Αρχείο κατηγορίας Ουράνια Κβαντομηχανική

Φυσικές, Κοινωνικές επιστήμες & Οικολογία ΙΙΙ

Σχολιάστε
Οι σχέσεις φυσικών και κοινωνικών επιστημών στα πλαίσια της οικολογικής προβληματικής – Μέρος ΙII

Του Θεόδωρου  Βότση

Συνέχεια από το Μέρος ΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2600

Α)   Το ολιστικό πρότυπο
 
Η συστημική  οικολογία περιγράφει την φύση σαν ένα τεράστιο μηχανισμό που υπακούει στις αρχές της κυβερνητικής και ρυθμίζεται από μηχανισμούς ανάδρασης. Πρόκειται για μηχανιστική οπτική με τη διαφορά ότι η αναλυτική νευτώνεια εικόνα του μηχανικού ρολογιού έχει αντικατασταθεί από μια πιο σύνθετη. Τα φυσικά οικοσυστήματα θεωρούνται ισόμορφα με τα θερμοδυναμικά ή ηλεκτρομαγνητικά συστήματα και περιγράφονται από τα ίδια διαγράμματα. Η ροή ενέργειας είναι το βασικό στοιχείο που ρυθμίζει την κατάσταση ενός συστήματος.

Τα διάφορα μέρη που απαρτίζουν αυτό το σύστημα εκτιμούνται μόνο ως προς αυτή την ιδιότητα, δηλαδή ως μετασχηματιστές ενέργειας. Τα διάφορα στοιχεία, αυτά καθαυτά, δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη λειτουργία του συστήματος. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων τμημάτων και ο ενεργειακός τους ρόλος. Τα βασικά κριτήρια την εκτίμηση της κατάστασης του οικοσυστήματος είναι η ισορροπία και η σταθερότητα.

Η συστημική θεωρεία που αναπτύχθηκε στην διάρκεια του μεσοπολέμου επηρέασε βαθύτατα και εξακολουθεί να επηρεάζει την εξέλιξη της επιστήμης της οικολογίας. Την εποχή αυτή έχει ολοκληρωθεί η καταστροφή του ελεύθερου ατόμου, η κοινωνία είναι πλήρως διαμορφωμένη σε τάξεις, αποτέλεσμα του καταμερισμού της εργασίας. Η κοινωνική δομή έχει γίνει τόσο περίπλοκη, που το σύστημα χάνει την ικανότητα αυτορύθμισης, που του διασφαλίζει, υποτίθεται, η λειτουργία της αγοράς. Στις καπιταλιστικές μητροπόλεις τα φαινόμενα αποκτούν εκρηκτικές διαστάσεις. Μια εκδοχή για την έξοδο από την κρίση είναι ο τεχνοκρατισμός με βάση την κυβερνητική. Το ηγεμονικό μπλοκ εξουσίας παραχωρεί διευθυντικές ευθύνες σε τεχνοκράτες  και η ρυθμιστική λειτουργία του συστήματος ασκείται με βάση τον επιστημονικό ορθολογισμό.
 
Η συστημική θεωρία έγινε η θεωρητική βάση πολλών επιστημών όπως οι οικονομικές επιστήμες, οι κοινωνικές επιστήμες, διάφοροι κλάδοι των μαθηματικών και της φυσικής και φυσικά της οικολογίας. Η θεωρία των συστημάτων, η κυβερνητική, η θεωρία των παιγνίων υπόσχονταν επιτυχή διαχείριση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων και αποδείχθηκαν, ως ένα βαθμό, κατάλληλες για την οικονομική ανασυγκρότηση των ΗΠΑ από την κρίση του 1930 και των ευρωπαϊκών κρατών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατ' αντιστοιχία η συστημική θεωρία θεωρήθηκε κατάλληλη για την ανάλυση ενός τόσο πολύπλοκου και πολυπαραγοντικού  συστήματος όπως ο φυσικός κόσμος. Πρόκειται, όπως γίνεται αντιληπτό, για μια τεχνοκρατική θεωρία διαχείρισης και ελέγχου, γιαυτό και διαδόθηκε σε αυτούς τους τομείς της οικολογίας που είχαν σχέση με την ανάπτυξη πρακτικών διαχείρισης φυσικών πόρων.
 
Σύμφωνα με τον Τερζάκη αν η δαρβινική-αναγωγική εικόνα του κόσμου, της 'πάλης για επιβίωση', της 'επιβίωσης του ισχυρότερου' κ.λ.π., μπορεί να θεωρηθεί το βιολογικό αντίστοιχο του καπιταλισμού, της ελεύθερης οικονομίας και των ανεξάρτητων παραγόντων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους, τότε σίγουρα η συστημική οικολογία ανταποκρίνεται στην εποχή του 'μεγάλου πλανητικού χωριού', των μεγάλων οικονομικών, πολιτικών και διακρατικών ενώσεων του παγκόσμιου εμπορίου και της ανάγκης κεντρικού σχεδιασμού και ταυτόχρονα βέβαια, του κατακερματισμού της κοινωνικής ζωής. Ο ισομορφισμός του κοινωνικού και βιολογικού κόσμου, όπως αυτοί περιγράφονται μέσα από τις συστημικές θεωρίες, είναι χαρακτηριστικότατος: η κοινωνική διαίρεση και διαστρωμάτωση της ανθρώπινης κοινωνίας αντιστοιχεί στα επίπεδα οργάνωσης του οικοσυστήματος σε καταναλωτές, παραγωγούς, αποικοδομητές, οι έννοιες της παραγωγικότητας, της ισορροπίας και της σταθερότητας είναι κοινού περιεχομένου και κοινής σπουδαιότητας και για τα δύο συστήματα. Επομένως, ο ρόλος του ανθρώπου είναι αυτός του μηχανικού-διαχειριστή των οικοσυστημάτων.

Ενώ η οικολογία συστημάτων δανείστηκε πολλά στοιχεία της θεωρίας της από άλλους κλάδους, προσέφερε στις επιστήμες το πιο πλήρες πρότυπο για το 'πώς είναι ο κόσμος', ένα πραγματικά σύγχρονο 'φυσικό' μοντέλο κοινωνικής τάξης, ξεπερνώντας το παλιό πρότυπο του καρτεσιανού ωρολογιακού μηχανισμού.

Ρεύμα της ολιστικής οικολογίας είναι και η βαθιά οικολογία. Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται ένα ετερόκλητο σύνολο θεωρήσεων για τη φύση, των οποίων κοινό χαρακτηριστικό  είναι οι μεταφυσικές – φυσιοκρατικές αντιλήψεις για τον κόσμο και η αναφορά στο συστημικό επιστημονικό πρότυπο για τις αντίστοιχες φιλοσοφικές αντιλήψεις. Για τη βαθιά οικολογία τα είδη της βιόσφαιρας αποτελούν μέρη ενός ενιαίου και απόλυτα συνεκτικού όλου. Το κοσμοείδωλο που προβάλλεται είναι αυτό της οικολογίας συστημάτων, στο οποίο η βαθιά οικολογία δίνει έμφαση στις σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ των μερών, στην ισορροπία, την πολυπλοκότητα και την συνοχή που χαρακτηρίζει όλη την δομή. Η διατήρηση κάθε είδους στη θέση του και στη λειτουργία που επιτελεί είναι αποφασιστικής σημασίας για την ύπαρξη της ολότητας. Ταυτόχρονα, όμως, κάθε είδος αποκτά οντότητα μόνο ως μέρος του συνολικότερου συστήματος. Κάτω από αυτό το πρίσμα το ανθρώπινο είδος δεν είναι ανώτερο ή καλύτερο από τα άλλα είδη, στο βαθμό που όλα τα είδη είναι απαραίτητα για το καλό του όλου, και στο βαθμό που ως είδος μπορεί να υπάρξει μόνο σαν μέρος του όλου. Το περιβάλλον είναι ένας τεράστιος, σύνθετος μηχανισμός και ο άνθρωπος εξαρτάται από την συνοχή και την καλή λειτουργία αυτού του μηχανισμού. Αυτό ταυτόχρονα παραπέμπει , εφόσον όλοι είμαστε ίσοι σαν υποτελείς  όμως μιας ανώτερης οντότητας, στην  'υπόθεση της Γαίας'.

Η "υπόθεση της Γαίας" εμφανίστηκε την δεκαετία του '70 από τον Lovelock και έτυχε θερμής υποδοχής στους κόλπους του οικολογικού κινήματος και αλλού. Η σύνθεση του κοσμοειδώλου της Γαίας στηρίζεται σε δύο άξονες : τη σύγχρονη συστημική οικολογία και τις βιταλιστικές αντιλήψεις της ρομαντικής φιλοσοφίας του 19ου αιώνα. Η 'υπόθεση της Γαίας' συνδέει όλες τις κατά καιρούς διατυπωμένες επιστημονικές υποθέσεις σχετικά  με την βιόσφαιρα και την εξέλιξή της σε μια, εκ κατασκευής, ολιστική θεώρηση του ενιαίου γήινου οικοσυστήματος. Σύμφωνα με την 'υπόθεση της Γαίας', ολόκληρος ο πλανήτης, με τα βιοτικά και αβιοτικά στοιχεία που τον αποτελούν, συνιστά ένα γιγάντιο ζωντανό οργανισμό. Όλα τα είδη από τους ιούς έως τις φάλαινες και από τα φύκια  έως τα έλατα, μπορούν να θεωρηθούν μέλη αυτού του  ζωντανού οργανισμού. Η Γαία λειτουργώντας σαν  μια κυβερνητική μηχανή που οργανώνεται από μόνη της, είναι εφοδιασμένη με ιδιότητες που υπερβαίνουν αυτές των συστατικών της μερών και είναι ικανή να μεταβάλλει π.χ. το κλίμα ή την ατμόσφαιρα να ικανοποιεί τις ανάγκες της. Παρουσιάζει δηλαδή συμπεριφορά ανάλογη με αυτή ενός οργανισμού που, με τους μηχανισμούς ομοιόστασης που διαθέτει, είναι ικανός να διατηρεί σταθερές εσωτερικές συνθήκες, καθώς και να προσαρμόζεται στις αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος. Ο Lovelock χρησιμοποιώντας σχετικά με τις μεταβολές της θερμοκρασίας , της σύστασης της ατμόσφαιρας κ.λ.π. προσπάθησε να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του ότι η Γη συμπεριφέρεται κατά κάποιο τρόπο σαν νοήμων σύστημα. Έτσι, μέσα από μια επιστημονική επιχειρηματολογία, η εικόνα για τον κόσμο αποκτά μυστικιστικές διαστάσεις. Σύμφωνα με τη θεωρία του Lovelock, παρ' όλη την περιβαλλοντική κρίση, η Γαία θα καταφέρει να βρει νέα σημεία ισορροπίας, αδιαφορώντας για ποια είδη θα επιβιώσουν στις νέες συνθήκες, αφού, όπως αναφέρει, 'σε πλανητική κλίμακα η ζωή είναι αθάνατη'.

Σύμφωνα με την βαθιά οικολογία η φύση είναι ο παραγωγός και ο φορέας των ηθικών αξιών που πρέπει να ενστερνιστεί ο άνθρωπος. Η φύση είναι ο οδηγός και ο κριτής των ανθρώπινων πράξεων. Οι άνθρωποι είναι υποταγμένοι στη Γαία το ηθικό κριτήριο των πράξεών τους είναι η διατήρηση της ολότητας της Γαίας.

