίας και πολιτικής, πιθανολογούμε ότι δεν θα οδηγήσει σε κάποιο «Τέταρτο Ράιχ», αλλά σε ήττα του Βερολίνου, αφού «φορτωθεί» όμως προηγουμένως όλο το πολιτικό κόστος της κατεδάφισης του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους και των ευρωπαϊκών εθνών. Οι Γερμανοί θέλουν παράλληλα να ξεφύγουν από τις «υποχρεώσεις της ενοχής» τους για το ναζισμό, το μόνο όμως που καταφέρνουν, με τον τρόπο που επέλεξαν να ικανοποιήσουν τις κυριαρχικές τους τάσεις, είναι να ξαναγίνουν οι «κακοί της Ευρώπης». 

Ελλάδα – στην πρωτοπορεία του νέου ολοκληρωτισμού

Η τρόικα – ή όσοι τη διευθύνουν, χρησιμοποιώντας τον αυτοματισμό του νεοφιλελεύθερου «αλγόριθμου» – μοιάζει έχουσα σαφή συνείδηση του τι πράττει. Καταργεί όχι μόνο βασικές λειτουργίες του ελληνικού κράτους, αλλά θέλει να καταστρέψει και στο μυαλό των υπηκόων την ιδέα ότι μπορεί να έχουν ένα κράτος και να το διοικούν δια των εκπροσώπων τους. ‘Ότι δεν έχουμε, ως άτομα, λαός, κοινωνία, έθνος καμιά άλλη δυνατότητα από το να υποταγούμε στη μοίρα μας, κυττάζοντας ο καθένας «την πάρτη μας» και μετατρεπόμενοι, στο σύνολό μας, σε ανταγωνιστικούς μεταξύ τους εθελόδουλους. Μέχρι τώρα το κατάφερε σε μεγάλο βαθμό.

Η ελληνική εκτελεστική και νομοθετική εξουσία έχουν μετατραπεί ήδη σε ανοιχτά και πειθήνια όργανα της «δικτατορίας των αγορών», δικαιολογούμενες με την επίκληση «εξαιρετικών συνθηκών» και της «επόμενης δόσης», δηλαδή του «κινδύνου χρεωκοπίας και εξόδου από το ευρώ». (Στην πραγματικότητα, έχουμε ήδη χρεωκοπήσει από τον Μάιο 2010, χωρίς όμως τις προστασίες όσων κηρύσσουν πτώχευση. Ενώ πολιτικά γίναμε μέλος β' κατηγορίας της ΕΕ και της ευρωζώνης, δηλαδή μισοφύγαμε μόνοι μας, χωρίς να το δηλώνουμε και να το καταλαβαίνουμε, από την ΕΕ στην οποία είμαστε μέλη προ του 2010, ιδρύοντας τη β' κατηγορία και συμβάλλοντας στον μετασχηματισμό επί το ολοκληρωτικότερο της ΕΕ).

Από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες στην ιστορία της φιλοσοφίας του Δικαίου, ο Καρλ Σμιτ, επικεφαλής των ναζί νομικών της χιτλερικής Γερμανίας, επισημαίνει στο έργο του, με ιδιοφυή τρόπο, τη σημασία της «εξαίρεσης», φτάνοντας στο σημείο να ορίσει τον πραγματικό κάτοχο της εξουσίας, τον Δικτάτορα, ως τον αποφασίζοντα κατ' εξαίρεση (1). Υπό την Δαμόκλειο Σπάθη της δόσης, της χρεωκοπίας, της εξόδου από το ευρώ, με διαδικασίες κατεπείγουσες και ελάχιστα νόμιμες, κατεδαφίζεται τώρα υπό την επίβλεψη της τρόικα το κράτος δικαίου στην Ελλάδα και ανατρέπονται τύπος και ουσία του Συντάγματός μας, χωρίς καμμία αναθεωρητική Βουλή και καμία συζήτηση!

Στο στόχαστρο δίκαιο και δικαστική εξουσία

Η υποταγή της δικαστικής εξουσίας είναι, πολύ φυσιολογικά, ο επόμενος στόχος της τρόικας, μαζί όμως και η καταστροφή της έννοιας του δικαίου.

Στο κόσμο που ανατέλλει, τίποτα δεν πρέπει να έχει τη δύναμη να ορθωθεί στη Βασιλεία του Χρήματος. Το τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης «ελευθερία-ισότητα-αδελφωσύνη» πρέπει να καταπέσει – καταπίπτει όχι δια της ρητής αναιρέσεώς του, αλλά της πρακτικής αχρηστεύσεώς του.

Αυτό εξηγεί γιατί η τρόικα πίεσε τον κ. Στουρνάρα, αν και είχε άλλη λύση, να εκδώσει την πρωτοφανή εγκύκλιο που κήρυσσε μη εφαρμοστέα τη δικαστική απόφαση για το «χαράτσι». Ο κ. Στουρνάρας, εκ της θέσεώς του (Υπουργοί Οικονομικών και Κεντρικοί Τραπεζίτες είναι ανθύπατοι στις αποικίες χρέους) και της διανοητικής του συγκρότησης, ανήκει σε αυτούς που ευκολότερα μπορούν να εκδώσουν τέτοιες διαταγές και ολιγότερο καταλαβαίνουν την πραγματική σημασία τους.

Οι υπήκοοι πρέπει να καταλάβουν ότι ούτε τα δικαστήρια μπορούν να τους προστατεύσουν. Οι δικαστές ότι ασκούν την εξουσία τους μόνον δικάζοντας σύμφωνα με τις επιταγές του Χρήματος. Η κορυφή της ελληνικής δικαιοσύνης καλείται, από την τρόικα και την κυβέρνηση, να «πειθαρχήσει» το σώμα, παίζοντας ξανά τον ρόλο που έπαιξε στις 21 Απριλίου 1967, νομιμοποιώντας τη χούντα των συνταγματαρχών (και πρακτόρων της CIA). (2)

Η συνθήκη του Μάαστριχτ οδήγησε εμμέσως πλην σαφώς στην αντικατάσταση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας από την αρχή της απόδοσης του χρήματος. Αλλά δεν προέβλεψε μηχανισμούς επιβολής. Αυτοί οι μηχανισμοί οικοδομούνται τώρα στην Ελλάδα, με χρήση όχι τόσο των ευρωπαϊκών θεσμών, όσο του χρέους. Γι' αυτό και η κριτική μας στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση δεν συνεπάγεται αναγκαστικά, όπως κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί, υιοθέτηση της εξόδου από το ευρώ, ως κεντρικής πολιτικής διεκδίκησης.

