(Σε αυτή τη θεώρηση η φιλοσοφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη την επιστήμη, με τις διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, με την ανθρώπινη ελευθερία, με το δικαίωμα κριτικής αμφισβήτησης κάθε αυθεντίας, με την εμπιστοσύνη στις γνωστικές ικανότητες του ανθρώπου, με το δικαίωμά του στην απόλαυση της ζωής, με την ανάδειξη της αξίας του ανθρώπου, με τον ανθρωπισμό κλπ). [1]
Στην εποχή της Αναγέννησης πραγματοποιείται εκρηκτική αύξηση και διάδοση των ανθρώπινων γνώσεων: Τυπογραφία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες..
Είχε προηγηθεί η σύγκρουση χριστιανικού και μουσουλμανικού κόσμου, σύγκρουση θρησκευτική, οικονομική, επιστημονική, πολιτιστική, φιλοσοφική, τεχνική, κρατική, στρατιωτική. Και ήταν αυτή ακριβώς η σύγκρουση μια από τις αιτίες της εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών πέριξ των ακτών της Μεσογείου αρχικά. Γιατί η σύγκρουση αναγκάζει τις κοινωνίες να εξελίσσονται ή, με άλλη διατύπωση, επικρατούν και επιβιώνουν οι κοινωνίες που προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες. Ή και αλλιώς, ο καλύτερος δάσκαλος συχνά είναι ο αντίπαλος, γιατί για να τον αντιμετωπίσεις αναγκάζεσαι να τον μελετήσεις, να αντιγράψεις συχνά τα όπλα του και τις μεθόδους του. Και ασφαλώς να τον ξεπεράσεις, να τον υπερβείς. Τέτοιος στάθηκε για τους Δυτικοευρωπαίους ο Αραβομουσουλμανικός κόσμος.
Ο πολιτισμός αυτός κυοφορήθηκε στις παρυφές του ελληνορωμαϊκού κόσμου και εξαπλώθηκε προς τα δυτικά επικρατώντας του χριστιανικού κόσμου ενώ προς τα ανατολικά των περσών και των ινδών… Η νέα ‘‘αποκαλυπτική’’ μονοθεϊστική θρησκεία ήταν επίσης μια νέα κοσμοθεωρία. Ως τέτοια ένωσε, θρησκευτικά και πρακτικά, τους Άραβες, καταρχήν, και τους γειτονικούς λαούς ως κατακτημένους και προσήλυτους, στη συνέχεια, κάτω από ενιαία εξουσία. Τους ένωσε ως μονάδα, ως όλον, ως αδελφούς, ως σώμα, ως μοναδική ενιαία ψυχή κάτω από μια ενιαία εξουσία, ταυτόχρονα θρησκευτική, κρατική, πολιτική, οικονομική, νομική, στρατιωτική. Ως αποτέλεσμα αυτής της κοινωνικής δόμησης πολλαπλασιάστηκε σε πρώτη φάση η ισχύς του κόσμου αυτού.
Με κριτήριο τη συνολική, την ολική, τη συνθετική, τη δομική ισχύ των κοινωνιών η κοσμοθεωρία μπορεί να αντιμετωπίζεται και ως τεχνολογία διαμόρφωσης συνειδήσεων και ανθρωπίνων σχέσεων. Στη Μαρξιστική θεώρηση η θρησκεία ταξινομείται στο εποικοδόμημα που αναδύεται από την οικονομική βάση. Αυτό όμως παίζει σπουδαίο ρόλο στην οργάνωση των κοινωνιών τέτοιο που ο Λένιν διαπιστώνει πως: «δεν υπάρχει επαναστατική πράξη χωρίς επαναστατική θεωρία». Τηρουμένων των αναλογιών στις τότε συνθήκες η νέα θρησκεία λειτούργησε επαναστατικά, εξελικτικά και για την οικονομική βάση των κοινωνιών αυξάνοντας την ισχύ τους.
