Να σώσουμε το ανθρώπινο γένος, όχι μόνο τον πλανήτη – Μέρος ΙΙ
Του Λυσιέν Σεβ* (Le Monde Diplomatique – Δεκέμβριος 2011. Mετάφραση: Δ. Οικονομίδης)
Από-πολιτισμοποίηση χωρίς τέλος
Μια πολιτισμική παρέκκλιση που προκαλεί συναγερμό, γίνεται καταφανής: η γενικευμένη εμπορευματοποίηση του «ανθρώπινου». Ο καπιταλισμός εγκατέστησε το οικουμενικό βασίλειο του εμπορεύματος, μια πολύ «ευνοϊκή» μορφή πώλησης της απλήρωτης εργασίας πάνω στην οποία βασίζεται το ιδιωτικό κέρδος. Κάνοντας την ίδια την ανθρώπινη εργατική δύναμη εμπόρευμα, πραγμοποίησε τα άτομα, ενώ προσωποποίησε ταυτόχρονα τα πράγματα: Η Αυτού Μεγαλειότης το Κεφάλαιο παριστάνει ότι "δίνει δουλειά" στα «χέρια εργασίας», όταν η αλήθεια είναι ότι ο εργαζόμενος είναι αυτός ο οποίος είναι αναγκασμένος να παρέχει δωρεάν εργασία για τον καπιταλιστή …
Αλλά το νέο φαινόμενο, που όλο και περισσότερο ρημάζει τα πάντα, είναι ότι πλέον τίποτε το ανθρώπινο δεν μπορεί να ξεφύγει από τις υπαγορεύσεις του χρήματος: τα πάντα πρέπει να δημιουργούν διψήφιες αποδόσεις, από τα ανταλλακτικά ως τα κρεβάτια των νοσοκομείων, από το εμπόριο μέσω διαδικτύου ως τη σχολική υποστήριξη, από τη φαρμακευτική καινοτομία ως τις μετακινήσεις των αθλητικών αστέρων… Αυτό το οποίο σημαίνει διαχείριση, μάνατζμεντ της επιχείρησης φτάνει στο σημείο της αγριότητας: ζούμε σε μια μόλυνση της εργασίας που δεν είναι λιγότερο δραματική από τη μόλυνση των υδάτων. Αυτά σημαίνουν επίσης γενικευμένη χρηματιστικοποίηση των δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών που έχουν σχέση με τη διαμόρφωση και την ανάπτυξη των ανθρώπων – η υγεία, ο αθλητισμός, η εκπαίδευση, η έρευνα, η δημιουργία, η σχόλη, η πληροφορία, η επικοινωνία… η ανάπτυξη αυτών των υπηρεσιών μας λέει καθαρά ότι πηγαίνουμε προς ένα κόσμο όπου ο καθοριστικός πλούτος θα είναι το ανθρώπινο ον. Ο καπιταλισμός εφορμά για να επιβάλει τις λογικές του. Έτσι, οι ίδιοι οι στόχοι αυτών των δραστηριοτήτων τείνουν να αποβληθούν, να ακυρωθούν από το νόμο του χρήματος. Έτσι, η διαφήμιση μετατρέπει αυτό το υπέροχο όχημα για τον πολιτισμό και την αλληλεγγύη που μπορεί να είναι η τηλεόραση, σε ένα απλό μέσο για να πουλιέται στους διαφημιστές "διαθέσιμος χρόνος εγκεφάλου", για την διαπαιδαγώγηση ανθρώπων υποταγμένων στο ποσοστό κέρδους: μέχρι που θα ανεχτούμε αυτό το έγκλημα;
Σε αυτή τη φρενίτιδα της αγοράς ενυπάρχει και μια άλλη τάση, που από μόνη της είναι θανατηφόρος: η σαφής τάση απαξίωσης όλων των Αξιών. Ο Καντ την είχε ονομάσει ως ηθικό ζήτημα: το να αναγνωρίζεται στο ανθρώπινο ον μια αξιοπρέπεια, σημαίνει ότι είναι ανεκτίμητο [χωρίς υλική τιμή], το να τα φέρνουμε όλα σε μια χρηματική εκτίμηση, καθιερώνει μια γενική αναξιοπρέπεια. Αυτό ισχύει στο γνωστικό, αισθητικό, νομικό καθώς και το ηθικό πεδίο: χωρίς Αξίες που να αξίζουν "αφ’ εαυτού τους και χωρίς περιορισμό" δεν υπάρχει πλέον πολιτισμένη ανθρωπότητα. Πλην όμως, τώρα ζούμε ένα καθημερινό δράμα: παραβιάζονται ακατάπαυτα η έγνοια για το αληθινό, για το δίκαιο, για το αξιοπρεπές… Η δικτατορία της ανταποδοτικότητας συνωμοτεί για το θάνατο του ανεκτίμητου, της ανιδιοτέλειας, του χαρίσματος. Είμαστε στο τραγικό κατώφλι ενός κόσμου όπου ο άνθρωπος είναι πλέον άνευ αξίας(2). Αυτό δείχνει ο πολλαπλασιασμός των «χωρίς» – χωρίς-χαρτιά, χωρίς-εργασία, χωρίς-στέγη, χωρίς-μέλλον… – αυτό που ο Αιμέ Σεζαίρ (Cesaire)* ονόμαζε «κατασκευή ανθρώπων μίας χρήσης». Πλάι σε όλους αυτούς «παχαίνουν» αυτοί που "αξίζουν σε χρυσό" – ανήκουστοι μισθοί, χρυσωμένοι «αλεξιπτωτιστές», χαβιάρι για τα σκυλιά… – και με λίγα λόγια, αυτά σημαίνουν το ίδιο: όλη η κλίμακα αξιών καταργείται. Έτσι που, η μοναδική «αξία» [ο πλούτος] η οποία αυτοκολακεύεται ότι είναι το μέτρο για όλες τις άλλες, βρίσκεται η ίδια άνευ αξίας.
