Αρχείο μηνός Ιανουάριος 2012

Το νόμισμα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο Ι

Σχολιάστε
Το νόμισμα στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο – Μέρος Ι
Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού

Κείμενα των: Δέσποινας Ευγενίδου, Ευαγγελίας Αποστόλου, Γιάννη Στόγια, Παναγιώτη Τσελέκα, Μαίρης Φουντουλή, Ευτέρπης Ράλλη, * Αλέξη Τότσικα

 
 


Το χρήμα χρησιμοποιείται σε όλες τις εποχές προς όλες τις κατευθύνσεις και για όλους τους σκοπούς. Η απόκτησή του υπήρξε εδώ και πολλούς αιώνες μία από τις κύριες επιδιώξεις των ανθρώπων. Τα νομίσματα αποτελούν μια βασική μονάδα μέτρησης του χρήματος. Τα νομίσματα άλλαξαν, μεταβλήθηκαν, προσαρμόστηκαν στις εκάστοτε αλλαγές που προκάλεσαν ή προκλήθηκαν από διαφορετικές αιτίες παρακολουθώντας κοινωνικές, οικονομικές και ιστορικές συνθήκες.

Τα πρώτα νομίσματα κατασκευάστηκαν στη Μ. Ασία από ήλεκτρο, κράμα χρυσού και αργύρου, στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα. Το πολύτιμο μέταλλο έδινε την αξία, το μικρό σχήμα το έκανε εύκολο στη μεταφορά, το σύμβολο της κάθε εκδίδουσας αρχής, που προστέθηκε αργότερα, έδινε την εγγύηση για το βάρος και την αυθεντικότητά του.

Οι ελληνικές πόλεις διέδωσαν την χρήση του νομίσματος από την Ισπανία μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Χρησιμοποίησαν τα σύμβολά τους, ήρωες, θεούς, ζώα, φυτά κ.λπ., για να σηματοδοτήσουν τα νομίσματα. Έκοψαν νομίσματα κυρίως σε άργυρο, καθώς αυτό ήταν το πολύτιμο μέταλλο στο οποίο είχαν ευκολότερη πρόσβαση. Στα τέλη του 5ου και κυρίως τον 4ο π.Χ. αιώνα κυκλοφόρησαν και χάλκινα νομίσματα για τις μικρές καθημερινές συναλλαγές.

Ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ διέδωσε τη χρήση των χρυσών νομισμάτων, καθώς είχε πρόσβαση στα μεταλλεία χρυσού του Παγγαίου. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου Γ’ άρχισαν να απεικονίζονται ηγεμόνες και βασιλείς της κάθε περιοχής στα νομίσματα. Η παράσταση του ηγεμόνα αυτοκράτορα γίνεται το βασικό θέμα της εικονογραφίας στα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά νομίσματα από τον 1ο π.Χ. έως τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Τα ρωμαϊκά νομίσματα διαδόθηκαν σε όλο το γνωστό κόσμο και κόπηκαν σε χρυσό, άργυρο και χαλκό. Στα βυζαντινά νομίσματα εκτός από τον αυτοκράτορα προστέθηκε και η απεικόνιση του θείου, ο Χριστός, το χέρι του Θεού, η Θεοτόκος, χριστιανικά σύμβολα, έγιναν παραστάσεις στην κύρια όψη του νομίσματος. Ένας Θεός και ένας αυτοκράτορας, η αντίληψη του βυζαντινού για τον κόσμο απεικονίστηκαν στα νομίσματα.

Ο βυζαντινός χρυσός σόλιδος επικράτησε από τον 4ο έως τον 11ο αιώνα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και πολύ πέρα απ’ αυτήν. Στη Δυτική Ευρώπη, νομίσματα χρυσά ακολούθησαν τα πρότυπα των ρωμαϊκών και βυζαντινών νομισμάτων. Από το 13ο έως και το 15ο αιώνα, το βενετσιάνικο νόμισμα θα επικρατήσει σ’ αυτήν την περιοχή. Στην Ευρώπη, τα χρυσά φιορίνια της Φλωρεντίας θα αποτελέσουν τη βάση των εμπορικών συναλλαγών στη διάρκεια του 14ου αιώνα.

Από το 15ο αιώνα στο Νέο Κόσμο που διαμορφώνεται με τις ανακαλύψεις, τα νέα κοιτάσματα και την άνθηση του εμπορίου εκδίδονται αργυρά και αργότερα χρυσά μεγάλα νομίσματα τα οποία θα κατακλύσουν τον κόσμο. Ισπανικά και αργότερα αυστροουγγρικά τάληρα θα κατακτήσουν τις αγορές και οι άλλες περιφερειακές δυνάμεις θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν στο σύστημα του ταλήρου.

Μετά τη γαλλική επανάσταση καθιερώθηκε πρώτα στη Γαλλία και στη συνέχεια σε μεγάλο μέρος του κόσμου το δεκαδικό σύστημα. Από το 19ο αιώνα διαδίδεται η χρήση των χαρτονομισμάτων. Σταματά η σχέση του νομίσματος με το πολύτιμο μέταλλο από το οποίο είναι κατασκευασμένο. Η κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων ήταν μέχρι πρόσφατα εξαρτημένη από την επάρκεια χρυσού. Το τέλος αυτής της αντιστοιχίας σε πολύτιμο μέταλλο, είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξει η διεθνής οικονομία, και να σηματοδοτήσει την παγκόσμια κυριαρχία του άυλου χρήματος.
                                                                                                                             Πριν από το νόμισμα

Πριν από το νόμισμα, η ανταλλαγή προϊόντων, ο αντιπραγματισμός, υπήρξε η πιο διαδεδομένη πρακτική εξα­σφάλισης των βασικών αναγκών των ανθρώπων. Ο αντιπραγματισμός είναι πολύ παλιός και με κάποια έννοια, μερικά στοι­χεία του μοιάζουν να υπάρχουν και μέσα στη φύση, στα φυτά, έντομα και ζώα όπου ανταλλάσσονται υπηρεσίες και πόροι για την εξασφάλιση της επιβίωσης των ειδών και τη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος.

Οι συναλλαγές σε είδος διευκόλυναν τις πρώτες κοινωνίες των ανθρώπων στην επιβίωσή τους. Γεωργικά προϊόντα διατροφής, δέρματα, ζώα, κοχύλια ήταν τα αποδεκτά μέσα συναλλαγής. Το πιο πολύτιμο ήταν το πιο σπάνιο. Ανάλογα με την αφθονία, τη χρησιμότη­τα και το ρόλο του κάθε προϊόντος σε κάθε κοινωνία προσδιοριζόταν και η τιμή του. Με την εγκατάσταση του ανθρώπου σε μόνιμη κατοικία, η οικονομία έγινε γεωργοκτηνοτροφική. Ως μέσο συναλλαγής χρησιμο­ποιήθηκαν κυρίως τα ζώα. Στην Ιλιάδα τα χάλκινα όπλα του Διομή­δη αναφέρονται ως εννεάβοια (αξίζουν 9 βόδια) ενώ τα χρυσά του Γλαύκου εκατόμβοια.

Ο πλούσιος λεγόταν πολυβούτης (που διαθέ­τει πολλά βόδια), ο ακτήμων αβούτης. Ακόμα και σήμερα, αυτό απο­τυπώνεται σε πολλές γλώσσες του κόσμου. Λατινικά caput σημαίνει κεφαλή βοσκήματος και από κει προέρχεται η λέξη κεφάλαιο (capital) και καπιταλισμός. Pecus σημαίνει τα θρέμματα, τα βοσκήματα και από κει προέρχεται ο όρος pecunia (περιουσία, χρήματα).

Τον τρόπο αυτών των συναλλαγών που δεν μπορούμε να τον ανιχνεύ­σουμε με ασφάλεια στις προϊστορικές κοινωνίες, μπορούμε να τον παρακολουθηθούμε καλύτερα σε κοινωνίες νεώτερες όπως της Αφρικής, της Ωκεανίας κ.λπ. όπου μέχρι πρόσφατα ήταν σε χρήση.

Στις σύγχρονες κοινωνίες το φαινόμενο επανεμφανίζεται, όταν διαμορφώνονται ειδικές συνθήκες, όπως στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οι ανταλλαγές με τσιγάρα και λάδι. Επίσης παρουσιάζονται σε μικρή κλίμακα, ανταλλαγές αντικειμένων και αγαθών, μέσω των αγγελιών στις εφημερίδες και στο διαδίκτυο οι οποίες καθιστούν τη ζωή των πολιτών ευκολότερη.

Με την ανακάλυψη και τη διάδοση των μετάλλων, ένα νέο μέσο συναλλαγής προστέθηκε παράλληλα με τα ζώα. Η χρήση του μετάλλου στις εμπορικές συναλλαγές μαρτυρείται από τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. στη Μεσοποταμία. Επιγραφές αναφέρουν νόμους, πληρωμές, συμβόλαια τα οποία πραγματοποιούνταν με βάση ζυγισμέ­νο άργυρο, μερικές φορές σε συνδυασμό με κριθάρι ή άλλα σιτηρά. Καθώς πρόκειται για τις πρώτες γραπτές πηγές που έχουμε, συνδέεται έτσι και η γραφή με την καταμέτρηση των αγαθών και των εμπο­ρικών συναλλαγών.

Με την πάροδο του χρόνου, το μέταλλο επικράτησε στις συναλλαγές και σε άλλες περιοχές. Στην Αίγυπτο, στο τέλος της 2ης χιλιετίας αναφέρονται μέταλλα ζυγισμένα με σταθερά σταθμά για τον υπολογι­σμό της αξίας μιας ομάδας προϊόντων. Και εδώ ήταν δυνατόν οι πληρωμές να υπολογιστούν σε χαλκό (1 ντέμπεν =91 γρ.) και να πραγμα­τοποιηθούν ή σε χαλκό ή σε συνδυασμό με άλλα προϊόντα.

Αν και η Αίγυπτος δε διέθετε άργυρο, ήταν δυνατόν να γίνουν αγορές και με πολύτιμα μέταλλα όπως χρυσό και άργυρο. Έχουν βρεθεί θησαυροί με ράβδους, δαχτυλίδια, σύρμα κ.λπ. από αυτά τα πολύτιμα μέταλλα.

Τα μέταλλα, άργυρος, χρυσός, αλλά και σίδηρος και χαλκός, χρησιμοποιήθηκαν σε κομμάτια ακατέργαστα, σε ράβδους, ορθογώνια σχήματα, με τη μορφή λεπτού σύρματος ή ακόμα και ολόκληρα μεταλλικά χρη­στικά αντικείμενα, όπως τρίποδες, λέβητες, πελέκεις: σκεύη – νομίσμα­τα όπως τα ονόμασε ο Γάλλος ιστορικός και νομισματολόγος Theodore Reinach.

Οι ιδιότητες του μετάλλου κάλυπταν βασικές αδυναμίες του προηγούμενου συστήματος ανταλλαγής προϊόντων. Τα μέταλλα ήταν ανθεκτικότερα, λιγότερο ογκώδη, διαιρούνταν σε κομμάτια μικρότερης αξίας, μεταφέρονταν πιο εύκολα και δεν φθείρονταν. Η αξία τους ήταν ανάλογη με το βάρος τους και υπολογιζόταν με το ζύγισμα.

Στον Ελλαδικό χώρο από τη 2η χιλιετία π.Χ. φαίνεται να χρησιμο­ποιούνται ως μέσο συναλλαγής τα τάλαντα, δηλαδή πλάκες μετάλ­λου που το σχήμα τους, για πολλούς μελετητές, αναπαράγει αυτό της τεντωμένης δοράς βοδιού και για άλλους ήταν πιο πρακτικό στη μετα­φορά. Τάλαντα έχουν βρεθεί σε διάφορες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης, στα νότια παράλια της Μ. Ασίας, στη Σαρδηνία, στην Κύπρο, στις Μυκήνες, στην Κύμη, στην Κρήτη και σε άλλα νησιά του Αιγαίου.

                                                                                                                                      Τα πρώτα νομίσματα

Στα τέλη του 8ου και τις αρχές του 7ου π.Χ. αιώνα, ένα ακόμα χρηστικό αντικεί­μενο, ο σιδερένιος οβελός (σούβλα ψησίμα­τος) χρησιμοποιήθηκε ως μέσο συναλλαγής. Έξι οβελοί, όσοι δηλαδή χωράει να κρατή­σει η παλάμη του ανθρώπου, είχαν αξία μιας δραχμής (δράττομαι = κρατώ, δράξ = παλάμη > δραχμή).

* [Η χρήση των οβελών. Ο οβελός ως μέσο συναλλαγής, αποδίδεται από ορισμένους μελετητές στο βασιλιά του Άργους Φείδωνα. Αυτός ήταν που καθιέρωσε τη χρήση του μετάλλου ως νομίσματος με τη μορφή οβελών.

Η χρήση των οβελών ήταν ευρύτατα διαδεδομένη για πρακτικούς λόγους και γι' αυτό επικράτησαν αμέσως και ως μέσο συναλλαγής. Ήταν ταυτόχρονα όργανα με χρήση πρακτική, αφού χρησίμευαν για το ψήσιμο των ζώων, αλλά και νομισματική, εφόσον αναπλήρωναν με επιτυχία τα προηγούμενα μέσα συναλλαγής. Το πάχος κάθε οβελού ήταν τόσο λεπτό, ώστε στο ένα του χέρι ήταν δυνατό να κρατήσει κανείς 6 οβελούς συγχρόνως. Από το «δράττω – δραξ» (= αδράχνω, πιάνω, κρατώ) προήλθε και η λέξη «δραχμή», που εξακολούθησε επί τόσους αιώνες να είναι η νομισματική μονάδα των Ελλήνων.

Στο νομισματικό μουσείο της Αθήνας φυλάσσεται το περίφημο αφιέρωμα οβελών του βασιλιά του Άργους Φείδωνα, όπως πιστεύουν ορισμένοι ερευνητές, προς τη θεά Ήρα. Οι οβελοί αυτοί βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των αμερικανικών ανασκαφών στο ιερό του αρχαίου Ηραίου του Άργους το 1894. Παρόμοιοι οβελοί έχουν βρεθεί και σε δυο αρχαίους τάφους μέσα στην πόλη του Άργους και φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης. Η χρήση των οβελών ως μέ­σων συναλλαγής συνεχίστηκε και στους επόμενους αιώνες, ενώ ο όρος δραχμή επιβίωσε ως την εποχή μας].

Ο Αριστοτέλης αναφέρει : ”ότι τον καιρό του έβλεπε κανείς στον ναό της Ήρας του Άργους μετάλλινους οβελίσκους, που ο βασιλεύς Φείδων αφιέρωσε άλλοτε. Δεν ήσαν παρά δείγματα πού χρησίμευαν για την ανταλλαγή, πριν αντικατασταθούν από τα αργυρά νομίσματα, τις χελώνες. Ο Φείδων τα εκρέμασε στο τοίχωμα, σαν ιερά λείψανα, προς μαρτυρίαν σεβασμού και εθίμων”.

Η επινόηση του νομίσματος ήταν θέμα χρόνου. Η εμπειρία του μετάλλου στις συναλλαγές και η τυποποίησή του σε διάφορα σχήματα οδήγησαν εύκολα στο νόμισμα. Το μικρό του μέγεθος επέτρεπε την εύκολη μεταφορά του. Σφραγισμένο από την υπεύθυνη αρχή, η αξία του ήταν συγκεκριμένη και δεν υπήρχε πια η ανά­γκη του ζυγίσματος. Η γενικευμένη χρή­ση όμως του νομίσματος διαδόθηκε αρ­γά.

Τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν στο βα­σίλειο της Λυδίας και στις ελληνικές πό­λεις της Μικράς Ασίας, στην Ιωνία, περι­οχές αναπτυγμένες εμπορικά και οικονο­μικά, στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα. Το υλι­κό τους ήταν ο ήλεκτρος, κράμα χρυσού και αργύρου. Το σχήμα τους ήταν ωοει­δές και στη μία πλευρά είχαν ακανόνι­στα βαθουλώματα.

Το «θησαυρό» που βρέθηκε στα θεμέ­λια του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο το 1904/5 αποτελούσαν νομίσματα από ήλεκτρο, αλλά και κοσμήματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Ο θησαυρός περιείχε νομίσματα από πόλεις της Λυδίας αλλά και ελληνικές των παραλίων της Μικράς Ασίας. Η απόκρυψη θεωρείται ότι πραγματοποιήθηκε μεταξύ 600-560 π.Χ. Το εύρημα αυτό βοήθησε στη χρονολόγηση των πρώτων νομισμάτων. Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου γρήγορα έκοψαν ανάλογα νομίσματα.

 

ΠΗΓΗ:  Ημερομηνία καταχώρησης 20-01-2012, http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=1336

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2614

ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ Ι

Σχολιάστε
ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

 
 
 

Η αυτοδιοίκηση ήταν ο συνεκτικός δεσμός των σκλαβωμένων στους Οθωμανούς προγόνων μας. Ας μη πάει ο νους μας σε τύπο αυτοδιοίκησης όπως ο σημερινός. Η σύγχρονη αυτοδιοίκηση είναι σμικρογραφία της κεντρικής εξουσίας. Οι υποψήφιοι αιρετοί πρώτα χρίονται από τα επιτελεία των κομμάτων και ύστερα ανακοινώνουν την υποψηφιότητα. Κατά συνέπεια εφαρμόζουν εκλεγόμενοι την πολιτική του κόμματος, στο οποίο ανήκουν. Η κεντρική εξουσία το μόνο που έπραξε κατά τη μεταπολίτευση είναι να αποκεντρώσει τους μηχανισμούς διαφθοράς. Έτσι οι πλείστοι των δήμων εμφανίζονται σήμερα, όπως και η χώρα μας, υπερχρεωμένοι και δεν θα βραδύνει η ώρα που θα στηθούν και σ’ αυτούς επιτροπές επιτήρησης.

Η κοινότητα επί τουρκοκρατίας ήταν ταυτόσημη με την ενορία. Κέντρο της ζωής της είχε τον ναό, στον οποίο διενεργούνταν ακόμη και οι εκλογές των προκρίτων. Βέβαια δεν ήταν τα πράγματα ιδανικά. Κοινωνικές τάξεις υπήρχαν και οι οικονομικά ισχυροί μέσα στη γενική ανέχεια πολλές φορές με τις πλάτες των κατακτητών επιτύγχαναν την εκλογή τους και μάλιστα κατ’ επανάληψη. Θα μπορούσαν άραγε σήμερα οι ενορίες να διαδραματίσουν παρόμοιο με τον του καιρού της τουρκοκρατίας ρόλο; Αρκετά δύσκολο υπό το καθεστώς της νόμω κρατούσης Πολιτείας. Η ουσιαστική κατοχή της χώρας μας σήμερα δεν είναι έκδηλη όπως σε περιόδους κατά το παρελθόν. Γι’ αυτό και δεν γίνεται ακόμη λόγος για δοτή κυβέρνηση στην υπηρεσία των κατακτητών. Πάντως πρέπει να είναι αθεράπευτα αφελής ο πολίτης που προσδοκά ανάκαμψη από τα μέτρα που έχουν ληφθεί ή επίκειται να ληφθούν, όταν οι ίδιοι οι συντελέσαντες στην κατάντια μας, που είναι οι επίλεκτοι για τις αναλύσεις στη μικρή οθόνη, χωρίς ντροπή τονίζουν ότι το μνημόνιο έδειχνε εξ αρχής ότι θα μας οδηγούσε σε αδιέξοδα. Είναι λοιπόν καταφανές ότι οι δανειστές μας, έχοντας υποχείριο τον πολιτικό κόσμο που ασκεί εξουσία, θέλουν να μας τα πάρουν όλα: Τους μισθούς, τις καταθέσεις, τα ακίνητα, τα ασφαλιστικά ταμεία, την περίθαλψη, τον δημόσιο πλούτο, υποδομών, εδάφους, υπεδάφους και υποθαλάσσιο. Το μόνο που μας προσφέρουν είναι ανεργία και νέα ώθηση προς μετανάστευση, ενώ οι κρατούντες μας παρηγορούν με φλυαρία περί ανάπτυξης, που δεν πρόκειται να έλθει υπό την παρούσα κατάσταση στη διεθνή οικονομική σκηνή.