Σημειώσεις

1. Σε δύο μελέτες του γράφοντος για το σχέδιο Ανάν («Η αρπαγή της Κύπρου» και «Η Κύπρος σε παγίδα», εκδ. Λιβάνη), επιμείναμε κυρίως στον ρόλο σειράς οργάνων που εισήγαγε το σχέδιο, υποκαθιστώντας την κανονική εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία στο υπό ίδρυση κράτος. Θα λειτουργούσαν βέβαια «κατ' εξαίρεση», μόνο όταν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα διαφωνούσαν.  Επί της (εξαιρετικά πιθανής) διαφωνίας τους όμως, θα σχηματιζόταν η πλειοψηφία στα ad hoc όργανα από πρόσωπα διορισμένα από τον ΓΓ του ΟΗΕ, τα οποία, πάλι επί διαφωνίας, θα εξέλεγαν τους διαδόχους τους! Αυτοί εκπροσωπούσαν τον αληθινό «Δικτάτορα». Στο κυπριακό, ο ΓΓ θα διόριζε πρόσωπα της εμπιστοσύνης ΗΠΑ-Βρετανίας. Το σχέδιο Ανάν ήταν ένα καφκικό, περίπλοκο, πλήρες σύστημα οικειοθελούς επαναφοράς της νήσου υπό τον αποικιακό ζυγό ΗΠΑ, Βρετανίας και Ισραήλ (το τελευταίο, μέσω της επιρροής του σε Ουάσιγκτων και Λονδίνο).

2. Προ ετών, η Monde επεσήμανε το "παράδοξο", στρατιωτικοί, αστυνομικοί, δικαστές και διπλωμάτες, παραδοσιακά «καθεστωτικά» στηρίγματα, να πρωταγωνιστούν σε κινητοποιήσεις, ακόμα και δημιουργία άτυπων, μυστικών αντιπολιτευτικών συσπειρώσεων, ιδίως εναντίον του νατοϊκού προσανατολισμού της Γαλλίας. Το «παράδοξο» αντανακλά την αίσθηση τμήματος αυτών των στρωμάτων ότι το κράτος, ως εθνική και δημοκρατική πραγμάτωση, δέχεται επίθεση από τις αγορές και την «αυτοκρατορία».

ΠΗΓΗ: Επίκαιρα, 3 Ιανουαρίου 2012. Το είδα: Πέμπτη, 10 Ιανουαρίου 2013, http://konstantakopoulos.blogspot.gr/2013/01/e-2013.html

Οικονομικές κρίσεις, κοινωνικές δυσπραγίες και δημοσιονομικές δυσκολίες στο Βυζαντινό Κράτος 

Μέρος 2ο: H κρίση του τέλους του 7ου αιώνα στο Βυζάντιο και ο ρόλος, σ' αυτή, των καθεστωτικών παραγόντων: στρατού, δήμων, συγκλήτου. Συσχετισμός δυνάμεων. Παρατηρήσεις, υποθέσεις, ερωτήματα

 

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

 

Συνέχεια από το Μέρος  1^ο

Ο Βυζαντινός αυτοκράτωρ που σηματοδοτεί με τη βασιλεία του το τέλος του 7ου και τις αρχές του 8ου αιώνα είναι ο Ιουστινιανός Β΄ ο επονομαζόμενος Ρινότμητος. Ο προηγούμενος αιώνας (7ος) σημαδεύτηκε απ' την ηγεμονική μορφή του Ηρακλείου και ο επόμενος (8ος) αρχίζει με την έκπτωση, ρινοκοπία και γλωσσοκοπία του Ιουστινιανού του Β΄, απέναντι στον οποίο στάθηκαν ιδιαίτερα επιθετικοί οι μεγαλογαιοκτήμονες-αριστοκράτες.

Οι αυτοκράτορες που προηγήθηκαν του Ιουστινιανού του Β΄, Λεόντιος (695-698) και Αψίμαρος-Τιβέριος (698-705) υπήρξαν σχετικά ανίσχυρες προσωπικότητες στο να επιβάλλουν τις προσωπικές τους απόψεις για τον τρόπο διοίκησης του κράτους και άσκησης της εξουσίας.

Οι παράγοντες που οδήγησαν στην πρώτη ανατροπή του Ιουστινιανού του Β΄ (695) υπήρξαν οι δήμοι, που εκπροσωπούσαν το λαό της πρωτεύουσας, ο Πατριάρχης που, ως κεφαλή της εκκλησίας στην περίπτωση αυτή συσπείρωσε τους μοναχούς, και ο στρατός με επικεφαλής τους στρατηγούς των θεμάτων που πολλοί απ' αυτούς ανήκαν, κατά πάσα πιθανότητα στην τάξη των μεγαλογαιοκτημόνων. Ως κεντρικό σημείο συγκέντρωσης των επαναστατών επιλέχτηκε η Αγία Σοφία, εξυπηρετώντας, ενδεχομένως, τους λειτουργικούς και συμβολικούς σκοπούς της επανάστασης. Απ' την επαναστατική αυτή πρωτοβουλία λείπουν οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι και οι συγκλητικοί αριστοκράτες της πρωτεύουσας, πράγμα που αφήνει να διαφανεί η σιωπηλή υποστήριξή τους στον Ιουστινιανό Β΄.

Η επακόλουθη άνοδος στην εξουσία των στρατιωτικών αρχηγών των επαρχιών-θεμάτων παίρνει σάρκα και οστά με την ανάρρηση στο θρόνο του Βυζαντίου του Λεοντίου (695-698), στρατηγού του θέματος των Ανατολικών. Τον Λεόντιο, στη σύντομη βασιλεία του, συνοδεύει μια έλλειψη κύρους που οφείλεται, κατά την άποψή μου, στην άνοδό του στο θρόνο με επανάσταση. Εξάλλου, αυτή την εποχή, ο διαμορφωμένος ήδη θεσμός της συμβασιλείας συντελούσε στην πολιτική σταθερότητα και ενίοτε στη διασφάλιση της κληρονομικής διαδοχής στο θρόνο του Βυζαντίου. Έτσι, η αποστασία του στρατηγού-διοικητού της Λαζικής (όπου ήταν εξόριστος ο Ιουστινιανός Β΄), οι επιδρομές των Αράβων και η συνακόλουθη αποτυχία του βυζαντινού στρατού να τις αποκρούσει πυροδοτούν νέα επανάσταση του στόλου, αυτή τη φορά, ο οποίος ανακηρύσσει αυτοκράτορα στη θέση του έκπτωτου Λεοντίου τον δρουγγάριο του δρούγγου των Κιβυρραιωτών Αψίμαρο που μετονομάστηκε τότε σε Τιβέριο. Προς το παρόν είναι φανερός, μέσα από τον περίπλοκο συσχετισμό δυνάμεων που κατευθύνουν τα πράγματα σε επανάσταση, ένας υφέρπων ανταγωνισμός του στρατού ξηράς και του στόλου(στρατού θαλάσσης) για το ποιος θα κατορθώσει να ελέγξει την εξουσία.