Η χρηματιστική οικονομία δεν σταματά να φουσκώνει με εικονικά μηδενικά πριν να εξατμιστεί κατά δισεκατομμύρια με το σκάσιμο της κάθε φούσκας – αυτό που απομένει είναι η σκληρή πραγματικότητα για τους πραγματικούς παραγωγούς… Αυτή η εξαφάνιση των αξιών είναι λιγότερο σοβαρή από ό, τι η τήξη των πολικών πάγων; Η ίδια η ανθρωπιά μας είναι το διακύβευμα: αναμετρά κανείς το τρομακτικό της μέγεθος;
Στο πλαίσιο αυτής της αντίστροφης εξέλιξης, της οπισθοδρόμησης βλέπουμε μια τρίτη διαδικασία της χειρότερης σοβαρότητας: το ανεξέλεγκτο ναυάγιο του νοήματος. Αυτή η αντίστροφη εξέλιξη είναι καινούργιο φαινόμενο, διότι για πολύ καιρό ο καπιταλισμός παρήγαγε νόημα. Μπορεί να ήταν πάντα εκμεταλλευτικός, αλλά παρόλα αυτά συνέβαλε στην πρόοδο της ανθρωπότητας. Αλλά με την εφόρμηση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, μια ακραία αποκτηνωμένη μορφή του πλούτου, στην κορυφή, μπαίνουμε παγκόσμια, στην εποχή του μη-νοήματος: η συσσώρευση του κεφαλαίου είναι όλο και περισσότερο, χωρίς τέλος, και με τις δύο έννοιες της λέξης [τέρμα – σκοπός]. Αυτό που ζούμε είναι η ιστορική κατάρρευση μιας κοινωνικής τάξης πο μονοπωλεί, χωρίς να έχει πλέον πολιτισμένο στόχο, ζητώντας να μας καταδικάσει στο "τέλος της ιστορίας". Θάνατος του νοήματος που εξαπλώνεται παντού από τη άγρια λογική της βραχυπρόθεσμης ανταπόδοσης των επενδύσεων και όπου κανένα ανθρώπινο σχέδιο δεν μπορεί να αναπνεύσει μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον.