Ποιος όμως ορίζει ποιοι είναι οι κανόνες της φύσης που πρέπει να σέβονται οι άνθρωποι; Προφανώς αυτή την θέση την διεκδικούν για τον εαυτό τους οι θεωρητικοί  της βαθιάς οικολογίας και οι τεχνοκράτες. Οι φυσιοκρατικές θεωρίες είναι θεωρίες που απαιτούν  'ειδικούς', οι οποίοι αναλαμβάνουν την ερμηνεία της αλήθειας της φύσης. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που στον πυρήνα τέτοιων θεωριών βρίσκονται τεχνοκρατικές αντιλήψεις.

Ο ντετερμινιστικός χαρακτήρας των θεωριών της βαθιάς οικολογίας δεν αφήνει χώρο ούτε για ανθρώπινη ελευθερία ούτε για ανθρώπινη υποκειμενικότητα, το μέλλον της βιόσφαιρας κρίνεται σε πλανητικό επίπεδο. Έτσι ο 'βιοκεντρισμός' και ο 'αντι-ανθρωποκεντρισμός' φτάνουν πολλές φορές σε ακραία σημεία. Όπως η άποψη που έχει εκφρασθεί ότι η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους θα οδηγήσει σε αύξηση της βιοποικιλότητας, γιατί θα διασωθούν είδη που τώρα κινδυνεύουν με αφανισμό από τον άνθρωπο, άρα, μακροπρόθεσμα η Γαία θα ωφεληθεί, ή ότι στον αναπτυγμένο κόσμο θα πρέπει να εφαρμοσθεί το μέτρο της υποχρεωτικής στείρωσης, γιατί η ανατροφή των παιδιών είναι μια ιδιαίτερα δαπανηρή υπόθεση από οικολογική άποψη. Φυσικά τέτοιες θέσεις γίνονται αντικείμενο έντονης κριτικής και μέσα στους κόλπους της βαθιάς οικολογίας.

Η  θεωρία της κοινωνικής οικολογίας

Μια δημοφιλής θεωρία του οικολογικού κινήματος είναι αυτή της κοινωνικής οικολογίας με πατριάρχη της τον  M. Bookchin. Η κοινωνική οικολογία προσπαθεί να επιβάλλει μια διαλεκτική αντίληψη για τον κόσμο. Θεωρεί τον εαυτό της σαν συνεχιστή της διαλεκτικής παράδοσης, με τη σημαντική διαφορά ότι στέκεται κριτικά τόσο στην ιδεαλιστική διαλεκτική του Hegel, όσο και στην υλιστική διαλεκτική των Marx και Engels. Πρεσβεύει μια ολιστική διαλεκτική, αντιλαμβάνεται δηλαδή το φυσικό κόσμο σαν ένα διαλεκτικό όλο, σαν μια αυτοοργανούμενη και αυτοσχηματιζόμενη οντότητα, χωρίς όμως η ανάπτυξή της να καθορίζεται από κάποιο κοσμικό υποκείμενο ή κάποιες μηχανικές δυνάμεις. Οι έννοιες του 'όλου', της 'κοινότητας' και της 'αλληλοσύνδεσης' δε θα πρέπει να μας κάνουν να βλέπουμε τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν σαν αποτέλεσμα εξελικτικών διαδικασιών και του διαλεκτικού γίγνεσθαι της φύσης. Η εξέλιξη αυτή καθαυτή είναι μια ολιστική διαδικασία και όχι μια διαδικασία μεμονωμένης προσαρμογής.

Η φιλοσοφία της κοινωνικής οικολογίας αυτοορίζεται και σαν νατουραλιστική. Ο διαλεκτικός λόγος είναι οντολογικός, αντικειμενικός και άρα νατουραλιστικός. Η φύση είναι οντολογική και γνωσιολογική αφετηρία της κοινωνικής οικολογίας. Η κοινωνική οικολογία, αν και κοινωνική, αναζητά τελικά τη θεμελίωσή της στη φύση. Η φύση αποτελεί το παράδειγμα, το πρότυπο για τη διατύπωση των ηθικών αξιών που πρέπει να διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Bookchin αποδίδει στη φύση τις ιδιότητες που θα ήθελε να έχει, προκειμένου να αποδεχθεί  σωστό το θεωρητικό του οικοδόμημα. Με αυτό τον τρόπο προβάλλει την ιδεολογία της στο φυσικό κόσμο και κατόπιν την επαναφέρει στην κοινωνία σα φυσικό πρότυπο, που αναγκαστικά στηρίζει την όλη διαδικασία στην αυθεντία του επιστημονικού λόγου. Έτσι, σύμφωνα με τον Bookchin, οι σύγχρονες επιστήμες της οικολογίας και της εξέλιξης δείχνουν ότι στη φύση τα φαινόμενα χαρακτηρίζονται από αλληλοβοήθεια, αυτοοργάνωση, ελευθερία, υποκειμενικότητα, ενότητα στη διαφορά, αυθορμητισμό και μη ιεραρχικές σχέσεις. Αυτές οι ιδιότητες της φύσης αποκτούν χαρακτήρα αυτοσκοπού και για την ανθρώπινη κοινωνία. Όπως παρατηρούμε και εδώ η εξέλιξη και η οικολογία γίνονται επιστήμες αντικειμενικές και συγχρόνως κανονιστικές, επειδή όχι μόνο μας λένε πως είναι η πραγματικότητα, αλλά και μας προσφέρουν  γνώση για τις αξίες που πρέπει να έχουμε.

* Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου. Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

ΠΗΓΗ:  Τόμος 2, τεύχος 4, Δεκέμβριος 2001, http://virtualschool.web.auth.gr/2.4/TheoryResearch/Votsis.html

Συνέχεια στο Μέρος ΙV: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2609

Φυσικές, Κοινωνικές επιστήμες & Οικολογία ΙΙ

Σχολιάστε
Οι σχέσεις φυσικών και κοινωνικών επιστημών στα πλαίσια της οικολογικής προβληματικής – Μέρος ΙI

Του Θεόδωρου  Βότση

 
 
 
Συνέχεια από το Μέρος Ι: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2595

Οι μεγάλοι θεωρητικοί των κοινωνικών επιστημών
 

Με την είσοδο των νεοτέρων χρόνων τα κοινωνικά θέματα άρχισαν να γίνονται αντικείμενο ανάλυσης και πάλι. Ένας βασικός παράγοντας που ώθησε τους διανοούμενους στην ανάλυση τέτοιων θεμάτων ήταν  οι έριδες στη διάρκεια της μεταρρύθμισης. Πολιτική εξουσία, ηθικές και κοινωνικές αξίες αμφισβητούνται. Η αμφισβήτηση των θεσμών συμπίπτει με μια γενικότερη αναστάτωση στην κοινωνία που οφείλεται στους πολέμους, τη μετανάστευση πληθυσμού από την ύπαιθρο στις πόλεις, τη δημιουργία των μεγάλων πόλεων.

Ο κύριος όμως παράγοντας είναι η βιομηχανική επανάσταση, η τρίτη επανάσταση του ανθρώπου. Έως τότε ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε στην παραγωγή αυτούσιες ζωικές και φυτικές δυνάμεις, με τη βιομηχανική επανάσταση χρησιμοποιεί συστηματικά ενέργεια (ατμό, ηλεκτρισμό, ατομική ενέργεια) την οποία παράγει ο ίδιος και τη διοχετεύει με μηχανισμούς που παράγουν έργο. Έτσι ξεπετάγεται ένας καινούργιος, πρωτόγνωρος κόσμος που τον χαρακτηρίζουν νέες μορφές πολιτισμού και κοινωνικής οργάνωσης. Αυτό το νέο κόσμο προσπαθούν να αναλύσουν οι κοινωνικές επιστήμες, μερικές μάλιστα γεννιούνται μαζί με αυτόν.

Η περίοδος της κλασσικής πολιτικής οικονομίας αρχίζει με τη δημοσίευση του βιβλίου Μια έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών του  Άνταμ Σμιθ (1723-1790). Σύμφωνα με τον Σμιθ, η πηγή του πλούτου μιας κοινωνίας είναι η εργασία των ανθρώπων. Οι προηγούμενοι οικονομολόγοι πίστευαν ότι πηγές πλούτου ήταν λίγο πολύ σταθερές και ότι η αύξηση του πλούτου ήταν δώρο της φύσης και η εργασία του ανθρώπου απλώς συνέβαλε στο μετασχηματισμό αυτού του πλούτου, χωρίς όμως να τον αυξάνει. Από τους φυσιοκράτες ο Σμιθ δανείστηκε την ιδέα του laissez faire και την έκανε αθάνατη με την περίφημη παρομοίωση του 'αόρατου χεριού'. Το 'αόρατο χέρι'  της αγοράς έχει την ικανότητα να καθοδηγεί το συμφέρον των εργοδοτών, των παραγωγών και των καταναλωτών προς την αρμονική 'καλυτέρευση' όλων δηλαδή την παραγωγή υλικού πλούτου. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το κοινωνικό αποτέλεσμα ανεξαρτητοποιείται από τις ατομικές βλέψεις και έτσι θεμελιώνεται μια αντικειμενική επιστήμη της οικονομικής δραστηριότητας.

Οι τιμές διαμορφώνονται στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς, χάρη στην εξισορροπητική  επίδραση του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης. Οι νευτώνειες αρχές της ισορροπίας, της κίνησης και της αντικειμενικής πραγματικότητας είναι εδώ. Η νευτώνεια μηχανική αγνοεί την τριβή. Κατά τον Σμιθ οι εξισορροπητικοί μηχανισμοί της αγοράς δρουν ακαριαία.

Την ίδια περίπου εποχή αρχίζει και η περίοδος της κοινωνιολογίας σαν ξεχωριστής επιστήμης με πατέρα τον Auguste Comte (1798-1857). Η συμβολή του βρίσκεται στο γεγονός ότι προσπάθησε να απομακρύνει την κοινωνιολογία από τον αφηρημένο φιλοσοφικό στοχασμό και να την καταστήσει μια επιστήμη που βασίζεται στην αντικειμενική παρατήρηση. Ο Comte πιστεύει ότι η εξέλιξη της ανθρωπότητας είναι η εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος, του τρόπου που ο άνθρωπος βλέπει και ερμηνεύει την πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Έτσι η ανθρωπότητα πέρασε από το στάδιο της θεολογικής ερμηνείας των πραγμάτων στο στάδιο της μεταφυσικής ερμηνείας και από εκεί στο στάδιο της επιστημονικής ή θετικής εξήγησης, τη θεωρία δηλαδή των τριών σταδίων. Για τον Comte η θετική επιστήμη, που αναζητεί τις σταθερές σχέσεις, τους νόμους, που υπάρχουν μεταξύ των φαινομένων, μπορεί να προβλέψει και με βάση την πρόβλεψη αυτή ο άνθρωπος μπορεί να αναλάβει δράση. Η κοινωνία δεν είναι ένα απλό σύνολο ατόμων αλλά υπάρχει εκεί που πραγματώνεται γενική και συνδυασμένη δράση. Τα κοινωνικά φαινόμενα, κατά τον Comte, πρέπει να μελετούνται κάτω από δύο ξεχωριστές αλλά αλληλοσυμπληρούμενες σκοπιές: τη στατική και τη δυναμική.