Την «στάση» ακολουθεί το ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης με την γνωστή τυπολογία που χαρακτηρίζει τέτοιου είδους λοιμούς (χαρακτηριστικά συμπτώματα, φάσεις ασθένειας, μαζικοί θάνατοι). Η δύσκολη αυτή κατάσταση, μεθερμηνευόμενη ως θεοσημία-κακός οιωνός απ' τους θρησκόληπτους κι απαίδευτους ανθρώπους της εποχής, επέτεινε την ένταση, η οποία κατέληξε στην ρινοκοπία και φυλάκιση του Λεοντίου καθώς και σε διώξεις των συνεργατών και οπαδών του. Ο Ιουστινιανός ο Β΄, ως νόμιμος εκπρόσωπος της Ηρακλειανής Δυναστείας, θα ανέμενε κανείς να γίνει ασμένως δεκτός απ' τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης που δεινοπαθούσαν τα τελευταία χρόνια από σφοδρές αναστατώσεις, όμως αντίθετα οι κάτοικοι και βέβαια οι επικεφαλής τους: σύγκλητος, δήμοι, στρατός, εκκλησία δεν δέχτηκαν να παραδώσουν την πόλη στον έκπτωτο και ήδη ρινότμητο Ιουστινιανό.

Η δεύτερη και τελειωτική ανατροπή του Ιουστινιανού Β΄, το 711, μετά από στάση, αυτή τη φορά, του στρατού και του στόλου, οδήγησε στη μη κανονική ανάρρηση στο θρόνο του Βαρδάνη, στρατηγού Αρμενικής καταγωγής, ο οποίος, αφού ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας, μετονομάστηκε σε Φιλιππικό. Ο ρόλος της μετονομασίας, όπως και προηγουμένως στην περίπτωση του Αψιμάρου-Τιβερίου, είναι καθοριστικός απ' την άποψη του τυπικού και ουσιαστικού εξελληνισμού των «βαρβάρων» στρατιωτικών-στρατηγών που κατορθώνουν να αναρρηθούν στο θρόνο μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας, η οποία προχωρά αργά αλλά σταθερά προς τον εξελληνισμό της. Επιπλέον, ο εκρωμαισμός-εξελληνισμός ονομάτων και ηθών συμβάλλει τα μέγιστα στη σύνδεση του χρονικού παρόντος της με το ένδοξο αυτοκρατορικό παρελθόν και στην εμπέδωση της ιδεολογικής συνέχειας του κράτους. Οι μετονομασίες νέων αυτοκρατόρων, επίσης, απηχούν τα πολιτικά τους πρότυπα: λειτουργούν ως μέσο πολιτικής προπαγάνδας και επηρεασμού της κοινής γνώμης, αφού υποτίθεται πως μαζί με το όνομα μεταβιβάζονται και οι ικανότητες του εκλιπόντος αυτοκράτορος.

Λίγο μετά την ανάρρησή του στο θρόνο, ο Φιλιππικός-Βαρδάνης σκοτώνει τον Ιουστινιανό Β΄ και το μικρό γιο του Τιβέριο που είχε στεφθεί, πιθανώς, συναυτοκράτορας απ' τον πατέρα του και άρα είχε νόμιμα δικαιώματα στο θρόνο, τα οποία μεγαλώνοντας ήταν αναμενόμενο να διεκδικήσει. Γι' αυτό το λόγο, άλλωστε εξουδετερώνεται κι αυτός μαζί με τον πατέρα του. Μ' αυτό τον άδοξο τρόπο τελειώνει η δυναστεία του Ηρακλείου.

Όμως κι ο Φιλιππικός-Βαρδάνης δε στέκει για πολύ ήσυχος στο θρόνο του. Η συνομωσία που ξεσπά εναντίον του, οργανωμένη και υποκινημένη από μερίδα των πολιτικών αρχόντων και του στρατού, κατορθώνει να τον εκθρονίσει βίαια. Οι πατρίκιοι της Βυζαντινής Συγκλήτου και το Οψίκιον (αυτοκρατορική φρουρά) σε συνεργασία με το δήμο των πρασίνων δρουν ως καθεστωτικοί παράγοντες ρυθμιστικοί της ανώτατης εξουσίας και συμβάλλουν τα μέγιστα στην επικράτηση των πολιτικών αρχόντων που στο πρόσωπο του πρωτοασηκρήτου Αρτεμίου-Αναστασίου(κι εδώ έχουμε περίπτωση μετονομασίας) βρίσκουν τον ιδανικό ηθελημένο του Θεού(αυτοκράτορα) Ο Αρτέμιος-Αναστάσιος Β΄ (713-715) ως πολιτικός αξιωματούχος έρχεται σε αντίθεση με τους στρατιωτικούς αξιωματούχους των επαρχιών, αν και αποδείχτηκε αρκετά ικανός κυβερνήτης, και στα πολιτικά και στα στρατιωτικά ζητήματα. Ωστόσο, η στάση των στρατιωτών του Οψικίου είναι, γι' άλλη μια φορά γεγονός. Ο ρόλος των προσώπων και των προσωποπαγών πολιτικών συσχετισμών στην εξέλιξη και τροπή των γεγονότων υπήρξε καταλυτικός: ο Αρτέμιος-Αναστάσιος αποκηρύσσεται και ακολουθεί η ανακήρυξη σε αυτοκράτορα του Θεοδόσιου(οικονομικού υπαλλήλου), παρά τη θέλησή του, απ' τους στρατιώτες του Οψικίου, που φανερά μόνο αυτοί είχαν επαναστατήσει εναντίον του Αρτεμίου-Αναστασίου. Των καταιγιστικών γεγονότων έπεται ένας πραγματικός εμφύλιος πόλεμος: το Οψίκιο με τους Γοτθογραικούς του (Οστρογότθοι που απ' τον 4ο αιώνα είχαν εγκατασταθεί εκεί) πολιορκεί κυριολεκτικά την Κωνσταντινούπολη. Κι εδώ τίθεται το κρίσιμο, όμως αναπάντητο απ' τις πηγές μας, ερώτημα: όσοι απ' τους αξιωματούχους και τους καθεστωτικούς παράγοντες παρέμεναν κλεισμένοι στα τείχη της Πόλης, δήμοι, σύγκλητος, στρατιωτικοί αξιωματούχοι υπήρξαν πιστοί αυτή τη δύσκολη στιγμή στον Αρτέμιο-Αναστάσιο ή λειτούργησαν ως έρμαια της σύμπτωσης και της τύχης που άγονται και φέρονται απ' τον ισχυρό της ημέρας, δηλαδή το Οψίκιον;

Στην περίοδο της βασιλείας του επόμενου αυτοκράτορα, του Θεοδοσίου Γ΄ (715-717) σημειώθηκαν πολλές εξεγέρσεις και εμφύλιες διαμάχες. Ο διχασμός των στρατιωτικών δυνάμεων υπό τη μορφή των θεμάτων ήταν πια αδιαμφισβήτητο γεγονός: Α) Ο στρατηγός του θέματος των Ανατολικών Λέων επαναστατεί κατά του νέου αυτοκράτορα σε συνεργασία με τον στρατηγό του θέματος των Αρμενιακών Αρτάβασδο. Β) Ο αυτοκρατορικός στρατός-δυνάμεις της πρωτεύουσας (Οψίκιον) τους αντιμάχεται σθεναρά. Σ' αυτή τη διαμάχη ο Πατριάρχης και οι Συγκλητικοί μεσολαβούν υπέρ του στρατηγού των Ανατολικών Λέοντος Γ΄, του ιδρυτού της περίφημης δυναστείας των Ισαύρων. Καταλύτης των εξελίξεων υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, ο αραβικός κίνδυνος που έχει αρχίσει ήδη να γίνεται ο πιο υπολογίσιμος παράγοντας στην εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου. Μέσα από τις εξελίξεις αυτές ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, συνεργαζόμενος στενά με τους εκπροσώπους του θεματικού στρατού και της αριστοκρατίας των επαρχιών και, παράλληλα, χειριζόμενος διπλωματικά τους Άραβες, κατορθώνει να εκτοπίσει τους εκπροσώπους του στρατού της παλιάς ανακτορικής φρουράς (obsequium), παραμένοντας αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος για μακρύ χρονικό διάστημα.