Προς αντιμετώπιση της κρίσης που θα βαθαίνει, ώστε τα λίγα καζάνια φαγητού που έχουν στηθεί ή θα στηθούν να μην επαρκούν, ο κάθε πολίτης πρέπει επί τέλους να αποτινάξει την προδιάθεση προς κατάθλιψη, η οποία εξαπλώνεται με γοργό ρυθμό, και να αυτενεργήσει. Ας ξεκινήσουμε από μία παρουσίαση της κατάστασης: Κατ’ αρχήν οφείλουμε να δεχθούμε πως όλοι μας έχουμε μερίδιο ευθύνης, γιατί εναποθέσαμε τις ελπίδες σε πρόσωπα, τα οποία υπηρέτησαν το σχέδιο διάλυσης της πατρίδας μας. Αυτά τα πρόσωπα χειροκροτήσαμε, παρακαλέσαμε, κολακέψαμε, υμνήσαμε, ψηφίσαμε. Και αυτά μας πέταξαν ένα κοκκαλάκι, ώστε να μας προκαλούν τώρα με το «όλοι μαζί τα φάγαμε»! Κατόπιν οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι σε αντίθεση με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου έχουμε σημαντικά πλεονεκτήματα: Οι υποδομές είναι ανέπαφες, αν και πολλές πέρασαν σε χέρια ξένων. Το ζωικό κεφάλαιο, αν και ανεπαρκές, δεν έχει εξαφανιστεί. Ακόμη μπορούμε να καλλιεργούμε χωρίς τον φόβο να μας αρπάξει τη σοδειά ο κατακτητής. Η εξωτερική απειλή μας φέρνει πιο κοντά, σε αντίθεση με τον βαθύ διχασμό που μας διέκρινε κατά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Τέλος, το πιο σημαντικό, δεν θρηνούμε νεκρούς όπως τότε. Οι κατακτητές σήμερα χρήματα ζητούν μόνο. Δεν σπαταλούν φονικά όπλα για να μας εξοντώσουν.

Αυτενέργεια πρώτη ως αντίδραση στην κατάκτηση. Περιορισμός της κατανάλωσης και υιοθέτηση της ολιγάρκειας με την καλλιέργεια ασκητικού φρονήματος. Η κατανάλωση είναι το πλέον εκμαυλιστικό μέσο στη διάθεση του καπιταλισμού. Βέβαια αυτό όφειλε να το είχε καυτηριάσει η διοικούσα Εκκλησία πριν από δεκαετίες. Αντιλαμβάνομαι ότι η πρότασή μου προσκρούει προς το συμφέρον των πωλούντων τα καταναλωτικά είδη. Και δεν αναφέρομαι βέβαια στους μεγαλοεισαγωγείς και στους μεγαλέμπορους, αλλά σ’ εκείνους που με καθημερινό σφίξιμο στην καρδιά ανοίγουν το μικρομάγαζό τους. Και άλλη συρρίκνωση της κίνησης; Με πόνο ψυχής γράφω: Ναι! Ας ξεκινήσουμε από τα εισαγόμενα είδη: Τέλος στη δουλική υποταγή στο εκμαυλιστικό τραγούδι των σειρήνων. Ας μηδενίσουμε τις αγορές των πολυδιαφημιζομένων (με τα χρήματά μας) ξένων προϊόντων. Έχουμε απ’ όλα τα είδη διατροφής και μάλιστα πολύ καλής ποιότητας. Ας μη ξαναπατήσουμε το πόδι μας σε κατάστημα πολυεθνικής εταιρείας, ακόμη και για αγορά ελληνικών προϊόντων. Ας ενισχύσουμε την όποια κίνηση προς στήριξη επιχειρήσεων, οι οποίες ήδη έκαναν την εμφάνισή τους στην Αθήνα. Αυτές αγοράζουν από συνεταιρισμούς ή παραγωγούς και διαθέτουν αποκλειστικά ελληνικά προϊόντα. Ας μην αγοράζουμε αγροτικά προϊόντα εισαγωγής, όταν γνωρίζουμε ότι ομοειδή παραμένουν αδιάθετα στις αποθήκες των παραγωγών μας. Ας προσέχουμε πολύ, καθώς οι πονεμένοι παραγωγοί καταγγέλλουν ότι εισαγωγείς προμηθεύονται μικρές ποσότητες από αυτούς και διαθέτουν πολλαπλάσιες εισαγόμενες από άλλες χώρες, τις οποίες διαφημίζουν ως ελληνικές.

Αυτενέργεια δεύτερη: Παύση της φλυαρίας. Καυχόμαστε ότι είμαστε κοινωνικοί και επικοινωνούμε, άρα διαθέτουμε ακόμη ανθρώπινο πρόσωπο. Επικοινωνούμε με τα κινητά, για τη χρήση των οποίων πληρώνουμε κεφαλαιώδη (και κεφαλικό) φόρο βλακείας (και δουλείας). Η επικοινωνία στοιχίζει στην οικογένεια πολύ περισσότερο από την ηλεκτρική ενέργεια. Ας περιορίσουμε τον αριθμό των κινητών. Γιατί άραγε να διαθέτουν όλα τα μέλη κινητό; Γιατί να φθάνει ο λογαριασμός του κινητού στο 10% και πλέον του μισθού;

Αυτενέργεια τρίτη: Αύξηση της οικονομίας στη χρήση ενέργειας. Μείωση των μετακινήσεων με οχήματα Ι.Χ. Τα μέσα συγκοινωνίας θα πυκνώσουν τότε τα δρομολόγια και θα εξυπηρετούμαστε ικανοποιητικά και φθηνά. Εμμονή με ομαδικό πνεύμα στη λειτουργία των εγκαταστάσεων κεντρικής θέρμανσης. Αν τα ποσά που διετέθησαν ήδη για εγκαταστάσεις ατομικής θέρμανσης (να η ασθένεια του «εγώ») είχαν διατεθεί από κοινού για μονώσεις στην οικοδομή, θα αντιμετωπιζόταν πολύ ικανοποιητικά η αύξηση της τιμής  των καυσίμων και θα αποφευγόταν η εξαγωγή συναλλάγματος για αγορά μηχανημάτων και η ασχήμια στις οικοδομές από τις τροποποιήσεις.

Αυτενέργεια τέταρτη: Όλες και όλοι στο δρόμο του Μαχμάτμα Γκάντι. Εκείνος τίναξε το εισαγωγικό εμπόριο που βρισκόταν στα χέρια των Άγγλων με την ανέμη που ζήτησε να προμηθευτεί κάθε οικία. Όσο ακόμη ζουν οι γυναίκες που γνωρίζουν αργαλειό και τα συναφή για την σύνθεση υφασμάτων και φορεμάτων, ας αναβιώσει η όμορφη γυναικεία συντροφιά με τα τραγούδια και τα χωρατά της εν ώρα εργασίας. Αρκετές ώρες σπαταλήθηκαν μπροστά στην άθλια μικρή οθόνη των «σήριαλς».

Αυτενέργεια πέμπτη: Περιορισμός προμήθειας εργαλείων και συσκευών. Συγγενικά πρόσωπα ας μοιράζονται την ίδια συσκευή. Πολλοί οι γεωργικοί ελκυστήρες, πολλές οι σπαρτικές μηχανές, αλλά και πολλοί οι χέρσοι αγροί με την τιμωρία της αγροτιάς από τους Ευρωπαίους με το υπνωτικό της επιδότησης.

Αυτενέργεια έκτη: Συλλογή, διάθεση και πολλαπλασιασμός των σπόρων γηγενών ποικιλιών. Απεξάρτηση από τις πολυεθνικές πώλησης σπόρων. Ας απλωθούν οι κήποι, όσο ακόμη το νερό είναι κοινό αγαθό, γιατί οι πολυεθνικές επιχειρούν να το ληστέψουν, όπως συνέβη στη Λατινική Αμερική.

Αυτενέργεια έβδομη: Αύξηση του ζωικού κεφαλαίου επειγόντως με ταυτόχρονη μείωση της κατανάλωσης, αφού μεγάλες είναι οι ποσότητες εισαγομένων κρεάτων. Ευκολότερη είναι η εκτροφή πουλερικών. Τα γιδοπρόβατα μπορούν, όπως και παληά στα πλαίσια του κοινοτικού πνεύματος, να αποτελέσουν κοινό κοπάδι με πολλούς ιδιοκτήτες ενός ή λίγων κεφαλιών, υπό ένα βοσκό.

Συνέλληνες ώρα να κινηθούμε από το «εγώ» στο «εμείς». Ας μη μας τρομοκρατούν οι δυσμενείς εξελίξεις. Κανείς δεν χάθηκε στη φτώχεια, πολλοί στην ευμάρεια. Το μαρτυρεί η σημερινή κατάντια μας.

                    «ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ», 23-1-2012   

Φυσικές, Κοινωνικές επιστήμες & Οικολογία ΙV

Σχολιάστε
Οι σχέσεις φυσικών και κοινωνικών επιστημών στα πλαίσια της οικολογικής προβληματικής – Μέρος ΙV

Του Θεόδωρου  Βότση

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2605


Β)  Η πληθυσμιακή οικολογία

Οι ολιστικές αντιλήψεις το κυρίαρχο ρεύμα στο χώρο της κοινωνικής οικολογίας. Στο χώρο της επιστήμης όμως η περίοδος κυριαρχίας τους ήταν σύντομη και δεν ξεπέρασε την  περίοδο  1950-1970. Αντίθετα στο χώρο της επιστήμης η κυριαρχία της πληθυσμιακής οικολογίας υπήρξε μακρύτερη. Αυτή αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα παράλληλα με την ολιστική οικολογία. Η πληθυσμιακή οικολογία δέχθηκε ισχυρή οικονομική υποστήριξη επειδή οι τεχνικές που διαμόρφωσε π.χ. πίνακες ζωής, καθώς και η γνώση που παρήγαγε π.χ. βιολογικός έλεγχος, έβρισκαν πρακτική εφαρμογή σε προβλήματα που αφορούσαν τη διατήρηση ανανεώσιμων γεωργικών πόρων, όπως το δασικό κεφάλαιο και τα τροφικά διαθέσιμα.

Το κοσμοείδωλο της πληθυσμιακής οικολογίας είναι το δαρβινικό. Το δαρβινικό πρότυπο είναι υλιστικό, αφού οργανώνεται με βάση την αρχή του αγώνα για την επιβίωση ανάμεσα σε υλικές οντότητες , τους οργανισμούς. Σε αντίθεση με τους ολιστές, που επιχειρούν να συλλάβουν τα φαινόμενα στη γενικότητά τους, οι δαρβινιστές βιολόγοι ενδιαφέρονται για τον ρεαλισμό την επιστημονικών κατασκευών. Όλη τη βιολογία την διαπερνά ο δομισμός που σημαίνει ότι οι διαδικασίες είναι το επιφαινόμενο δομών π.χ. η κληρονομικότητα απαιτεί αντίστοιχο όργανο για αυτή δηλαδή τα γονίδια.
Στην αρχική του εκδοχή το δαρβινικό αναγωγικό πρότυπο είναι ισομορφισμός κοινωνικών διεργασιών στο επίπεδο της βιολογίας. Αυτό αντιστοιχεί στο κοσμοείδωλο της ανερχόμενης αστικής ιδεολογίας όπου η κοινωνική δομή γίνεται αντιληπτή από τις ιδιότητες των ατόμων που την συγκροτούν. Τα άτομα έχουν δικές τους ενδογενείς ιδιότητες, ενώ οι κοινωνικές σχέσεις είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης μεταξύ των ατόμων. Ο αντίστοιχος οικολογικός ισομορφισμός βλέπει την αιτιότητα να κινείται μονόδρομα από τα μόρια στα άτομα και από εκεί στον οργανισμό και τη βιοκοινότητα. Παρόλ' αυτά η εξέλιξη του οικολογικού συστήματος ορίζεται από την φυσική επιλογή. Αυτή πραγματοποιείται στη βάση του οργανισμού και ανάλογα με το περιβάλλον που διαβιώνει ο οργανισμός. Οι έννοιες της φύσης και του οργανισμού δεν συγκροτούν ενότητα. Η σχέση της φύσης, δηλαδή του περιβάλλοντος, με τον οργανισμό είναι μονής κατεύθυνσης, από το περιβάλλον προς τον οργανισμό. Οι μεταλλαγές που γίνονται δεν είναι παρά οι απαντήσεις των οργανισμών στην πανίσχυρη φύση στην προσπάθεια που καταβάλλουν αυτοί ώστε να επιβιώσουν. Η παντοδύναμη φύση βρίσκεται έξω από το υποκείμενο και μέσω της φυσικής επιλογής ελέγχει την μοίρα του. Μόνη ελπίδα για την επιβίωση του είδους είναι η καθυπόταξη της φύσης, αλλιώς το ανθρώπινο είδος, όπως και όλα τα άλλα, θα υποστεί τις συνέπειες της φυσικής επιλογής που προδιαγράφουν την μετεξέλιξή του και τελικά την αντικατάστασή του.
Η πληθυσμιακή οικολογία δεν επηρέασε σημαντικά τη σκέψη της κοινωνικής οικολογίας παρά το επιστημονικό και επιστημολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει και παρά τις διαμάχες που ξέσπασαν κατά καιρούς στους κόλπους της.
Το κυρίαρχο μοντέλο όμως της σύγχρονης οικολογικής σκέψης στα πλαίσια της πληθυσμιακής οικολογίας ενσωματώνει ιδέες και νεωτερισμούς από την οικολογία των συστημάτων. Η προβληματική που αναπτύσσεται βασίζεται σε αντιλήψεις που κυριαρχούνται από τους όρους 'αριστοποίηση' και  'στρατηγική'. H αιτιότητα των φαινομένων της ζωής αναζητείται στο επίπεδο του πληθυσμού και από αυτή την άποψη πρόκειται για προσεγγίσεις αναγωγικές. Ωστόσο, ο πληθυσμός νοείται συγκροτημένος από μερικές βιολογικές διαδικασίες (γεννητικότητα, θνησιμότητα, αναπαραγωγή κ.λ.π.). Η ενέργεια που είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσει κάθε οργανισμός σε όλη τη διάρκεια της ζωής του είναι περιορισμένη. Ο περιορισμός αυτός υποχρεώνει τον οργανισμό να μοιρασθεί την διαθέσιμη ενέργεια με άριστο τρόπο ανάμεσα στις αλληλοσυσχετιζόμενες βιολογικές διαδικασίες (ανάμεσα στα μέρη), ώστε να διασφαλίσει την επιβίωσή του. Από αυτή την άποψη οι σύγχρονες προσεγγίσεις δείχνουν ολιστικό χαρακτήρα. Ο τρόπος που οι οργανισμοί επενδύουν τη διαθέσιμη ενέργεια καθορίζεται από το περιβάλλον που ζουν αυτοί. Έτσι, οι αποφάσεις των οργανισμών συγκροτούν μια ενιαία στρατηγική με στόχο την επιβίωση. Οι στρατηγικές είναι αποτέλεσμα φυσικής επιλογής και διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα επιβίωσης των οργανισμών στους περιορισμούς του περιβάλλοντος. Κάθε στρατηγική συγκροτεί ένα ιδεατό ολότυπο, ενώ οι ανώτερες οικολογικές δομές (βιοκοινότητες) συγκροτούνται από αθροίσματα αποτελεσματικών στρατηγικών.
Από τα παραπάνω φαίνεται το νέο πρόγραμμα προσπαθεί να συμβιβάσει αναγωγικές και συστημικές αντιλήψεις, ενώ κουβαλάει και στοιχεία του λινεϊκού προγράμματος. Η νέα σύνθεση υπερβαίνει την ιεραρχικότητα που επιβάλλουν οι συστημικές προσεγγίσεις καθώς και τον δαρβινικό αναγωγισμό, ενώ επαναφέρει τους λινεϊκούς ιδεατούς ολότυπους. Η καινούργια προσέγγιση κατεβάζει το επίπεδο αναφοράς από το υψηλότερο επίπεδο του οικοσυστήματος στο χαμηλότερο επίπεδο του οργανισμού και η έννοια της αριστοποίησης, δηλαδή της αποτελεσματικότητας, ανάγεται σε οργανώτρια αρχή.
Με τη νέα προσέγγιση έχουμε επομένως ένα οικολογικό ισομορφισμό ενός νέου τύπου κοινωνικού γίγνεσθαι όπου οι διαστρωματωμένες και κατακερματισμένες μεταβατικές κοινωνίες της εποχής μας έχουν υπερβεί τις εγκάρσιες διαιρέσεις κατά κοινωνικές τάξεις και την ιεραρχική οργάνωση παλαιού τύπου και αναζητούν το δρόμο τους προς το μεταβιομηχανικό όνειρο μέσα από την συνύπαρξη των ετεροτήτων. Πρόκειται για κοινωνίες όπου η ιδεολογία δεν καθορίζεται από τη θέση του υποκειμένου στην παραγωγική διαδικασία.
Παρ’ όλο το συμβιβασμό ανάμεσα στις προδαρβινικές, τις δαρβινικές και τις ολιστικές προσεγγίσεις, το περιβάλλον εξακολουθεί να παραμένει εκτός παιχνιδιού και να υπερκαθορίζει  τις στρατηγικές των οργανισμών. Η διασπασμένη ενότητα μεταξύ φύσης και κοινωνίας δεν αποκαθίσταται.

Οικολογικό κίνημα και επιστήμη
Από το 19ο αιώνα, όταν η τεχνολογία χάνει τον αυτόνομο χαρακτήρα της και εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από την επιστήμη, είναι δύσκολο να αποσυνδεθούν τεχνολογία και επιστήμη σαν κοινωνικές πρακτικές. Ωστόσο, με κριτήριο την κυριαρχία που ασκείται, μέσω αυτών των πρακτικών, πάνω στη φύση μπορεί να επιχειρηθεί μια διαφοροποίησή τους. Η κυριαρχία της επιστήμης πάνω στη φύση έγκειται στη διαρκώς αυξανόμενη τελειοποίηση ενός θεωρητικού συστήματος που επεξηγεί τους φυσικούς νόμους, ενώ η κυριαρχία της τεχνολογίας πάνω στη φύση συνίσταται στην επινόηση του συνόλου των μέσων που διασφαλίζουν την εκμετάλλευση των διαθεσίμων φυσικών πόρων από ορισμένη κοινωνική ομάδα, σε βάρος, συνήθως, μιας άλλης ομάδας. Με αυτή την έννοια η τεχνολογία έχει έναν αμεσότερο πολιτικό χαρακτήρα καθώς δεν υπάρχει περισσότερο ιστορικά τεκμηριωμένη αιτία κοινωνικών συγκρούσεων από την κοινωνική πάλη για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και επομένως γι' αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Η επιστήμη, λοιπόν, δεν είναι απαλλαγμένη από κοινωνικές αξιοδοτήσεις. Σύμφωνα με τον Thomas Kuhn, η επιστήμη λειτουργεί στα πλαίσια μιας σχετικά αποστασιοποιημένης επιστημονικής κοινότητας και διατηρεί μια ορισμένη αυτονομία απέναντι στις επικρατούσες αξίες της συγκεκριμένης κοινωνίας μέσα στην οποία παράγεται. Έτσι, οι επιστημονικές ανακαλύψεις συγκροτούν ένα ευρύ μέτωπο νέων συλλήψεων του φυσικού κόσμου οι οποίες, ανάλογα με την έκβαση της κοινωνικής διαπάλης, προσφέρονται σε εναλλακτικές τεχνολογικές εφαρμογές. Ας δούμε ένα από τα πολλά παραδείγματα. Το 1845 η ανακάλυψη του βιολογικού κύκλου της φυτασθένειας του περονόσπορου της πατάτας, έδωσε αφορμή για μια τομή στην επιστήμη της φυτοπαθολογίας. Η φυτοπαθολογία προχώρησε σαν επιστήμη και, χάρη σ' αυτή, διασφαλίστηκαν αναγκαίοι διατροφικοί πόροι, ιδιαίτερα σημαντικοί για την επιβίωση φτωχών ανθρώπων. Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο η φυτοπαθολογία προχώρησε ακόμη περισσότερο αλλά, από ένα σημείο και μετά, οι εφαρμογές της, με την έμφαση που δόθηκε στη χημική προστασία των φυτών και τις συνέπειες της στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, έχασε τον αυτονόητα θετικό για την κοινωνία ρόλο της. Οι γνώμες διχάστηκαν. Όσοι την ταυτίζουν με τον προσανατολισμό της προς πρακτικές με κυρίαρχη τη διάσταση της χημικής προστασίας, την αμφισβητούν. Αγνοούν όμως άλλους προσανατολισμούς της, όπως π.χ. την έρευνα, διακρίβωση και ενίσχυση των εγγενών μηχανισμών αντίστασης των φυτών στα παράσιτα. Το ερώτημα που μπαίνει είναι αν η επιστήμη μπορεί και πρέπει να ταυτίζεται με τις τεχνολογικές εφαρμογές της ή σε σχέση και με εκείνες τις ανακαλύψεις της, οι οποίες, για λόγους που δεν την αφορούν (π.χ. πολιτικούς, οικονομικούς), παραμένουν ανεκμετάλλευτες.