Όποιος καλλιεργεί τη σοβαρή πρόθεση να καταλάβει τις κοινωνικές συνθήκες της ανθρωπότητας είναι υποχρεωμένος να μελετήσει τη σκέψη του Karl Marx (1818-1883). Μια από τις μεγαλύτερες μορφές του 19ου αιώνα, που το έργο του εξακολουθεί να ασκεί ποικιλότροπη επιρροή μέχρι και σήμερα και τον κατατάσσει μεταξύ των μεγάλων πολιτικών φιλοσόφων, οικονομολόγων και κοινωνιολόγων. Η κοινωνιολογική σκέψη του Marx ξεκινά από τη διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας. Αντίθετα από τις απόψεις του Hegel, για αυτόν το κράτος είναι ένα από τα αποτελέσματα των ανταγωνιστικών σχέσεων που εμφανίζονται και λειτουργούν μέσα στην κοινωνία των πολιτών του Hegel. Για να εξασφαλισθεί ο συγκεκριμένος τρόπος παραγωγής πρέπει οι παραγωγικές σχέσεις να παραμένουν σταθερές και αυτό το έργο επιτελούν το κράτος και η ιδεολογία. Όταν οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτυχθούν τόσο, που να οδηγούν σε νέους τρόπους παραγωγής, οι παλιές παραγωγικές σχέσεις ανατρέπονται, μέσα από επαναστατικές διαδικασίες που εγκαθιστούν νέες παραγωγικές σχέσεις, που αντιστοιχούν στους νέους τρόπους παραγωγής. Η φιλοσοφία του Marx είναι ο διαλεκτικός υλισμός, ο υλισμός του όμως δεν είναι μηχανικός, αλλά δυναμικός. Το σύμπαν είναι ένα αιώνιο γίγνεσθαι, και η πρόοδος πετυχαίνεται με τη διαλεκτική σχέση θέση-αντίθεση-σύνθεση σαν σειρά ποιοτικών αλμάτων που είναι αναπόφευκτες λόγω των εσωτερικών τάσεων που ανατρέπουν την υπάρχουσα ισορροπία. Επιδίωξε να διατυπώσει τις θεωρίες του στη γλώσσα του Καρτέσιου και του Νεύτωνα γιαυτό χρησιμοποιεί συχνά τον όρο επιστημονικός, όμως η πλατιά οπτική του πάνω στα κοινωνικά φαινόμενα του επέτρεψε να αρνηθεί να υιοθετήσει την κλασσική θέση του αντικειμενικού παρατηρητή και υπογράμμισε με πάθος τη συμμετοχή στα φαινόμενα, διακηρύσσοντας το αδιαχώριστο κοινωνικής δράσης και κοινωνικής ανάλυσης.

Τη  θετικιστική παράδοση στη Γαλλία που άρχισε ο Comte συνέχισε ο Emile Durkheim (1858-1917), αν και ο ίδιος δεν συμμεριζόταν τη θετικιστική μεταφυσική του Comte. Ήθελε να δει την κοινωνιολογία να αναπτύσσεται σε μια αυτοτελή επιστήμη και θεωρούσε τον εαυτό του απλώς ορθολογιστή. Για τον Durkheim η κοινωνία δεν είναι μια ιδέα. Είναι μια ιδιότυπη πραγματικότητα που αποτελεί τον ισχυρότερο συνδυασμό φυσικών και ηθικών δυνάμεων. Η κοινωνία υπάρχει έξω και πάνω από τα άτομα, έχει δηλαδή αντικειμενική υπόσταση και είναι ανώτερη και ισχυρότερη από τα άτομα, πράγμα που φανερώνεται με τον εξαναγκασμό που ασκεί σ' αυτά. Όμως η κοινωνία αποκτά υπόσταση και εκφράζεται μέσα από τα άτομα, με τη συλλογική συνείδηση, που είναι 'η συνείδηση των συνειδήσεων'. Η συλλογική συνείδηση είναι το στοιχείο εκείνο που εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, αποτελεί το θεμέλιο της ανθρώπινης γνώσης και καθορίζει την ατομική συμπεριφορά και τη μορφή που παίρνουν οι ανθρώπινες σχέσεις. Οι τρόποι που δρουν, σκέπτονται και αισθάνονται τα μέλη της κοινωνίας δεν έχουν ή μάλλον δεν πρέπει να έχουν υποκειμενικό χαρακτήρα, δεν πρέπει δηλαδή να απορρέουν από ατομικές ιδιορρυθμίες, αλλά να υπακούουν σε κοινωνικές αναγκαιότητες, να εξυπηρετούν το συλλογικό συμφέρον. Γιατί η κοινωνία είναι κάτι πολύ περισσότερο από το άθροισμα των μελώς της.

Την εποχή που στη Γαλλία κυριαρχεί ο Durkheim στη Γερμανία κυρίαρχη μορφή είναι ο Max Weber (1864-1920). Η κοινωνιολογία για το Weber είναι η επιστήμη που αντικείμενο μελέτης της είναι η κοινωνική δράση. Η κοινωνική δράση προϋποθέτει την ύπαρξη ενός άλλου υποκειμένου, προς το οποίο κατευθύνεται σαν σκόπιμη ενέργεια. Σκοπός της κοινωνιολογίας είναι η κατανόηση της κοινωνικής δράσης για να μπορέσει να εξηγήσει αιτιοκρατικά την πορεία και τα αποτελέσματά της. Η θέση αυτή εκφράζει τη διαμάχη μεταξύ θετικισμού και ιδεαλισμού. Ο γερμανικός ιδεαλισμός έβλεπε ένα αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ του κόσμου του πνεύματος και του κόσμου της φύσης, πράγμα που διαφοροποιούσε τις επιστήμες σε φυσικές επιστήμες και επιστήμες του πνεύματος. Οι φυσικές επιστήμες μπορούσαν να ερμηνεύσουν το φυσικό κόσμο με βάση τους φυσικούς νόμους, ενώ οι επιστήμες του πνεύματος τα ανθρώπινα φαινόμενα με βάση τη μοναδικότητά τους, σαν ανεπανάληπτα αποτελέσματα αλληλουχίας και συνδυασμού ιστορικά συγκεκριμένων παραγόντων.
 
Σε αντίθεση ο Weber πίστευε ότι οι φυσικές επιστήμες μπορούσαν μόνο να εξηγήσουν απαντώντας στο ερώτημα 'πως;', οι πνευματικές επιστήμες μπορούσαν να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν, να απαντήσουν δηλαδή στο ερώτημα 'γιατί;'. Η κοινωνιολογία, σαν κατανοούσα επιστήμη, είναι μια επιστήμη εμπειρική. Ο χαρακτήρας της είναι διαπιστωτικός και όχι κανονιστικός. Μια εμπειρική επιστήμη δεν μπορεί να διδάξει τον άνθρωπο τι οφείλει να κάνει αλλά τι μπορεί να κάνει. Αν και δεν ήταν αποκλειστικός του σκοπός, ο Weber αντέκρουσε τη θεωρία που απέδιδε στο Marx, ό,τι γνώριζε τότε ακόμη από το Marx και κυρίως από την πρώτη γενιά μαρξιστών, ότι όλες οι πίστεις και αξίες δεν είναι τίποτε άλλο από μια απλή υπερδομή που εξηγείται με βάση την οργάνωση παραγωγής. Ο Weber έδειξε ότι και οι πίστεις και οι αξίες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται παράλληλα με άλλους παράγοντες για να εξηγήσουν την ανάπτυξη ενός συστήματος παραγωγής. Έτσι εξήγησε την γένεση και ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Αγγλία και τη Βόρεια Ευρώπη στηριζόμενος στην προτεσταντική ηθική με τις αξίες του ασκητισμού, της πίστης ότι ο θεός εκλέγει αυθαίρετα μερικές ψυχές για να σωθούν, που δημιούργησαν κίνητρα για σκληρή εργασία, αυστηρή ζωή και συγκέντρωση πλούτου (γι' αυτό το ζήτημα, βλ. Ανθογαλίδου, 2001).

Η εξέλιξη της  οικολογία

Η σύγχρονη  επιστήμη  της οικολογίας έχει τις απαρχές της στο λινεϊκό πρόγραμμα, η διαμόρφωση του οποίου συμπίπτει με την πρώτη φάση της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ο Λιννέος βασίζεται στην αντίληψη ότι η φύση είναι θεϊκό δημιούργημα. Στο επίπεδο του φυσικού κόσμου αντανακλάται η σοφία του Θεού και αποκρυσταλλώνεται η αρμονία του θεϊκού λόγου. Η επιστημονική πράξη περιγράφει τους ιδεατούς τύπους βιολογικής οργάνωσης, τους ολότυπους που αποτυπώνουν εικόνες της τέλειας φύσης. Στη συνέχεια η επιστημονική εργασία καταγράφει τον υλικό κόσμο και τον κατατάσσει σε κατηγορίες με βάση την ομοιότητα που εμφανίζουν οι υλικές οντότητες με τους ιδεατούς ολότυπους. Στόχος της επιστημονικής πρακτικής είναι η υπαγωγή του υλικού κόσμου σε ιδεατά σχήματα που περιγράφουν την οικονομία της φύσης, ώστε να γίνει γνωστή στους ανθρώπους η θεϊκή τάξη των πραγμάτων.

Η επιστήμη της οικολογίας εισέρχεται στη φάση της ωριμότητας στα τέλη του 19ου αιώνα οπότε και χρησιμοποιείται ο όρος οικολογία με την επιστημονική έννοια από τον E. Haeckel. Η ανάδειξη της οικολογίας σε αυτόνομο επιστημονικό πεδίο σχετίζεται με τη φθορά της αντίληψης ότι η φύση συνιστά αστείρευτη πηγή ενέργειας και υλικών στην απόλυτη διάθεση του ανθρώπου. Στις ΗΠΑ, την εποχή εκείνη, εμφανίζονται προβλήματα στη γεωργική, δασική και αλιευτική παραγωγή, ενώ σε ορισμένες περιοχές έχουμε προβλήματα υπερπληθυσμού. Οι πρώτες προσπάθειες έχουν σαν αντικείμενο την επίλυση πρακτικών προβλημάτων, αλλά γρήγορα αναπτύχθηκαν οι σχετικές επιστημονικές θεωρίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι πάντοτε η επιστημονική πρακτική συνδεόταν στενά με τις κοινωνικές ανάγκες της εποχής. Από την αρχή του 20ου αιώνα διαμορφώθηκαν δύο σε γενικές γραμμές παράλληλοι δρόμοι ανάπτυξης της επιστήμης της οικολογίας: η ολιστική ή συστημική και η πληθυσμιακή ή ατομιστική σύλληψη του οικολογικού φαινομένου.

* Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου. Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

ΠΗΓΗ:  Τόμος 2, τεύχος 4, Δεκέμβριος 2001, http://virtualschool.web.auth.gr/2.4/TheoryResearch/Votsis.html

 
Συνέχεια στο Μέρος ΙΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2605

Φυσικές, Κοινωνικές επιστήμες & Οικολογία Ι

Σχολιάστε
Οι σχέσεις φυσικών και κοινωνικών επιστημών στα πλαίσια της οικολογικής προβληματικής – Μέρος Ι

Του Θεόδωρου  Βότση


Στο κείμενο που ακολουθεί  προσπαθούμε να διερευνήσουμε παράγοντες και παραμέτρους που θέτουν οι φυσικές και κοινωνικές επιστήμες στην οικολογική προβληματική. Θα ξεκινήσουμε με την εξέλιξη των ιδεών και την προβληματική που αναπτύχθηκε στις φυσικές επιστήμες από τον Κοπέρνικο μέχρι τις μέρες μας, από την κατάρρευση  της γεωκεντρικής αντίληψης, την κυριαρχία της μηχανιστικής λογικής μέχρι τις σύγχρονες προβληματικές της κβαντομηχανικής.

Όσον αφορά τις κοινωνικές επιστήμες θα σταθούμε περισσότερο στους βασικότερους εκφραστές των κοινωνικών και οικονομικών θεωριών την  ίδια χρονική περίοδο δηλαδή από το  17ο αιώνα μέχρι τον  20ο αιώνα. Οι παραπάνω περιγραφές είναι αναγκαστικά σύντομες και αποσπασματικές, εφόσον μια πλήρης περιγραφή τους θα ξέφευγε από τα όρια αυτής της εργασίας. Στη συνέχεια θα δούμε πως οι ιδέες αυτές των φυσικών και κοινωνικών επιστημών αντικατοπτρίζονται  στην επιστήμη της οικολογίας, το οικολογικό κίνημα, την οικολογική προβληματική γενικότερα και φυσικά την επανατροφοδότηση των παραπάνω επιστημών με  νέες θέσεις και προβληματικές. Αναλυτικότερα θα δούμε τις κύριες τάσεις και προβληματικές στην επιστήμη τη οικολογίας, την σχέση του οικολογικού κινήματος με τον επιστημονικό λόγο, τις προτάσεις και την προβληματική που αναπτύσσεται στο οικολογικό κίνημα και θα προσπαθήσουμε να κάνουμε τη διασύνδεση των ιδεών της επιστήμης με τις προτάσεις του οικολογικού κινήματος.

Θέση μας είναι ότι όπως κάθε κοινωνική διεργασία έτσι και η επιστημονική πρακτική μεταφέρει τις ιδέες που έχουν οι επιστήμονες για την κοινωνία και τη φύση. Με άλλα λόγια, μια ανάλυση του επιστημονικού φαινομένου σε επίπεδο μεταεπιστημονικό μπορεί και οφείλει να ανακαλύπτει τις αναλογίες και αλληλοπροσδιορισμούς, που εμφανίζουν το επιστημονικό και κοινωνικό κοσμοείδωλο. Σ' αυτό το πλαίσιο σκέψης οι επιστημονικές θεωρίες, τα εργαλεία της επιστημονικής πρακτικής και τα πειραματικά σχέδια αντανακλούν στο επίπεδο της επιστήμης την αντίληψη που σχηματίζει η κοινωνία για τον εαυτό της και τον κόσμο. Με δύο λόγια: η  ανάπτυξη της επιστήμης είναι αποτέλεσμα της διαλεκτικής σύνθεσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στις εσωτερικές αντιφάσεις στα πλαίσια της ίδιας της επιστήμης και τις αναγκαιότητες που επιβάλλει  η κοινωνία.
 
Η εξέλιξη των φυσικών επιστημών
 
Η άποψη για τον κόσμο και το σύστημα αξιών που συνθέτουν τα θεμέλια του πολιτισμού μας και που υπόκεινται πλέον σήμερα σε μια προσεκτική αναθεώρηση, διαμορφώθηκαν ως προς τις γενικές τους γραμμές κατά τον 16ο  και 17ο  αιώνα.

Η επιστημονική επανάσταση ξεκίνησε με τον Κοπέρνικο που μετά από χίλια χρόνια απέρριψε την γεωκεντρική άποψη του Πτολεμαίου και της Βίβλου. Η Γη πλέον δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος, είναι ένας κοινός πλανήτης ενός μικρού άστρου στην άκρη του Γαλαξία. Ο άνθρωπος χάνει την περήφανη θέση του σαν κεντρικό πρόσωπο της θεϊκής δημιουργίας. Το δρόμο του Κοπέρνικου ακολούθησε ο Kepler με τους εμπειρικούς του νόμους για την κίνηση των πλανητών. Όπως, η πραγματική αλλαγή στα επιστημονικά πράγματα σημειώθηκε από το Γαλιλαίο. Ο Γαλιλαίος ήταν ο πρώτος που συνδύασε την επιστημονική εμπειρία με τη χρήση της γλώσσας των μαθηματικών. "Η φιλοσοφία"  έλεγε,  "είναι γραμμένη σ' αυτό το τεράστιο βιβλίο που στέκεται πάντα ανοιχτό εμπρός στα μάτια μας. Δεν μπορούμε όμως να το διαβάσουμε αν δε μάθουμε πρώτα τη γλώσσα και το αλφάβητο στα οποία έχει γραφτεί.  Η γλώσσα του είναι τα μαθηματικά και το αλφάβητο, τα τρίγωνα, οι κύκλοι και τα άλλα γεωμετρικά σχήματα". Τον ίδιο καιρό στην Αγγλία ο Μπέηκον  διακήρυττε με ενθουσιασμό την εμπειρική μεθοδολογία της επιστήμης.

Εκείνη την εποχή ο Καρτέσιος απέρριψε το σύνολο των παραδοσιακών γνώσεων και καταπιάστηκε με το χτίσιμο ενός νέου συστήματος σκέψης που σύμφωνα με τον B. Russell "κάτι τέτοιο δεν είχε ξανασυμβεί από την εποχή του Αριστοτέλη, και αποτελεί ένα σημάδι αυτοπεποίθησης, δικαιωμένο από την πρόοδο της επιστήμης". Εφαρμόζοντας τις αριθμητικές σχέσεις στα γεωμετρικά σχήματα ο Καρτέσιος κατάφερε να συσχετίσει την άλγεβρα και τη γεωμετρία και να δημιουργήσει ένα νέο κλάδο μαθηματικών, την αναλυτική γεωμετρία. Τα φυσικά φαινόμενα πια μπορούν να αναχθούν σε ακριβολογικές μαθηματικές σχέσεις. Τη  μαθηματική του ιδιοφυΐα τη διακρίνουμε και στη φιλοσοφία του. Το Λόγος περί  Μεθόδου, ένα από τα κλασικότερα κείμενα της φιλοσοφίας, είναι η μέθοδος με την οποία ο Καρτέσιος απέβλεπε στη σύλληψη της επιστημονικής αλήθειας, με την ορθή καθοδήγηση της λογικής και την αναζήτηση της αλήθειας στις επιστήμες. Αμφισβητεί το σύνολο των παραδοσιακών γνώσεων, τις εντυπώσεις των αισθημάτων μέχρι να φτάσει σε ένα πράγμα που δεν μπορεί να αμφισβητήσει, την ύπαρξη του σκεπτόμενου εαυτού του άρα: cogito, ergo sum, σκέφτομαι, άρα υπάρχω.

Έτσι έρχεται ο διαχωρισμός νου και ύλης, κάτι που επηρέασε βαθιά τη δυτική σκέψη. Οδήγησε  στο να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σαν ένα απομονωμένο εγώ στο εσωτερικό του σώματος μας, να θεωρούμε τη διανοητική εργασία ανώτερη της χειρωνακτικής, τους γιατρούς να αγνοούν τη ψυχολογική διάσταση των παθήσεων, τη σύγχυση σε ότι αφορά τη σχέση του νου  με τον εγκέφαλο. Κατά τον W. Heisenberg έναν από τους θεμελιωτές της κβαντικής θεωρίας "ο διαχωρισμός διαπότισε βαθιά τον ανθρώπινο νου στους τρεις αιώνες που ακολούθησαν τον Καρτέσιο και θα χρειαστεί πολύς καιρός ακόμη μέχρι να αντικατασταθεί από μια διαφορετική νοοτροπία απέναντι στο πρόβλημα της αντίληψης της πραγματικότητας". Η μέθοδος του Καρτέσιου είναι αναλυτική. Διασπά τις  σκέψεις και τα προβλήματα σε μικρά κομμάτια και τα τοποθετεί σε μια λογική σειρά. Η αναλυτική μέθοδος ίσως είναι και η σημαντικότερη προσφορά του στην επιστήμη. Με την αναλυτική μέθοδο κατόρθωσε ο άνθρωπος να ταξιδέψει στη Σελήνη, από την άλλη μεριά όμως η υπερβολική έμφαση οδήγησε να πιστεύουμε πως όλες οι όψεις των πολύπλοκων φαινομένων μπορούν να γίνουν κατανοητές χάρη στην αναγωγή τους στα συνθετικά τμήματα.  Για τον Καρτέσιο το υλικό σύμπαν ήταν αποκλειστικά και μόνο μια μηχανή. Η φύση λειτουργούσε σύμφωνα με τους μηχανικούς νόμους και τα πάντα στα πλαίσια του υλικού κόσμου μπορούσαν να ερμηνευτούν σύμφωνα με τη διάταξη και την κίνηση των τμημάτων τους. Η αντίληψη της γης ως ζωντανού οργανισμού, ως μιας τροφού-μητέρας είχε δημιουργήσει μια λατρευτική ηθική που περιόριζε τις καταστροφικές τάσεις των ανθρώπων σε βάρος της. Η φύση είναι πλέον μια τέλεια μηχανή. Οι ηθικοί περιορισμοί εξαφανίστηκαν. Η νέα άποψη για τον κόσμο προσέφερε την επιστημονική ευλογία για τη χειραγώγηση και την εκμετάλλευση της φύσης, τις δύο τυπικές δηλαδή δραστηριότητες του δυτικού πολιτισμού.

Ο Καρτέσιος δημιούργησε το διανοητικό πλαίσιο της επιστήμης του 17ου  αιώνα, για τα φυσικά φαινόμενα όμως δεν κατάφερε παρά να χαράξει τις χοντρικές γραμμές της θεωρίας. Ο άνθρωπος που πραγματοποίησε το καρτεσιανό όραμα και ολοκλήρωσε την Επιστημονική Επανάσταση ήταν ο Ισαάκ Νεύτωνας. Για να περιγράψει την κίνηση των σωμάτων προχώρησε πέρα από τη μαθηματική τεχνική του Γαλιλαίου και του Καρτέσιου και επινόησε μια καινούργια μαθηματική μέθοδο το  'διαφορικό λογισμό'. Αυτό το υπέροχο διανοητικό επίτευγμα χαρακτηρίστηκε από τον Αϊνστάιν σαν 'το μεγαλύτερο ίσως άλμα σκέψης που θα μπορούσε να κάνει από μόνος του ένας άνθρωπος'.

Ο Νεύτωνας παρουσίασε τη θεωρία του για τον κόσμο στο βιβλίο: Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας. Τα Principia, όπως αναφέρονται πολλές φορές με το λατινικό τους τίτλο, περιλαμβάνουν ένα κατανοητό, σαφές και συνεκτικό σύστημα ορισμών, προτάσεων και αποδείξεων, που για δυο ολόκληρους αιώνες οι επιστήμονες το αναγνώρισαν σαν την ορθότερη περιγραφή της φύσης.