Τα ερωτήματα, που γεννώνται στο μελετητή απ' την παραπάνω αναδρομή στα σημαντικότερα σημεία-σταθμούς της κρίσης που έπληξε το Βυζαντινό κράτος στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 8ου αιώνα, είναι αρκετά και σημαντικά:

1.Ποιοί λόγοι συνηγορούν, ειδικά αυτή την περίοδο, στην εκδήλωση αλλεπάλληλων «στάσεων», σφοδρότατων ανταγωνισμών για την εξουσία, συνεχών αλληλοδιαδοχών αυτοκρατόρων, κι όλα αυτά να παρουσιάζονται μέσα σ' ένα χρονικό διάστημα σχετικά μικρό; (695-717: 22 χρόνια).

2. Μήπως η αυξανόμενη σημασία και ενδυνάμωση του στρατού μέσω του θεματικού συστήματος συντέλεσε σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ανάδειξη, ως δύναμης πολιτικής και άρα ρυθμιστικής της εξουσίας, των μεγαλογαιοκτημόνων αλλά και μικρών ιδιοκτητών γης των Θεμάτων;

3. Η ανάμειξη των εκκλησιαστικών παραγόντων στην πολιτική και στρατιωτική κρίση έπαιξε κι αυτή τον όχι ευκαταφρόνητο ρόλο της;

4. Οι δήμοι, εκπροσωπώντας το λαό-πλήθος, είναι ενεργοί πολιτικά και παρόντες κοινωνικά, παρ' όλο που η μείωση της πολιτικής τους σημασίας με το τέλος του 7ου αιώνα έχει επισημανθεί απ' τους ερευνητές;

5. Η Σύγκλητος, ως αριστοκρατία των πολιτικών αξιωματούχων, παίζοντας πρωτεύοντα ρόλο στις δυναστικές έριδες και έχοντας κυρίαρχες αρμοδιότητες στην εκλογή του αυτοκράτορα και στην άσκηση της αντιβασιλείας, μήπως αυτή την ταραγμένη περίοδο υποσκελίζεται απ' τις ισχυρές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις του στρατού;

Ό,τι και να συνέβη από τα παραπάνω ή κι όλα μαζί, που είναι και το πιθανότερο, το πρακτικό, χειροπιαστό αποτέλεσμα της κρίσης του τέλους του 7ου και των αρχών του 8ου αιώνα υπήρξε η νίκη του Θεματικού στρατού έναντι των άλλων, παραδοσιακών καθεστωτικών παραγόντων, μέσα στο σκληρό σκηνικό του συσχετισμού δυνάμεων εξουσίας για τον έλεγχο του βυζαντινού θρόνου.

Μετά από πέντε σφετεριστές του (695-717: Λεόντιος, Αψίμαρος-Τιβέριος, Φιλιππικός-Βαρδάνης, Αρτέμιος-Αναστάσιος Β΄, Θεοδόσιος Γ΄) επικρατεί, επιτέλους στο Βυζάντιο η πολυπόθητη ηρεμία. Αλλά ας ακολουθήσουμε τα γεγονότα στις λεπτομέρειες και στις λεπτές τους αποχρώσεις, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποκρυπτογραφήσουμε το κρυμμένο τους νόημα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες ιστορικών και χρονογράφων.

Είναι γεγονός πως στην τελική ανατροπή του Ιουστινιανού Β΄ συνέβαλαν οι Βένετοι και οι Χερσωνίτες της Κριμαίας οι οποίοι αρχικά τον είχαν βοηθήσει να πάρει το θρόνο, πράγμα που καταδεικνύει ότι η νομιμοφροσύνη των θεματικών στρατών στο πρόσωπο ενός αυτοκράτορα δεν είναι δεδομένη: π.χ. οι Οψίκιοι που είχαν βοηθήσει τον Αναστάσιο Β΄ να ανατρέψει τον Φιλιππικό Βαρδάνη (713), πρωτοστάτησαν στην ανατροπή και του Αναστασίου Β΄. Αργότερα, όταν οι Ανατολικοί και οι Αρμενιακοί στράφηκαν κατά του Οψικίου συνέβαλαν στην άνοδο του Λέοντος Γ΄ στο θρόνο.

Η γεωγραφική έκταση του Βυζαντινού κράτους στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 8ου αιώνα περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Μ. Ασίας, τη Θράκη, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο(εκτός απ' τις ορεινές Σκλαβηνίες), τα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά, τη Σικελία και τμήμα της Ιταλίας. Ένα κράτος που στο εσωτερικό του συμβαίνουν αξιόλογες κοινωνικοοικονομικές μεταβολές, καθώς η μείωση της σημασίας της Συγκλήτου, που ήταν και ο κύριος μεγαλοϊδιοκτήτης γης της Πρωτοβυζαντινής περιόδου, συνδυάζεται με μια έντονη κρίση της μεγάλης γαιοκτησίας στα τέλη του 7ου αιώνα. Η ανατροπή του Ιουστινιανού Β΄ από τη σύγκλητο και τον Πατριάρχη, που συμμάχησε μαζί της, εξαιτίας της σκληρής φορολογικής του πολιτικής προς τη μεγάλη ιδιοκτησία, στα παραπάνω συμφραζόμενα υπαγορεύτηκε νομοτελειακά, σύμφωνα με τη μαρξιστική αντίληψη της Βυζαντινής Ιστορίας, η οποία εκπροσωπείται από το Levtcenko. Προς ενδυνάμωση αυτής της οπτικής συνηγορούν τα ίδια τα γεγονότα: το 698 και 715 ο στρατός των επαρχιών(ο γνωστός πια ως θεματικός στρατός) εισβάλλει με τη βία στην πρωτεύουσα και λεηλατεί τα παλάτια των πλουσίων συγκλητικών, πράγμα που παραπέμπει και στην υποφώσκουσα αντίθεση κέντρου-περιφέρειας (επαρχιών), που διατρέχει όλους τους αιώνες της βυζαντινής ιστορίας. Απ' την άλλη μεριά, πρέπει να επισημανθεί πως ο αυτοκράτωρ της Μέσης Βυζαντινής περιόδου δε στηρίζει τόσο την πολιτική του δύναμη στη Σύγκλητο, στην αριστοκρατία ή στους δήμους, αλλά στο στρατό: αυτό ακριβώς το μεταβατικό χαρακτηριστικό γνώρισμα, που παρατηρείται στο μεταίχμιο του 7ου-8ου αιώνα, επιφέρει και τη δυναστική μεταβολή, με το τέλος της δυναστείας του Ηρακλείου και την αρχή της δυναστείας των Ισαύρων. Ιδωμένη ως συνάρτηση της πολιτικής υποστήριξης του στρατού η καινούρια εποχή που ανατέλλει για το Βυζάντιο είναι γεμάτη από πολεμικά κατορθώματα σ' όλα τα μέτωπα.