Γι’ αυτό η παγκοσμιοποίηση μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι ο σπασμωδικός ερχομός ενός «μη-κόσμου» όπου ο παραλογισμός τείνει να κατακλύσει τα πάντα μαζί με συνεργό του, το θρησκευτικό φανατισμό. Και αυτή η δομική μυωπία χειροτερεύει, ακριβώς τη στιγμή που οι γιγαντιαίες δυνάμεις που αρχίζει να αποκτά το ανθρώπινο είδος, αρχίζουν να «απαιτούν» να ανιχνεύσουμε το μέλλον, διαφορετικά είμαστε καταδικασμένοι σε θάνατο. Ξεφεύγοντας από το συλλογικό έλεγχο, λόγω του ασύλληπτου ελλείμματος δημοκρατίας στο οποίο μας βυθίζει η λογική του «τα-πάντα-ιδιωτικά», τα υλικά και πνευματικά μας δημιουργήματα γίνονται τυφλές δυνάμεις που μας υποτάσσουν και μας συνθλίβουν – πρόκειται για μια αλλοτρίωση χωρίς τέλος που μπροστά της, το όποιο G8 φαντάζει αστείος κίνδυνος. Ως εκ τούτου, υπάρχει αυτό το ευρέως διαδεδομένο συναίσθημα ότι έχουμε να κάνουμε με μια ανθρωπότητα χωρίς πιλότο που πηγαίνει στον τοίχο – έναν τοίχο οικολογικό αλλά εξίσου ανθρωπολογικό. Αλλά αν το ανθρώπινο είδος αρχίσει να εκφυλίζεται, σημαίνει ότι δεν δίνει κανείς δεκάρα για τον Hοmο sαpiens. Είμαστε στην αρχή μιας επιταχυνόμενης κατρακύλας στην πίστα «του χειρότερου» – ακούτε κάποιον να το φωνάζει;
Εμπορευματοποίηση του ανθρώπου, υποτίμηση των αξίων, εξαφάνιση του νοήματος – ας τολμήσουμε να το πούμε: βρίσκεται σε εξέλιξη μια καταστροφή του πολιτισμού [αποπολιτισμοποίηση] δίχως τέλος. Αυτό δε σημαίνει ότι θα ωραιοποιήσουμε τους δύο τελευταίους αιώνες, με την κοινωνική φρίκη τους και τις γενοκτονίες. Αλλά, με το συνολικό θρίαμβο της «ελεύθερης αγοράς» στο τέλος του 20ου, μας είχαν ανακοινώσει το οριστικό βασίλειο μιας γαλήνιας δημοκρατίας. Αντιθέτως οδεύουμε σε επέκταση των δικτατοριών της βίας, συμπεριλαμβανομένης και μιας από τα χειρότερα είδη δικτατορίας: τη [soft] μαλακή βία. Αιμοσταγείς πόλεμοι παντού–εθνοκαθάρσεις, ένοπλη λεηλασία των φτωχών χωρών, η δολοφονική εφευρετικότητα της τρομοκρατίας, επισημοποίηση των βασανιστηρίων, η αποπνικτική αγριότητα στα δελτία ειδήσεων, όλα αυτά που ένας φιλόσοφος ονομάζει «βαρβαρότητα του παγκοσμιοποιημένου μη-κόσμου» (3). Ακόμη περισσότερο «καθαρή» βία – ο ανταγωνισμός των εμπορικών εταιρειών μέχρι θάνατου, κύμα απολύσεων λόγω χρηματιστηρίου, σοφιστικέ αστυνόμευση επιχειρήσεων και γειτονιών. Συμπεριλαμβανομένης και της συμβολικής «καθαρής» βίας – καθημερινός βιασμός των συνειδήσεων, με το ενσταλάζεται, σταγόνα-σταγόνα, κάθε είδος φοβίας απέναντι στον άλλο, εξαφάνιση της αγωγής του πολίτη από τον κυρίαρχο κυνισμό… Πως μπόρεσε να ελαττωθεί σε αυτό το σημείο η ταξική συνείδηση, που τόσες γυναίκες και τόσοι άνδρες δεν μπορούν να έχουν στο μυαλό τους μιαν εικόνα για το πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος μας και για το ποιά είναι η θέση τους σ’ αυτόν. Πρόκειται για μια πνευματική υποχώρηση με καταστροφικά αποτελέσματα. Ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι ο Ναζισμός ρίζωσε, υποκαθιστώντας τη μαρξιστική σκέψη των τάξεων με το «ein Volk, ein Reich, ein Führer – ένας λαός, ένα Ράιχ, ένας Φύρερ (4)» – η ιδεολογία του «ανθρώπου» χωρίς κοινωνική τάξη …