Από εδώ ξεκινάει μια ενδιαφέρουσα αντίθεση στους κόλπους του οικολογικού κινήματος. Κάποιοι οικολόγοι απορρίπτουν ολοκληρωτικά την επιστήμη, κρίνοντας από τα αποτελέσματα των πρακτικών εφαρμογών της. Η πυρηνική φυσική είναι απορριπτέα γιατί δημιούργησε το Τσερνόμπιλ, η βιοτεχνολογία, επίσης, γιατί μπορεί να 'ανακατασκευάσει' τη φύση κ.ο.κ. Η άποψη αυτή χρειάζεται να προσεχθεί καθώς, αν αναπτυχθεί, τείνει να συνδέσει την επιστήμη με έναν ορισμένο τύπο ορθολογικής σκέψης που, όπως σωστά διαπιστώνεται, λόγω του κύρους της επιστήμης στις βιομηχανικές κοινωνίες, διαχέεται και κυριαρχεί σε όλες τις κοινωνικές πρακτικές. Αμφισβητείται, έτσι, όχι μόνο η επιστήμη αλλά και ο τύπος του ορθολογισμού που κυριαρχεί στις κοινωνίες που την παράγουν. Έτσι οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης τείνουν στη συνολική απόρριψη μιας από τις θεμελιώδεις αρχές οργάνωσης της σύγχρονης κοινωνίας ενώ, μερικές φορές, στρέφονται και σε αντι-ορθολογικές ή μεταφυσικές αντιλήψεις και πρακτικές. Τα παραδείγματα δε σπανίζουν στους χώρους της οικολογίας είτε αφορούν στη βιοδυναμική γεωργία ή στη φυσιολατρευτική βία ορισμένων τμημάτων του οικολογικού κινήματος. Η σύγχυση επιστήμης και τεχνολογίας οδηγεί σε νέα σύγχυση με ευρύτερες κοινωνικές συνέπειες. Η σύγχυση οφείλεται στην ταύτιση της ορθολογικής σκέψης με την ορθολογικοποίηση. Σύμφωνα με τον E. Morin, ο ορθολογισμός δεν είναι παρά η εφαρμογή των αρχών της συνοχής στα δεδομένα της εμπειρίας, ενώ ορθολογικοποίηση είναι η υπερβολή στη σημασία της λογικής σε σχέση με την εμπειρία, και η άρνηση της πολυπλοκότητας της πραγματικότητας. Η λογική, μέσω της ορθολογικοποίησης, υψώνεται πάνω από τα γεγονότα, οπότε, παραγνωρίζεται  ότι το μέτρο της πραγματικότητας είναι τα καθημερινά βιώματα και ο κοινός νους και όχι ό,τι συλλαμβάνει μια σκέψη περιπλανώμενη σε μια έρημη χώρα αφηρημένων και εμπειρικά απρόσιτων εννοιών. Επομένως, αν ισχύει η διάκριση ορθολογικότητας και ορθολογικοποίησης, και οι δύο αυτοί τρόποι σκέψης έχουν ανοικτές δυνατότητες, κάθε μια από τις οποίες επικρατεί σε βάρος της άλλης, ανάλογα με την έκβαση της διαπάλης των κοινωνικών δυνάμεων που συντάσσονται μαζί τους. Ο ορθολογισμός δεν οδηγεί νομοτελειακά σε σχέσεις εξουσίας του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο ή του ανθρώπου πάνω στη φύση. Και πάλι σύμφωνα με τον Morin ο ανοικτός ορθός λόγος είναι αναγκαίος για να αντιμετωπιστούν οι καιροφυλακτούντες εσωτερικοί εχθροί του: η ορθολογικοποίηση, η αλλοτρίωση, η θεοποίηση, η εργαλειοποίηση του ίδιου του ορθού λόγου. Ο ορθός λόγος, έτσι, γίνεται ανάχωμα πίστης στη γνώση και συγχρόνως ανάχωμα αμφισβήτησης των απόλυτων αξιών της γνώσης.
Στην  άλλα πλευρά, μέσα στους κόλπους του οικολογικού κινήματος, συσπειρώνονται οι πιστοί της επιστήμης. Εδώ το πρόβλημα είναι ακόμη πιο σύνθετο, εδώ βρίσκεται μια αντίθεση από τον τρόπο που συγκροτήθηκε η οικολογική σκέψη. Από τη μια πλευρά η οικολογική διαμαρτυρία ενδυναμώθηκε, βασιζόμενη στα τεκμήρια και επιχειρήματα που προσκόμισαν οι θετικές επιστήμες. Κυρίαρχος, δηλαδή για δύο αιώνες ήταν ο λόγος του θετικισμού. Από την άλλη πλευρά, ο θετικιστικός λόγος, σύμφωνα με την κριτική της ιδέας της προόδου που άσκησε το οικολογικό κίνημα, φέρει τη βαρύτερη ευθύνη για την καταστροφή της φύσης. Από την παραπάνω αντίφαση δεν ξέφυγαν και οι πρώτοι επιστήμονες που ενστερνίστηκαν και διέδωσαν την οικολογική αντίληψη. Οι μεγάλοι αυτοί εκλαϊκευτές, όπως ο B. Commoner, η R. Carson, το ζεύγος Erlich, οι συντάκτες της Έκθεσης της Λέσχης της Ρώμης κ.ά., υπήρξαν απλοϊκοί  θετικιστές όταν, με αφετηρία τις επιστημονικές επεξεργασίες τους, αποπειράθηκαν να καταλήξουν σε συμπεράσματα και προτάσεις κοινωνικής αναδιάρθρωσης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πρότασης για μηδενική ανάπτυξη της Λέσχης της Ρώμης. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο των αναλύσεών τους κυριαρχείται από ένα εσχατολογικό μαλθουσιανισμό, μια απόλυτη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες των επιστημόνων και της οικολογικοποιημένης επιστήμης να διαχειριστούν τις τύχες του πλανήτη και των κατοίκων του. Έτσι, δεν απέφυγαν τον πειρασμό υπεράσπισης ενός κοινωνικού αυταρχισμού με αντιδημοκρατικές απολήξεις. Η οικολογία σαν υπερεπιστήμη, απαλλαγμένη από αξίες, προτείνεται σαν πανάκεια λύση. Καθόλου, επομένως, τυχαία συντηρητικές εξουσίες, καχύποπτες σε συμμετοχικές διαδικασίες, πρόσεξαν αυτό τον οικολογικό λόγο. Ο  H. M. Enzensberger σχολιάζει ότι κοινοτυπίες όπως 'όλοι βρισκόμαστε στην ίδια βάρκα' αποδεικνύουν την απόπειρα συγκάλυψης της 'μικρής' διαφοράς μεταξύ της πρώτης και δεύτερης θέσης στο κατάστρωμα, μεταξύ γέφυρας και μηχανοστασίου.

Το έργο μιας κριτικής ανατοποθέτησης των σχέσεων επιστήμης και οικολογίας, ωστόσο έτυχε και καλύτερης μεταχείρισης. Ο Φ. Τερζάκης επικαλούμενος τους L. von Bertalanaffi και J. Piaget, στο χώρο αντίστοιχα της βιολογίας και της ψυχολογίας, θεωρεί ότι ξεκαθάρισαν προοδευτικά τις θετικιστικές προκαταλήψεις και τα μηχανιστικά στοιχεία μέσα στις τρέχουσες επιστημονικές γλώσσες και μέσα στην ίδια τους την σκέψη. Οδήγησαν, έτσι, με το έργο τους, σε μια κατανόηση της ζωής η οποία ξεπερνάει κριτικά τις νεοδαρβινικές αντιλήψεις αναδεικνύοντας, σε βάρος της παραδοσιακής ιδέας του ανταγωνισμού, τα στοιχεία της αμοιβαίας ενσωμάτωσης και της συνεργατικής δράσης μεταξύ έμβιων  συστημάτων όλων των επιπέδων. Αφετέρου, η σκέψη τους υπερβαίνει το παραδοσιακό χάσμα μεταξύ ζωής και συνείδησης, δίνοντας έμφαση, σε αντίθεση με κάθε ντετερμινιστική προσέγγιση, στις ιδιότητες της αυτοοργάνωσης, της αυτορύθμισης και αυτοϋπέρβασης. Αυτές οι ιδιότητες συνιστούν ένα είδος στοιχειώδους νόησης, που βρίσκεται και στις απλούστερες μορφές ζωής. Μέσα από τέτοιες αναζητήσεις άρχισε να διαμορφώνεται ένα νέο μεθοδολογικό πρότυπο διεπιστημονικών προσεγγίσεων, ένα νέο επιστημολογικό καθεστώς, που χαρακτηρίζεται από την πρόταξη του ολιστικού μοντέλου. Το λογικό πρότυπο, στο οποίο παραπέμπει η έννοια του ολιστικού, αντιτίθεται στο αναλυτικό μοντέλο, το οποίο υπήρξε επιστημολογικό θεμέλιο του δυτικού ορθολογισμού. Το οικολογικό κίνημα αξιώνοντας την εφαρμογή αυτού του νέου επιστημολογικού μοντέλου θέτει το ερώτημα μιας νέας μορφής οργάνωσης της κοινωνίας. Βασικά στοιχεία αυτής της οργάνωσης είναι η μη ανταγωνιστική συνύπαρξη των ατόμων και ομάδων και η ανασύσταση της οργανικής ανθρώπινης κοινότητας. Όμως, η αλήθεια αυτού του ερωτήματος δεν μπορεί  να θεμελιωθεί στο θεσμικό κύρος μιας επιστημονικής έρευνας αλλά στην επιθυμία του οικολογικού κινήματος να αλλάξει τον κόσμο. Το οικολογικό πρόταγμα είναι το μόνο που θεμελιώνει σαν αξιωματική προϋπόθεση, κατά τον Τερζάκη, κάθε επιστημονική προσέγγιση και δε θεμελιώνεται το ίδιο παρά μονάχα στη δική του ουτοπική και απελευθερωτική  επιλογή. Ανάλογες είναι και οι σκέψεις του L.Trepl. Σύμφωνα με τον Trepl η οικολογία δεν μπορεί να είναι μια 'επιστήμη απαλλαγμένη από αξίες', καθώς το αντικείμενό της είναι η φύση μέσα στη σχέση της με την κοινωνία, κάτω από το φως μιας πρακτικής και ουτοπιστικής προβληματικής. Σε αυτό που ερευνά η οικολογία υπεισέρχεται, λοιπόν, ένα κανονιστικό στοιχείο ο τόπος του οποίου είναι η κοινωνική πράξη σαν σύνολο,  η σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους καθώς και με την φύση. Έτσι η φύση είναι η στιγμή παραγωγής κανόνων. Οι φαινομενικά ελεύθερες επιλογές σκοπών είναι εξαρτημένες και το τι θα πρέπει να γίνει δεν προκύπτει από την ανάλυση της πραγματικότητας αλλά από την υπέρβασή της, από την προσδοκία όσων θέλουν να ξεφύγουν από την εξουσία του υπάρχοντος. Χρειάζεται, λοιπόν, την ουτοπική πρόθεση. Η οικολογία αντιτιθέμενη στο κανονιστικό πλαίσιο της κυριαρχίας επί της φύσης των επιστημών που αποδέχονται εκ των προτέρων την υποταγή της φύσης σαν κανόνα, διερευνά τις τάσεις και τις δυνατότητες της φύσης στην ουτοπική κατεύθυνση μιας σχέσης απαλλαγμένης από την κυριαρχία. Με αυτή την έννοια, η οικολογία παραμένοντας μια φυσική επιστήμη με αντικείμενο τη φύση, όπως αυτή διαμορφώνεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, ζητά τη συνεργασία μιας κριτικής διαλεκτικής κοινωνικής επιστήμης για την καθοδήγηση της πολιτικής πρακτικής. Η οικολογία, συνεπώς, μπορεί να λειτουργεί 'καθοδηγητικά' για ένα κίνημα χειραφέτησης μόνο όταν τοποθετεί τον εαυτό της στο πλευρό  μιας κοινωνικής επιστήμης της χειραφέτησης.
Η νέα οικολογική προβληματική θέτει σαν ουσιαστικό συστατικό του οικολογικού προστάγματος την διαμόρφωση μιας ουτοπίας. Κατά τον Τερζάκη κρίσιμη είναι η 'ουτοπική και απελευθερωσιακή επιλογή' του οικολογικού κινήματος. Ενώ ο L. Trepl απαιτεί την ύπαρξη ενός 'ουτοπικού ορίζοντα μιας σχέσης απαλλαγμένης από την κυριαρχία'.

* Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου. Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

ΠΗΓΗ:  Τόμος 2, τεύχος 4, Δεκέμβριος 2001, http://virtualschool.web.auth.gr/2.4/TheoryResearch/Votsis.html

Συνέχεια στο Μέρος V: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2612

Η ΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ IΙ

Σχολιάστε
Η ΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ:
Είναι ακατανόητο να αποδεχόμαστε τέτοιες ζημίες, όπως αυτές που έχουμε υποστεί μέχρι σήμερα – πόσο μάλλον όταν με τον εσωτερικό δανεισμό θα κερδίζαμε την εθνική μας κυριαρχία, την ελευθερία, την υπερηφάνεια, τον αυτοσεβασμό μας και την εμπιστοσύνη των αγορών – Μέρος ΙΙ

Του Βασίλη Βιλιάρδου*

 
 
 
Συνέχεια από το Μέρος Ι: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2607

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ

Εδώ απαιτείται μείωση των περιττών δαπανών του δημοσίου (η μη οριζόντια φυσικά μείωση των μισθών των ΔΥ και η αύξηση της παραγωγικότητας τους είναι προτιμότερη από τις απολύσεις, για όσο τουλάχιστον χρονικό διάστημα δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα – κάθε 1% ανεργία κοστίζει περί τα 400 εκ. € στο δημόσιο) και αύξηση των εσόδων του. Φυσικά όχι μέσω των υψηλότερων φορολογικών συντελεστών, οι οποίοι εντείνουν την ύφεση και μειώνουν τα έσοδα, λόγω περιορισμού του ΑΕΠ (χρεοκοπία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ανεργία κλπ.), αλλά με τη βοήθεια των επενδύσεων και της ανάπτυξης.

Στα πλαίσια αυτά, θα έπρεπε να μας βοηθήσει η Ευρωζώνη – αφενός μεν με παραγωγικές επενδύσεις των πλεονασματικών χωρών της (σχέδιο «τύπου» Μάρσαλ), αφετέρου με το άνοιγμα των αγορών της για τα Ελληνικά προϊόντα – πόσο μάλλον αφού δεν έχουμε τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής, ως κράτος μέλος της Ευρωζώνης (αδυναμία μείωσης των επιτοκίων, περιορισμού των φόρων, αύξησης των δημοσίων επενδύσεων, «μεγέθυνσης» της ποσότητας χρήματος, ελεγχόμενος πληθωρισμός κλπ.). Αυτό θα έλυνε ταυτόχρονα και το τρίτο μεγάλο μας πρόβλημα που ακολουθεί, το σημαντικότερο ίσως όλων:
 
ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
 
 Εδώ συμπεριλαμβάνεται και το εμπορικό μας ισοζύγιο, όπου δυστυχώς οι εισαγωγές μας είναι κατά πολύ μεγαλύτερες των εξαγωγών – γεγονός που προήλθε από την αποβιομηχανοποίηση της Ελλάδας, κυρίως τα τελευταία τριάντα χρόνια. Στα πλαίσια αυτά, υπενθυμίζουμε ξανά τα λόγια του Keynes (πριν από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο), από παλαιότερο άρθρο μας (Δημόσιο Χρέος: Μήπως θα πρέπει κάποτε να μας εξοφλήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τις υποχρεώσεις της, επιτρέποντας μας να εξοφλήσουμε σωστά τις δικές μας;)
“Απαιτήθηκαν 160 δις γερμανικά μάρκα για αποζημιώσεις πολέμου. Η δυνατότητα της Γερμανίας να πληρώσει 160 δις ή, έστω, 100 δις, είναι ανύπαρκτη – δεν βρίσκεται δηλαδή εντός των πλαισίων του εφικτού, με βάση έναν λογικό υπολογισμό. Αυτοί οι οποίοι πιστεύουν ότι θα μπορούσε η Γερμανία να πληρώνει κάθε χρόνο πολλά δις Μάρκα για να εξοφλήσει, θα έπρεπε να μας εξηγήσουν, μέσω ποιών ακριβώς εμπορευμάτων θα ακολουθούσαν αυτές οι πληρωμές κατά τη γνώμη τους και σε ποιες ακριβώς Αγορές θα μπορούσαν να πουληθούν αυτά τα εμπορεύματα.
Μέχρι να μπορέσουν να εκφραστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια και να τεκμηριώσουν αντικειμενικά τις αποφάσεις τους, απαιτώντας πράγματα που είναι δυνατόν να επιτευχθούν, δεν μπορούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη μας”.
Εδώ συμπληρώσαμε εμείς τα εξής: “Κατ’ επέκταση, αν και όχι κατ’ αναλογία, η ερώτηση που οφείλουμε να θέσουμε σε σχέση με τη χώρα μας και στην οποία θα πρέπει να απαντήσει η Ευρώπη, εάν δεν θέλουμε να αναλωνόμαστε συνεχώς στην περιγραφή προβλημάτων ή θεωρητικών λύσεων, αλλά στις δυνατότητες πρακτικής επίλυσης τους, είναι κατά κάποιον τρόπο αυτή που έκανε τότε ο Keynes: Μέσω της πώλησης ποιών ακριβώς εμπορευμάτων θα μπορέσουμε να μειώσουμε το χρέος και τα ελλείμματα μας, καθώς επίσης σε ποιες ακριβώς Αγορές θα μπορούσαν να πουληθούν αυτά τα εμπορεύματα; Εμείς θέλουμε να δουλέψουμε παραγωγικά, δεν είμαστε «οκνηροί», δεν θέλουμε να χρωστάμε και δεν θέλουμε να είμαστε υπόλογοι σε κανέναν. Πώς να το κάνουμε όμως πρακτικά, όταν μας έχουν αφαιρεθεί όλα τα εργαλεία χειρισμού της οικονομίας μας, ενώ ταυτόχρονα αποκλειόμαστε από όλες τις αγορές του εξωτερικού, σιγά-σιγά και από αυτές της ίδιας μας της χώρας;
Εάν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας δεν μας εξασφαλίζουν τις αγορές τους για τα προϊόντα μας αυξάνοντας το ΑΕΠ μας (οπότε θα μπορούσε να μειωθεί αναλογικά το χρέος μας), μας αποκλείουν σταδιακά από τις δικές μας (Lidl, Aldi, Makro, Media Markt, Vinci, Hochtief, Carrefour, Unilever, αεροδρόμια, λιμάνια, τηλεπικοινωνίες κλπ), μειώνουν τα φορολογικά μας έσοδα με τη φοροαποφυγή των πολυεθνικών τους, δεν στέλνουν τους πολίτες τους να κάνουν διακοπές στην Ελλάδα, δεν χρησιμοποιούν τη ναυτιλία μας για τις μεταφορές τους, δεν κάνουν ευρύτερα χρήση του τομέα των υπηρεσιών μας (75% του ΑΕΠ), δεν επενδύουν εδώ σε παραγωγικές μονάδες για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα μας, αλλά μόνο εκμεταλλεύονται τις καταναλωτικές μας επιδόσεις, δεν προστατεύουν ενεργά (με δικό τους πολεμικό εξοπλισμό) τα σύνορα μας, δεν μας προσφέρουν χαμηλά επιτόκια και δεν ενδιαφέρονται για την επίλυση των προβλημάτων μας, για τι ακριβώς τους χρειαζόμαστε;”
 
ΣΥΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑ ΚΙΝΕΙ
 
Φυσικά η εξόφληση των γερμανικών επανορθώσεων (άρθρο μας), έστω σε 40 ετήσιες δόσεις, όπως αυτές που εμείς απαιτούμε για την αποπληρωμή του χρέους μας, θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμη – ενώ η συμμετοχή μας στη χρηματοδότηση του δημοσίου χρέους μας, μέσω της έκδοσης και αγοράς εθνικών ομολόγων, θα λειτουργούσε υπέρ της χώρας μας (συν Αθηνά και χείρα κίνει). Πρέπει άλλωστε να πείσουμε ότι θέλουμε να αποπληρώσουμε τα χρέη μας, εάν μας εξασφαλισθούν οι προοπτικές και ότι δεν επιθυμούμε απλά και μόνο να αποφύγουμε «πονηρά» την τήρηση των υποχρεώσεων μας. Αν και αμφιβάλλουμε λοιπόν ότι θα μπορούσε ποτέ να επιτραπεί η χρεοκοπία  της Ελλάδας (δύσκολα θα πιστεύαμε κάτι τέτοιο, αφού θα ήταν σαν να πέθαινε ο πρωταγωνιστής ενός κινηματογραφικού έργου στη μέση της παράστασης), εμείς οφείλουμε να ενεργήσουμε με στόχο την αποφυγή της – όσο και αν μας κοστίσει.
Ολοκληρώνοντας, ίσως πρέπει να προσθέσουμε εδώ κάτι που μας έκανε εντύπωση, στα πλαίσια μίας πρόσφατης συζήτησης με έναν Ελληνοαμερικανό καθηγητή οικονομικών. Ο συνάδελφός μας ισχυρίσθηκε έμμεσα ότι, “επειδή έχει ορκισθεί στο αμερικανικό Σύνταγμα, είναι υποχρεωμένος να υποστηρίζει πριν από κάθε άλλο τις Η.Π.Α.” – επομένως να εξυπηρετεί πρώτα τα αμερικάνικά συμφέροντα και μετά τα ελληνικά, όπως συμπεράναμε εμείς.
Το γεγονός αυτό, εφόσον ισχύει φυσικά, μας δημιούργησε απορίες σχετικά με τις προτεραιότητες των πολιτικών ηγετών μας – γνωρίζοντας ότι αρκετοί από αυτούς έχουν αμερικανική παιδεία. Πολύ περισσότερο όταν εξετάσαμε από τη συγκεκριμένη σκοπιά την «τυφλή» αφοσίωση τους στα καταστροφικά μνημόνια του ΔΝΤ – καθώς επίσης την αποδοχή της Πύρρειου χρεοκοπίας της Ελλάδας. Θυμηθήκαμε δε ότι, τα παιδιά του Σικάγου συνήθιζαν πάντοτε να διορίζουν στις κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής και άλλων περιοχών του πλανήτη εκείνους τους πολίτες τους, οι οποίοι είχαν σπουδάσει στις Η.Π.Α. – έχοντας υποστεί την καθιερωμένη «πλύση εγκεφάλου».      
 