Οι αιώνες 8ος– 11ος είναι αυτοί της πολιτισμικής ακμής του πολιτισμού αυτού. Γεμάτος αυτοπεποίθηση είναι ανοικτός και δεκτικός στις ξένες ιδέες και πρακτικές. Ακμή στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ακμή και στη μελέτη των πολιτισμών των κατακτημένων και των γειτονικών λαών από τη Μέση Ανατολή, την ανατολική μεσόγειο, τους Πέρσες, τους Ινδούς, τους κινέζους, την Ευρώπη. Τότε ακμάζει η Αραβική επιστήμη, η φιλοσοφία και η τεχνολογία.
Ο Οίκος της Σοφίας ήταν βιβλιοθήκη και οίκος μετάφρασης στη Βαγδάτη, που ίδρυσαν οι Αββασίδες χαλίφες. Εκεί συγκεντρώθηκαν τα πιο σπουδαία, τα πιο αξιόλογα ίσως βιβλία όλων σχεδόν των πολιτισμών του τότε γνωστού κόσμου από την Περσία, την Κίνα, την Ινδία, την Ευρώπη και ανατέθηκε η μετάφρασή τους στα αραβικά. Με βάση τη Βαγδάτη από τον 9ο μέχρι το 130 αιώνα, πολλοί από τους πιο σπουδασμένους Μουσουλμάνους λογίους ήταν μέλη αυτού του εξαιρετικού ινστιτούτου έρευνας και εκπαίδευσης. Είχαν και πρωτότυπη παραγωγή όπως την Άλγεβρα, και τα ινδοαραβικά ψηφία.
Η εξέλιξη των σχέσεων της ισλαμικής θεολογίας με τη φιλοσοφία κινήθηκε αντίστροφα από αυτήν που ακολούθησαν οι σχέσεις του χριστιανισμού μαζί της. Καθώς η ισλαμική θεολογία δεν συνάντησε στο διάβα της ως αντίπαλό της τη φιλοσοφία αλλά το χριστιανισμό, δεν είχε επομένως λόγους να στραφεί εναντίον της φιλοσοφίας (νεκρής φαινομενικά τότε) αλλά εναντίον του χριστιανισμού. Γι αυτό στους αιώνες της πρώτης εποχής της και ταυτόχρονα αιώνες της επέκτασης και ακμής της είναι ανοικτή και δεκτική και απέναντι στα φιλοσοφικά κείμενα, τα οποία συνάντησε στις περιοχές που κατακτούσε, τα μελετά λοιπόν και τα σχολιάζει. Αποκτά τότε γνωστική υπεροχή και ασκεί θεολογική και φιλοσοφική πίεση στο ρωμαιοκαθολικό κόσμο. Επίσης, εκτός των άλλων διαύλων, και οι Άραβες μετέδωσαν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία στη Δυτική Ευρώπη.
Τον 11ο όμως αιώνα εκδηλώνεται θεολογική ισλαμική [2] (Ισλάμ- υποταγή) αντίδραση εναντίον της από φύση ατίθασης φιλοσοφίας. Ο έμπειρος μελετητή της φιλοσοφίας Al Gazali [3] έγινε διάσημος με το έργο του (Tahāfut al-falāsifa),«Η ασυνέπεια των φιλοσόφων», όπου στρέφεται εναντίον της φιλοσοφίας.
Η αντίληψη αυτή μετατράπηκε σε πρακτική στάση ζωής που κυριάρχησε στον ισλαμικό κόσμο έτσι που το μένος του πλήθους στράφηκε εναντίον των «πονηρών» φιλοσόφων. Από το μένος αυτό δεν γλίτωσε ούτε ο Αβερρόης [4] που με το «Tahāfut al-Tahāfut – η ασυνέπεια της ασυνέπειας» προσπάθησε να αντικρούσει τον Gazali και να υποστηρίξει τη συμβατότητα του ισλαμισμού με τη φιλοσοφία. (Η καταδίκη όμως των ιδεών του από τους μουσουλμάνους δεν εμπόδισε να αναπτυχθεί ολόκληρο ρεύμα αβερροισμού στην Ευρώπη ακόμα και μετά την απόρριψη τους από την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία και τη φιλοσοφικο-θεολογική αντίκρουσή τους από τον ομοίως μελετητή του Αριστοτέλη Ακινάτη. Στη χριστιανική εικονογραφία μάλιστα εικονίζεται ως Άγιος ο Ακινάτης να κατανικά τον Αβερρόη. Με την καταδίκη της φιλοσοφίας ο μουσουλμανικός κόσμος καταδίκασε τον εαυτό του σε γενικότερη πνευματική και οικονομική στασιμότητα ή υστέρηση.