Στα παραπάνω τέσσερα μεγάλα χαρακτηριστικά προστίθενται ένα πέμπτο που υψώνει τον κίνδυνο στο τετράγωνο: η συστηματική προγραφή των εναλλακτικών λύσεων. Πρόκειται για ηθελημένη προγραφή: οι εκμεταλλευτικές τάξεις ένιωσαν πριν χρόνια το σφύριγμα από τη σφαίρα της επανάστασης και κάνουν τα πάντα για να αποτρέψουν την επιστροφή αυτού του κινδύνου μια για πάντα – δείτε πως μεταχειρίζονται τα ΜΜΕ την «αριστερά της αριστεράς». Ιδιαίτερα έχουμε μια αυθόρμητη προγραφή εκ μέρους των συστημικών λογικών. Για τον Μαρξ, η προλεταριακή μάζα αύξανε μαζί το κεφαλαίο, έτσι αυτό το ίδιο γεννούσε τους ίδιους του τους νεκροθάφτες. Μια ιστορική αισιοδοξία που σήμερα είναι παρακινδυνευμένη: η επανάσταση στην παραγωγή κονιορτοποιεί τους μισθωτούς, το «ιερόν» των χρηματιστικών αποφάσεων τους αφοπλίζει, το βάρος του αναπόφευκτου τους κάνει να χάνουν το ηθικό τους: η τεράστια επιθυμία να αλλάξουμε τα πάντα τείνει να καταλήξει στο τίποτα. Παντού μια επαναληπτική αίσθηση ανημποριάς – έτσι, τα ψέματα των θεσμικών πολιτικών τροφοδοτούν πριν απ’ όλα την αποχή από τις εκλογές. Η φρενίτιδα της ανταποδοτικότητας τείνει να μας πείσει για το αναπόφευκτο του «χείριστου». Το ίδιο το σύστημα το οποίο έχει ως λέξη – κλειδί – την ελευθερία, έχει πάρει ως έμβλημα το ΤΙΝΑ της Μ. Θάτσερ: «Ther Is No Alternative!». Και στην πραγματικότητα πώς θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε από την παντοδυναμία των χρηματοπιστωτικών αγορών και τον οίκων αξιολόγησης, αφού και η κολοσσιαία κρίση του 2008 δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές στο σύστημα; Η ατμόσφαιρα είναι «τέλους Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» αλλά στην εποχή των πυρηνικών και του ίντερνετ δεν έχει σα μια πρόγευση τελικής καταστροφής;
Θα αναρωτηθούμε: εάν ο κίνδυνος είναι τόσο σοβαρός όσο λέγεται εδώ, πώς γίνεται να αναδεικνύεται τόσο πολύ λιγότερο από ό, τι ο οικολογικός; Θα περιοριστώ εδώ σε ένα κρίσιμο σχόλιο. Το να θέσουμε το ανθρωπολογικό ερώτημα, σημαίνει να καταγγείλουμε ευθέως ως υπεύθυνη την κακοποίηση του ανθρώπου που υπάρχει δομικά στον καπιταλισμό. Δεν αμφιβάλουμε ότι ο καπιταλισμός δεν θα συμβάλλει στηδιάδοση αυτής της ιδέας! Η οικολογική σκέψη εγγράφεται σε μια διαφορετική κουλτούρα, η οποία είναι περισσότερο προσανατολισμένη στις επιβλαβείς επιπτώσεις του τρόπου κατανάλωσης απ’ ότι στον απάνθρωπο τρόπο παραγωγής. Στρέφεται περισσότερο στην εισβολή των τεχνο-επιστημών παρά στην τυραννία του ποσοστού κέρδους.
Στην κοινωνική ανευθυνότητα παρά στα ταξικά συμφέροντα.
Μπορεί λοιπό να παραπέμπει περισσότερο σε μια ενάρετη μεταρρύθμιση της κατανάλωσης παρά σε μια επανάσταση στις σχέσεις παραγωγής. Μια οικολογία που συρρικνώνεται σε αυτά, τείνει να είναι ακίνδυνη για τον CAC 40 [ο δείκτης του χρηματιστηρίου του Παρισιού]. Μπορεί ακόμη και να κάνει μαζί του καλές δουλειές και πολιτικά εγχειρήματα: η «πράσινη σκέψη» γίνεται οικουμενική… Ενώ στην πραγματικότητα το οικολογικό δράμα είναι, όπως εξίσου και το ανθρωπολογικό, συνδεδεμένο με τις θανατηφόρες κοντόφθαλμες πολιτικές του μέγιστου κέρδους. Οι δύο σκοποί είναι αλληλένδετοι: δεν μπορούμε να σώσουμε το ένα χωρίς το άλλο, το περιβάλλον και το ανθρώπινο γένος. Και μια οικολογία που δεν τα βάζει αποφασιστικά με το σύστημα του κέρδους δεν έχει μέλλον. Κάτω από τον αμφιλεγόμενο όρο "αριστερή οικολογία", κρύβεται αυτό το διακύβευμα. Έτσι όπως περιγράφεται η σημερινή κατάσταση της ανθρωπότητας φαίνεται εξαιρετικά μελανή. Δεν είναι κάπως μονόπλευρο; Δεν θα έπρεπε να δούμε επίσης το ότι διαμορφώνονται αντικειμενικές προϋποθέσεις και υποκειμενικές πρωτοβουλίες για την υπέρβαση του καπιταλισμού, που έχει γίνει αναγκαία;
Χωρίς καμία αμφιβολία(5). Πολλά πράγματα δίνουν την έντονη εντύπωση «ότι το χειρότερο είναι μοιραίο». Δεν πρέπει να παραδοθούμε σε αυτήν την αίσθηση.