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
 
 Οφείλουμε να βρούμε σήμερα τις λύσεις για όλα μας τα προβλήματα, πριν ακόμη υπογραφεί η δεσμευτική συμφωνία με τους πιστωτές μας, στη βάση του βρετανικού Δικαίου – τα σημαντικότερα μειονεκτήματα του οποίου είναι

(α)  η ανεύθυνη παράδοση της εθνικής μας κυριαρχίας στους δανειστές μας, με καταστροφικά αποτελέσματα για το μέλλον της Ελλάδας, καθώς επίσης
(β) η αδυναμία επιστροφής στο εθνικό μας νόμισμα, εάν και εφόσον το αποφασίσουμε μόνοι μας (κανείς δεν μπορεί να μας το επιβάλλει) – πόσο μάλλον εάν διαλυθεί η Ευρωζώνη.  
Η αδυναμία αυτή θα ήταν φυσικά καταστροφική, αφού δεν θα μπορούσαμε πλέον να μετατρέψουμε το χρέος μας από ευρώ στο εθνικό νόμισμα, το οποίο τυχόν θα υιοθετούσαμε – οπότε η Ελλάδα θα χρεοκοπούσε. Αν και είμαστε λοιπόν ανέκαθεν υπέρ της παραμονής μας στην Ευρωζώνη, δεν μπορούμε δυστυχώς να είμαστε σίγουροι ούτε για το ότι η Κομισιόν θα μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε με τα προβλήματα μας, ούτε για τη μη διάλυση της νομισματικής ένωσης (όπως έχουμε αναλύσει πρόσφατα στο Σενάρια και Στρατηγικές).
Πολύ περισσότερο, όταν το ΔΝΤ θέλει να επιβάλλει τις ίδιες λύσεις, την ίδια συνταγή δηλαδή, σε χώρες με εντελώς διαφορετικά προβλήματα, χωρίς να έχει καμία απολύτως εμπειρία (για πρώτη φορά δραστηριοποιείται το ΔΝΤ σε μία νομισματική ένωση και σε ανεπτυγμένες χώρες). Για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει (είχε καλύτερα, πριν από την εισβολή του ΔΝΤ) έναν υγιέστατο ιδιωτικό τομέα, ελάχιστα χρεωμένο, καθώς επίσης μεγάλη ακίνητη περιουσία και τεράστιο υπόγειο πλούτο – ενώ αντιμετωπίζει προβλήματα σχεδόν αποκλειστικά και μόνο στο δημόσιο τομέα (ανύπαρκτο ή/και δυσλειτουργικό επιχειρηματικό πλαίσιο, αδιαφάνεια, διαφθορά, φορολογικό σύστημα κλπ.). Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για μία πολύ πλούσια επιχείρηση, με μεγάλη, ανεκμετάλλευτη ακίνητη περιουσία – η οποία όμως λειτουργεί ζημιογόνα, λόγω της ανεπαρκούς, της ανίκανης καλύτερα ηγεσίας της (management).
Αντίθετα, η Ιρλανδία έχει θετικό ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, αλλά πολύ μεγάλο συνολικό χρέος (περί το 1.200% του ΑΕΠ της, έναντι 330% της Ελλάδας), καθώς επίσης προβλήματα τραπεζών. Η Ισπανία έχει περιορισμένο δημόσιο χρέος (περί το 70% του ΑΕΠ της), αλλά υψηλή ανεργία, υπερχρέωση των δήμων της και φούσκα ακινήτων – ενώ η Πορτογαλία έχει μηδενική σχεδόν ανάπτυξη τα τελευταία δέκα χρόνια.
Είναι αδύνατον λοιπόν να εφαρμόσει κανείς την ίδια «συνταγή» σε όλους (είναι σαν να προτείνει το ίδιο μέγεθος κοστούμι για ψηλούς, κοντούς, αδύνατους, χονδρούς κλπ.), όπως είναι επίσης αδύνατον να λειτουργήσει με μία κοινή νομισματική πολιτική για όλους η ΕΚΤ – αφού, για παράδειγμα, το βασικό επιτόκιο της για τη Γερμανία θα έπρεπε να είναι κατά πολύ υψηλότερο, από αυτό για την Ιταλία. Εκτός αυτού, φαίνεται να καταπολεμάται η λάθος κρίση, η οποία δεν είναι μία «απλή» κρίση χρέους, αλλά
(α) αφενός μεν μία κρίση μη ισορροπημένης κατανομής ελλειμμάτων-πλεονασμάτων (αποταμιεύσεων-επενδύσεων) εντός της Ευρωζώνης (άρθρο μας), αλλά και στον πλανήτη (ασύμμετρη παγκοσμιοποίηση)
(β) αφετέρου μία κρίση τραπεζών – όπου το τραπεζικό σύστημα των χωρών της Ευρωζώνης νοσεί σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό, όπως φαίνεται από τον Πίνακα ΙΙ που ακολουθεί:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: Υποθετικές ανάγκες διαγραφής απαιτήσεων μεγάλων τραπεζών – Λογιστικές αξίες και Κεφαλαιοποίηση (χρηματιστηριακή αξία) σε δις €

Τραπεζικός Όμιλος

Μετοχή/Λογ. αξία

Λογ. Αξία

Κεφαλαιοποίηση

 

 

 

 

Unicredit

0,13

130,0

16,9

Intesa

0,33

60,9

20,1

Commerzbank

0,33

21,8

7,2

Deutsche Bank

0,50

53,4

26,7

Societe gen.

0,29

43,8

12,7

BNP Paribas

0,57

67,4

38,4

Credit Agr.

0,24

43,8

10,5

ING

0,48

48,3

23,2

Santander

0,67

76,4

51,2

BBVA

0,81

38,8

31,4

 

 

 

 

Σύνολα

0,41

584,6

238,3

Πηγή: Bloomberg, Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

 

Η διαφορά μεταξύ λογιστικής και χρηματιστηριακής αξίας των τραπεζών είναι ένας δείκτης, ο οποίος εμφανίζει τα προβλήματα των τραπεζών – όπου συμπεραίνεται ότι, η θέση τους είναι τουλάχιστον τόσο άσχημη, όσο και το 2008. Οι δέκα μεγάλες τράπεζες της Ευρωζώνης διαπραγματεύονται κατά μέσον όρο στο 41% της λογιστικής τους αξίας – γεγονός που σημαίνει ότι, οι αγορές πιθανολογούν πως χρειάζονται διαγραφές απαιτήσεων ύψους 59% των κεφαλαίων τους ή 346,3 δις €. Για παράδειγμα, επειδή η κεφαλαιοποίηση (χρηματιστηριακή αξία) της ιταλικής Unicredit είναι 16,9 δις €, ενώ η λογιστική της αξία 130 δις €, η διαφορά μεταξύ τους (113,1 δις €) σημαίνει ότι, οι «αγορές» υπολογίζουν πως πρέπει να διαγράψει (αποσβέσει) από τον Ισολογισμό της τα 113,1 δις € – οπότε θα πρέπει να εξασφαλίσει ανάλογα νέα κεφάλαια.  
Εάν θεωρήσουμε λοιπόν (αυθαίρετα φυσικά) ότι, ο δείκτης αυτός είναι ο ίδιος για όλες τις τράπεζες της Ευρωζώνης, τότε οι ανάγκες ανακεφαλαίωσης τους υπολογίζονται στα 935 δις € ή στο 10% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης  – ένα ποσόν κατά πολύ υψηλότερο από αυτό που ανακοίνωσε τόσο η ΕΕ (130 δις €), όσο και το ΔΝΤ (200 δις €). Όταν σε όλα αυτά τώρα συμπεριλάβουμε την αύξηση του Ισολογισμού της ΕΚΤ από 1,1 τρις € το 2007 στα περίπου 2,8 τρις € σήμερα (με Ίδια Κεφάλαια μόλις 10 δις €), την έκθεση της σε ομόλογα των χωρών του Νότου, σε εγγυήσεις αδύναμων τραπεζών, καθώς επίσης τα προβλήματα του Target II, τότε η κατάσταση είναι τουλάχιστον εκρηκτική – ειδικά για τη Γερμανία, η οποία είναι εκτεθειμένη μέσω της Bundesbank κατά 500 δις € στο Ευρωσύστημα (η ΕΚΤ χρωστάει στην κεντρική τράπεζα της Γερμανίας 500 δις € όταν, για παράδειγμα, η ΤτΕ χρωστάει 101 δις € στην ΕΚΤ).           
Από την άλλη πλευρά τώρα οι αγορές απαιτούν, πολύ σωστά, καθαρές, βιώσιμες λύσεις (πολιτική ένωση ή διάλυση της Ευρωζώνης), τις οποίες όμως δεν είναι διατεθειμένα να αποδεχθούν τα κράτη – κυρίως λόγω ανεπαρκούς πολιτικής ηγεσίας, κομματικοκρατίας, έλλειψης αλληλεγγύης, εθνικισμού κλπ. Επομένως, ακόμη και αν εμείς δεν αποφασίσουμε ποτέ να υιοθετήσουμε το εθνικό μας νόμισμα, ενώ κανένας δεν μπορεί να μας υποχρεώσει, οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι για το εξαιρετικά πιθανό ενδεχόμενο της διάλυσης της Ευρωζώνης – ξεκινώντας από τη χρηματοδότηση του δημοσίου χρέους μας, με δικά μας μέσα (έστω ενός μέρους του, φυσικά χωρίς να επιβαρυνόμαστε με τοκογλυφικά επιτόκια, από τα δάνεια των «εταίρων» μας).
Είναι άλλωστε ακατανόητο να αποδεχόμαστε τέτοιες ζημίες, όπως αυτές που έχουμε υποστεί όλοι μας μέχρι σήμερα (διασυρμός, πλήρης υποταγή στους δανειστές μας, εισαγωγές των εταιρειών μας με προκαταβολικές πληρωμές, εγκληματικά μνημόνια χρεοκοπίας, απώλεια αξιών άνω των 700 δις € από την υποτίμηση των ακινήτων, των εταιρειών του δημοσίου κλπ.), απλά και μόνο για να μη διαθέσουμε/δανείσουμε το κράτος μας με περίπου 40 δις € το 2012, καθώς επίσης με αυτά που απαιτούνται για κάποια επόμενα έτη – πόσο μάλλον όταν έτσι θα κερδίσουμε αφενός μεν την εθνική μας κυριαρχία, αφετέρου την εμπιστοσύνη τόσο της Ευρωζώνης, όσο και των αγορών.
Δυστυχώς βέβαια υπάρχει ένα σημαντικότατο εμπόδιο σε μία τέτοια πρωτοβουλία – η ανεπάρκεια και η διαφθορά του δημοσίου στη χώρα μας, το οποίο εύλογα απωθεί όλους όσους θα ήθελαν και θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη χρηματοδότηση των χρεών της Ελλάδας. Οφείλουμε λοιπόν να αγωνισθούμε για την εύρεση μίας αποτελεσματικής λύσης, έτσι ώστε να διευκολυνθούν τέτοιου είδους προσπάθειες. Η Ελλάδα είναι μία πάμπλουτη, πολλαπλά προικισμένη χώρα, ένας παράδεισος καλύτερα, ο οποίος πρέπει φυσικά να προστατεύεται από όλους τους Πολίτες της – να μην εγκαταλείπεται δηλαδή στην καλή θέληση, στην τύχη ή/και στις ιδιοτελείς διαθέσεις κανενός.

* Βασίλης Βιλιάρδος  (copyright), Αθήνα, 22. Ιανουαρίου 2012, viliardos@kbanalysis.com. Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου
            
ΠΗΓΗ: http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2515.aspx

Η ΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ I

Σχολιάστε
Η ΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ:
Είναι ακατανόητο να αποδεχόμαστε τέτοιες ζημίες, όπως αυτές που έχουμε υποστεί μέχρι σήμερα – πόσο μάλλον όταν με τον εσωτερικό δανεισμό θα κερδίζαμε την εθνική μας κυριαρχία, την ελευθερία, την υπερηφάνεια, τον αυτοσεβασμό μας και την εμπιστοσύνη των αγορών – Μέρος Ι

Του Βασίλη Βιλιάρδου*

 
 
 
 


“Θέλουμε το καλό μας σαν λαός, αλλά δεν διακρίνουμε πάντα ποιο είναι αυτό το καλό. Ο λαός δεν μπορεί να διαφθαρεί ποτέ, αλλά συχνά μπορεί να ξεγελαστεί – τότε μόνο μοιάζει να θέλει αυτό που είναι κακό. Υπάρχουν συχνά πολλές διαφορές ανάμεσα στη βούληση όλων και στη γενική βούληση. Η πρώτη έχει κατά νου μόνο το ατομικό συμφέρον και δεν είναι παρά ένα άθροισμα από ιδιοτελείς, ατομικές βουλήσεις. Αντίθετα, η γενική βούληση αποβλέπει πάντοτε στο ανιδιοτελές, κοινό συμφέρον…..

…Όταν αρχίσουν να δημιουργούνται χάσματα και ξεχωριστές ομάδες ανάμεσα στο λαό (κόμματα στη σημερινή εποχή), τότε η βούληση κάθε μίας από αυτές γίνεται γενική, σε σχέση με τα μέλη της και ατομική, σε σχέση με το Κράτος. Μπορούμε τότε να πούμε ότι, δεν υπάρχουν τόσοι ψηφοφόροι, όσοι είναι οι άνθρωποι, αλλά όσες είναι οι ομάδες – με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η μεγαλύτερη, εκφράζοντας την ατομική, «ιδιοτελή» βούληση των μελών της και όχι τη γενική βούληση.
 
Δεν πρέπει λοιπόν να υπάρχουν ξεχωριστές ομάδες μέσα στο κράτος, για να μπορεί να εκφραστεί σωστά η γενική βούληση – με στόχο το κοινό καλό. Εάν όμως υπάρχουν, τότε πρέπει να αυξήσουμε τον αριθμό τους (καταδίκη του δικομματισμού;), για να παρεμποδίσουμε την ανισότητα, όπως έκανε ο Σόλωνας” (Ζαν Ζακ Ρουσσώ).   
 
Ανάλυση
 
Περίληψη: Η ανάγκη υιοθέτησης εθνικών ομολόγων, έστω και αργά, η οποία προϋποθέτει την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην Πολιτική και τον έλεγχο της, οι ιδιαιτερότητες τους, οι τρεις διαφορετικές εστίες προβλημάτων της Ελλάδας, οι λύσεις για κάθε μία από αυτές, με ή χωρίς τη βοήθεια της Ευρωζώνης, οι μεγάλες απειλές της συμφωνίας διαγραφής (PSI) με το βρετανικό Δίκαιο, οι ενδογενείς ανισορροπίες της νομισματικής ένωσης, τα τεράστια προβλήματα του τραπεζικού συστήματος της Ευρωζώνης και ορισμένες υποχρεώσεις μας.   

Οι λύσεις στα οικονομικά προβλήματα κάθε είδους είναι σε άμεση σχέση με το χρονικό σημείο (timing), κατά το οποίο επιλέγονται, ενώ η Οικονομία δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν επιστήμη, εάν δεν βοηθούσε στην πρόβλεψη μελλοντικών κρίσεων– έτσι ώστε να λαμβάνονται έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισης τους, με τη βοήθεια περισσοτέρων του ενός εναλλακτικών σεναρίων.
 
Στα πλαίσια αυτά, η υιοθέτηση «Εθνικών Ομολόγων» εκ μέρους της Ελλάδας, όπως είχαμε προτείνει με άρθρο μας τον Οκτώβριο του 2009, θα είχε συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση του προβλήματος του δημοσίου χρέους της, εάν είχε ληφθεί η απόφαση τότε – όταν είχαμε επισημάνει την κλιμάκωση της κρίσης, η οποία επισπεύσθηκε, μεταξύ άλλων, από τους εσφαλμένους χειρισμούς της «νεαρής» τότε κυβέρνησης (άρθρο μας). Η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία η αγορά ομολόγων εκ μέρους των Ελλήνων θα ήταν εις βάρος των καταθέσεων και επομένως των τραπεζών, έχει πλέον αποδειχθεί λανθασμένη – αφού η μείωση των τραπεζικών καταθέσεων σήμερα έχει ξεπεράσει τα 70 δις €, με τις περισσότερες από αυτές να έχουν κατευθυνθεί σε ιδρύματα άλλων κρατών, χωρίς να ωφελούν ούτε την Ελλάδα, ούτε τις τράπεζες της.

Εάν δε συνειδητοποιήσει κανείς ότι, η χρηματοδότηση του Ελληνικού Δημοσίου από την Τρόικα, η οποία μας υποχρέωσε σε καταστροφικά για την οικονομία μας «υφεσιακά προγράμματα», δεν υπερβαίνει τα 70 δις € μέχρι σήμερα (Πίνακας Ι), όσα δηλαδή έχουν ήδη «μεταναστεύσει» στο εξωτερικό, θα κατανοήσει ότι, η μη υιοθέτηση των εθνικών ομολόγων ήταν τουλάχιστον ανόητη εκ μέρους μας – πόσο μάλλον όταν η εισβολή του ΔΝΤ κόστισε τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρωζώνη, τεράστια ποσά.
 
 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Ομόλογα δημοσίου σε δις €, με ημερομηνία 13.07.2011, συνολικού ύψους 341 δις €

Ιδιοκτήτες Ομολόγων

Ποσόν

 

 

Διαχειρ. Περιουσιακών στοιχείων, κρατικά κεφάλαια, κεντρ. Τράπεζες

151

ΕΚΤ

47

Τρόικα (ΔΝΤ-ΕΕ)

53

Ελληνικές τράπεζες

50

Γερμανικές τράπεζες (KFW 8,0 – HRE 7,4)

17

Γαλλικές τράπεζες

11

Ιταλικές τράπεζες

2

Λοιπές Ευρωπαϊκές τράπεζες

9

Τράπεζες εκτός Ευρώπης

1

Πηγή: Handelsblatt (Bloomberg, RBC, Barkley Capital),Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

 
Ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, το ΑΕΠ μας μειώθηκε σχεδόν κατά 15%, περιορίζοντας επικίνδυνα τα έσοδα του δημοσίου, οι μισθοί καταβαραθρώθηκαν, οι αξίες των ακινήτων ευρίσκονται σε ελεύθερη πτώση, το χρηματιστήριο επίσης, οι τράπεζες μας έχουν σχεδόν χρεοκοπήσει, η ανεργία αυξάνεται διαρκώς, χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν κλείσει, τα ασφαλιστικά ταμεία είναι στο χείλος της καταστροφής, τα ενοικιαστήρια πληθαίνουν καθημερινά στους δρόμους, ενώ έχουν συμβεί τόσο πολλά άλλα τα οποία, εάν θελήσει να αποτιμήσει κανείς σε χρήματα (παρούσες αξίες), θα ξεπεράσει εύκολα τα 700 δις € «κόστος» – έναντι του οποίου έχουμε λάβει λιγότερα από 70 δις € δανεικά από το ΔΝΤ και την ΕΕ! 