Ως αρνητικά επακόλουθα της πολιτικής αναταραχής της μεταβατικής αυτής περιόδου κρίσης, καταγράφονται απ' το Νικηφόρο Πατριάρχη η παραμέληση της παιδείας, η πολιτική και κοινωνική αστάθεια, η υποχώρηση του ενδιαφέροντος για την πολιτεία και την Πόλη, η διάβρωση του στρατεύματος. Ωστόσο, οι περισσότεροι χρονογράφοι αφιερώνουν λίγες σελίδες του έργου τους στα στρατιωτικά και διεθνή γεγονότα της εποχής αυτής. Για το λόγο αυτό οι γνώσεις μας παρουσιάζονται πενιχρές και αδύνατες. Στην περίπτωση, πάντως, του Τιβερίου Β΄ Αψιμάρου και της διαμάχης του με το Λεόντιο, Πράσινοι και Βένετοι αντίστοιχα αντιμάχονται για την εξουσία, ενώ παράλληλα τα επίσημα νομίσματα του κράτους, ως μέσα προβολής, εμπέδωσης της πολιτικής ιδεολογίας, προπαγάνδας πολιτικών και θρησκευτικών αντιλήψεων και προσέγγισης της κοινής γνώμης, απεικονίζουν τους νόμιμους εκπροσώπους της Ηρακλειανής δυναστείας Ιουστινιανό Β΄ και Τιβέριο (το γιο του). – Πρβλ. επίσης τα χρυσά νομίσματα του Φιλιππικού-Βαρδάνη και του Αψιμάρου-Τιβέριου. Κατά τη δεύτερη ανατροπή του Ιουστινιανού Β΄, τον αντίπαλό του Βαρδάνη-Φιλιππικό υποστηρίζει το εκστρατευτικό σώμα(στρατός και στόλος) της Κριμαίας και ο λαός της Κωνσταντινούπολης, ενώ τον Ιουστινιανό Β΄ υποστηρίζουν τα θέματα Θρακησίων και Οψικίου και 3000 Βούλγαροι σύμμαχοί του. Όσο για την περίπτωση του Αρτεμίου-Αναστασίου Β΄, η ανάρρησή του στο θρόνο πιθανολογεί για την ύπαρξη συνεκτικού πυρήνα και διασυνδέσεων ανάμεσα στη Σύγκλητο και το Δήμο των Πρασίνων, η οποία ματαίωσε τα σχέδια των συνομωτών του θέματος Οψικίου (Βούραφος, Μυάκιος).

Είναι, πάντως, αλήθεια πως η παραπάνω διαγραφείσα κατάσταση κρίσης και αναστάτωσης στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 8ου βυζαντινού αιώνα φέρνει, συνειρμικά, στο νου του μελετητή την άλλη μεγάλη περίοδο κρίσης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τον 3ο αι. μ.Χ., τότε που οι λεγεώνες ανακήρυσσαν ταυτόχρονα και σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία της αυτοκρατορίας αυτοκράτορες, ελέγχοντας απόλυτα το θρόνο και τον κάτοχό του. Αυτή η εύλογη, κατά τη γνώμη μου, αντιπαραβολή μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας τυπολογίας των στρατιωτικών «στάσεων» (επαναστάσεων), εάν επισημανθούν τα κύρια, γενικά, κοινά χαρακτηριστικά τους.

Σύμφωνα με τον P. Yannopoulos, La societe profane…, οι στρατιωτικοί υπάλληλοι του βυζαντινού κράτους ανήκουν στα μεσαία στρώματα, ενώ οι στρατιωτικοί ανώτατοι αξιωματούχοι στα ανώτερα στρώματα-κύκλους. Αυτή η λεπτή, σχετικά, διαφοροποίηση στην κοινωνική διαστρωμάτωση μέσα στην ίδια κοινωνική κατηγορία φανερώνει μια προχωρημένη-εξελιγμένη, απ' την άποψη της συγκρότησής της, κοινωνία.

Απ' την άλλη, όμως, μεριά, δεν μας σώζονται αυτοκρατορικά έγγραφα των «σφετεριστών» του θρόνου αυτής της ταραγμένης περιόδου. (Βλ. Gerhard Rosch, Όνομα βασιλείας…). Για το λόγο αυτό, θα' πρεπε να συνεξεταστούν νομίσματα και σφραγίδες του 7ου και 8ου αιώνα προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για το ιδεολογικό τους στίγμα και τη διπλωματική τους δράση. Βέβαια, οι ιστορικές πηγές της εποχής ή όσες είναι μεν μεταγενέστερες αλλά αναφέρονται σ' αυτή, μας δίνουν κάποιες αποσπασματικές αλλά ταυτόχρονα πολύτιμες πληροφορίες: Ο Λεόντιος ο Πατρίκιος (695-698) «αναγορεύεται νυκτός υπό του δήμου των Βένετων βασιλεύς» μας πληροφορεί ο Γεώργιος Αμαρτωλός, αναφερόμενος έμμεσα στον ανταγωνισμό των δυο μεγάλων αντίπαλων δήμων της Πόλης για τον έλεγχο της εξουσίας. Εξάλλου, η ιδέα της παρακμής των δήμων ως πολιτικών παραγόντων, από την εποχή του Ηρακλείου και μετά, οφείλεται και στην έλλειψη μαρτυριών. (Βλ. Alan Cameron, Circus Factions…). Αυτό που βάσιμα γνωρίζουμε από προηγούμενες εποχές, είναι ότι οι δήμοι της πρωτεύουσας ενώνονται πολιτικά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις εξωτερικών κινδύνων ή και πιεστικών εσωτερικών δυσκολιών. (Βλ. Cront Ch. Les demes…).