Η νέα θρησκεία δεν εξελίχτηκε επαρκώς, δεν προσαρμόστηκε στην πρακτική, στη μεταβαλλόμενη οικονομική κοινωνική βάση γι αυτό πάλιωσε σχετικά γρήγορα και από δύναμη εξέλιξης μετατράπηκε σε τροχοπέδη της. Δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τις αιρέσεις που ξέσπασαν στους κόλπους της, τις διασπάσεις διαφόρων μορφών, τις εθνικές, φυλετικές, γλωσσικές, ταξικές και άλλες αντιθέσεις. Η κατάπνιξη της φιλοσοφίας ήταν ακριβώς η προσπάθεια προστασίας του συστήματος από τον εσωτερικό του εχθρό: την ταξική πάλη (ώστε αυτή να μην μπορέσει να οπλιστεί με κοσμοθεωρητική θεμελίωση). Έτσι ο κόσμος αυτός δεν ανέπτυξε μορφές λειτουργικού συνδυασμού της κοσμοθεωρίας με την επιστήμη και την τεχνολογία. (Γιατί η θεωρία υπηρετεί την πράξη και το εποικοδόμημα υπηρετεί την λειτουργικότητα της πρακτικής κοινωνικής ζωής. Στις δε συγκρούσεις των κοινωνιών υπερισχύουν αυτές που διαθέτουν την πιο εξελιγμένη δομική ισχύ). (Η σημαδιακή σκηνή του δράματος «ισλαμ-κοσμική γνώση» παίχτηκε στα μέσα του 13ου αιώνα, όταν οι Μογγόλοι μπήκαν στην πόλη της Βαγδάτης και ξεκίνησαν μια ολόκληρη εβδομάδα λεηλασίας και καταστροφής. Κατά την παράδοση, τα βιβλία από τις βιβλιοθήκες της Βαγδάτης ρίχτηκαν στον ποταμό Τίγρη σε ποσότητες που ο ποταμός έτρεξε μαύρος από το μελάνι τους).
Ο 13ος αιώνας αποδείχτηκε καθοριστικός για την έκβαση της πνευματικής σύγκρουσης του Ισλάμ και της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας Από τότε και εφεξής ο δεύτερος αποκτά υπέρτερη ισχύ. Από τις δυο «αποκαλυπτικές» μονοθεϊστικές θρησκείες επικρατούσε η πιο… «φιλοσοφική», αυτή που συμμαχούσε πιο αποτελεσματικά με τη φιλοσοφία, με την επιστήμη, με την τεχνολογία και την οικονομία.
«Η κοινωνική ζωή ουσιαστικά είναι πραχτική. Όλα τα μυστήρια, που ωθούν τη θεωρία προς το μυστικισμό, βρίσκουν τη λογική τους λύση στην ανθρώπινη πράξη και στην κατανόηση αυτής της πράξης». (8η θέση του Μαρξ για τον υλισμό του Φόιερμπαχ.)