Εν τούτοις έχουμε την άποψη ότι, ποτέ δεν είναι πολύ αργά για ενέργειες, με βάση τις οποίες θα λύναμε μόνοι μας ορισμένα μέρη των προβλημάτων της χώρας μας – χωρίς να υποχρεωθούμε στη λεηλασία τόσο της δημόσιας, όσο και της ιδιωτικής μας περιουσίας, καθώς επίσης στη μετατροπή μας σε προτεκτοράτο της Γερμανίας.

Αν και ουσιαστικά λοιπόν προηγείται η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην πολιτική ηγεσία και ο έλεγχος της, όπως έχουμε τονίσει αρκετές φορές (γεγονός που δεν θα συμβεί ποτέ, όσο δεν συμμετέχουν ενεργά οι Πολίτες στη διαχείριση των κρατικών θεμάτων, ψηφίζοντας οι ίδιοι τους σημαντικότερους νόμους – δημοψηφίσματα), έχουμε την άποψη ότι, δεν υπάρχει πλέον ο απαιτούμενος χρόνος. Επομένως θα πρέπει να επιδιωχθούν παράλληλα, αφενός μεν η σταθεροποίηση των οικονομικών της χώρας, αφετέρου η εγκατάσταση μίας «χρηστής» πολιτικής ηγεσίας – με απώτερο στόχο την ενεργό συμμετοχή όλων των Πολιτών στα κοινά, την οποία θα πρέπει να μας υποσχεθεί το οποιαδήποτε πολιτικό κόμμα, το οποίο θα θελήσει να λάβει την ψήφο μας.

Από οικονομικής τώρα αποκλειστικά πλευράς (υπάρχει παράλληλα η κοινωνική, η πολιτισμική κλπ.), η Ελλάδα έχει τρεις εντελώς διαφορετικές «εστίες προβλημάτων» – οι οποίες, αν και αλληλένδετες μεταξύ τους, απαιτούν την υιοθέτηση διαφορετικών λύσεων:
 
ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ, ΤΟΚΟΙ ΚΑΙ ΔΟΣΕΙΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ
 
Σε ένα χρέος ύψους περίπου 370 δις €, ο κάθε «βαθμός» του επιτοκίου είναι εξαιρετικά σημαντικός για μία χώρα, το ΑΕΠ της οποίας είναι κάτω των 220 δις € – πόσο μάλλον όταν εμφανίζει πρωτογενή (προ τόκων) ελλείμματα, ενώ είναι βυθισμένη για πέμπτο συνεχή χρόνο στην ύφεση. Κάθε 1% επιτόκιο κοστίζει στη χώρα μας το ποσόν των 3,7 δις € ετήσια (όσο δηλαδή η αμοιβή 370.000 εργαζομένων, με μέσο ετήσιο μισθό 10.000 €) – ενώ με σταθερά τα υπόλοιπα μεγέθη, το επιτόκιο πρέπει να είναι χαμηλότερο από το ρυθμό ανάπτυξης.

Όταν μία χώρα λοιπόν ευρίσκεται σε ύφεση, τα επιτόκια δανεισμού της οφείλουν να είναι τουλάχιστον μηδενικά – αφού δεν μπορούν να είναι άμεσα αρνητικά, αλλά έμμεσα, εάν ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος (όχι βέβαια ο προερχόμενος από την αυξημένη φορολογία, όπως αυτός σήμερα στην Ελλάδα, ο οποίος διατηρεί υψηλές τις τιμές των προϊόντων, παρά τη μειωμένη ζήτηση). Επομένως, η χώρα μας οφείλει να αναζητήσει λύσεις χρηματοδότησης του χρέους της, εάν είναι δυνατόν με μηδενικά επιτόκια.

Από την άλλη πλευρά, επειδή η Ελλάδα έχει ακόμη πρωτογενή ελλείμματα, είναι αδύνατον να εξοφλεί τις υποχρεώσεις της – αφού το σύνολο των δημοσίων εσόδων της δεν φθάνει για την κάλυψη των δαπανών της. Επομένως, πρέπει να επιμηκύνει το χρόνο αποπληρωμής του χρέους της – με την προοπτική της εξυπηρέτησης των δόσεων στο μέλλον, μετά από την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων. Εάν τώρα η διεθνής κοινότητα (ΔΝΤ) ή/και οι ευρωπαίοι «εταίροι» της δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να της εξασφαλίσουν αυτές τις (απολύτως απαραίτητες) προϋποθέσεις, τότε η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να προβεί

(α)  είτε στη διαγραφή μέρους του χρέους της – ουσιαστικά σε «σκληρή», μη ελεγχόμενη χρεοκοπία,

(β)  είτε στην αναβολή της πληρωμής των δόσεων για το χρέος της – με ή χωρίς τη συμφωνία των πιστωτών της,

(γ) είτε στον εσωτερικό δανεισμό – στην έκδοση δηλαδή εθνικών ομολόγων, τα οποία θα αγόραζαν οι Πολίτες, οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις της,

(δ) είτε στο συνδυασμό όλων ή μέρους των παραπάνω – έτσι ώστε να μοιρασθεί το βάρος σε περισσότερους «αποδέκτες».
 
Στα πλαίσια αυτά, παρά το ότι είναι σχετικά αργά, αφού έχει ήδη «μεταναστεύσει» ένα μεγάλο μέρος των καταθέσεων των Ελλήνων στο εξωτερικό, έχουμε την άποψη ότι είναι ακόμη δυνατή η έκδοση εθνικών ομολόγων – με κύριο μειονέκτημα την έλλειψη της εμπιστοσύνης των Πολιτών στην Πολιτεία, για την οποία θα έπρεπε να γίνουν αμέσως ενέργειες αποκατάστασης της. Μερικά δε από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των ομολόγων θα ήταν τα εξής:

(1) Μέσω της έκδοσής τους θα μπορούσε να αναχρηματοδοτηθεί μακροπρόθεσμα το δημόσιο χρέος μας, το οποίο αποτελεί αναμφίβολα το μεγαλύτερο εμπόδιο στις προσπάθειες ανάκαμψης της Οικονομίας μας. Τα ομόλογα αυτά είναι δυνατόν να αγορασθούν από εκείνους τους Έλληνες, οι οποίοι διαθέτουν καταθέσεις στις τράπεζες του εσωτερικού (υπολογίζονται περί τα 170 δις €), καθώς επίσης από αυτούς που διαθέτουν καταθέσεις στο εξωτερικό, είτε διαμένουν εντός της Ελλάδας, είτε είναι υπήκοοι άλλων χωρών.

Περί τα 10 εκ. Έλληνες διαμένουν στο εξωτερικό οι οποίοι, κατά την άποψη μας, θα ήταν πρόθυμοι να συμβάλλουν στη διάσωση της χώρας τους – πόσο μάλλον όταν και οι ίδιοι επωφελούνται πολλαπλά (αρκεί βέβαια να εμπιστευθούν την κυβέρνηση και το λαό της).

(2) To επιτόκιο τους θα έπρεπε να είναι μηδενικό, για το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η Ελλάδα θα ευρίσκεται σε ύφεση – ενώ θα πρέπει να αναπροσαρμόζεται αργότερα αυτόματα, ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξης. Ακόμη όμως και να υποθέσουμε ότι, το επιτόκιο έκδοσης τους θα τοποθετούταν στο 5% (όσο περίπου πληρώνει η χώρα μας), ένα μεγάλο μέρος του ποσού των τόκων θα κατευθυνόταν στα Ελληνικά νοικοκυριά και κατ’ επέκταση στη εσωτερική κατανάλωση.

Το γεγονός αυτό θα συνέβαλλε με τη σειρά του στην αναθέρμανση της Οικονομίας μας (μείωση της ανεργίας κλπ.), περιορίζοντας αισθητά τα μέτρα λιτότητας, τα οποία έχει λάβει η κυβέρνηση («διττή» ωφέλεια). Επίσης στην εκδίωξη των μπράβων των τοκογλύφων από την πατρίδα μας – κάτι που χρειάζεται πράξεις και χρήματα (όχι κενά λόγια και παθητικές «κραυγές»).   

(3) Τα εθνικά ομόλογα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους «ιδιοκτήτες» τους, σαν εγγύηση για τη λήψη μελλοντικών δανείων από τις τράπεζες (στην περίπτωση που θα ήταν βέβαια επιθυμητό – κανείς δεν μπορεί να προϋπολογίσει με ασφάλεια τις μετέπειτα οικονομικές ανάγκες του). Ίσως εδώ θα ήταν απαραίτητη μία ιδιαίτερη συμφωνία της κυβέρνησης με τις τράπεζες έτσι ώστε, τα δάνεια με την παροχή των «Εθνικών Ομολόγων» σαν εγγύηση έγκρισης τους, να επιβαρύνονται με τόκους χαμηλότερους του 5%.

(4) Οι τράπεζες θα μπορούσαν με τη σειρά τους να χρηματοδοτηθούν περαιτέρω, «εκχωρώντας» τα διάφορα δάνεια τους με την εγγύηση των «Εθνικών Ομολόγων» σε τρίτους επενδυτές – έτσι όπως ανέκαθεν «συνηθίζουν» με τα στεγαστικά ή άλλης «ποιότητας» δάνεια τους.

* Βασίλης Βιλιάρδος  (copyright), Αθήνα, 22. Ιανουαρίου 2012, viliardos@kbanalysis.com. Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου
            
ΠΗΓΗ: http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2515.aspx

 

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ:http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2608

Ρήξη με την κοινωνία, λήξη μιας εποχής

Σχολιάστε
Ρήξη με την κοινωνία, λήξη μιας εποχής*

Του Γιάννη Στρούμπα

 
 
 
Κάθε κρίση συνδέεται μ’ ένα «τέλος», με την εξάντληση μιας τάξης πραγμάτων που λήγει. Η σύγχρονη διεθνής οικονομική τάξη πραγμάτων σημαδεύτηκε από την αφάνταστη δυσαναλογία μεταξύ εικονικού χρήματος και πραγματικής οικονομίας, η οποία δημιούργησε φούσκες πλασματικής ευημερίας. Η νομοθετική και ιδεολογική κατοχύρωση του επισφαλούς χρήματος, αντί για την απόσυρσή του, προκάλεσε την απομύζηση της οικονομίας. Οι θιασώτες του επισφαλούς χρήματος, διογκώνοντας το ατομικό τους συμφέρον σε βάρος του συλλογικού, προκάλεσαν ρήξη με την κοινωνία. Η ρήξη αυτή ορίζει τη λήξη μιας εποχής, όπως τη διαβλέπει ο Κώστας Βεργόπουλος στο βιβλίο του «Μετά το τέλος».
——————————————————————————————–
 α΄ δημοσίευση: εφημ. «Αντιφωνητής», αρ. φύλλου 335, 16/1/2012

 

Ο παρασιτικός χαρακτήρας του σύγχρονου καπιταλισμού παρέδωσε τις κοινωνίες στο χρηματοπιστωτικό φαινόμενο, σκυλεύοντας κάθε συνθήκη αναπαραγωγής, δυσφημίζοντας τις έννοιες της εθνικής και της λαϊκής κυριαρχίας, αχρηστεύοντας για τις χώρες της ευρωζώνης το εκδοτικό προνόμιο της δημιουργίας νέου χρήματος, και οδηγώντας τις εθνικές οικονομίες στον δανεισμό και τη γενικότερη υποταγή τους στις χρηματαγορές και τους ιδιωτικούς αξιολογικούς οίκους. Η εθνική υπερχρέωση οδήγησε με τη σειρά της στην υπερχρέωση των ιδιωτικών τομέων της κάθε οικονομίας. Όμως την κρίση δεν την προκάλεσαν οι δημόσιες δαπάνες· η κρίση ήταν, αντιθέτως, συνέπεια αυτών: τα κράτη δανείστηκαν ώστε να διασώσουν τον χρηματοπιστωτικό τομέα από τη δική του απληστία. Η αυτιστική και κοντόθωρη αρπακτικότητα των θυτών, οι οποίοι ακόμη και τώρα επιχειρούν να επωφεληθούν ακόμη περισσότερο από την κρίση που οι ίδιοι προκάλεσαν, επιμένει να δυναμιτίζει κάθε απόπειρα επίλυσης του προβλήματος. Κάθε επιχειρούμενη διάσωση καταλήγει σε μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση, και κάθε άρνηση διάσωσης έχει επίσης το ίδιο αποτέλεσμα: όταν τα θύματα υποχρεώνονται να διασώσουν τους θύτες, το μακελειό βαθαίνει· όταν οι θύτες αφήνονται να καταρρεύσουν, μεταθέτουν το κόστος της κατάρρευσης στα θύματά τους.

Η καταφυγή στη χρηματιστική σφαίρα επέφερε παρασιτισμό κι αποσύνθεση, που υπονόμευσαν την πραγματική οικονομία απειλώντας κάθε μορφή παραγωγής, ενώ και η παράλληλη τάση αποταμίευσης περιέστειλε τις διεθνείς συναλλαγές. Η επιδιωκόμενη αύξηση των αποθεματικών συνιστά μια μορφή συγκαλυμμένου προστατευτισμού, ωστόσο αρρωστημένου, επειδή οδηγεί στον αποπληθωρισμό, δημιουργεί χρηματιστικές εξουσίες και καταδικαστική για την ανάκαμψη άνοδο των επιτοκίων. Οι αναδυόμενες ανατολικές οικονομίες, κάτι που ισχύει σε μικρότερη κλίμακα και για τις αναδυόμενες λατινοαμερικάνικες, ακολουθούν τη συγκεκριμένη πολιτική, καθώς δεν ανακυκλώνουν τα συναλλαγματικά τους αποθεματικά αλλά τα αποταμιεύουν, γεγονός που επισπεύδει την παγκόσμια ύφεση, εφόσον συρρικνώνεται η διεθνής ρευστότητα. Όσο οι πλεονασματικές και πιστώτριες τής Δύσης χώρες δεν προσανατολίζονται προς την εσωτερική αύξηση των εισοδημάτων, με στόχο την εσωτερική ζήτηση και κατανάλωση, ώστε η τελευταία να περικοπεί χωρίς διεθνείς απώλειες στις ελλειμματικές και υπερχρεωμένες χώρες, η κρίση θα οξύνεται. Συνάγεται λοιπόν πως η κρίση επισπεύδεται όχι από την υπερκατανάλωση, μα από την υπεραποταμίευση, άρα από τη χρηματοπιστωτική λογική των πλεονασματικών χωρών, παρά από την ευθύνη των ελλειμματικών! Παρ’ όλ’ αυτά η Δύση δεν δικαιούται να κατηγορεί την Ανατολή, γιατί η ίδια προκάλεσε τη μετεγκατάσταση μητροπολιτικών κεφαλαίων ανατολικά, αποσκοπώντας στο «ανταγωνιστικότερο» κόστος εργασίας, με τους μισθούς πείνας και τη σύμπραξη τοπικών ολιγαρχιών.

Η παραπάνω πραγματικότητα αναδεικνύεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη χρηματοπιστωτική πολιτική της φερόμενης ως πλεονασματικής Γερμανίας, η οποία ουσιαστικά είναι υπόλογη για την κρίση της ευρωζώνης, μέσα από τη βαθιά αντινομική της λειτουργία: ενώ επιβάλλει στους εταίρους-πελάτες της τις εισαγωγές γερμανικών προϊόντων, αρνείται τις γερμανικές πιστώσεις προς τη χρηματοδότηση των εισαγωγών. Έτσι οι ευρωπαϊκοί εταίροι της Γερμανίας χρεώνονται μονομερώς το κόστος προσαρμογής, με αποτέλεσμα την αύξουσα απόκλιση μεταξύ αυτών και της Γερμανίας, κι όχι την –υποτίθεται– επιδιωκόμενη σύγκλιση. Την απόκλιση την αποκαλύπτουν τα διαφορετικά επιτόκια δανεισμού (spreads), τα οποία ακυρώνουν πρακτικά την ενιαία αξία του ευρώ στις χώρες της ευρωζώνης. Η «χρηματοπιστωτική καταστολή» της Γερμανίας στο όνομα του «ανταγωνισμού», ώστε να σβήσουν οι μη βιώσιμες επιχειρήσεις και να επιβιώσουν οι «υγιείς», οδηγεί στην κατάρρευση της οικονομίας.

Ο σύγχρονος κόσμος όχι μόνο δεν συγκλίνει, μα κατατέμνεται κι αποδομείται. Η προστασία του πλούτου καταστρέφει κάθε κοινωνική κι ανθρώπινη συνοχή. Το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης, της αρπακτικής συγκέντρωσης του πλούτου, επέβαλε σήμερα τον χείριστο δυνατό κόσμο, με τον αστικό πληθυσμό να ’χει υπερβεί πλέον τον αγροτικό, μ’ ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους να ζουν σε παραγκουπόλεις, με την έλλειψη εργασίας και στέγης να μην αποζημιώνεται πια, μα να επισύρει κυρώσεις σαν να συνιστά ποινικό αδίκημα, και με την ανώτερη τάξη να διακατέχεται από άγχος, ανασφάλεια και υστερία περισσότερο από κάθε άλλον, προκειμένου να μην απολέσει τα κεκτημένα της. Το ισχύον σύστημα ισχυρών προνομίων για ελάχιστους θυμίζει την κοινωνική πόλωση στη Γαλλία πριν από την επανάσταση του 1789. Κι ενώ το κοινωνικό πρόβλημα οξύνεται, αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα τήρησης της «τάξης», εγκυμονώντας τον κίνδυνο ανεξέλεγκτων καταστάσεων.

Το δημοκρατικό έλλειμμα είναι εμφανές. Διαβάλλονται οι έννοιες του κράτους-έθνους, του κοινωνικού κράτους, της συλλογικής δράσης, των εργατικών ενώσεων, των εθνικών διαπραγματεύσεων, της δικαιοσύνης. Όσες ευρωπαϊκές πολιτικές τέθηκαν σε δημοψήφισμα και καταψηφίστηκαν (για παράδειγμα στη Γαλλία, την Ολλανδία, την Ιρλανδία, τη Σουηδία), επανήλθαν κι επικυρώθηκαν διά πλαγίων οδών (όπως με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας). Έτσι νομιμοποιήθηκαν συνταγματικά νεοφιλελεύθερες επιλογές, που όμως ευθύνονται για τη σημερινή καταβύθιση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μπροστά στην κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση αδρανεί επιδεικτικά, με βασικό υπαίτιο της καθήλωσης τη Γερμανία. Την ίδια ώρα ο αμερικανικός προστατευτισμός έχει προ πολλού ξεκινήσει, ενώ κι όλες οι χώρες στον κόσμο καταφεύγουν σε πολιτικές που μέχρι πρότινος αποδοκίμαζαν.

Η επάνοδος του κόσμου στην «ευθεία οδό» προϋποθέτει την απεμπλοκή από τον ασφυκτικό χρηματοπιστωτικό εναγκαλισμό και οικονομίες ικανές να παράγουν μόνες τους αυξανόμενα καθαρά εισοδήματα. Το νέο «Νιου Ντιλ», υποστηρίζει ο Βεργόπουλος, πρέπει να αποκολληθεί από τις χρηματοπιστωτικές μεταρρυθμίσεις και να ενισχύει τη μεσαία τάξη, ώστε να αποκατασταθεί η κοινωνική συνοχή. Κρίνεται αναγκαία η αύξηση της απασχόλησης, ώστε και η οικονομία να ανακάμψει. Η ουσιαστική ομοσπονδιοποίηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και του ενιαίου του νομίσματος θα μπορούσε επίσης να αποβεί λυτρωτική. Η απεμπλοκή της Ευρώπης από τον νεοφιλελευθερισμό αποτελεί ζήτημα ζωτικής σημασίας γι’ αυτήν. Είναι αδιανόητο να καθορίζεται η κοινωνία και η πολιτική από την οικονομία, ενώ ο αντίστροφος καθορισμός της οικονομίας από την κοινωνία και την πολιτική θα διευκόλυνε τον έλεγχο όλων των νεοφιλελεύθερων ιδεολογημάτων, που προώθησαν μια «κοινωνία πολιτών» χωρίς την πολιτεία, τη συκοφαντημένη σαν περιττό και παρασιτικό μόρφωμα. Η παραπλάνηση του «λιγότερου κράτους» αποσκοπούσε αποκλειστικά στην άνευ όρων παράδοση των αδύναμων τάξεων στην αρπακτική άρχουσα. Όμως από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Μακιαβέλι και τον Χομπς η κοινωνία συγκροτείται πάντα μέσω της πολιτείας, η οποία εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή.