Σε μια προσπάθεια ερμηνείας του πολύπλοκου συσχετισμού των καθεστωτικών παραγόντων του βυζαντινού κράτους κατά τη διάρκεια αυτής της ταραγμένης περιόδου(7ος-8ος αι.) και παράλληλα της βαθμιαίας μεταλλαγής τους σε σχέση με την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, πρέπει να κατατεθούν ορισμένες παρατηρήσεις-επισημάνσεις, που θα μπορούσαν, ενδεχομένως να λειτουργήσουν κι ως υποθέσεις εργασίας. Στα τέλη του 7ου αιώνα η έννοια του λογίου-μορφωμένου ανθρώπου έχει πια συγχωνευτεί με την ιδέα του «λαϊκού» χριστιανού, εννοώντας μ' αυτό την ύπαρξη ενός "λαϊκού" χριστιανισμού με ευρεία βάση και κοινή θρησκευτική κουλτούρα, η οποία δε διαχωρίζει στεγανά τις κοινωνικές τάξεις και συνδέεται με το στρατό παντοιοτρόπως, κυρίως στην Ιταλία αλλά και αλλού. (Cambridge Med. Hist.). Από την άλλη μεριά, είναι γεγονός η παρακμή της παλιάς συγκλητικής αριστοκρατίας της Πρωτεύουσας που παλιότερα είχε εξαφανιστεί απ' τις επαρχίες γιατί ακριβώς είχε μεταναστεύσει εκεί. (Βλ. Τηλ. Λουγγή, Δοκίμιο για την κοινωνική εξέλιξη…, σελ. 145-147, Σύμμεικτα 6, Αθήνα 1985). Γι' αυτή την εξέλιξη είναι σημαντικό όσο και πολυτάραχο το έτος-σταθμός 695: αρχίζει η προώθηση νέων θεσμών απέναντι σε παλιούς, εγκαταλείπεται σταδιακά η παλαιά διοικητική οργάνωση του Διοκλητιανού και του Κωνσταντίνου και εισάγεται, με βραδείς ρυθμούς στην πράξη, ο θεματικός θεσμός, πράγμα που αποτελεί ένα ενδιαφέρον θέμα προς διερεύνηση. Η πάλη ανάμεσα στο στρατό και στη σύγκλητο που ιχνηλατείται απ' το 602 (βασιλεία Φωκά: Tinnefeld, Kategorien der Kaiserkritik, σελ. 51), αν και ο ρόλος της Συγκλήτου είναι ιδιαίτερα σημαντικός σ' όλο τον 7ο αιώνα, καταλήγει σε τελειωτική νίκη του στρατού στις αρχές του 8ου αιώνα. Η αμοιβαία διερεύνηση της πορείας της Συγκλήτου και της παράλληλης επιρροής του στρατού στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας και του αυτοκρατορικού θεσμού αποτελεί αναγκαιότητα, εφόσον υπάρχουν ενδείξεις και στοιχεία που καταδεικνύουν σύγκλιση αριστοκρατών-συγκλητικών και ανωτάτων στρατιωτικών, σύνδεση στρατού και συγκλήτου και όχι κατ' ανάγκη πάλη τους, γιατί οι συγκλητικοί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη δυσπραγία και τον παραγκωνισμό τους, στρέφονται στην ανάληψη στρατιωτικών αξιωμάτων, προσαρμοζόμενοι έτσι στα δεδομένα της καινούριας εποχής. Ο Georg Ostrogorsky ονομάζει τα χρόνια αυτά «χρόνια του χάους: Thronwirren», μιας και από το 695(επικράτηση του πραξικοπήματος του Λεοντίου) αρχίζει μια διάσπαση στους κόλπους του βυζαντινού στρατεύματος που αναστατώνει τους επιμέρους τομείς του: στρατό, στόλο, θέματα. Η εξέταση των τίτλων και των αξιωμάτων που κατέχουν οι ανερχόμενοι «σφετεριστές» στο θρόνο (πρωτοασηκρήτης, λογοθέτης του γενικού κ.λ.π) και η ενδεχόμενη σχέση τους, σε ορισμένες περιπτώσεις, τουλάχιστον, με το στρατό, μας παραπέμπει σε παλιότερες εποχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όπου δεν υφίστατο στεγανός διαχωρισμός ανάμεσα στην πολιτική και στα στρατιωτικά πράγματα: εξάλλου, η εξάσκηση της πολιτικής, σ' όλες τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες, δεν υπήρξε άμοιρη στρατιωτικής εμπειρίας. Η τεκμηρίωση μιας τέτοιας υπόθεσης εργασίας, βέβαια, απαιτεί τεράστια έρευνα, συγχρονική και διαχρονική. Πάντως, η διάσπαση του στρατεύματος σε στρατό ξηράς και στόλο που αντιμάχονται μεταξύ τους το 717, με επακόλουθο την ανάληψη της αυτοκρατορικής εξουσίας απ' τον Λέοντα Γ΄ τον Ίσαυρο, με καθαρά στρατιωτικό τρόπο, φανερώνει, για το συγκεκριμένο, τουλάχιστον, χρονικό διάστημα, πολυπλοκότητα και πολυσυλλεκτικότητα στο συσχετισμό δυνάμεων, ακόμη και μέσα στα όρια του ίδιου καθεστωτικού παράγοντα(στρατού). Όσο για τον κλήρο, ως άτυπο καθεστωτικό παράγοντα του βυζαντινού κράτους, αυτή την εποχή αποτελεί το καταφύγιο της αριστοκρατίας.

Οι γενικότερες αλλαγές στη δομή της κοινωνίας, στα σύνορα, στη διοίκηση, στην ιδεολογία του 7ου αιώνα είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την κατανόηση του φαινομένου της κρίσης που μας απασχολεί: Κατά τη διάρκεια του 7ου αι. οι περισσότερες βυζαντινές πόλεις παρακμάζουν. Η κάθετη κινητικότητα της βυζαντινής κοινωνίας, που πιστοποιείται στο τέλος του 7ου και στις αρχές του 8ου αι., αρχίζει να υποχωρεί από τον 9ο αι. και εξής, οπότε η κοινωνία, κατά τον Α. Kazhdan, αριστοκρατικοποιείται, υπό την έννοια της σύνδεσης του θεματικού στρατού, της συγκλητικής αριστοκρατίας και του κλήρου σε μια ενιαία Μεσοβυζαντινή αριστοκρατία. Ήδη απ' τον 7ο αι. εμφανίζονται οι απαρχές του Ναυτικού θέματος των Καραβησιάνων, καθώς ο «στρατηγός των Καράβων ή των Καραβησιάνων» ή «δρουγγάριος του στόλου των Κιβυρραιωτών» συναντάται στις πηγές. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι ήδη την εποχή αυτή υπάρχει και το αντίστοιχο θέμα ως διοικητική μονάδα. (Βλ. Αhrweiler, Byzance et la mer, E. Αντωνιάδη-Μπιμπικού, Εtudes d' Histoire maritime, σελ. 78 κ.ε, Paris 1966). Όσον αφορά τα νομίσματα, απ' το 680 παύει η κοπή ελαφρότερου βάρους χρυσών νομισμάτων, γεγονός το οποίο, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, δεν είναι απόλυτα ακριβές.