Από την άποψη της εξέλιξης της τεχνολογίας και της παραγωγικότητας της ανθρώπινης εργασίας ο Μεσαίωνας δεν ήταν Μεσαίωνας, δεν ήταν στασιμότητα, δεν ήταν οπισθοδρόμηση αλλά τεράστια εξέλιξη. Έστω και αν γι αυτήν χρειάστηκαν χίλια χρόνια. Αυτό δεν αναιρείται ούτε από την παρακμή πολλών πόλεων και του εμπορίου στον πρώιμο Μεσαίωνα. Δεν στάθηκε ως ανυπέρβλητο εμπόδιο ούτε η παρακμή της φιλοσοφίας και της επιστήμης. (Άλλωστε αυτές είχαν θεωρητικό και όχι άμεσα πρακτικό ρόλο στις αρχαίες κοινωνίες). Επίσης στο διάστημα αυτό πραγματοποιήθηκε το πέρασμα από τις δουλοκτητικές στις φεουδαρχικές κοινωνίες.
Ίσως οι πιο σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις στη διάρκεια του Μεσαίωνα να ήταν:
1. Ο νερόμυλος,
2. Το μηχανικό ρολόι,
3. Η νέα ζεύξη αλόγου,
4. Το πέταλο,
5. Το γοτθικό τόξο στην αρχιτεκτονική,
6. Τα τριγωνικά πανιά,
7. Το πηδάλιο του πλοίου,
8. Η πυξίδα,
9. Η πυρίτιδα,
10. Το Χαρτί,
11. Η τυπογραφία,
12. Ο κάθετος ανεμόμυλος,
Αυτές και χιλιάδες άλλες. Πολλές από αυτές ήρθαν από την Ασία, αρκετές μέσω των Αράβων άλλες πρωτότυπες παραγωγές της ίδιας της Ευρώπης. Προφανώς για κάθε μια από αυτές υπάρχουν αναλύσεις για τις επιδράσεις που άσκησε στην οικονομία, στη γνώση, στην κοσμοθεωρία, στο όλο σύστημα, στην αενάως αναδομούμενη κοινωνική δομή.
(Σημαντικό ζήτημα είναι ο βαθμός και η ταχύτητα διάδοσης των τεχνολογικών καινοτομιών. Στη διάρκεια του Μεσαίωνα συχνά απαιτήθηκε διάστημα αιώνων για τη μετάδοση αυτή. Η κατάσταση όμως μεταβάλλεται τον ύστερο Μεσαίωνα. Ο γεωγραφικός χώρος της Δυτικής Ευρώπης ενιαιοποιείται πολιτισμικά. Γιατί εκτός από τη γεωγραφική γειτνίαση που διευκόλυνε τις ποικίλες επαφές μεταξύ των λαών της περιοχής αυτές επιπλέον διευκολύνονται από πολλά άλλα κοινά χαρακτηριστικά κάποτε συμπληρωματικά άλλοτε ανταγωνιστικά. Τέτοια όπως η κοινή θρησκεία, η κοινή λατινική γλώσσα για την εκπαίδευση, την επιστήμη, τη θεολογία, κοινοί θεσμοί όπως τα πανεπιστήμια, κοινό εμπόριο, κοινά καλλιτεχνικά ρεύματα. Ενισχυμένη επικοινωνία συνδυασμένη όμως με ποικιλία ιδιαίτερων ταυτοτήτων όπως οι εθνικές γλώσσες. (Καθώς μάλιστα το όνειρο της οικουμενικής αυτοκρατορίας και εκκλησίας διαλυόταν και η πραγματικότητα των εθνικών κρατών γινόταν ορατή η ποικιλία των ιδιαίτερων ταυτοτήτων αυξανόταν)… Σε αυτές τις συνθήκες η δεκτικότητα της Ευρώπης στις τεχνολογικές καινοτομίες πολλαπλασιαζόταν.
Με την Αναγέννηση λοιπόν η Δυτική Ευρώπη ανοίγει πανιά , αναζητά νέους κόσμους στη γεωγραφία, στην τέχνη, στην επιστήμη, στη φιλοσοφία, στην τεχνολογία, στην οικονομία, στα θρησκευτικά δόγματα κλπ. Αν στη διάρκεια του Μεσαίωνα οι κοινωνίες ταλαντεύονταν ανάμεσα στην συντήρηση και την καινοτομία, στην Αναγέννηση προτιμούν σαφώς το νέο έστω και αν αυτό υπηρετείται από πρωτοπόρες μειοψηφίες που καταβάλλουν και το υψηλότατο τίμημα. Έτσι ο ρυθμός εξέλιξης επιταχύνεται.