Προς το παρόν ωστόσο, το σκοτεινό μέλλον, το ανύπαρκτο παρόν, η περιθωριοποίηση προκαλούν ρήγμα μεταξύ των γενεών. Η νέα εποχή, σύμφωνα με τον Βεργόπουλο, επισπεύδεται λόγω του αυτοκαταστροφισμού της παλιάς. Οι «απόκληροι» νέοι εύλογα αντιστέκονται, σε μια εξέγερση αυθόρμητη, πέρα από προκατασκευασμένα σχήματα. Η επέκταση της πείνας, σε συνδυασμό με το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και το δραματικό έλλειμμα ελευθερίας, αποτελεί ξανά το εκρηκτικό μείγμα που πυροδοτεί τις εξελίξεις, ρίχνοντας την αυλαία στην ιστορία της τελευταίας τριακονταετίας. Αν το σύστημα κλείσει τις πόρτες στους νέους, μοιραία θα αποξενωθεί από το ίδιο το μέλλον του. Η επιμονή των νέων είναι ίσως το πιο ισχυρό στοιχείο αισιοδοξίας για τη «μετά το τέλος» εποχή, στην οποία εκείνοι μοιραία θα πρωταγωνιστήσουν.

Ο Βεργόπουλος, με το «Μετά το τέλος», συμπυκνώνει τη γνώση του σχετικά με τη διεθνή οικονομική κρίση, την οποία τοποθετεί στο σωστό της πλαίσιο: υποδεικνύει τις ένοχες πρακτικές, κατανέμει ευθύνες στους φορείς που οδήγησαν στο αδιέξοδο χωρίς να συγκαλύπτει κανέναν, και υποβάλλει προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Με λόγο πυκνό κι αποκαλυπτικό, που αφυπνίζει και συγκλονίζει, συγκρούεται απροσχημάτιστα με τις αντικοινωνικές πρακτικές των αρχουσών τάξεων των ευθυνόμενων για την κρίση, κι αποδεικνύει εμπράκτως με τη στάση του πως ο δρόμος της κοινωνικής ευαισθησίας, του σεβασμού των ανθρώπων και της ανιδιοτέλειας είναι ο μόνος ικανός να αποκαταστήσει την κοινωνική ισορροπία, αίροντας και καταδικάζοντας τον εγωισμό και τη συμφεροντολογία, που εκτρέφουν ανισότητες.

Κώστας Βεργόπουλος, «Μετά το τέλος. Η οικονομία της καταστροφής και η επόμενη μέρα», εκδ. Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 2011, σελ. 304.

«[…] Η βραβευμένη στο Φεστιβάλ της Βενετίας ταινία Ιδιωτική Ζώνη του Ουρουγουανού σκηνοθέτη Ροντρίγκο Πλα, που εργάζεται μεταξύ Βαρκελώνης και Μεξικού, καταγράφει ανηλεώς τα δρώμενα στα πολυτελή γκέτο των πλουσίων. Το φαινόμενο των περίκλειστων και υπερπροστατευμένων οικισμών των ανθρώπων του πλούτου ξεκίνησε από την Καλιφόρνια και τη Νότιο Αμερική, αλλ’ επεκτείνεται ταχύτατα και στις άλλες ηπείρους. Θωρακισμένα τείχη με συρματοπλέγματα, βιντεοκάμερες, ασύδοτοι σεκιουριτάδες με μαντρόσκυλα, εξοβελισμός του κράτους, του νόμου, της αστυνομίας, της δικαιοσύνης. Αποσχιστικά κρατίδια μέσα στο κράτος, σε κλίμα υστερίας, με πρόσχημα την άμυνα έναντι όσων στερούνται ακόμη και των στοιχειωδών προϋποθέσεων διαβίωσης. Από τη Μανίλα, το Γιοχάνεσμπουργκ, το Σαν Πάολο, το Μαλιμπού, οι πλούσιοι γκετοποιούνται ταχύτερα και ριζοσπαστικότερα από τους φτωχούς. Οπλοφορία και αυτοδικία συμπληρώνουν την προστασία τους, ενώ το αντίστοιχο για τους φτωχούς ποινικοποιείται. Εδώ τελειώνει ο κόσμος και αρχίζει η παράνοια του μεγάλου χρήματος. […]»

«[…] Όσο η φερεγγυότητα των κρατών-μελών δεν διασφαλίζεται με κοινοτικό μηχανισμό, τα spreads θα αποκλίνουν και η κερδοσκοπία μοιραία θα θριαμβεύει, αποσταθεροποιώντας το ευρωπαϊκό σύνολο, ακόμη και τους ισχυρούς εταίρους. Η παρούσα κρίση ήταν ευκαιρία συγκρότησης μηχανισμού ευρωπαϊκής συνοχής και αλληλεγγύης, με την ίδρυση: α) Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου που να προμηθεύει ρευστότητα όχι μόνον σε τράπεζες αλλά και σε κράτη, και β) Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που να αναλαμβάνει ως τελικός πιστωτής τα δημόσια χρέη στην αντίστοιχη νομισματική περιοχή. Αντ’ αυτού, η Ευρώπη θεσμοποιεί, ως “χρυσό κανόνα”, τη συμμόρφωσή της στην ανευθυνότητα των χρηματαγορών και των κερδοσκόπων. Αυτό δεν αποδίδεται τόσο στη “δημοσιονομική ελαφρότητα” και “ασυνειδησία” των ελλειμματικών εταίρων όσο κυρίως σε συνειδητή αλλ’ άφρονα επιλογή των πλεονασματικών […]»

** Ο Κώστας Βεργόπουλος (1942) είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια της Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Οικονομικός εμπειρογνώμων σε διεθνείς οργανισμούς (Ηνωμένα Έθνη και Ευρωπαϊκή Ένωση).

 
 Σημείωση:Ο «Α», επιχειρώντας να φωτίσει το ζήτημα της οικονομικής κρίσης, προβαίνει σε μια σειρά βιβλιοπαρουσιάσεων, που έχουν ως στόχο τους την πολύπλευρη προσέγγιση του θέματος από ποικίλες οπτικές. Τα τελικά συμπεράσματα ας διαμορφωθούν στο τέλος αυτής της πορείας από τους αναγνώστες.

Φυσικές, Κοινωνικές επιστήμες & Οικολογία ΙΙΙ

Σχολιάστε
Οι σχέσεις φυσικών και κοινωνικών επιστημών στα πλαίσια της οικολογικής προβληματικής – Μέρος ΙII

Του Θεόδωρου  Βότση

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2600

Α)   Το ολιστικό πρότυπο
 
Η συστημική  οικολογία περιγράφει την φύση σαν ένα τεράστιο μηχανισμό που υπακούει στις αρχές της κυβερνητικής και ρυθμίζεται από μηχανισμούς ανάδρασης. Πρόκειται για μηχανιστική οπτική με τη διαφορά ότι η αναλυτική νευτώνεια εικόνα του μηχανικού ρολογιού έχει αντικατασταθεί από μια πιο σύνθετη. Τα φυσικά οικοσυστήματα θεωρούνται ισόμορφα με τα θερμοδυναμικά ή ηλεκτρομαγνητικά συστήματα και περιγράφονται από τα ίδια διαγράμματα. Η ροή ενέργειας είναι το βασικό στοιχείο που ρυθμίζει την κατάσταση ενός συστήματος.

Τα διάφορα μέρη που απαρτίζουν αυτό το σύστημα εκτιμούνται μόνο ως προς αυτή την ιδιότητα, δηλαδή ως μετασχηματιστές ενέργειας. Τα διάφορα στοιχεία, αυτά καθαυτά, δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη λειτουργία του συστήματος. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και ο ενεργειακός τους ρόλος. Τα βασικά κριτήρια την εκτίμηση της κατάστασης του οικοσυστήματος είναι η ισορροπία και η σταθερότητα.

Η συστημική θεωρεία που αναπτύχθηκε στην διάρκεια του μεσοπολέμου επηρέασε βαθύτατα και εξακολουθεί να επηρεάζει την εξέλιξη της επιστήμης της οικολογίας. Την εποχή αυτή έχει ολοκληρωθεί η καταστροφή του ελεύθερου ατόμου, η κοινωνία είναι πλήρως διαμορφωμένη σε τάξεις, αποτέλεσμα του καταμερισμού της εργασίας. Η κοινωνική δομή έχει γίνει τόσο περίπλοκη, που το σύστημα χάνει την ικανότητα αυτορύθμισης, που του διασφαλίζει, υποτίθεται, η λειτουργία της αγοράς. Στις καπιταλιστικές μητροπόλεις τα φαινόμενα αποκτούν εκρηκτικές διαστάσεις. Μια εκδοχή για την έξοδο από την κρίση είναι ο τεχνοκρατισμός με βάση την κυβερνητική. Το ηγεμονικό μπλοκ εξουσίας παραχωρεί διευθυντικές ευθύνες σε τεχνοκράτες  και η ρυθμιστική λειτουργία του συστήματος ασκείται με βάση τον επιστημονικό ορθολογισμό.
 
Η συστημική θεωρία έγινε η θεωρητική βάση πολλών επιστημών όπως οι οικονομικές επιστήμες, οι κοινωνικές επιστήμες, διάφοροι κλάδοι των μαθηματικών και της φυσικής και φυσικά της οικολογίας. Η θεωρία των συστημάτων, η κυβερνητική, η θεωρία των παιγνίων υπόσχονταν επιτυχή διαχείριση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων και αποδείχθηκαν, ως ένα βαθμό, κατάλληλες για την οικονομική ανασυγκρότηση των ΗΠΑ από την κρίση του 1930 και των ευρωπαϊκών κρατών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατ' αντιστοιχία η συστημική θεωρία θεωρήθηκε κατάλληλη για την ανάλυση ενός τόσο πολύπλοκου και πολυπαραγοντικού  συστήματος όπως ο φυσικός κόσμος. Πρόκειται, όπως γίνεται αντιληπτό, για μια τεχνοκρατική θεωρία διαχείρισης και ελέγχου, γιαυτό και διαδόθηκε σε αυτούς τους τομείς της οικολογίας που είχαν σχέση με την ανάπτυξη πρακτικών διαχείρισης φυσικών πόρων.
 
Σύμφωνα με τον Τερζάκη αν η δαρβινική-αναγωγική εικόνα του κόσμου, της 'πάλης για επιβίωση', της 'επιβίωσης του ισχυρότερου' κ.λ.π., μπορεί να θεωρηθεί το βιολογικό αντίστοιχο του καπιταλισμού, της ελεύθερης οικονομίας και των ανεξάρτητων παραγόντων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους, τότε σίγουρα η συστημική οικολογία ανταποκρίνεται στην εποχή του 'μεγάλου πλανητικού χωριού', των μεγάλων οικονομικών, πολιτικών και διακρατικών ενώσεων του παγκόσμιου εμπορίου και της ανάγκης κεντρικού σχεδιασμού και ταυτόχρονα βέβαια, του κατακερματισμού της κοινωνικής ζωής. Ο ισομορφισμός του κοινωνικού και βιολογικού κόσμου, όπως αυτοί περιγράφονται μέσα από τις συστημικές θεωρίες, είναι χαρακτηριστικότατος: η κοινωνική διαίρεση και διαστρωμάτωση της ανθρώπινης κοινωνίας αντιστοιχεί στα επίπεδα οργάνωσης του οικοσυστήματος σε καταναλωτές, παραγωγούς, αποικοδομητές, οι έννοιες της παραγωγικότητας, της ισορροπίας και της σταθερότητας είναι κοινού περιεχομένου και κοινής σπουδαιότητας και για τα δύο συστήματα. Επομένως, ο ρόλος του ανθρώπου είναι αυτός του μηχανικού-διαχειριστή των οικοσυστημάτων.

Ενώ η οικολογία συστημάτων δανείστηκε πολλά στοιχεία της θεωρίας της από άλλους κλάδους, προσέφερε στις επιστήμες το πιο πλήρες πρότυπο για το 'πώς είναι ο κόσμος', ένα πραγματικά σύγχρονο 'φυσικό' μοντέλο κοινωνικής τάξης, ξεπερνώντας το παλιό πρότυπο του καρτεσιανού ωρολογιακού μηχανισμού.

Ρεύμα της ολιστικής οικολογίας είναι και η βαθιά οικολογία. Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται ένα ετερόκλητο σύνολο θεωρήσεων για τη φύση, των οποίων κοινό χαρακτηριστικό  είναι οι μεταφυσικές – φυσιοκρατικές αντιλήψεις για τον κόσμο και η αναφορά στο συστημικό επιστημονικό πρότυπο για τις αντίστοιχες φιλοσοφικές αντιλήψεις. Για τη βαθιά οικολογία τα είδη της βιόσφαιρας αποτελούν μέρη ενός ενιαίου και απόλυτα συνεκτικού όλου. Το κοσμοείδωλο που προβάλλεται είναι αυτό της οικολογίας συστημάτων, στο οποίο η βαθιά οικολογία δίνει έμφαση στις σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ των μερών, στην ισορροπία, την πολυπλοκότητα και την συνοχή που χαρακτηρίζει όλη την δομή. Η διατήρηση κάθε είδους στη θέση του και στη λειτουργία που επιτελεί είναι αποφασιστικής σημασίας για την ύπαρξη της ολότητας. Ταυτόχρονα, όμως, κάθε είδος αποκτά οντότητα μόνο ως μέρος του συνολικότερου συστήματος. Κάτω από αυτό το πρίσμα το ανθρώπινο είδος δεν είναι ανώτερο ή καλύτερο από τα άλλα είδη, στο βαθμό που όλα τα είδη είναι απαραίτητα για το καλό του όλου, και στο βαθμό που ως είδος μπορεί να υπάρξει μόνο σαν μέρος του όλου. Το περιβάλλον είναι ένας τεράστιος, σύνθετος μηχανισμός και ο άνθρωπος εξαρτάται από την συνοχή και την καλή λειτουργία αυτού του μηχανισμού. Αυτό ταυτόχρονα παραπέμπει , εφόσον όλοι είμαστε ίσοι σαν υποτελείς  όμως μιας ανώτερης οντότητας, στην  'υπόθεση της Γαίας'.

Η "υπόθεση της Γαίας" εμφανίστηκε την δεκαετία του '70 από τον Lovelock και έτυχε θερμής υποδοχής στους κόλπους του οικολογικού κινήματος και αλλού. Η σύνθεση του κοσμοειδώλου της Γαίας στηρίζεται σε δύο άξονες : τη σύγχρονη συστημική οικολογία και τις βιταλιστικές αντιλήψεις της ρομαντικής φιλοσοφίας του 19ου αιώνα. Η 'υπόθεση της Γαίας' συνδέει όλες τις κατά καιρούς διατυπωμένες επιστημονικές υποθέσεις σχετικά  με την βιόσφαιρα και την εξέλιξή της σε μια, εκ κατασκευής, ολιστική θεώρηση του ενιαίου γήινου οικοσυστήματος. Σύμφωνα με την 'υπόθεση της Γαίας', ολόκληρος ο πλανήτης, με τα βιοτικά και αβιοτικά στοιχεία που τον αποτελούν, συνιστά ένα γιγάντιο ζωντανό οργανισμό. Όλα τα είδη από τους ιούς έως τις φάλαινες και από τα φύκια  έως τα έλατα, μπορούν να θεωρηθούν μέλη αυτού του  ζωντανού οργανισμού. Η Γαία λειτουργώντας σαν  μια κυβερνητική μηχανή που οργανώνεται από μόνη της, είναι εφοδιασμένη με ιδιότητες που υπερβαίνουν αυτές των συστατικών της μερών και είναι ικανή να μεταβάλλει π.χ. το κλίμα ή την ατμόσφαιρα να ικανοποιεί τις ανάγκες της. Παρουσιάζει δηλαδή συμπεριφορά ανάλογη με αυτή ενός οργανισμού που, με τους μηχανισμούς ομοιόστασης που διαθέτει, είναι ικανός να διατηρεί σταθερές εσωτερικές συνθήκες, καθώς και να προσαρμόζεται στις αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος. Ο Lovelock χρησιμοποιώντας σχετικά με τις μεταβολές της θερμοκρασίας , της σύστασης της ατμόσφαιρας κ.λ.π. προσπάθησε να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του ότι η Γη συμπεριφέρεται κατά κάποιο τρόπο σαν νοήμων σύστημα. Έτσι, μέσα από μια επιστημονική επιχειρηματολογία, η εικόνα για τον κόσμο αποκτά μυστικιστικές διαστάσεις. Σύμφωνα με τη θεωρία του Lovelock, παρ' όλη την περιβαλλοντική κρίση, η Γαία θα καταφέρει να βρει νέα σημεία ισορροπίας, αδιαφορώντας για ποια είδη θα επιβιώσουν στις νέες συνθήκες, αφού, όπως αναφέρει, 'σε πλανητική κλίμακα η ζωή είναι αθάνατη'.

Σύμφωνα με την βαθιά οικολογία η φύση είναι ο παραγωγός και ο φορέας των ηθικών αξιών που πρέπει να ενστερνιστεί ο άνθρωπος. Η φύση είναι ο οδηγός και ο κριτής των ανθρώπινων πράξεων. Οι άνθρωποι είναι υποταγμένοι στη Γαία το ηθικό κριτήριο των πράξεών τους είναι η διατήρηση της ολότητας της Γαίας.

Ποιος όμως ορίζει ποιοι είναι οι κανόνες της φύσης που πρέπει να σέβονται οι άνθρωποι; Προφανώς αυτή την θέση την διεκδικούν για τον εαυτό τους οι θεωρητικοί  της βαθιάς οικολογίας και οι τεχνοκράτες. Οι φυσιοκρατικές θεωρίες είναι θεωρίες που απαιτούν  'ειδικούς', οι οποίοι αναλαμβάνουν την ερμηνεία της αλήθειας της φύσης. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που στον πυρήνα τέτοιων θεωριών βρίσκονται τεχνοκρατικές αντιλήψεις.

Ο ντετερμινιστικός χαρακτήρας των θεωριών της βαθιάς οικολογίας δεν αφήνει χώρο ούτε για ανθρώπινη ελευθερία ούτε για ανθρώπινη υποκειμενικότητα, το μέλλον της βιόσφαιρας κρίνεται σε πλανητικό επίπεδο. Έτσι ο 'βιοκεντρισμός' και ο 'αντι-ανθρωποκεντρισμός' φτάνουν πολλές φορές σε ακραία σημεία. Όπως η άποψη που έχει εκφρασθεί ότι η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους θα οδηγήσει σε αύξηση της βιοποικιλότητας, γιατί θα διασωθούν είδη που τώρα κινδυνεύουν με αφανισμό από τον άνθρωπο, άρα, μακροπρόθεσμα η Γαία θα ωφεληθεί, ή ότι στον αναπτυγμένο κόσμο θα πρέπει να εφαρμοσθεί το μέτρο της υποχρεωτικής στείρωσης, γιατί η ανατροφή των παιδιών είναι μια ιδιαίτερα δαπανηρή υπόθεση από οικολογική άποψη. Φυσικά τέτοιες θέσεις γίνονται αντικείμενο έντονης κριτικής και μέσα στους κόλπους της βαθιάς οικολογίας.

Η  θεωρία της κοινωνικής οικολογίας

Μια δημοφιλής θεωρία του οικολογικού κινήματος είναι αυτή της κοινωνικής οικολογίας με πατριάρχη της τον  M. Bookchin. Η κοινωνική οικολογία προσπαθεί να επιβάλλει μια διαλεκτική αντίληψη για τον κόσμο. Θεωρεί τον εαυτό της σαν συνεχιστή της διαλεκτικής παράδοσης, με τη σημαντική διαφορά ότι στέκεται κριτικά τόσο στην ιδεαλιστική διαλεκτική του Hegel, όσο και στην υλιστική διαλεκτική των Marx και Engels. Πρεσβεύει μια ολιστική διαλεκτική, αντιλαμβάνεται δηλαδή το φυσικό κόσμο σαν ένα διαλεκτικό όλο, σαν μια αυτοοργανούμενη και αυτοσχηματιζόμενη οντότητα, χωρίς όμως η ανάπτυξή της να καθορίζεται από κάποιο κοσμικό υποκείμενο ή κάποιες μηχανικές δυνάμεις. Οι έννοιες του 'όλου', της 'κοινότητας' και της 'αλληλοσύνδεσης' δε θα πρέπει να μας κάνουν να βλέπουμε τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν σαν αποτέλεσμα εξελικτικών διαδικασιών και του διαλεκτικού γίγνεσθαι της φύσης. Η εξέλιξη αυτή καθαυτή είναι μια ολιστική διαδικασία και όχι μια διαδικασία μεμονωμένης προσαρμογής.