Ο χρονογράφος Λέων ο Γραμματικός στη σ.196 δίνοντάς μας «ειδήσεις» για την εκθρόνιση του Ιουστινιανού Β΄ απ' τον Φιλιππικό Βαρδάνη, μας πληροφορεί για το ότι ο τελευταίος εκθρόνισε τον πατριάρχη Κύρο και στη θέση του τοποθέτησε τον Ιωάννη, διάκονο και χαρτοφύλακα του Οικονομείου, ο οποίος έσπευσε να τον στέψει αυτοκράτορα. (Χρονικό Cumont, λα΄, Θεοφάνης, σ.381). Οι νέοι αυτοκράτορες και δη οι «σφετεριστές» φροντίζουν να έχουν με το μέρος τους τον Πατριάρχη και τους ανώτατους κληρικούς γενικά. Με τον τρόπο αυτό, η συμπόρευση Εκκλησίας-στρατού αλλά και Εκκλησίας-Συγκλήτου, κατά περιστάσεις, δείχνει πως αυτή παραμένει ο ενοποιητικός-σταθεροποιητικός παράγοντας που βγαίνει όχι μόνο αλώβητος αλλά και ενδυναμωμένος απ' την κρίση.

Οι κύριες πηγές μας γι' αυτή την περίοδο, Θεοφάνης και Νικηφόρος Πατριάρχης, μα και οι δευτερεύουσες: Λέων ο Γραμματικός(αρχές 11ου αι.), Συμεών ο Λογοθέτης (10ος αι.), Γεώργιος Κεδρηνός (τέλη 11ου ή αρχές 12ου αι.), Ιωάννης Ζωναράς (β΄ μισό 12ου αι.), Κωνσταντίνος Μανασσής (α΄ μισό 12ου αι.), Μιχαήλ Γλυκάς (α΄ μισό 12ου αι.), Ιωήλ (13ος αι.), Σύνοψις Σάθα (τέλη 13ου αι.), Βίοι Αγίων σε σχέση με τους δήμους δείχνουν πως οι Πράσινοι ήταν πολυπληθέστεροι των Βένετων, τουλάχιστον οι εγγεγραμμένοι στους καταλόγους «δημόται». Όμως, όσο περισσότερο η οργάνωση των δήμων ελέγχεται απ' τους στρατιωτικούς που τοποθετούνται απ' τον αυτοκράτορα, επικεφαλής τους, για την αποτελεσματικότερη άμυνα της Πόλεως, τόσο περισσότερο αυξάνει η στρατιωτική τους σημασία και μειώνεται η πολιτική. Οι αρμενικές πηγές για την ιστορία του 7ου βυζαντινού αιώνα διασώζουν σποραδικές πληροφορίες πολιτικού χαρακτήρα για τη δράση των δήμων. (Πρβλ. G. Garitte, "Narratio de rebus Armeniae", Ιστορία της Αρμενικής Εκκλησίας και των σχέσεών της με τη βυζαντινή απ' το 325 μέχρι το 700). Επίσης, το Λειμωνάριο του Ιωάννη Μόσχου (συλλογή βίων μοναχών), οι δημώδεις βιογραφίες αγίων του Λεοντίου, επισκόπου Νεαπόλεως Κύπρου και η Σύνοψις Σάθα (σύγγραμμα του 13ου αιώνα), περιέχουν κάποια διαφωτιστικά στοιχεία για τη δραστηριότητα και το χαρακτήρα των δήμων αυτή την περίοδο. Ιδιαίτερα όμως λεπτομερές και πλούσιο σε πληροφορίες και υλικό είναι το «Περί βασιλείου τάξεως» του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, στο κεφάλαιο ΙΙ 54(σ. 792-798) με τον τίτλο «Έκθεσις πρωτοκκλησιών πατριαρχών τε και μητροπολιτών» που ανάγεται στον Ζ΄ αιώνα και αντανακλά την κατάσταση στη διοικητική οργάνωση της εκκλησίας και της πολιτείας, ως εκκλησιαστικό τακτικό, κατά τη δυναστεία του Ηρακλείου.

Αναμφισβήτητο γεγονός είναι το ότι η στρατιωτική οργάνωση της αυτοκρατορίας επηρεάζει την οικονομική κατάσταση και την οικονομική ζωή κατά τις διάφορες περιόδους. Έτσι η θεματική οργάνωση, επιφέροντας κατακερματισμό της μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας με τα στρατιωτόπια, ενδυνάμωσε παράλληλα τη μικρή ιδιοκτησία. (7ος-8ος αι.). Αντίθετα, σε μεταγενέστερες εποχές (12ος-13ος αι.), η συγκέντρωση της έγγειας ιδιοκτησίας σε χέρια λίγων και η άνοδος των μεγαλογαιοκτημόνων στην εξουσία εξυπηρετήθηκε απ' το θεσμό της πρόνοιας. Η άνοδος της δύναμης του στρατού με την εισαγωγή και καθιέρωση του θεματικού συστήματος και η διεκδίκηση πρόσβασής του στην εξουσία μειώνει, ή, τουλάχιστον, συντελεί στον περιορισμό των «αστικών» ελευθεριών, πράγμα που εκφράζεται στη σχετική παρακμή των δήμων ως καθεστωτικών παραγόντων κατά τη διάρκεια του 8ου και 9ου αιώνα. Τον 7ο και 8ο αι. τα πλούτη του κράτους, δημόσια και ιδιωτικά, έχουν ελαττωθεί. Γι' αυτό μας πληροφορεί έμμεσα και ο βίος του χρονογράφου Θεοφάνη του Ομολογητή, ο πατέρας του οποίου είχε διακριθεί ως στρατηγός των νησιών του Αιγαίου που αυτή την περίοδο πλήττονταν σφοδρά από Αραβικές επιδρομές. (Βίος Θεοφάνους, έκδ. Loparev, στη V.V., Τόμος 17, 22). Οι σχέσεις συγκλήτου-δήμων και η πολιτική τους σύνδεση είναι γεγονός που πιστοποιείται από πολλές πηγές της εποχής. (Βλ. Μισίου Διον., Δήμοι και δημοκρατία στο Βυζάντιο, και Αικ. Χριστοφιλοπούλου, «Η Σύγκλητος εις το Βυζαντινόν κράτος», 1949). Τα αξιώματα που ανήκουν στο συγκλητικό κλάδο: πατρίκιος, μάγιστρος, δομέστικος των σχολών εμπλέκονται πολλές φορές σε εξεγέρσεις των δήμων της Πόλης. Όταν η εξέγερση ενός δήμου περιορίζεται σε επίπεδο βάσης («δημοτική επανάσταση, ταραχή, αταξία, μάχη», όπως την αποκαλούν οι πηγές) και δεν επεκτείνεται στη Σύγκλητο, τότε είναι συνώνυμη της τυραννίας. (Βλ. Δ. Μισίου, Η Διαθήκη του Ηρακλείου, σ.177 κ.ε.).