Η σκηνή του νευτώνειου σύμπαντος, όπου συμβαίνουν όλα τα φυσικά φαινόμενα, είναι ένας απόλυτος τρισδιάστατος χώρος άδειος και ανεξάρτητος από τα φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν στο εσωτερικό του. Κάθε αλλαγή στα πλαίσια του φυσικού κόσμου περιγράφεται πάλι από  έναν απόλυτο χρόνο που κινείται ομοιόμορφα από το παρελθόν προς το μέλλον. Τα στοιχεία του νευτώνειου κόσμου είναι τα υλικά μόρια από την ίδια υλική ουσία σε διαφορετικά μεγέθη και οι δυνάμεις που κινούν είναι οι βαρυτικές δυνάμεις.

Έτσι κατά το Νεύτωνα, ο Θεός, ξεκινώντας τη δημιουργία του κόσμου, κατασκεύασε κατ' αρχήν τα υλικά μόρια, τις δυνάμεις που ασκούνται μεταξύ τους και τους θεμελιώδεις νόμους της κίνησης. Μ' αυτόν τον τρόπο μπήκε σε κίνηση ολόκληρο το σύμπαν  και από τότε δεν έπαψε να κινείται σαν μια τεράστια μηχανή, υπακούοντας σε απαράβατους νόμους. Κατά συνέπεια, η μηχανιστική άποψη του κόσμου σχετίζεται άμεσα με έναν αυστηρό ντετερμινισμό. ΄Όλα όσα συμβαίνουν προκαλούνται από ένα προκαθορισμένο αίτιο και καταλήγουν σε προκαθορισμένα αποτελέσματα, που σημαίνει ότι το μέλλον οποιουδήποτε τμήματος του σύμπαντος μπορεί να προβλεφθεί με απόλυτη βεβαιότητα. Η ύπαρξη του εξωτερικού δημιουργού, θεού, στα πλαίσια της κοσμικής μηχανής όπου διαδραματίζονται τα φυσικά φαινόμενα χωρίς άμεση θεϊκή παρέμβαση, σιγά-σιγά με την πρόοδο της επιστήμης εξαφανίστηκε.

Στα χρόνια που ακολουθούν η νευτώνεια μηχανική καθιερώνεται γρήγορα σαν η ορθότερη θεωρητική αντίληψη της πραγματικότητας. Οι επιστήμονες επεξεργάζονται το μηχανιστικό πρότυπο τόσο στη φυσική όσο και στη χημεία, τη βιολογία, τη ψυχολογία και τις κοινωνικές επιστήμες.

Οι πρώτες ρωγμές στο μηχανιστικό πρότυπο επισυμβαίνουν το 19 αιώνα, όταν ένας από τους μεγαλύτερους πειραματιστές ο Μ. Faraday και ένας λαμπρός θεωρητικός ο Maxwell διατυπώνουν την ηλεκτροδυναμική. Υποκαθιστούν την έννοια της δύναμης με την ευφυέστερη σύλληψη του δυναμικού πεδίου και αναδεικνύουν ότι τα δυναμικά πεδία διαθέτουν τη δική τους πραγματικότητα και μπορούν να μελετηθούν ανεξάρτητα από τις αναφορές στα υλικά σώματα. Ενώ ο ηλεκτρομαγνητισμός άρχισε να αμφισβητεί την πρωτοκαθεδρία της νευτώνειας μηχανικής, οι γεωλόγοι συμπεραίνουν ότι η σημερινή κατάσταση της Γης αντιπροσωπεύει το εξελικτικό αποτέλεσμα μιας συνεχόμενης ανάπτυξης γεννημένης από τη δράση των φυσικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια τεράστιων χρονικών περιόδων. Στη βιολογία πρώτα ο Λαμάρκ και στη συνέχεια ο Δαρβίνος αποδεικνύει τη βιολογική εξέλιξη. Ο τρόπος σκέψης αλλάζει, ο νέος τρόπος προβάλλει την έννοια της εξέλιξης, της αλλαγής, της μεταβολής, της ανάπτυξης. Οι εξελικτικές αρχές στη φυσική εμφανίζονται με τη δημιουργία της θερμοδυναμικής, 'την επιστήμη της πολυπλοκότητας'. Ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής δείχνει ότι κοινή τάση όλων των φαινομένων είναι να ακολουθούν μια εξελικτική διαδικασία προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, από την τάξη στην αταξία. Η εντροπία, το μέτρο της αταξίας, αυξάνεται σημειώνοντας την κατεύθυνση του χρόνου.

Ο λόρδος Kelvin σε μια διάλεξή του, στα τέλη του 19ου αιώνα, για τη θεωρητική Φυσική,  δήλωσε ότι επισκιαζόταν από δύο σύννεφα και γιαυτό την θεωρούσε περίπου τελειωμένη.Το πρώτο είχε σχέση με την σταθερότητα της ταχύτητας του φωτός και το άλλο με την εξάρτηση της ακτινοβολούμενης ενέργειας από το μήκος κύματος. Τα δύο αυτά σύννεφα αποδείχτηκαν σεισμοί στα θεμέλια της Φυσικής. Έτσι στις αρχές του 20 αιώνα ο Αϊνστάιν διατυπώνει τη θεωρία της σχετικότητας που ενοποιεί και συμπληρώνει την κλασική Φυσική, αλλά παράλληλα εισήγαγε ριζικές αλλαγές στις παραδοσιακές αντιλήψεις για το χρόνο και το χώρο υπονομεύοντας έτσι ένα από τα θεμέλια της νευτώνειας άποψης για τον κόσμο. Ο απόλυτος χώρος και χρόνος δεν υπάρχουν. Ο χώρος και ο χρόνος συνιστούν μια ενότητα τα γεγονότα προσδιορίζονται πλέον από τέσσερις διαστάσεις του χωροχρόνου.

Ο δεύτερος μεγάλος σεισμός ήταν η θεωρία των κβάντα. Διατυπώθηκε κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων δεκαετιών του 20ου  αιώνα και ήταν έργο μιας μεγάλης διεθνούς ομάδας κορυφαίων επιστημόνων. Οι επιστήμονες έπρεπε να μάθουν να θέτουν τα ερωτήματά τους με διαφορετικό τρόπο γιατί αλλιώς η φύση τους απαντούσε παράλογα όπως σημειώνει o Heisenberg ένας από τους θεμελιωτές της θεωρίας των κβάντα "Θυμάμαι τις ατέλειωτες συζητήσεις με τον Μπορ. Επαναλαμβάνοντας το ίδιο ερώτημα. Μπορεί να είναι η φύση τόσο παράλογη όσο φαίνεται από τα ατομικά πειράματα;". Οι νόμοι της ατομικής φυσικής είναι στατιστικοί νόμοι, εκφράζουν τις πιθανότητες των ατομικών συμβάντων που καθορίζονται από τη δυναμική του συστήματος. Ενώ στην κλασική φυσική επικρατεί ο ντετερμινισμός και η συμπεριφορά των τμημάτων καθορίζει τη συμπεριφορά του όλου. Η νέα φυσική έδειξε τα όρια του καρτεσιανού υποδείγματος.

Η σύγχρονη φυσική ξεπερνώντας τον καρτεσιανό διαχωρισμό απέρριψε το κλασσικό ιδανικό της αντικειμενικής περιγραφής της φύσης και συγχρόνως το μύθο της επιστήμης, απαλλαγμένης από το πολιτιστικό σύστημα αξιών. Τα επιστημονικά αποτελέσματα και οι τεχνολογικές εφαρμογές καθορίζονται από το διανοητικό πλαίσιο. Παρόλο που όλα τα κομμάτια της επιστημονικής έρευνας δεν υπακούουν στο σύστημα αξιών, το ευρύτερο υπόδειγμα που μέσα του εντάσσεται το γεγονός της επιστημονικής έρευνας δεν απαλλάσσεται από τους δεσμούς με το σύστημα αξιών.

* Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου. Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

ΠΗΓΗ:  Τόμος 2, τεύχος 4, Δεκέμβριος 2001, http://virtualschool.web.auth.gr/2.4/TheoryResearch/Votsis.html

 
Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ: http://tomtb.com/modules/smartsection/item.php?itemid=2600

Ο δρόμος των αγγέλων….

Σχολιάστε

Ο δρόμος των αγγέλων….

 

Του παπα Ηλία Υφαντή


 

Τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή των παιδιών. Των παιδιών, που τις μέρες αυτές περιμένουν τα δώρα τους. Και πρώτα-πρώτα είναι η γιορτή του θεϊκού παιδιού.

Που, ωστόσο, δεν ήρθε, για να πάρει, αλλά, για να προσφέρει δώρα. Και επειδή δεν μπορούσε να μιλήσει, δεδομένου ότι ήταν νήπιο, μίλησαν – για να κάμουν τις προγραμματικές του δηλώσεις – για λογαριασμό του τα ουράνια παιδιά, οι άγγελοι.

Όχι βέβαια στους γραμματείς και τους φαρισαίους: Τη νομική και θρησκευτική αριστοκρατία. Που είχαν αναγάγει την υποκρισία, το ψέμα και την αδικία, σε επιστήμη. Όπως άλλωστε συμβαίνει και στις μέρες μας. Οπότε το έγκλημα έχει γίνει νόμος και καθεστώς, ενώ η δικαιοσύνη βρίσκεται υπό διωγμό….

Έκαμαν τις προγραμματικές δηλώσεις στ’ απλοϊκά παιδιά, τους τσοπάνηδες, που βοσκούσαν τα ζωντανά τους στις εξοχές της Παλαιστίνης…

Και τους είπαν πως, επιτέλους, ανέτειλε ο Ήλιος της Δικαιοσύνης! Που θα κάμει τη ζωή τους ειρηνική και τους ανθρώπους καλοσυνάτους και ευτυχισμένους. Για να δοξάζεται, έτσι, ο Θεός.

Και βέβαια ο Ήλιος της Δικαιοσύνης δεν θα μπορούσε να φιλοξενηθεί στ’ αρχοντικά, τα χτισμένα με αδικία και αίμα. Ή τα ανάκτορα, του Ηρώδη, που, απ’ τις αλλεπάλληλες δολοφονίες, απέπνεαν τη μπόχα της πτωμαΐνης…

Φιλοξενείται, είπαν οι άγγελοι, σ’ ένα στάβλο, όπου έχει λίκνο του τη φάτνη. Και οι τσοπάνηδες, όπως το συνήθιζαν, έσπευσαν να προσφέρουν στο νεογέννητο τα φτωχικά, μα τόσο πολύτιμα, για την περίσταση, δώρα τους. Αλλά δώρα έσπευσαν να προσφέρουν και τα σοφά παιδιά της Ανατολής, οι μάγοι.

Που κατευθύνθηκαν στα Ιεροσόλυμα. Όπου πίστεψαν ότι θα συναντούσαν εορταστική, για χάρη του νεογέννητου βασιλιά, ατμόσφαιρα. Όμως… Η αναγγελία του σκοπού του ερχομού τους προκάλεσε – αντίθετα απ’ ό,τι περίμεναν – μεγάλη ταραχή.

Και ιδιαίτερα στον Ηρώδη: Που ζήτησε απ’ τους μάγους, αφού προσκυνήσουν το νεογέννητο βασιλιά, να του πουν πού ακριβώς βρίσκεται. Για να πάει κι αυτός να τον προσκυνήσει και να του προσφέρει τα δώρα του. Προφανώς μαχαίρι και θάνατο… Αλλά οι άγγελοι είπαν στους μάγους: Μην ξαναγυρίσετε σ’ αυτόν τον κακούργο. Να επιστρέψετε στην πατρίδα σας από άλλο δρόμο.