Μπορούμε να αρχίσουμε να αντιστρέφουμε την προοπτική αυτή. Αλλά η επιτυχία απαιτεί να έχουμε συνείδηση του όλου μεγέθους του έργου: τίποτα λιγότερο από το να επωμιστούμε εξ ολοκλήρου τον ανθρωπολογικό σκοπό, επόμενα να τον οικοδομήσουμε στο ίδιο επίπεδο με τον οικολογικό. Από τους αγανακτισμένους της Ευρώπης ως τους αμερικανούς πολίτες που υψώνουν το θυμό τους εναντίον της Wall Street, είναι εντυπωσιακό το ηθικό φορτίο της αγανάκτησης που πλέον γίνεται πράξη και που είναι πλήρως συντονισμένη με την ηθική διάσταση των διεκδικήσεων στο επίπεδο του ανθρώπινου πολιτισμού Κάτι ταράζει βαθιά την πολιτική. Ας το πούμε με τον τρόπο του Jaurès: λίγη αγανάκτηση απομακρύνει από την πολιτική, πολλή μας ξαναφέρνει στην πολιτική. Ή μάλλον οδηγεί σε ένα νέο είδος δράσης, όχι «μια επανάσταση από τα παλιά» με μετασχηματισμούς από «τα πάνω» που η αποτυχία της είναι δεδομένη, αλλά μια δέσμευσή, μια συμμετοχή σε κάθε επίπεδο όπου οικειοποιούμαστε από κοινού καινοτόμες μορφές πρωτοβουλίας και οργάνωσης. Η τωρινή στιγμή, είναι η στιγμή της εφευρετικότητας. Με τέτοιο «τίμημα» θα αρχίσει να δρομολογείται η ήττα «της μοιρολατρίας του χείριστου».
Συνδυάζοντας την πιο ρεαλιστική επίγνωση αυτού που είναι Δυνατό, με την πιο φιλόδοξη οπτική για αυτό που είναι Αναγκαίο: αυτό που πρέπει να αρχίσει από σήμερα, είναι η διάσωση του ανθρώπινου γένους. Δεν υπάρχει καλύτερος επίλογος από αυτό που ο Μαρξ έγραφε στον Ρούγκε το Μάιο του 1843: «Δεν μπορείτε να πείτε ότι έχω και μεγάλη ιδέα για τη παρούσα κατάσταση, και αν παρόλα αυτά δεν απελπίζομαι εξαιτίας της, αυτό συμβαίνει γιατί, ακριβώς αυτή η απελπιστική κατάσταση του παρόντος, είναι αυτό που με γεμίζει ελπίδα».
————————————————-
(2) πρόκειται για τον υπολανθάνοντα κυνισμό στο περίφημο διαφημιστικό σλόγκαν: «Επειδή το αξίζω» – μια γυναίκα «αξίζει» όσο ένα προϊόν μάρκετινγκ …
(3) André Tosel «Civilisations; cultures; conflits» (Πολιτισμοί, κουλτούρες, συγκρούσεις) , Κimé, Παρίσι, 2011!.
(4) βλ την ανάλυση της σκέψης του Heidegger στο "L’ homme"? (Ο «άνθρωπος»;)
(5) Βλ. σε αυτή τη λογική το βιβλίο του Jean Sève «Un futur présent; l’après-capitalisme» (Ένα μελλοντικό παρόν. Ο μετά-καπιταλισμός) La Dispute, Παρίσι, 2006.
*Γάλλος φιλόσοφος, μέλος του ΚΚΓ και της ΚΕ του μέχρι το 2010.Τελευταίο του βιβλίο: Να σκεφτούμε σήμερα μαζί με τον Μαρξ, τόμος 2 «Ο άνθρωπος;», La Dispute, Παρίσι 2008. http://fr.wikipedia.org/wiki/Lucien_S%C3%A8ve#cite_note-2 [Δείτε συμπληρωματικά: http://www.marxists.org/archive/seve/index.htm]
** Αιμε Σεζαίρ (Aimé Césaire) μαρτινικέζος ποιητής και πολιτικός, από τους ιδρυτές του λογοτεχνικού κινήματος της «νεγρότητας» και μέχρι τέλους αντιαποικιοκράτης http://fr.wikipedia.org/wiki/Aim%C3%A9_C%C3%A9saire
ΠΗΓΗ: Τετάρτη, 14 Δεκέμβριος 2011 16:19, http://www.tometopo.gr/home/index.php?option=com_content&view=article&id=174:2011-12-14-16-25-36&catid=40:ideas&Itemid=71