Άλλωστε η Δ. Ευρώπη είναι πια εξοπλισμένη με: τη φιλοσοφία, (από το Θαλή μέχρι τους νομιναλιστές, τους εμπειριστές, τον Ακινάτη και τόσους άλλους), με αυξημένη παραγωγικότητα, με ανακαλύψεις γεωγραφικές και επινοήσεις τεχνικές, με όργανα που διευρύνουν τις ανθρώπινες αισθήσεις (τηλεσκόπιο, μικροσκόπιο, πυξίδα, ρολόι, κλπ) με τεχνολογία, με τυπογραφία, με αυτόνομα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με πολλαπλασιασμό και διάδοση των γνώσεων, με την πειραματική μέθοδο στην επιστήμη, με ανάδειξη και κοινωνική καταξίωση της επιστήμης, με οργανωμένες συντεχνίες, με αναπτυσσόμενη αστική τάξη, με τον προτεσταντισμό και τη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Επιπλέον με ανάπτυξη, διεύρυνση, εξάπλωση του εμπορίου, που συνοδεύεται από τον εκχρηματισμό της οικονομίας, με το θρησκευτικό εξαγνισμό του χρήματος, με τραπεζικό σύστημα, με ισχυροποίηση της κεντρικής κρατικής εξουσίας.
Πολλοί ιστορικοί της επιστήμης θεωρούν το 1543 μχ χρονολογία που σημαδεύει την έναρξη της Επιστημονικής επανάστασης, έτος δημοσίευσης του « De Revolutionibus orbium coelestium» του Κοπέρνικου. Την ηλιοκεντρική όμως θεωρία που εισηγούνταν το βιβλίο την αντιμετώπισαν τότε ως μαθηματική επινόηση κάτι σαν τους μιγαδικούς αριθμούς για τη διευκόλυνση των υπολογισμών. Χρειάστηκαν 89 χρόνια μέχρι ο Γαλιλαίος, που θεωρείται από αρκετούς πατέρας της σύγχρονης επιστήμης, να αποδείξει ότι η κοπερνίκεια θεωρία περιγράφει με τη μέγιστη δυνατή για την εποχή προσέγγιση τον πραγματικό κόσμο και δεν είναι αυθαίρετο υπολογιστικό σύστημα. Αυτός επίσης υποστήριζε πως: «Η φιλοσοφία γράφεται σε αυτό το πολύ μεγάλο βιβλίο, το οποίο είναι συνεχώς ανοικτό σε μας μπροστά στα μάτια μας (λέω το σύμπαν), αλλά δεν μπορεί να γίνει κατανοητό αν δεν μάθουμε πρώτα να κατανοούμε τη γλώσσα και να αναγνωρίζουμε τους χαρακτήρες, που είναι γραμμένο. Είναι γραμμένο σε μαθηματική γλώσσα και οι χαρακτήρες είναι τρίγωνα, κύκλοι και άλλες γεωμετρικές μορφές, χωρίς αυτή (τη θεώρηση Σ.Σ.) σημαίνει ότι είναι αδύνατο να καταλάβουμε ανθρώπινα τη λέξη. Χωρίς αυτά (η προσπάθεια γνώσης του Σ.Σ.) είναι μια περιπλάνηση γύρω από ένα σκοτεινό λαβύρινθο».
Φιλοσοφία είναι η ανάγνωση της μαθηματικής γλώσσας του Σύμπαντος, εκτιμά ο Γαλιλαίος και αυτό ακριβώς κάνει. Φυσική φιλοσοφία. Επειδή:
1. Παίρνει φιλοσοφική κοσμοθεωρητική θέση για το γενικό, για το Σύμπαν, υποστηρίζοντας πως υπάρχουν γενικοί νόμοι του Σύμπαντος, φυσικοί νόμοι, που ισχύουν παντού σε αυτό.