Και τα σοφά παιδιά έπραξαν, όπως τους είπαν οι άγγελοι…. Πράγμα, που, δυστυχώς, δεν κάνουμε εμείς οι άσοφοι. Που δεν ακούμε τους αγγέλους – τα παιδιά μας – καθώς φωνάζουν, πάντα, ολοένα και περισσότερο, για ψωμί, παιδεία και ελευθερία.

Αλλά ακούμε τους Ηρώδες: Τη Μέρκελ και το Σαρκοζί. Τους τοκογλύφους τραπεζίτες και τους εφιάλτες πολιτικούς και κυβερνήτες. Που ζητούν να αλλοτριώσουν την παιδεία μας και να μας απαλλοτριώσουν απ’ το ψωμί και την πατρίδα μας.

Καβγάδιζαν, λέει, οι μαθητές του Χριστού για το ποιος ή ποιοι θα έχουν τις πρώτες θέσεις στο βασίλειο του Θεού. Κι ο Χριστός τους έδειξε ένα παιδί και τους είπε: Αν δεν γίνετε σαν τα παιδιά δεν έχετε καμιά θέση στο βασίλειο του Θεού. Που σημαίνει ότι, χωρίς επανάσταση και παιδεία κανείς, ποτέ δεν κέρδισε καμιά βασιλεία.

Πράγμα που φαίνεται να μη γνωρίζουμε εμείς οι σημερινοί Έλληνες. Σε αντίθεση με τους επαναστάτες του ’21 και τον πατρο-Κοσμά, που το ήξεραν πολύ καλά. Όπως και οι αρχαίοι Έλληνες. Και δεν το ήξεραν απλά, αλλά το ζούσαν κιόλας: Η βασιλεία, έλεγε ο Ηράκλειτος, ανήκει στα παιδιά.

Και το αιγυπτιακό ιερατείο στο Σόλωνα: Εσείς οι Έλληνες, είπαν, είστε αιώνια παιδιά. Τα αιώνια παιδιά, που δημιούργησαν τον αιώνιο πολιτισμό.

Απ’ τον οποίο ζητούν να απαλλοτριώσουν εμάς και τα παιδιά μας οι τοκογλύφοι τραπεζίτες και οι εντολοδόχοι τους παπα-δήμιοι εφιάλτες.

Κι εμείς καλούμαστε να επιλέξουμε ποιο δρόμο θα δείξουμε και ποια δώρα θα δώσουμε στα παιδιά μας: Το δρόμο και τα δώρα των Ηρωδών τοκογλύφων, που οδηγούν στη ζούγκλα και στην κόλαση και την αιώνια σκλαβιά; Ή το δρόμο και τα δώρα των αγγέλων, που οδηγούν στην επίγεια και την αιώνια ελευθερία!…

 

παπα-Ηλίας, 21-12-2011, http://papailiasyfantis.wordpress.com/2011/12/21/…..BD/ 

18ος αι.: Φιλοκαλική αναζωπύρωση

Σχολιάστε

Φιλοκαλική αναζωπύρωση κατά τον 18ο αιώνα – Η μαρτυρία τριών αγίων

 

Του Αθανάσιου Ι. Καλαμάτα*

 

Παραμένει νομίζω αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι πλήρης χάριτος ο θησαυρός της Εκκλησίας, αυτός των αγίων της, αποτελεί σπάνια παρακαταθήκη, ακόμη και για τον σημερινό αδιάφορο θεολογικά άνθρωπο. Οι περιπτώσεις είναι πολλές. Στέκομαι μόνο σε μια, κάπως επίκαιρη μιας και συνδέεται με τη μνήμη τριών αγίων (Αθανασίου του Παρίου 24 Ιουνίου, Νικοδήμου Αγιορείτου 14 Ιουλίου, Μακαρίου Νοταρά 17 Απριλίου).

Όποιος μελετά την πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες, δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσει ότι αυτή στη μακρά διάρκεια της ιστορίας της, στηριγμένη στην εμπειρία των αγίων, διέσωσε την πνευματική υπόσταση και την ιστορική μαρτυρία της, χωρίς να υποτάσσεται σε καμιά θρησκευτικότητα και εκκοσμίκευση. Αυτή η ασυμβατότητα, την έκαμε πολλές φορές να κρατά μια κριτική στάση απέναντι στα κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα, τα οποία πάντοτε προσπαθούσαν να μεταβάλλουν την ασκητική σοφία της, σ’ ένα ουδετεροποιημένο σχήμα. Φέρνω ως παράδειγμα την ησυχαστική παράδοση του 14ου και την αναγέννηση αυτής με την κολλυβαδική του 18ου αιώνα. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι σαφές ότι συγκρούσθηκαν δύο σαφώς αντιτιθέμενοι κόσμοι, η υπερβατική Ανατολή με την ενδοκοσμική Δύση, με αποτέλεσμα χάρη στην πρώτη να διαφυλαχθούν απαραχάρακτες οι «οντολογικές προϋποθέσεις», που πάντοτε καθιστούσαν την Εκκλησία αληθινή κιβωτό σωτηρίας. Αυτό το χαρακτηριστικό την έκαμε να θέσει στο περιθώριο κάθε εξωτερικό σχήμα και η ίδια με βάση την ευχαριστιακή της ζωή, σε καιρούς ιδιαίτερα χαλεπούς, όπως λόγου χάριν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, να είναι «καινός τρόπος», πραγματώνοντας έτσι τη σωτηρία των υπόδουλων Ελλήνων από λογής – λογής παραχαράξεις της πίστης. Τούτο επαληθεύεται από το γεγονός ότι πολλοί λόγιοι διδάσκαλοι του Γένους, κληρικοί οι περισσότεροι, προσπάθησαν να αναχαιτίσουν το ρεύμα κάθε αιρετικής απόκλισης και αλλαξοπιστίας ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων με ειδικές συγγραφές, που σκοπό είχαν να καταδείξουν τη διάσωση της ελληνορθόδοξης παράδοσης.

Όσο όμως και αν φαίνεται παράδοξο, κατά την αυτή περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Εκκλησία μολονότι με σφοδρότητα αντιπαρατέθηκε σε ιδεολογικά σχήματα, εν τούτοις δεν είναι λίγες οι φορές που υποτάχθηκε σ’ αυτά. Ορθά έχει υποστηριχθεί ότι εκκοσμικεύτηκε. Προσέλαβε κοσμικό ήθος, με αποτέλεσμα να αλλοτριωθεί, χάνοντας την πνευματική της ικμάδα και δύναμη. Στην προκείμενη περίπτωση η αλλοτρίωση αυτή έγινε αρχικά μέσω της Θεολογίας. Υπό τις σαφείς επιρροές που δέχθηκε από τη δυτική φιλοσοφικοθεολογική σκέψη – κυρίαρχο εδώ υπήρξε το ρεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού – έχασε το βαθύτερο οντολογικό της προσανατολισμό και άρχισε να υπηρετεί τα σχήματα της ανθρώπινης γνώσης. Έγινε έτσι ένα κλειστό «σχηματοποιημένο θεολογικό σύστημα», το οποίο υποκλέπτοντας το εσχατολογικό περιεχόμενο της διδασκαλίας της, αντί να υπηρετεί τη διάσωση του εκκλησιαστικού ήθους, κατέληξε να αναπαράγει θεολογικά σχήματα παντελώς ξένα προς τη μακρόσυρτη παράδοσή της. Με ένα λόγο μετατράπηκε σ’ ένα εξουσιαστικό σχήμα ιεραρχικής δομής, που το αντέγραψε πιστά από τη Δυτική Εκκλησία.

Έχει ιδιαίτερη σημασία να κατανοήσει κανείς ότι οι δυνάμεις που στους χρόνους της δουλείας ενήργησαν και υπέσκαψαν καταλυτικά τα πνευματικά θεμέλια της ελληνορθόδοξης Ανατολής, ήταν ο Σχολαστικισμός και ο Διαφωτισμός. Και τα δύο αυτά μεγέθη, γεγονός είναι, ότι ποικιλότροπα επηρέασαν πολλούς ορθόδοξους διδασκάλους λογίους που έζησαν και έδρασαν στην Ευρώπη. Ο Σχολαστικισμός όπως αυτός δοκιμάστηκε στον Ρωμαιοκαθολικισμό, με τον θωμιστικό αριστοτελισμό και αργότερα με τον πιετισμό, δικαιώθηκε τόσο στην προτεσταντική Μεταρρύθμιση, όσο και στην Αντιμεταρρύθμιση του Καθολικισμού, αλλοτρίωσε τις βιωματικές ρίζες της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Ο Διαφωτισμός από την άλλη πλευρά, όσο κι αν υπήρξε φορέας καινούριων δημιουργικών ιδεών, που κυρίως αφορούσαν τη φιλοσοφία και τις επιστήμες, θέτοντας με τον τρόπο αυτό στο περιθώριο κάθε μεσαιωνική δεισιδαιμονία και πολιτισμική αποτελμάτωση, τελικά σήμανε τον αφελληνισμό του Γένους και την αποστασία από την ελληνορθόδοξη παράδοση. Γι’ αυτό και η επιρροή των δύο αυτών ρευμάτων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, υπήρξε καίρια και σε πολλές περιπτώσεις έγινε αποδεκτή, χωρίς κριτικές αντιστάσεις, οι οποίες όπως ήταν λογικό θα ‘πρεπε να προέρχονται εξ ολοκλήρου από την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία.

Έχοντας λοιπόν αυτό το σκηνικό υπ’ όψη, είναι ευτύχημα το γεγονός που κατά την τελευταία εικοσαετία, έχει ήδη αρχίσει να γίνεται πράξη μια διαφορετική ανάγνωση του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Μια ανάγνωση υπό το πρίσμα των κριτηρίων της ορθόδοξης παράδοσης. Αυτή η διαφορετική αποτίμηση μας πηγαίνει κατευθείαν σε πρόσωπα που αντιστάθηκαν στο ρήγμα που προκάλεσε το κίνημα στη νεοελληνική συνείδηση. Ομιλώ εδώ για την ιδεολογία του Αντιδιαφωτισμού, η οποία στάθηκε αντίθετη στη μετακένωση στην καθ’ ημάς Ανατολή των φιλοσοφικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικοπολιτικών ιδεών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και εκφράστηκε από λογίους κληρικούς και διδασκάλους, όπως η τριανδρία των αγίων Αθανάσιου Παρίου, Νικοδήμου Αγιορείτου, Μακαρίου Νοταρά, γνωστοί ως Κολλυβάδες Πατέρες. Οι πνευματικοί καρποί της κίνησης αυτής, που προσφυώς από τον π. Αμφιλόχιο Ράντοβιτς ονομάσθηκε φιλοκαλική αναγέννηση, μπορούν να συνοψισθούν ως εξής. Πρώτον, αποκάλυπτε μια απροσδόκητη για την εποχή της θεολογική εγρήγορση, τροφοδοτώντας το Γένος με όλα εκείνα τα στοιχεία για πνευματική αυτάρκεια. Δεύτερον, και οι τρεις άγιοι, Αθανάσιος Πάριος, Νικόδημος Αγιορείτης, Μακάριος Νοταράς, υπήρξαν ενσυνείδητοι εκφραστές της πατερικής αυθεντίας και συμπύκνωσαν στο έργο τους όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά για την επαναφορά των λειτουργικών πράξεων της αρχαίας εκκλησιαστικής παράδοσης. Εξού και η επιμονή τους για τη συχνή Θεία Μετάληψη και για την τέλεση των μνημοσύνων το Σάββατο κι όχι την Κυριακή. Τρίτον, η αναφορά τους στη διδασκαλία των «θεοφόρων διδασκάλων της Εκκλησίας», λειτούργησε ως η θεμελιώδης αφετηρία για προβολή της ορθόδοξης πνευματικότητας, προσδιορισμένης ως πολιτισμική αντιπρόταση, προς τη διαδικασία μετάβασης προς νέες μορφές παιδευτικών αξιών που πρωτίστως προωθούσε ο Διαφωτισμός. Και τέταρτον, επέτυχε την τροφοδότηση το υπόδουλου Γένους με μια σειρά κειμένων πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας, με κορυφαίο αυτό της Φιλοκαλίας των Ιερών Νηπτικών Πατέρων (Βενετία 1782). Το ασκητικό ιδεώδες της Ορθοδοξίας, για μια ακόμη φορά προερχόμενο μέσα από το μοναχισμό, έδινε στην υπόδουλη Ρωμηοσύνη λόγο υπαρκτικής αφύπνισης στις ουσιώδεις πνευματικές ανάγκες που τότε είχε.