Ο Θεοφάνης ο ομολογητής στη σελ.375, εξάλλου, διαχωρίζει τον πολιτικό απ' τον στρατιωτικό «κατάλογο» των δήμων, εντάσσοντας, στον πρώτο, τους συγκλητικούς που ως πολιτικοί αξιωματούχοι ήταν μέλη του ανώτερου τμήματος των δήμων και, στον δεύτερο, τους στρατιωτικούς-συγκλητικούς που ήταν εγγεγραμμένοι ως απλά μέλη των δήμων. Η παραπάνω πληροφορία του Θεοφάνη αναφέρεται στην περίοδο του Ιουστινιανού Β΄ , τον οποίο οι πηγές δεν αποκαλούν τύραννο, παρ' όλη τη βία που μετέρχεται. Την απορία αυτή έχει διατυπώσει η Αικ. Χριστοφιλοπούλου στο «Ένδειξις, ΕΕΒΣ 35/1966, σ.61, σημ.1. Και ο Τηλέμαχος Λουγγής δίνει την απάντηση: ίσως γιατί ο Ιουστινιανός Β΄ δεν ελέγχει πια το οργανωμένο στράτευμα κατά τη β΄ περίοδο της βασιλείας του. Οι δήμοι, μέσω της συγκλήτου, τουλάχιστον, μέχρι και τις αρχές του 9ου αι., μπορούν να ρυθμίζουν τη διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο. Εξαίρεση αποτελεί η ταραγμένη περίοδος που εξετάζεται σ' αυτό το άρθρο (695-717), λόγω ιδιόρρυθμων συγκυριών, εξωτερικών δυσκολιών και μεταβατικής ιστορικής φάσης απ' τον 7ο στον 8ο αι.).

Ο Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος, μετά την εκκλησιαστική στέψη του Λεοντίου απ' τον πατριάρχη Καλλίνικο τύφλωσε τον «παράτυπο» πατριάρχη. Η ενέργειά του αυτή καταδεικνύει πως η εκκλησιαστική στέψη, ήδη αυτή την περίοδο, είχε αποκτήσει καθιερωτική δυνατότητα του νέου αυτοκράτορα και, άρα, χροιά καθεστωτικού παράγοντα. Οπωσδήποτε, μετά την λεπτομερειακή εξέταση των γεγονότων που προηγήθηκε, φτάνει κανείς στην ακόλουθη υπόθεση προς διερεύνηση: Η συμβολή των γνωστών καθεστωτικών παραγόντων της βυζαντινής αυτοκρατορίας (συγκλήτου, δήμων, στρατού) στην άνοδο ή στην καθαίρεση ενός αυτοκράτορα από το θρόνο είναι στεγανά διαχωρισμένη, ανάλογα με τα στενά συμφέροντα του καθενός απ' αυτούς;

Δηλαδή στην πολιτική τους δράση υπάρχει διαχωριστική γραμμή ή αυτή είναι, σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα ενός συσχετισμού, μιας διαπλοκής προσώπων και οικονομικοκοινωνικών δυνάμεων που αλληλεπικαλύπτονται στην πολιτειακή και πολιτική τους δραστηριότητα; Όπως, εξάλλου, διαπιστώθηκε απ' τη μελέτη των πηγών, αυτός ο συσχετισμός δυνάμεων δεν παρατηρείται μόνο σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο θεσμών και προσώπων: π.χ. το ανώτερο, αρχηγικό τμήμα των δήμων ανήκε ταυτόχρονα και στη σύγκλητο. Συγκλητικοί-αριστοκράτες αξιωματούχοι, πολιτικοί και στρατιωτικοί, είναι μέλη των δήμων και ταυτόχρονα ηγούνται του στρατού, απλοί στρατιώτες είναι μέλη του κατώτερου στρώματος-τμήματος της οργανώσεως των Δήμων της πρωτεύουσας μα και των επαρχιακών πόλεων.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1. Θεοφάνης ο Ομολογητής 368-372 και ο Συνεχιστής του, έκδοση Βόννης, Νικηφόρος Πατριάρχης 39-40, έκδοση Βόννης.

2. J. B. Bury, A History of the Later Roman Empire II, 354.

3. A. P. Rudakov, Outlines in Byzantine Culture, based on data from Greek hagiography, 65.

4. L. Brehier, La transformation de l'empire byzantine sons les Hιraclides (Journal de Savants, N. S. XV, 1917), 402.

5. Ανώνυμος διασκευή Γεωργίου Μοναχού, Εν Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, CB Bonnae 1838, σ. 763-810.

6. Βάρ Εβραίος

7. Βίοι Αγίων: Ευθυμίου, Ηλία του νέου, Θεοδώρου Στουδίτου, Ιγνατίου, Μαρτίνου Νικηφόρου, Νίκωνος, αγ. Παύλου του νέου, Σάββα του νέου, Φιλαρέτου.

8. Πασχάλιον Χρονικό

9. F. Dolger, Regesten der Kaiserurkunden. I) Teil: 565-1025.

10. V. Grumel, Les Regestes des Actes du Patriarchat de Constantinople.

11. Ιωάννη Νικίου, Παγκόσμιον Χρονικόν.

12. Mansi XII 192-3 , 196-7.

13. Liber pontificalis I. 391-392.

14. Brooks E. W., The Successors of Heraclius to 717. The Cambridge Médiéval History τ. IV. Cambridge 1923, σ. 391-417.

15. Cheira M. A., La lutte entre Arabes et Byzantins, la conquete et l' organization des frontieres aux VIIe et VIIIe siecles Alexandrie 1947.

16. Dreten, J. L.Van, Geschichte der Patriarchen von Sergios I bis Johannes VI (610-715). Amsterdam 1972.

17. Kitzinger E., The Cult of Images in the Age before Iconoclasm. Dumbarton Oaks Papers 8 (1954), σ. 83-150.

18. Nau, F., Les Arabes chretiens de Mesopotamie et de Syrie. Paris 1933.

19. Ostrogorsky G., The Byzantine Empire in the World of the Seventh Century, Dumbarton Oaks Papers 13 (1959) σ. 1-21.

20. Μηλιόπουλος Ιωάννης, Εξακρίβωσις Βυζαντινών τοποθεσιών, Ελ. Φιλολογ. Σύλλογος Κων/πόλεως 31 (1909).

21. Παπαδόπουλος Ιωάννης Β., Αι Βλαχέρναι, Κων/πολις 1920.

22. Dagron Gilbert, Constantinople Imaginaire, Les Patria, Paris 1984.

23. Ebersolt Jean, Constantinople byzantine et les voyagers du Levant, Paris 1918.

24. Janin R., Constantinople byzantine, Paris 1964.

25. Janin R., La geographie ecclesiastique de l'empire byzantine…, III Les eglises et les monasteres, Paris 1969.

26. Mathews Thomas F., the Byzantine Churches of Istanbul. The Pennsylvania state university Press, 1976.

27. Talbot Rice David, Constantinople, edition Albin Michel ( Byzance-Istanbul), Paris 1965.

28. Proodfoot As., The Sources of Theophanes for the Heraclian Dynasty, Byzantion 44(1974) p.367-439.

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων

 

Συνέχεια στο Μέρος 3ο