Η φιλοσοφία της κοινωνικής οικολογίας αυτοορίζεται και σαν νατουραλιστική. Ο διαλεκτικός λόγος είναι οντολογικός, αντικειμενικός και άρα νατουραλιστικός. Η φύση είναι οντολογική και γνωσιολογική αφετηρία της κοινωνικής οικολογίας. Η κοινωνική οικολογία, αν και κοινωνική, αναζητά τελικά τη θεμελίωσή της στη φύση. Η φύση αποτελεί το παράδειγμα, το πρότυπο για τη διατύπωση των ηθικών αξιών που πρέπει να διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Bookchin αποδίδει στη φύση τις ιδιότητες που θα ήθελε να έχει, προκειμένου να αποδεχθεί  σωστό το θεωρητικό του οικοδόμημα. Με αυτό τον τρόπο προβάλλει την ιδεολογία της στο φυσικό κόσμο και κατόπιν την επαναφέρει στην κοινωνία σα φυσικό πρότυπο, που αναγκαστικά στηρίζει την όλη διαδικασία στην αυθεντία του επιστημονικού λόγου. Έτσι, σύμφωνα με τον Bookchin, οι σύγχρονες επιστήμες της οικολογίας και της εξέλιξης δείχνουν ότι στη φύση τα φαινόμενα χαρακτηρίζονται από αλληλοβοήθεια, αυτοοργάνωση, ελευθερία, υποκειμενικότητα, ενότητα στη διαφορά, αυθορμητισμό και μη ιεραρχικές σχέσεις. Αυτές οι ιδιότητες της φύσης αποκτούν χαρακτήρα αυτοσκοπού και για την ανθρώπινη κοινωνία. Όπως παρατηρούμε και εδώ η εξέλιξη και η οικολογία γίνονται επιστήμες αντικειμενικές και συγχρόνως κανονιστικές, επειδή όχι μόνο μας λένε πως είναι η πραγματικότητα, αλλά και μας προσφέρουν  γνώση για τις αξίες που πρέπει να έχουμε.

* Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου. Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

ΠΗΓΗ:  Τόμος 2, τεύχος 4, Δεκέμβριος 2001, http://virtualschool.web.auth.gr/2.4/TheoryResearch/Votsis.html

Συνέχεια στο Μέρος ΙV: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2609

Ένα… τρισ. δολάρια θέλει το ΔΝΤ!

Σχολιάστε
Ένα… τρισ. δολάρια θέλει το ΔΝΤ!

Του Γιώργου Δελαστίκ

 
 
 


Οργή προκάλεσε στις ισχυρές οικονομικά χώρες της Ασίας και της Αμερικής η ανακοίνωση της θέσης του ΔΝΤ ότι θεωρεί πως χρειάζεται ένα τρισεκατομμύριο δολάρια για να μπορέσει να χειριστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα της «διάσωσης» χωρών στο άμεσο μέλλον. Όλοι κατάλαβαν ότι καθώς οι χώρες της Ευρωζώνης είναι αυτές που βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση, η ανακοίνωση του ΔΝΤ είναι στην ουσία μια συγκαλυμμένη προσπάθεια να βάλει να πληρώσουν τμήμα του κόστους διάσωσης του ευρώ χώρες της… ασιατικής και της αμερικανικής ηπείρου!

Στην αρχή μάλιστα επικράτησε σύγχυση, καθώς μεταδόθηκε η πληροφορία ότι το ΔΝΤ ζητά πρόσθετο ποσό ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων, αλλά στη συνέχεια διευκρινίστηκε ότι αυτό είναι το συνολικό ποσό που θέλει το ΔΝΤ να διαχειρίζεται, πράγμα που σημαίνει ότι ψάχνει για να βρει πρόσθετη χρηματοδότηση μισού τρισεκατομμυρίου και όχι ενός.

Αυτό συμβαίνει επειδή αυτή τη στιγμή το ΔΝΤ έχει στη διάθεσή του 387 δισεκατομμύρια δολάρια και οι χώρες της Ευρωζώνης υποσχέθηκαν τον περασμένο μήνα ότι θα δώσουν στο ΔΝΤ άλλα 200 δισ. επιπλέον.

Οι ΗΠΑ πάντως ξεκαθάρισαν ότι δεν πρόκειται να δώσουν ούτε δολάριο παραπάνω. Αφενός ούτως ή άλλως δεν θα έδινε η Ουάσιγκτον λεφτά για να στηρίξει μια πολιτική που ενισχύει τη γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη και αφετέρου σε εννέα μήνες γίνονται στις ΗΠΑ προεδρικές και βουλευτικές εκλογές.

Ούτε ο Ομπάμα ούτε οι Δημοκρατικοί βουλευτές θέλουν να αυτοκτονήσουν για χάρη του Βερολίνου, αλλά έτσι κι αλλιώς θα ήταν αδύνατον να περάσει από το Κογκρέσο τέτοια απόφαση λίγους μήνες πριν από τις εκλογές, ακόμη και αν ο Λευκός Οίκος προσπαθούσε να προωθήσει για οποιονδήποτε λόγο αυτό το «δώρο» δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων από τις τσέπες των Αμερικανών φορολογουμένων στους Ευρωπαίους.

Πολύ διστακτικοί στο να συνεισφέρουν στο ΔΝΤ εμφανίζονται και οι Βρετανοί, πράγμα που σημαίνει ότι ουσιαστικά η Ιαπωνία, η Κίνα, η Βραζιλία, η Ρωσία ή ακόμη και η Ινδία καλούνται να πληρώσουν τα «σπασμένα» της Ευρωζώνης και των άπληστων τραπεζιτών της! Δεν γνωρίζουμε πόσο επιτυχημένες θα αποβούν οι προσπάθειες εκβιασμού των χωρών αυτών, αλλά χωρίς την ενεργό συμμετοχή των Αμερικανών στο να βάλουν το μαχαίρι στον λαιμό ιδίως της Κίνας και της Ιαπωνίας, τα αποτελέσματα αναμένονται μάλλον μέτρια. Στο μεταξύ και εν αναμονή της υποβάθμισης τεσσάρων έως έξι κρατών της Ευρωζώνης και από τον οίκο αξιολόγησης Φιτς μέσα στο δεκαήμερο που μεσολαβεί μέχρι το τέλος Ιανουαρίου, η κατάσταση στην Ευρωζώνη και στην ΕΕ επιδεινώνεται σταθερά.

«Το Ηνωμένο Βασίλειο τρέμει ότι θα είναι η επόμενη χώρα που θα χάσει το ΑΑΑ της» έγραφε χαιρέκακα στον τίτλο σχετικής ανάλυσής της η γαλλική εφημερίδα «Λε Μοντ» και εξηγούσε το γιατί στο ρεπορτάζ της. «Το Λονδίνο ανησυχεί καθώς βλέπει τους Ευρωπαίους εταίρους του να θέτουν θέμα τη νομιμότητα του ΑΑΑ του. Μετά τις πρόσφατες επιθέσεις του Παρισιού κατά της αγγλικής οικονομίας, επιτέθηκε με τη σειρά της και η Γερμανία.
Ετσι, για τον Μίκαελ Φουξ, νούμερο δύο της κοινοβουλευτικής ομάδας του πολιτικού σχηματισμού της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ, ''αν κανείς θέλει να είναι συνεπής, πρέπει να υποβαθμίσει και το Ηνωμένο Βασίλειο'', του οποίου το χρέος και το δομικό έλλειμμα του προϋπολογισμού είναι μεγαλύτερα από όσο στη Γαλλία» υπογραμμίζει η γαλλική εφημερίδα.

«Την ίδια στιγμή που χειροκροτούν τη δρακόντεια δίαιτα λιτότητας που ακολουθεί χωρίς χαλάρωση το Λονδίνο, οι οίκοι αξιολόγησης ανησυχούν για τις ελάχιστα ικανοποιητικές προοπτικές ανάπτυξης της βρετανικής οικονομίας» τονίζει η «Μοντ». Λυσσαλέες αντιθέσεις κυριαρχούν πλέον μεταξύ των ηγετικών χωρών της Ευρώπης. Μόνο η κοινή προσπάθεια λεηλασίας των εισοδημάτων των λαών τους τις ενώνει…

«ΣΚΟΥΠΙΔΙ»: Για χρεοκοπία πάνε και την Πορτογαλία


Κατηγορηματικοί οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» του Λονδίνου. «Η Πορτογαλία κινείται μέσα στο έδαφος χρεοκοπίας. Οι μεγάλοι οίκοι δανειοληπτικής αξιοπιστίας αξιολογούν τη χώρα ως σκουπίδι» έγραφαν προχθές στους τίτλους του σχετικού ρεπορτάζ. Μόλις τον Ιούνιο θα λήξει ένα μεγάλο πορτογαλικό ομόλογο αξίας 10 δισεκατομμυρίων ευρώ και οι συνολικές ανάγκες δανεισμού της χώρας για ολόκληρο το 2012 ανέρχονται σε μόλις 17,5 δισ. ευρώ, αλλά παρ' όλα αυτά οι κερδοσκόποι του χρηματοπιστωτικού συστήματος έχουν ήδη καταδικάσει την Πορτογαλία. Μια χώρα που δεν είχε ούτε μεγάλο δημόσιο χρέος, ούτε υψηλές αποδοχές, ούτε καν τυχοδιώκτες τραπεζίτες σαν την Ιρλανδία. Τίποτε από αυτά όμως δεν φαίνεται να τη σώζει.

ΠΗΓΗ: ΕΘΝΟΣ «E» 20/1/2012, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22792&subid=2&pubid=63604701

Υπόθεση Εφραίμ: ΤΑ ΠΙΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΤΕΣ

Σχολιάστε
Υπόθεση Εφραίμ: ΤΑ ΠΙΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΤΕΣ

Του Μανώλη Τασσόγλου

 
 

«Οποιος ανακατευεται με τα πιτουρα τον τρωνε οι κοτες» Αρχαια ελληνικη παροιμια. Αλλα στην περιπτωση μας ο ηγουμενος Εφραιμ δεν ηταν ανακατεμενος με τα πιτουρα, ήταν απο την πλευρα των ορνιθων. Και να σας πω, οσοι δεν το γνωριζετε ότι οι κοτες εχουν κανιβαλισμο και αν μεινουν αταιστες επιτιθενται και τσιμπολογαν και ξεπουπουλιαζουν την πιο αδυναμη. Ο νοων νοείτω.

Προσπερνω την σκοπιμοτητα της συλληψης παραμονες Χριστουγεννων. Δεν επαψαν αυτοι που θελουν να διασυρουν την εκκλησια να ψαχνουν ευκαιριες. Και οι καλυτερες είναι αυτές που τους δινουν οι ιδιοι οι ανθρωποι της εκκλησιας. Γιατι, ο Θεος ξερει, δεν μπορω να σκεφτω ότι λογω της χριστιανικης του μαρτυριας διωκεται ο ηγουμενος. Τον Νικο Ψαρουδακη τον συνελαβαν και τον εξορισαν για την δυναμη των λογων του την ωρα που αλλοι διαβαζαν τα μαθηματα τους και τον στειλαν φυλακη επειδη στιγματισε την ανεξαρτητη δικαιοσυνη που αθωωσε τους υπουργους της χουντας, όπως τουτοι εκ των προτερων αθωωνουν τους δικους τους υπουργους. Ποιοι υπερασπισαν τοτε τον αειμνηστο μας προεδρο; Ο αγωνιζομενος προοδευτικος λαος μονον. Γιατι ο Ψαρουδακης με τον λαο ειχε να κανει, με τους φτωχους και αδυνατους ειχε παρε δωσε, με τους δεδιωγμενους ενεκεν δικαιοσυνης. Ουτε χρηματιστηρια,ουτε οικοπεδα, ουτε τους επιορκους υπουργους…
 
Ας υπερασπισουν αυτοι λοιπον τον Εφραιμ
 

Γιατι αν ηταν να τον υπερασπισουμε εμεις όπως κάνει ο παπάς των φυλακισμενων Γερβασιος κανοντας το καθηκον της αγαπης, τοτε ναι. Αλλα δεν προκειται περι αυτου. Από το ρωσικο κρατος μεχρι τους Βελοπουλους, οι λογοι είναι πολιτικοι και επικοινωνιακοι. Γιατι, αν θελουμε μια εκκλησια με πολλα κτηματα, με πολλες καταθεσεις στις τραπεζες, με εξουσια κοσμικη, δεν παμε στον καθολικισμο και στον Πάπα που ταχουν πιο τακτοποιημενα;


Το διλεπτο της χηρας, αδελφοι. Αν θελαμε να παιξουμε τον ρολο του ΛΑΟΣ και του Καρατζαφερη δεν θα το παιζαμε εξ αρχης; Αντι να μιλαμε για τη δικαιοσυνη του Θεου στη γη, για το ‘’ην απαντα αυτοις κοινα’’ θα διαπλεκομασταν με τις εξουσιες υπερασπιζοντας συμφεροντα που μονο με το κοινωνικο μηνυμα της εκκλησιας δεν ταιριαζουν. Όμως όχι, ο δικος μας δρομος είναι ο στενος , ο τεθλιμενος ο δυσκολος.

Ο Νικος Ψαρουδακης πηγε ‘’εκων’’ στην φυλακη του.Θελοντας στο κελι του και από κει ακομη ξεθαψε θησαυρους,γραφοντας και μελετωντας. Εκει εγραψε το εξαιρετικο ‘’Η φυλακη μου’’ μια μπροσουρα κυριως γι’ αυτους που δικαζουν και στελνουν τον κοσμο στη φυλακη και τελειωσε το ‘’Ευαγγελιο στην γλωσσα του λαου’’ που το ειχε αρχισει στην Γυαρο.

Βλεπεις είναι πολύ δευτερο το δικονομικο. Και ουτε θα κακισω τους μοναχους τ΄αδερφια του που συμπαρασταθηκαν στον ηγουμενο τους. Από αγαπη το κανουν. Όπως κάθε μανα ή αδερφος ή φιλος, ακομη και για τον φονια.

Αν το καναμε όμως για κάθε αδερφο μας που διωκεται, που πειναει που είναι αρρωστος με προσωπικη και γενικευμενη δραση (γιατι πιστη χωρις τα εργα είναι νεκρη) ο παγκοσμιος πλουτος θα ηταν για ολους τους ανθρωπους και όχι στα χερια των λιγων. Μηπως δεν αυτοι που κανουν τους πολεμους, που περιφρονουν την ανθρωπινη ζωη και από πισω κοροιδευουν αυτους που πιστευουν και ελπιζουν στον Θεο; Στρατευμενοί αδελφοι για την δικαιοσυνη του Θεου, γιατι η δικαιοσυνη των ανθρωπων εχει δεμενα τα ματια αλλα κρυφοκοιταει κατω από το μαντιλι και βλεπει μονοπαντα.

Μανώλης Τασόγλου


ΠΗΓΗ: Εφημ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, φ. 861 (1174), σελ. 6. Το είδα: Πέμπτη, 05 Ιανουάριος 2012, http://www.xristianiki.gr/elektronike-ekdose/apopseis/ta-pitoura-kai-oi-kotes.html

Ναυάγιο PSI: το μη χείρον βέλτιστον

Σχολιάστε
Ναυάγιο PSI: το μη χείρον βέλτιστον

Του Γιάννη Βαρουφάκη

 
 
 

Όλοι αγωνιούν για το PSI+. Εύχονται να πάει καλά, να ανακουφιστεί έτσι το ελληνικό δημόσιο χρέος, να πάρουμε πάλι την «δόση» μας και τον Μάρτιο να κλείσει η νέα δανειακή σύμβαση με την τρόικα ώστε να «σωθεί» άλλη μια φορά η χώρα.
Στο προηγούμενο κείμενό μου [1] εδώ στο protagon, εξήγησα γιατί θεωρώ το PSI+ μια απάτη που απεγνωσμένα ψάχνει νομιμοποίηση. Εμμένω σε αυτά που έγραφα εκεί (τα οποία τα τελευταία εικοσιτετράωρα φαίνεται να έχουν επιβεβαιωθεί τις τελευταίες μέρες από τον διεθνή τύπο, βλ. εδώ [2] και εδώ [3]).

Παρά την «συμφωνία» που μάλλον θα ανακοινωθεί (με φανφάρες πανομοιότυπες με εκείνες που ακολούθησαν τις καταστροφικές Συνόδους-Συμφωνίες της 21η Ιουλίου, της 26η Οκτωβρίου και της 9η Δεκεμβρίου), θα πρόκειται περί νεκρού γράμματος: Τις εβδομάδες που θα ακολουθήσουν θα ξετυλιχθεί ένα κρυφό, παρασκηνιακό δράμα καθώς η ΕΕ και το ΔΝΤ θα διεξάγει μια νέα σειρά διαπραγματεύσεων με τις σκιώδεις τράπεζες (τα hedge funds) τα οποία θα απαιτούν ίδια μεταχείριση των ελληνικών ομολόγων τους με τα ομόλογα που κρατά η ΕΚΤ, και η οποία απαιτεί την εξαίρεσή τους από οιοδήποτε κούρεμα. Εν κατακλείδι, το PSI+ είτε συμφωνηθεί είτε όχι δεν θα φέρει τις «ανάσες» που έχει ανάγκη το δημόσιο χρέος χωρίς να εμπλέξει όλη την Ευρώπη σε μια μεγάλη περιπέτεια που δεν αξίζει τον κόπο.
 
Σήμερα προχωρώ το επιχείρημα ένα βήμα παραπέρα: Ακόμα και επιτυχημένο να είναι το PSI+ (που δεν θα είναι), το μέγιστο δώρο στην χώρα μας και στην Ευρώπη ολόκληρη θα ήταν να ναυαγήσουν οι διαπραγματεύσεις. Πως μπορεί να το επιδιώξει αυτό η ελληνική κυβέρνηση χωρίς να φανεί ότι είναι εκείνη υπεύθυνη για το ναυάγιο; Με δύο τρόπους: Πρώτον, να συμφωνήσει η με την άποψη του ΔΝΤ ότι το επιτόκιο στα νέα ομόλογα δεν πρέπει επ’ ουδενί να ξεπερνά το 2% (κάτι που ο κ. Dallara δεν έχει εξουσιοδότηση να αποδεχθεί) και, δεύτερον, να ζητήσει συμμετοχή στην συμφωνία των hedge funds (τα οποία δεν την αποδέχονται). Έτσι, ο κ. Dallara θα φύγει άπρακτος και η ελληνική κυβέρνηση θα είναι ελεύθερη να ανακοινώσει ότι οι αποπληρωμές του Μαρτίου αναβάλλονται μέχρι νεοτέρας. Πριν υποστηρίξω την άποψη αυτή, θα ξεκινήσω με τον κατάλογο των ενστάσεων που θα ακουστούν εναντίον της.
Μια τέτοια αναβολή της αποπληρωμής των δανειστών του ελληνικού δημοσίου μετά από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων (θα μου πουν πολλοί, αν όχι όλοι):

 ●  Θα αποτελέσει πιστωτικό γεγονός με συνέπεια την άμεση πυροδότηση των CDS (των ασφαλιστήριων που έχουν αγοράσει όσοι, ουσιαστικά, στοιχημάτισαν ότι θα έχουμε πιστωτικό γεγονός)
 ●  Μια τέτοια αθέτηση των υποχρεώσεών μας απέναντι στους δανειστές μας (έστω και για μερικούς μήνες) θα αμαυρώσει το όνομα της Ελλάδας για δεκαετίες
 ●  Θα πτωχεύσουν οι ελληνικές τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία, καθώς δεν θα πάρουν τα χρήματα του Μαρτίου που τους χρωστά το ελληνικό δημόσιο
 ●  Θα ναυαγήσει η νέα δανειακή σύμβαση (της 27ης Οκτωβρίου) και το ελληνικό δημόσιο, το οποίο εδώ και καιρό δεν μπορεί να δανειστεί από τις αγορές, δεν θα μπορεί να δανείζεται ούτε καν από την τρόικα
 ● Η χώρα δεν θα μπορεί να εισάγει τα αναγκαία αγαθά (π.χ. πετρέλαιο)
 ● Η χώρα θα εξαναγκαστεί εκτός ευρωζώνης και, λόγω της Συνθήκης της Λισαβόνας, και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πρώτα θα απαντήσω στα πιο πάνω έξι σημεία, ένα προς ένα (και με την ίδια αρίθμηση) και κατόπιν θα εξηγήσω γιατί ισχυρίζομαι ότι το ναυάγιο του PSI+ θα έδινε μια ευκαιρία στην ευρωζώνη να αποδράσει από την Κρίση που με μαθηματική ακρίβεια την υπονομεύει και, παράλληλα, θα ήταν το μη χείρον τόσο για την Ελλάδα.