Αυτές οι διαπιστώσεις για την αντίσταση της αγιότητας έναντι κοσμικών και διανοητικών σχημάτων στο Σώμα του Ζώντος Χριστού, ως μυστηριακή κοινότητα της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής πραγματικότητας, ολάκερου δηλαδή του σώματος του λαού της, «συν όλη τη Εκκλησία» καθώς λέγει ο Απόστολος Παύλος, κατά τη γνώμη μου εδραιώνουν την άποψη που θέλει το σημερινό θεολογικό και εκκλησιαστικό λόγο να βρίσκεται ακόμη σε βαβυλώνια αιχμαλωσία. Αρκεί κανείς να δει την πρακτική αδελφοτήτων, κινήσεων, οργανώσεων και συντροφιών, οι οποίες στη μετά «Ζωή» και «Σωτήρα» εποχή, όχι μόνο σε μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και σε πόλεις με πλούσια πνευματική παράδοση, με μανδύα νέο, ντυμένο «ορθόδοξα», για να διαπιστώσει ότι ο πιετισμός και οι παρεκκλησιαστικές σέκτες του είναι ακόμη δεμένες στο άρμα μιας θρησκευτικότητας προτεσταντικής και παπικής που μας έρχεται κατευθείαν από το Διαφωτισμό. Ωστόσο, είναι πράγματι παρήγορο το γεγονός, που κατά την τελευταία τριακονταετία, ένα μεγάλο σώμα θεολόγων επιστημόνων, αλλά και ιερέων με ορθόδοξη συνείδηση αντιδρά σ’ αυτή την ξένη παρεμβολή στο ολοζώντανο σώμα της Εκκλησία.

 

* Ο Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας είναι  Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ

 

ΠΗΓΗ: Τρίτη, 21 Ιουνίου 2011, http://e-theologia.blogspot.com/2011/06/18.html?spref=fb

Μαρδούκ 2000 π.Χ.: Μία προ-ιστορία του Χριστού

Σχολιάστε

Μαρδούκ: η ιστορία του Χριστού γύρω στο 2000 π.Χ.

Του Γιώργου Ρούση*

Μέρες που είναι, μέρες γιορτινές για τη Χριστιανοσύνη και δη την Ορθοδοξία, σκέφτηκα να σας κάνω κοινωνούς της ιστορίας του θεού Μαρδούκ, που παραθέτει ο σεβαστός αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπύρος Μαρινάτος, για να προβληματιστούμε όλοι μαζί πάνω στη μυθολογική προέλευση των θρησκειών, του χριστιανισμού συμπεριλαμβανομένου.

Συνέχεια →

Επιστήμη και Θρησκεία II

Σχολιάστε

Επιστήμη και Θρησκεία

 

Του (+) Αγίου Λουκά Αρχιεπισκόπου Κρημαίας (και καθηγητή ιατρικής)


 

«Όταν εξετάζουμε τη σύγχρονη επιστήμη όπως αυτή δημιουργήθηκε από επιστήμονες σαν τον Λαμάρκ και τον Δαρβίνο, βλέπουμε την αντίθεση και θα έλεγα την απόλυτη ασυμφωνία που υπάρχει μεταξύ επιστήμης και θρησκείας σε θέματα που αφορούν τα βασικότερα προβλήματα της ύπαρξης και της γνώσης. Γι' αυτό, νους φωτισμένος και λογικός δεν μπορεί να δέχεται ταυτόχρονα και το ένα και το άλλο και πρέπει να επιλέξει μεταξύ θρησκείας και επιστήμης».

Τα λόγια αυτά τα έγραψε 65 χρόνια πριν ένας γνωστός Γερμανός ζωολόγος, θερμός οπαδός του Δαρβίνου, ο Haeckel στο βιβλίο του «Τα μυστικά του κόσμου» που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και όπως φαινόταν απέδειξε ότι η πίστη είναι ένας παραλογισμός. Λέει, λοιπόν, ο Haeckel ότι κάθε άνθρωπος με φωτισμένη διάνοια πρέπει να διαλέξει μεταξύ επιστήμης και θρησκείας και να ακολουθήσει είτε το ένα είτε το άλλο. Και θεωρεί απαραίτητο να αρνηθούν αυτοί οι άνθρωποι την θρησκεία διότι ένας άνθρωπος λογικός δεν μπορεί να αρνηθεί την επιστήμη.

Πραγματικά αυτό είναι απαραίτητο; Όχι, καθόλου, διότι γνωρίζουμε ότι πολλοί και μεγάλοι επιστήμονες ήταν ταυτόχρονα και πολύ πιστοί άνθρωποι. Τέτοιος ήταν για παράδειγμα ο Πολωνός αστρονόμος Κοπέρνικος που έθεσε το θεμέλιο όλης της σύγχρονης αστρονομίας. Ο Κοπέρνικος δεν ήταν μόνο πιστός αλλά ήταν και κληρικός. Ένας άλλος μεγάλος επιστήμονας, ο Νεύτων, πάντα όταν έλεγε τη λέξη Θεός έβγαζε το καπέλο του. Ήταν πολύ πιστός άνθρωπος. Ένας μεγάλος βακτηριολόγος της εποχής μας και σχεδόν σύγχρονός μας, ο Παστέρ, που έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης βακτηριολογίας, όλα τα επιστημονικά του έργα άρχιζε με τη θερμή προσευχή στον Θεό. Πριν 10 χρόνια άφησε αυτή τη ζωή ένας μεγάλος επιστήμονας και συμπατριώτης μας, ο φυσιολόγος Παύλοβ, που ήταν δημιουργός της καινούριας φυσιολογίας του εγκεφάλου. Ήταν και αυτός πολύ πιστός άνθρωπος. Θα τολμούσε, λοιπόν, ο Haeckel να πει ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν φωτισμένη διάνοια επειδή πιστεύουν στον Θεό;

Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί και σήμερα υπάρχουν, και τους γνωρίζω προσωπικά, μερικοί επιστήμονες καθηγητές πανεπιστημίου που είναι πολύ πιστοί άνθρωποι; Γιατί την θρησκεία δεν την αρνούνται όλοι οι επιστήμονες αλλά μόνο ένα μέρος τους που έχουν τρόπο σκέψεως όμοιο μ' αυτόν που έχει ο Haeckel;

Γιατί αυτοί οι άνθρωποι πιστεύουν μόνο στην ύλη και αρνούνται τον πνευματικό κόσμο, δεν πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή, δεν δέχονται την αθανασία της ψυχής και βεβαίως δεν δέχονται την ανάσταση των νεκρών. Λένε ότι η επιστήμη τα καταφέρνει όλα, ότι δεν υπάρχει στην φύση μυστικό που η επιστήμη δεν μπορεί να ανακαλύψει. Εμείς τι μπορούμε να απαντήσουμε σ' αυτά;

Θα τους απαντήσουμε το εξής: Έχετε απόλυτο δίκαιο. Δεν μπορούμε να περιορίσουμε την ανθρώπινη διάνοια που ερευνά την φύση. Ξέρουμε ότι σήμερα η επιστήμη γνωρίζει μόνον ένα μέρος απ' αυτά που θα έπρεπε εμείς να ξέρουμε για την φύση. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι δυνατότητες της επιστήμης είναι μεγάλες. Σ' αυτό έχουν δίκαιο και δεν το αμφισβητούμε. Τι λοιπόν αμφισβητούμε εμείς; Γιατί δεν αρνούμαστε την θρησκεία όπως το κάνουν αυτοί και δεν την θεωρούμε αντίθετη προς την επιστημονική γνώση;

Μόνο γιατί με όλη την καρδιά μας πιστεύουμε πως υπάρχει ο πνευματικός κόσμος. Είμαστε σίγουροι πως εκτός από τον υλικό κόσμο υπάρχει άπειρος και ασύγκριτα υψηλότερος πνευματικός κόσμος. Πιστεύουμε στην ύπαρξη των πνευματικών όντων που έχουν διάνοια πολύ πιο υψηλή από ότι έχουμε εμείς οι άνθρωποι. Πιστεύουμε, με όλη την καρδιά μας, ότι πάνω απ' αυτό τον πνευματικό και τον υλικό κόσμο υπάρχει Μέγας και Παντοδύναμος Θεός.

Αυτό που εμείς αμφισβητούμε είναι το δικαίωμα της επιστήμης να ερευνά με τις μεθόδους της τον πνευματικό κόσμο. Διότι ο πνευματικός κόσμος δεν ερευνάται με τις μεθόδους που ερευνούμε τον υλικό κόσμο. Οι μέθοδοι αυτές είναι εντελώς ακατάλληλες για να ερευνούμε μ' αυτές τον πνευματικό κόσμο.

Από πού γνωρίζουμε ότι υπάρχει ο πνευματικός κόσμος; Ποιος μας είπε ότι υπάρχει; Αν μας το ρωτήσουν οι άνθρωποι που δεν πιστεύουν στη θεία αποκάλυψη θα τους απαντήσουμε το εξής, «μας το είπε η καρδιά μας». Διότι υπάρχουν δύο τρόποι το να γνωρίσει κανείς κάτι, ο πρώτος είναι αυτός για τον οποίο μιλάει ο Haeckel και τον οποίο χρησιμοποιεί η επιστήμη για να γνωρίσει τον υλικό κόσμο. Υπάρχει όμως και ένας άλλος τρόπος που η επιστήμη δεν τον ξέρει και δεν θέλει να τον ξέρει. Είναι η γνώση μέσω καρδιάς. Η καρδιά μας δεν είναι μόνο το κεντρικό όργανο του κυκλοφοριακού συστήματος, είναι και όργανο με το οποίο γνωρίζουμε τον άλλο κόσμο και αποκτάμε την ανώτατη γνώση. Είναι το όργανο που μας δίνει την δυνατότητα να επικοινωνούμε με τον Θεό και τον άνω κόσμο. Σ' αυτό μόνο εμείς διαφωνούμε με την επιστήμη.