2. Παίρνει θέση για τη μέθοδο γνώσης του υλικού αντικειμενικού κόσμου, (αναπτύσσει και ασκεί πρακτικά γνωσιοθεωρία), κάνει πειράματα θέτοντας συγκεκριμένες ερωτήσεις στον αισθητό υλικό κόσμο και δέχεται ως αληθινές τις απαντήσεις του, τις οποίες αντιλαμβάνεται βέβαια με τις αισθήσεις του, λειτουργώντας και ως νομιναλιστής και οπαδός του εμπειρισμού. (Η αναδυόμενη επιστήμη φέρει μαζί της το αίτημα της μεθόδου, η συγκρότηση της οποίας αναπτύσσεται εντός της φιλοσοφίας, διότι μόνο αυτή έχει τη δυνατότητα να ανέβει από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και από το ειδικό στο γενικό [5] – Στάθης Ψύλλος) .
3. Αναζητά απαντήσεις σε φιλοσοφικά ερωτήματα και αντικρούει φιλοσοφικές θέσεις.
4. Υποστηρίζοντας πως, στη μελέτη της φύσης, οι νόμοι της είναι η υπέρτατη λογική είναι κοντά στον Ηράκλειτο, κοντά στον υλισμό και τη διαλεκτική και στην αντίπερα του Χέγκελ και του ιδεαλισμού, έστω και αν δηλώνει πιστός Καθολικός.
5. Υπονοώντας πως «το σπουδαιότερο βιβλίο φιλοσοφίας είναι το βιβλίο της φύσης» σημαίνει πως τη μόνη αυθεντία που δέχεται είναι η φύση. Γι αυτό και υποστηρίζει: «σε θέματα επιστήμης η εξουσία χιλιάδων δεν αξίζει τον ταπεινό συλλογισμό ενός μεμονωμένου ατόμου», έτσι απορρίπτει την αυθεντία του Αριστοτέλη και διπλωματικά της «Αγίας Γραφής» ερμηνεύοντας και εξηγώντας πως: «η Αγία Γραφή δείχνει το τρόπο να πάει κανείς στον ουρανό και όχι πως κινούνται οι ουρανοί». (Στην προκειμένη περίπτωση μάλιστα ενεργούσε ως θεολόγος).
6. Απογυμνώνει τις κρατικές και εκκλησιαστικές εξουσίες από το κύρος της επιστημονικής και φιλοσοφικής αλήθειας γι αυτό θα θελήσουν να τον κάψουν.
Ο Γαλιλαίος δεν γράφει κάποιο έργο «μετά τα φυσικά» του όπως ο Αριστοτέλης, δεν αναπτύσσει κάποια δικιά του ιδιαίτερη κοσμοθεωρία, δεν κάνει πλήρη φιλοσοφία, δεν παίρνει θέση για την προτεραιότητα της ύλης ή του πνεύματος, δεν κάνει ‘‘πρώτη’’ φιλοσοφία, δεν είναι κλασικός φιλόσοφος, (άλλωστε δεν προσφερόταν η εποχή του για κάτι τέτοιο), περιορίζεται στη φυσική φιλοσοφία και το κάνει εκπληκτικά καλά. Στο έργο του όμως η φιλοσοφία και η επιστήμη της φυσικής αναπτύσσονται ενιαία, αξεδιάλυτα, οργανικά, συγκροτητικά. Δεν κάνει επιστήμη εναντίον της φιλοσοφίας, γιατί στην αντίληψή του φιλοσοφία είναι η αναζήτηση της αληθινής γνώσης και η επιστήμη ο δρόμος για αυτήν. Οπότε έχουμε στο έργο του φιλοσοφική θεωρία εναντίον φιλοσοφικής θεωρίας, φιλοσοφική κανονικότητα δηλαδή, κερδίζει δε η θεωρία εκείνη που έχει τη μαρτυρία της επιστήμης. Γιατί η φιλοσοφία δεν μπορεί να είναι αντιεπιστημονική. Έτσι η επιστήμη παραγόμενη από και για χάρη της φιλοσοφίας, όταν αναπτυχθεί γίνεται ελεγκτής, κριτής και οριοθέτης της φιλοσοφίας καθώς ελέγχει και κρίνει την ορθότητα των φιλοσοφικών θέσεων ή επεξεργάζεται και απαντά σε φιλοσοφικά ερωτήματα. Γιατί τελικός κριτής είναι ο νόμος, ο λόγος της φύσης. Άλλωστε το «πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί» κατά τον Ηράκλειτο ισχύει και για τη φιλοσοφία, ο δε φιλοσοφικός λόγος είναι γνωστό πως αναπτύσσεται σε περιβάλλον ανταγωνιστικού διαλόγου.