1. Και βέβαια θα αποτελέσει πιστωτικό γεγονός μια τέτοια εξέλιξη. Τα CDS θα πυροδοτηθούν (με βασικούς χαμένους την Goldman Sachs και την American Insurance Group που τα εξέδωσαν) ωφελώντας τα hedge funds που τα έχουν προμηθευτεί αλλά ζημιώνοντας τα άλλα hedge funds τα οποία (όπως έγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου) είχαν αγοράσει (μετά την 27η Οκτωβρίου) ελληνικά ομόλογα λήξης Μαρτίου με σκοπό να παζαρέψουν την πλήρη αποπληρωμή τους απειλώντας ότι, διαφορετικά, θα πυροδοτήσουν τα CDS. Κι όσες γαλλο-γερμανικές τράπεζες, στα κρυφά, έχτισαν νέα συνθετικά στοιχήματα-παράγωγα πάνω στα ελληνικά ομόλογα (ελπίζοντας σε κάποιο swap τύπου PSI+,) κι αυτές θα υποστούν ζημιές. Γιατί είναι κακό αυτό; Ας πρόσεχαν. Κι αν τώρα κινδυνεύουν με χρεοκοπία, ιδού ο δρόμος για το EFSF το οποίο προσφέρεται (μετά την Συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου) να τις επανακεφαλαιοποιήσει.

2. Μέχρι τον Ιούλιο, η κυβέρνηση έλεγε ότι η αναδιάρθρωση του χρέους (που κάποιοι προτείναμε από το 2010) θα σήμαινε απώλεια του καλού ονόματος της χώρας στις χρηματαγορές στις οποίες (θυμάστε) «όπου να’ ναι» θα ξαναβγαίναμε. Από την 27η Οκτωβρίου όμως και μετά, ούτε η κυβέρνηση δεν το λέει αυτό. Από την ώρα που συμφωνήθηκε ένα κούρεμα στην ονομαστική αξία των ομολόγων μας της τάξης του 50%, και μια επιμήκυνση του υπόλοιπου 50% για 20 με 30 χρόνια, η Ελλάδα πτώχευσε και επισήμως. Μόνο που, για λόγους Οργουελιανού ευφημισμού, το ονομάσαμε PSI+. Όμως οι άνθρωποι των αγορών δεν είναι ανόητοι. Στα μάτια τους η Ελλάδα πτώχευσε και αθέτησε τις υποχρεώσεις της. Το ότι η ΕΕ έβαλε το πιστόλι στον κρόταφο του κ. Dallara για να τον «πείσει» να πει ότι δέχεται «εθελοντικά» αυτή την διαγραφή χρέους δεν σημαίνει ότι δεν πρόκειται για πτώχευση. (Να σας θυμίσω ότι και οι εταιρείες – π.χ. η Lehman Brothers –, όταν πτωχεύουν, πάντα αποπληρώνουν ένα μέρος των χρεών τους. Πτωχευμένες κηρύσσονται όταν κριθεί ότι είναι ανίκανες να τα αποπληρώσουν στο ακέραιο.) Άρα, το επιχείρημα ότι αν ναυαγήσει το PSI+ θα χάσουμε το καλό μας όνομα, ενώ αν πετύχει θα το κρατήσουμε, απορρίπτεται ως γελοίο.

3. Οι ελληνικές τράπεζες, αγαπητές και αγαπητοί φίλοι, είναι ήδη πτωχευμένες. Η λειτουργία τους δεν εξαρτάται από το αν θα πάρουν τον Μάρτιο το 15% των χρημάτων που τους χρωστά το ελληνικό δημόσιο (καθώς το PSI+ αυτό προβλέπει, συν νέα 30ετή ομόλογα τα οποία δεν πρόκειται να αλλάξουν σημαντικά την δραματική κατάσταση των λογιστικών τους βιβλίων). Αυτό το ποσό, που αντιστοιχεί στο 15%, δεν θα κρίνει την βιωσιμότητά τους. Όπως και σήμερα, θα εξακολουθήσουν να λειτουργούν στην βάση της συνεχιζόμενης παροχής ρευστότητας από την ΕΚΤ (με το νέο LTRO να παίζει σημαντικό ρόλο). Ίσως μάλιστα το ναυάγιο του PSI+ να εξαναγκάσει τους τραπεζίτες μας να αποδεχθούν κεφάλαια από το EFSF (κάτι που θα ήταν ευχής έργο για τις τράπεζες αλλά όχι, βέβαια, για τους ίδιους). [Όσο για τις ανησυχίες ότι η ΕΚΤ θα σταματήσει την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες σε περίπτωση που το PSI+ ναυαγήσει, δεν υπάρχει περίπτωση η ΕΚΤ να κάνει κάτι τέτοιο δεδομένου ότι θα πυροδοτούσε την αλυσιδωτή κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης.] Τέλος, τα ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία και αυτά τελούν υπό πτώχευση, με ή χωρίς το PSI+, μπορούν ενισχυθούν βραχυπρόθεσμα (για τους επόμενους μήνες) με τα απαιτούμενα χρήματα τα οποία είναι μια σταγόνα μπροστά στον ωκεανό των αποπληρωμών του Μαρτίου. [Ό,τι στο μέλλον θα έχουμε πρόβλημα με τα ασφαλιστικά ταμεία, αυτό είναι σίγουρο. Όμως αυτό θα συμβεί και να «πετύχει» το PSI+.]

4. Η νέα δανειακή σύμβαση, το Μνημόνιο Νο.2, που συμφωνήθηκε την 27η Οκτωβρίου, μαζί με το PSI+, παρουσιάζεται σήμερα ως ο νέος εθνικός στόχος – η τελευταία ευκαιρία να μπορέσει για λίγο ακόμα καιρό να χρηματοδοτείται το κράτος. Δεν είναι όμως. Ξέρετε, είναι αλήθεια ότι, έως τώρα, στο πλαίσιο του Μνημονίου Νο.1, ένα ποσοστό των νέων δανεικών (που παίρναμε σε δόσεις) της τάξης του 15% με 20% πήγαινε σε μισθούς, συντάξεις και, γενικότερα, στην χρηματοδότηση του πρωτογενούς ελλείμματος του δημοσίου (δηλαδή των ελλειμμάτων που θα είχαμε ακόμα κι αν δεν αποπληρώναμε τα παλαιά χρέη). Από εδώ και στο εξής όμως, αυτό τελείωσε. Η Γερμανία το έχει δηλώσει κατηγορηματικά: «Δεν θα πάρετε ευρώ πάνω από το ποσό που χρειάζεστε για να αποπληρώνετε τα δανεικά σας.» Άρα, τα πράγματα είναι απλά: Η νέα δανειακή σύμβαση δεν θα καλύπτει καμία από τις νέες δαπάνες του ελληνικού δημοσίου. Οι μόνοι που θα πρέπει να αγωνιούν για το αν θα προχωρήσει ή όχι είναι οι δανειστές μας, συμπεριλαμβανόμενης της τρόικας (και ιδίως της ΕΚΤ) που δεν θα πάρει τα χρήματα του Μνημονίου Νο.1 παρά μόνο αν προχωρήσει το Μνημόνιο Νο.2! Περιληπτικά, είτε προχωρήσει το Μνημόνιο Νο.2 (με ή χωρίς επιτυχημένο PSI+) είτε όχι, το ελληνικό δημόσιο, από τούδε και στο εξής, δεν θα μπορεί να δανείζεται από την τρόικα για να πληρώνει μισθούς, συντάξεις, εξοπλισμούς, σχολεία, υγεία κλπ.

5. Αυτός ο φόβος είναι κατάλοιπο της προ ευρώ εποχής και εκτός θέματος σήμερα. Όταν είχαμε την δραχμή, οι επιχειρήσεις που εισήγαγαν είδη πρώτης ανάγκης (π.χ. πετρέλαιο) έπρεπε να κάνουν χρήση των αποθεμάτων συναλλάγματος της χώρας. Σήμερα, δεν έχουν κανέναν τέτοιο περιορισμό. Αγοράζουν από το εξωτερικό σε ευρώ, χρησιμοποιώντας τον δικό τους τραπεζικό λογαριασμό, και πουλάνε στην εγχώρια αγορά στο ίδιο νόμισμα. Το κράτος δεν παρεμβαίνει (ιδίως από τότε που τα διυλιστήρια και άλλοι οργανισμοί ιδιωτικοποιήθηκαν). Είναι σφάλμα να θεωρούμε ότι η πτώχευση του ελληνικού δημοσίου σημαίνει και πτώχευση της, π.χ., Πετρόλα.

6.  Όλοι θεωρούν δεδομένο ότι μια εξέλιξη σαν αυτή που πρεσβεύω (το εσκεμμένο ναυάγιο των διαπραγματεύσεων του PSI+ και η μη υπογραφή της νέας δανειακής συμφωνίας με την τρόικα) θα σημάνει, αυτομάτως, έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Όχι μόνο δεν είναι  δεδομένο κάτι τέτοιο αλλά, θα μου επιτρέψετε να πω, είναι αδύνατον να συμβεί. Έστω ότι το PSI+ ναυαγεί, το Μνημόνιο Νο.2 καθυστερεί και το ελληνικό δημόσιο αναβάλει την αποπληρωμή των ομολόγων του Μαρτίου. Πως θα εκδιωχθεί η χώρα από την ευρωζώνη; Πρώτον, δεν προβλέπεται μια τέτοια διαδικασία σε καμία Συνθήκη, ούτε και σε κάποιο νομικό κείμενο. Και να ψηφίσουν οι 16 υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης (κάτι το οποίο είναι απολύτως αδύνατον, καθώς τουλάχιστον η Ιρλανδία και η Πορτογαλία ξέρουν ότι μια τέτοια εξέλιξη ανοίγει το παράθυρο και για εκείνες) την εκπαραθύρωση της Ελλάδας από το ευρώ, μια τέτοια απόφαση δεν έχει κανένα νομικό αντίκρισμα. Δεύτερον, και να έβρισκαν νομικό τρόπο να το κάνουν, δεν θα το ήθελαν καθώς μια τέτοια κίνηση θα σφράγιζε την μοίρα ολόκληρης της ευρωζώνης: Τα spreads της Ιταλίας και των ομολόγων του EFSF θα πήγαιναν στα ουράνια, η Ιρλανδία θα αιμορραγούσε από μια μαζική απόδραση των αποταμιεύσεων που θα ανάγκαζε το Δουβλίνο να ορθώσει (παράνομα) τείχη στις μεταφορές κεφαλαίων κλπ κλπ. Τότε, θα με ρωτήσετε, γιατί η κα Merkel και η ίδια η ελληνική κυβέρνηση, από τον Οκτώβριο και μετά,  απειλούν ότι μία αποτυχία τους δίδυμου PSI+-Μνημονίου Νο.2 θα σήμαινε έξοδο της χώρας από το ευρώ; Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι πρόκειται περί μιας, κενής περιεχομένου, χυδαίας απειλής στην οποία αξίζει η περιφρόνηση από όλους μας.


Σας υποσχέθηκα ότι, αφού απαντήσω στις ενστάσεις, θα εξηγήσω γιατί το εσκεμμένο ναυάγιο του PSI+ θα ήταν το μη χείρον για την Ελλάδα και, παράλληλα, μια ευκαιρία για την ευρωζώνη να αποδράσει από την Κρίση. Θα αρχίσω από την Ευρώπη και θα κλείσω με τους λόγους που, μεταξύ όλων των δεινών που μας απειλούν, το ναυάγιο του PSI+ είναι η πιο ανώδυνη εξέλιξη για την πατρίδα μας.
 
Τα οφέλη της Ευρώπης από ένα ναυάγιο του PSI+
 

1. Η πυροδότηση των CDS, και οι απώλειες  των γαλλογερμανικών τραπεζών από μια ελληνική στάση πληρωμών, θα αναγκάσει την ευρωπαϊκή ηγεσία να αντιμετωπίσει (επί τέλους) την τραπεζική κρίση που μαίνεται στα σιωπηλά στην Βόρεια Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, δίνει στους ηγέτες του Βορρά (Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο και Γαλλία) την ευκαιρία και την δικαιολογία (απέναντι στους τραπεζίτες που τόσο φοβούνται οι πολιτικοί) να βάλουν το νυστέρι στο κόκκαλο – να απαιτήσουν ουσιαστική επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, δηλαδή νέα κεφάλαια και όχι αύξηση του ποσοστού κεφαλαιοποίησης των τραπεζών με μείωση των δανείων που παρέχουν, κάτι που ενισχύει τους ανέμους της ύφεσης που πλήττει ολοένα και περισσότερο την Ευρώπη.


2. Θα υποχρεώσει την ΕΚΤ να αποδεχθεί ότι δεν είναι δυνατόν τα ελληνικά ομόλογα που διαθέτει εκείνη να είναι στο απυρόβλητο ενώ εκείνα που διαθέτει το ΙΚΑ μπορούν να κουρευτούν. Θα την υποχρεώσει να σταματήσει να προσποιείται ότι οι παρεμβάσεις της έχουν καθαρά νομισματικό χαρακτήρα και πως δεν είναι δική της δουλειά να βοηθά στην ορθολογική, κεντρική διαχείριση του δημόσιου χρέους της ευρωζώνης. Εν τέλει, θα είναι ένα σημαντικό βήμα στην απαραίτητη μεταμόρφωση της ΕΚΤ σε μια πραγματική Κεντρική Τράπεζα (όπως η Fed, Bank of England κλπ).

3. Το ναυάγιο της Μνημονιακής πολιτικής στην Ελλάδα, όπου και ξεκίνησε, αποτελεί προαπαιτούμενο για τον επανασχεδιασμό της ευρωπαϊκής πολιτικής αντιμετώπισης της Κρίσης της Ευρωζώνης. Όσο η «ελληνική πληγή» καλύπτεται με τσιρότα, τόσο οι ευρωπαίοι ηγέτες μας θα κρύβονται πίσω από το δάκτυλό τους με αποτέλεσμα να καταρρέει το σύμπαν γύρω τους, στις δικές τους κραταιές χώρες, την ώρα που εκείνοι σφυρίζουν αδιάφορα. Το ναυάγιο του PSI+, από αυτή την άποψη, είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται η Ευρώπη σήμερα. Αμέσως μετά η Ευρώπη θα εξαναγκαστεί να αποφασίσει είτε να διαλύσει την ευρωζώνη είτε να την επανασχεδιάσει σε νέα, ορθολογική βάση.
 
Τα οφέλη της Ελλάδας από ένα ναυάγιο του PSI+
 
1. Στην τελευταία πρόταση έγραφα πως το ναυάγιο του PSI+ θα υποχρεώσει την Ευρώπη «να αποφασίσει είτε να διαλύσει την ευρωζώνη είτε να την επανασχεδιάσει σε νέα, ορθολογική βάση». Και στην μία και στην άλλη περίπτωση, η Ελλάδα θα έχει μια ευκαιρία να ξεφύγει από την σημερινή σκοτοδίνη. Όπως έχει γίνει πλέον (ελπίζω) σαφές σε όλους μας, η Κρίση στην Ελλάδα δεν μπορεί να ξεπεραστεί με νέα δάνεια υπό τον όρο της περεταίρω συρρίκνωσης του ΑΕΠ (την αυστηρή λιτότητα δηλαδή) και ενόσω η Ευρώπη τελεί υπό άρνηση, δημιουργώντας έτσι υφεσιακές συνθήκες σε ολόκληρη την ήπειρο. Στο βαθμό που το PSI+ δεν είναι παρά ένα φύλο συκής για την συνέχιση της πολιτικής αυτής, το ναυάγιό του είναι καθήκον της χώρας μας προς τον εαυτό της. Στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού της ευρωζώνης που θα ακολουθήσει, θα μας δοθεί (για πρώτη φορά από τότε που ξέσπασε η Κρίση) η ευκαιρία να εκπονήσουμε ένα ρεαλιστικό Σχέδιο Απόδρασης.

2. Το ελληνικό δημόσιο, ό,τι και να γίνει με το PSI+, θα πρέπει από τώρα να αυτοχρηματοδοτείται. (Έχω αναφερθεί εδώ σε δύο τρόπους που μπορεί να επιτευχθεί η αυτοχρηματοδότηση για μια περίοδο έκτακτης ανάγκης.)  Αν η ίδια η ελληνική κυβέρνηση πάρει την απόφαση ότι από εδώ και εμπρός (και μέχρι η ευρωζώνη είτε να διαλυθεί είτε να επανασχεδιαστεί) το δημόσιο θα ζει από τα έσοδά του, απορρίπτοντας επί τέλους τις ψευδαισθήσεις ότι ο συνδυασμός PSI+ και Μνημονίου Νο.2 θα μας επιτρέψουν να έχουμε πρωτογενή ελλείμματα και στο μέλλον, θα έχουμε κάνει ένα μεγάλο άλμα προς τα εμπρός.

3. Δύο χρόνια τώρα, η οικονομία της χώρας μας έχει στεγνώσει από επενδύσεις. Βασικός παράγοντας είναι το «έργο» που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «Περιμένοντας την Πτώχευση». Σε μια χώρα όπου όλοι ρωτούν (αν και ξέρουν την απάντηση) «Τι θα γίνει; Θα την αποφύγουμε την πτώχευση;», κανείς δεν επενδύει. Σε μια χώρα όπου το ερώτημα «Τελικά θα πτωχεύσουμε;» ισοδυναμεί με το ερώτημα «Θα μας δώσουν την επόμενη δόση;», η στάση επενδύσεων είναι φυσιολογική. Για αυτό πρέπει να πυροδοτηθούν τα CDS, για αυτό τον λόγο πρέπει να ειπωθούν τα λόγια «στάση πληρωμών», «default» κλπ ώστε να μπει ένα τέλος σε αυτή την αγωνία που εγγυάται ότι, όσο διαιωνίζεται, κανένας, έλληνας ή ξένος, δεν πρόκειται ποτέ να επενδύσει. Σκεφτείτε το: Με μηδενικό κόστος για το ελληνικό δημόσιο (καθώς έτσι κι αλλιώς κανείς δεν θα του χρηματοδοτεί τα πρωτογενή του ελλείμματα πλέον, ούτε καν η τρόικα), θα έχουμε σταματήσει αυτό το σήριαλ με την χρεοκοπία. Θα έχει εξαγγελθεί στα πρωτοσέλιδα και θα γυρίσουμε σελίδα. Εντός του ευρώ. Και με μια Ευρώπη που θα αναγκαστεί να επιστρέψει στο σχεδιαστήριο με στόχο την αναδόμηση της ευρωζώνης.

Συμπερασματικά, το μήνυμά μου είναι τόσο απλό όσο και αντίθετο με όλα όσα μας βομβαρδίζουν: Το πατριωτικό και ευρωπαϊκό μας καθήκον είναι να οδηγήσουμε το PSI+ σε ναυάγιο ώστε να προβούμε σε μια αναβολή της αποπληρωμής των δανείων μας τον Μάρτιο (η οποία θα καταγραφεί ως χρεοκοπία και θα πυροδοτήσει τα CDS). Αντί για την «καταστροφή», που μας λένε ότι θα φέρει, ένα ναυάγιο των διαπραγματεύσεων του PSI+ θα δώσει στην Ελλάδα μια ύστατη (έστω και μικρή) ευκαιρία απόδρασης από την Κρίση και στην Ευρώπη ένα κίνητρο να επιστρέψει στον δρόμο του ορθολογισμού. Το ότι, δυστυχώς, οι ηγέτες μας μάλλον θα θριαμβολογήσουν άλλη μια φορά για μια δήθεν σημαντική «συμφωνία» θα πρέπει να μας προβληματίσει. Και να μας κάνει να αναρωτηθούμε: Γιατί τους ανεχόμαστε ακόμα;

Παραπομπές

[1 ] http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=11731
[2] http://www.independent.co.uk/hei-fi/news/hedge-funds-hold-athens-to-ransom-over-debt-rescue-6291158.html?origin=internalSearch
[3] http://www.cbsnews.com/8301-505245_162-57360807/crucial-debt-talks-resume-in-athens/

ΠΗΓΗ: 20/01/2012, http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=11915