Επιπλέον η αξιωματική θεμελίωση της επιστήμης προέκυψε φιλοσοφικά όπως και οι θεωρούμενες ως αυτονόητες και δεδομένες παραδοχές της επιστήμης για την:
α) ύπαρξη της αντικειμενικής υλικής πραγματικότητας,
β) για την ύπαρξη φυσικών νόμων (φυσικού λόγου),
γ) για τη δυνατότητα γνώσης από τον άνθρωπο αυτών των νόμων μέσω των αισθήσεων και της νόησής του.
Έτσι η φιλοσοφία είναι ενσωματωμένη στην επιστήμη. Η επιστήμη είναι σύνθεση εμπειρικής και θεωρητικής γνώσης, αφηρημένης γενικής σκέψης και πρακτικής αντιμετώπισης του συγκεκριμένου, συνύφανση αφηρημένης νοητικής κατασκευής και πρακτικής εμπειρικής γνώσης. Η επιστήμη είναι εφαρμοσμένη φιλοσοφία. Επιστήμονας είναι το κράμα φιλόσοφου και μάστορα.
Ο Γαλιλαίος είναι ο μεγάλος συνθέτης: συνέθεσε τις απόψεις Αριστοτέλη με αυτές του Πλάτωνα, την αξιωματική φιλοσοφική λογική γνώση με την εμπειρική πειραματική μέθοδο, τη φιλοσοφία με την επιστήμη, τα μαθηματικά με τη φυσική (ως φυσικομαθηματικός), υπάγοντας τον μαθηματικό λόγο στην αισθητή εμπειρία, ακολουθώντας τον πρώτο φυσικό επιστήμονα και μαθηματικό, τον Αρχιμήδη. Ο Επίκουρος πάλι που υποστήριζε: «και γαρ και επίνοιαι πάσαι από αισθήσεων γεγόνασι κατά τε περίπτωσιν και αναλογίαν και ομοιότητα και σύνθεσιν, συμβαλλομένου τι και του λογισμού», «Όλες μας οι γνώσεις, ολόκληρος ο διανοητικός μας κόσμος πηγάζει, προέρχεται από τις αισθήσεις. Δημιουργείται είτε από την άμεση αντίληψη είτε αναλογικά είτε από την ομοιότητα είτε από συνδυασμό με συνεργασία κάπως και του λογισμού» πιθανόν να ένιωθε δικαιωμένος. Συνέθεσε επίσης τον αριστοτελισμό με τον νομιναλισμό και τον Πλάτωνα με τον εμπειρισμό. Σύνθεση σαν την «παλίντονοη αρμονίη» του Ηράκλειτου, αντανάκλαση της διαλεκτικής ουσίας της φύσης, του «Είναι», που ο Παρμενίδης δεν μπορούσε να δει.
Μετά τον Γαλιλαίο, η κυρίαρχη αντίληψη για το σύμπαν δεν θα είναι πια ίδια. Με το θρίαμβο της επιστημονικής επανάστασης το γεωκεντρικό μοντέλο του κόσμου κατέρρεε που ούτε οι φωτιές των ιεροεξεταστών δεν μπορούσαν πια να τον σώσουν. Τα κύματα από το γνωστικό άλμα στην επιστήμη, θα ταρακουνήσουν τη φιλοσοφία, τη θεολογία, τη τεχνολογία, την όλη κοινωνική σύνθεση, την κοινωνική δομή και όχι μόνο στο ρωμαιοκαθολικό κόσμο αλλά και στον προτεσταντικό και αργότερα σε όλες τις θρησκείες. [6]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. (Ο 15ος αιώνας είναι αιώνας μεταίχμιο, μεστός κοσμοϊστορικών μεταβολών: Αναγέννηση, Ανθρωπισμός, τυπογραφία, Μεγάλες Ανακαλύψεις, Άλωση της Πόλης, Ανακάλυψη της Αμερικής, Απολυταρχία (ισχυροποίηση της κρατικής εξουσίας), πυρίτιδα και πυροβόλα όπλα, Reconquista (Ανακατάληψη) για την Ισπανία, τέλος του εκατονταετούς πολέμου για Γαλλία και Αγγλία. Και μάλιστα το καθένα από αυτά από μόνο του θεωρείται γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας. Εδώ όμως έχουμε ένα ψηφιδωτό, μια σύνθεση, τέτοιων γεγονότων που σχηματίζουν τη συνολική εικόνα της καθοριστικής αυτής εποχής που σηματοδοτεί το πέρασμα από το Μεσαίωνα στη Νεότερη εποχή.)
[2]. Ισλάμ στην αραβική γλώσσα σημαίνει εθελοντική υποταγή στο Θεό.
[3]. Al Gazali γνωστός στη Δύση με το λατινικό όνομα Algazelus ή Algazel (1058-1111) ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους, θεολόγους και μυστικιστές του Σουνιτικού Ισλάμ από την Περσία.
[4]. Αβερρόης (1126-1198) πολυμαθής μουσουλμάνος, φιλόσοφος, θεολόγος, νομικός, ειδικός στον Αριστοτέλη, στην Αραβική Κόρντοβα της Ισπανίας.
[5]. Στάθης Ψύλλος.
[6]. Τα γνωστικά πεδία που κατακτά η επιστήμη αναγκαστικά αφαιρούνται από τη θεολογία. (Για όσους βεβαίως γνωρίζουν τα επιστημονικά ζητήματα). Όταν το ηλιακό σύστημα γίνεται προσιτό στις ανθρώπινες αισθήσεις με τα τηλεσκόπια και οι τροχιές των πλανητών προβλέπονται με τόση ακρίβεια από τους μαθηματικούς υπολογισμούς των αστρονόμων αποβάλλουν το χαρακτήρα του απροσίτου, του μυστηριακού, του μαγικού και του ιερού. Ο «θρόνος του θεού», η «βασιλεία των ουρανών» είναι πια καιρός να βρει καταφύγιο σε πιο μακρινά μέρη, άγνωστα, απρόσιτα και μυστηριακά για τον άνθρωπο. Αυτή η «μετακόμιση» είναι μεν δυσάρεστη για τη θρησκεία, αλλά και σωτήρια γι αυτήν.
* «La filosofia è scritta in questo grandissimo libro che continuamente ci sta aperto innanzi a gli occhi (io dico l’universo), ma non si può intendere se prima non s’impara a intender la lingua, e conoscer i caratteri, ne’ quali è scritto. Egli è scritto in lingua matematica, e i caratteri son triangoli, cerchi, ed altre figure geometriche, senza i quali mezzi è impossibile a intenderne umanamente parola; senza questi è un aggirarsi vanamente per un oscuro laberinto».
* Ο Χρήστος Τσουκαλάς είναι συνταξιούχος φιλόλογος και αρθρογράφος στα «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης».
ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε στα «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» , τεύχος 125.
Σημείωση από τΜτΒ: Ευχαριστώ τον αρθρογράφο για την αποστολή της μελέτης.