Εκτιμώντας τις μεγάλες επιτυχίες και τα κατορθώματα της επιστήμης, καθόλου δεν αμφισβητούμε την μεγάλη της σημασία και δεν περιορίζουμε την επιστημονική γνώση. Εμείς λέμε μόνο στους επιστήμονες, «δεν έχετε εσείς την δυνατότητα με τις μεθόδους σας να ερευνάτε τον πνευματικό κόσμο, εμείς όμως μπορούμε να το κάνουμε με την καρδιά μας».

Υπάρχουν πολλά ανεξήγητα φαινόμενα τα οποία όμως είναι αληθινά (όπως είναι αληθινό κάποιο φυσικό φαινόμενο) και που αφορούν τον πνευματικό κόσμο. Υπάρχουν λοιπόν φαινόμενα, τα οποία η επιστήμη ποτέ δεν θα μπορέσει να τα εξηγήσει γιατί δεν χρησιμοποιεί τις κατάλληλες μεθόδους.

Ας μας εξηγήσει η επιστήμη πως εμφανίστηκαν οι προφητείες για την έλευση του Μεσσία, οι οποίες όλες πραγματοποιήθηκαν. Μπορεί να μας πει πως ο μεγάλος προφήτης Ησαΐας, 700 χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού προείπε τα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής Του, και γι΄ αυτό ονομάστηκε ευαγγελιστής της Παλαιάς Διαθήκης; Να μας εξηγήσει την διορατική χάρη που έχουν οι άγιοι και να μας πει με ποιες φυσικές μεθόδους απέκτησαν οι άγιοι αυτή την χάρη και πως μπορούσαν μόλις έβλεπαν έναν άνθρωπο άγνωστο, αμέσως να καταλαβαίνουν την καρδιά του και να διαβάζουν τις σκέψεις του; Έβλεπαν τον άνθρωπο πρώτη φορά και τον καλούσαν με το όνομά του. Χωρίς να περιμένουν από τον επισκέπτη ερώτηση έδιναν απάντηση σ' αυτά που τον προβλημάτιζαν.
Αν μπορούν ας μας το εξηγήσουν αυτό. Ας εξηγήσουν με ποιόν τρόπο προέλεγαν οι άγιοι τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα τα οποία με τον καιρό πραγματοποιούνταν ακριβώς όπως τα είχαν προφητέψει. Να μας εξηγήσουν τις επισκέψεις από τον άλλο κόσμο και τις εμφανίσεις των νεκρών στους ζωντανούς.

Δεν θα μας το εξηγήσουν ποτέ γιατί βρίσκονται μακριά απ' αυτό που είναι η βάση της θρησκείας – από την πίστη. Αν διαβάσετε τα βιβλία εκείνων από τους επιστήμονες που επιχειρούν να ανασκευάσουν τη θρησκεία θα δείτε πόσο επιφανειακά αυτοί βλέπουν τα πράγματα. Δεν καταλαβαίνουν την ουσία της θρησκείας και όμως την κρίνουν. Η κριτική τους δεν αγγίζει την ουσία της πίστεως, την οποία αδυνατούν να καταλάβουν αλλά τους τύπους, τις εκδηλώσεις δηλαδή του θρησκευτικού συναισθήματος. Την ουσία της θρησκείας και της πίστεως δεν την καταλαβαίνουν. Γιατί όμως; Γιατί ο Κύριος Ιησούς Χριστός λέει, «Ουδείς δύναται ελθείν προς με, εάν μη ο πατήρ ο πέμψας με ελκύση αυτόν» (Ιω. 6, 44).

Πρέπει λοιπόν να μας ελκύσει ο επουράνιος Πατέρας, πρέπει η χάρη του Αγίου Πνεύματος να φωτίσει την καρδιά και το νου μας. Να κατοικήσει στην καρδιά και το νου μας, μέσω αυτής της φώτισης, το Άγιο Πνεύμα και πρέπει αυτός που αξιώθηκε να λάβει αυτό το δώρο να αποκτήσει την αγάπη του Χριστού τηρώντας τις εντολές του. Μόνο αυτοί που απέκτησαν το Άγιο Πνεύμα, αυτοί που στην καρδιά τους κατοικεί ο Χριστός μαζί με τον Πατέρα του, γνωρίζουν την ουσία της πίστεως. Οι άλλοι, οι έξω άνθρωποι, δεν την καταλαβαίνουν καθόλου.

Ας ακούσουμε την κριτική κατά του Haeckel ενός Γάλλου φιλοσόφου του Μπούτρου. Λέει λοιπόν το εξής ο Μπούτρου, «Η κριτική του Haeckel πιο πολύ αφορά τους τύπους παρά την ουσία και τους τύπους τους βλέπει από μια ματιά τόσο υλιστική και τόσο στενή που δεν μπορούν να τους παραδεχτούν ούτε οι άνθρωποι που θρησκεύουν. Έτσι η κριτική της θρησκείας από τον Haeckel δεν αναφέρεται ούτε σε μία από τις αρχές που πρεσβεύει η θρησκεία».

Αυτή λοιπόν είναι η γνώμη μας σχετικά με το βιβλίο του Haeckel «Τα μυστικά του κόσμου», το οποίο και μέχρι σήμερα θεωρείται «ευαγγέλιο» για όλους αυτούς που ασκούν κριτική κατά της θρησκείας, που την αρνούνται και την βρίσκουν αντίθετη προς την επιστήμη. Βλέπετε πόσο φτωχά και ανούσια είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν; Μην σκανδαλίζεστε όταν ακούτε αυτά που λένε κατά της θρησκείας, αφού αυτοί που τα λένε δεν καταλαβαίνουν την ουσία της. Εσείς οι απλοί άνθρωποι που δεν έχετε πολλή σχέση με την επιστήμη και δεν γνωρίζετε πολλά από την φιλοσοφία να θυμάστε πάντα την βασικότερη αρχή, την οποία πολύ καλά την γνώριζαν οι πρώτοι χριστιανοί. Αυτοί θεωρούσαν δυστυχισμένο τον άνθρωπο που γνωρίζει όλες τις επιστήμες, δεν γνωρίζει όμως τον Θεό. Και αντίθετα θεωρούσαν μακάριο αυτόν που γνωρίζει τον Θεό, έστω και να μην γνώριζε απολύτως τίποτα από τα ανθρώπινα.

Να φυλάγετε αυτή την αλήθεια σαν το μεγαλύτερο θησαυρό της καρδιάς σας, προχωράτε ευθεία και μην κοιτάζετε δεξιά και αριστερά. Ας μην μας κάνουν, αυτά που ακούμε κατά της θρησκείας, να χάνουμε τον προσανατολισμό μας. Να κρατάμε την πίστη μας που είναι αλήθεια αιώνια και αναμφισβήτητη. Αμήν.


Αγίου Λουκά Αρχιεπισκόπου Κριμαίας, Λόγοι και Ομιλίες, Εκδόσεις "Ορθόδοξος Κυψέλη " Θεσσαλονίκη


Πηγή: http://www.impantokratoros.gr/421AC1CD.el.aspx

 

ΠΗΓΗ: Αμέθυστος,  Παρασκευή, 14 Ιανουαρίου 2011, http://amethystosbooks.blogspot.com/2011/01/blog-post_9402.html

Η Ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία

Σχολιάστε

Η Ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία, αλλά θεραπευτική αγωγή

(+) Του π. Ιωάννου Ρωμανίδη

 

Σε πολλούς επικρατεί η αντίληψις ότι η Ορθοδοξία είναι μία από τις πολλές θρησκείες, που έχει σαν κύρια μέριμνά Της την προετοιμασία των μελών της Εκκλησίας για την ζωή μετά θάνατον, να εξασφάλιση δηλαδή μία θέση στον Παράδεισο για κάθε Ορθόδοξο Χριστιανό. Έτσι θεωρείται ότι το Ορθόδοξο δόγμα προσφέρει μία επί πλέον εξασφάλισι, επειδή είναι Ορθόδοξο, και ότι, αν κανείς δεν πιστεύη στο Ορθόδοξο δόγμα, αυτό είναι ένας επί πλέον λόγος για να πάη στην Κόλασι ο άνθρωπος αυτός, εκτός δηλαδή από το ότι ενδεχομένως θα τον στείλουν εκεί τα προσωπικά του αμαρτήματα.

Συνέχεια →

Εγκέφαλος και Θρησκεία

Σχολιάστε

 Εγκέφαλος και Θρησκεία

 

του Παναγιώτη Γεωργίου

 

Το κλειδί – και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού – βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.

Υπάρχει ελεύθερη βούληση; Ο Θεός υπάρχει ή είναι μια αυταπάτη του μυαλού; Οι σύγχρονοι επιστήμονες δίνουν τις δικές τους απαντήσεις σύμφωνα με τις θεωρίες τους.

Η ραγδαία αύξηση των μελετών και των επιστημονικών ερευνών που αφορούν τον εγκέφαλο, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων χρόνων και ο αντίκτυπος είναι αισθητός σε άλλες επιστήμες και σε άλλα πεδία της γνώσης και της ανθρώπινης ζωής, από την ψυχολογία μέχρι την οικονομία και τη θρησκεία.

Έτσι, μεταξύ άλλων, τα τελευταία χρόνια έχει αναθερμανθεί η παλαιά διαμάχη επιστήμης και θρησκείας με αιχμή το μείζον ερώτημα: Υπάρχει Θεός; Είναι η πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε; Υπάρχει μια πνευματική επικράτεια, αόρατη συνήθως σε μας; Η πιο πρόσφατη και ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι οι διαφοροποιήσεις στο "μέτωπο" του επιστημονικού κόσμου, κυρίως στο χώρο των νευροεπιστημών, ο οποίος κάθε άλλο παρά αρραγής εμφανίζεται, με συνέπεια να τροφοδοτεί με επιχειρήματα και τις δύο πλευρές.

Με αιχμή του δόρατος το βρετανό βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς, συγγραφέα, μεταξύ άλλων βιβλίων, του μπεστ-σέλερ "Η αυταπάτη του Θεού", μια ομάδα επιστημόνων και άλλων διανοουμένων όπως ο Ντάνιελ Ντένετ και ο Κρίστοφερ Χίτσενς εκπροσωπούν ένα σύγχρονη πλευρά της επιστήμης που θεωρεί αδύνατη -αν όχι γελοία- την ύπαρξη ενός πνεύματος ξέχωρου από την ύλη και το σώμα. Συνοπτικά, οι ρητά αυτοπροσδιοριζόμενοι ως άθεοι επιστήμονες, θεωρούν ότι τα πάντα πηγάζουν από την κίνηση των ατόμων της ύλης και από τα γονίδια, ενώ η συμπεριφορά καθορίζεται από τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, οι νευρώνες του οποίου δημιουργούν τη συνείδηση σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου.

Η ελεύθερη βούληση είναι ουσιαστικά μια αυταπάτη, καθώς οι άνθρωποι ωθούνται βασικά από τις προϋπάρχουσες βιολογικές-εγκεφαλικές προδιαγραφές της εξέλιξης να κάνουν αυτό ή εκείνο το πράγμα. Η θρησκεία, λένε, δεν είναι παρά μια κοινωνική σύμβαση, χρήσιμη για την εξουσιαστική ελίτ και για την ψυχική ανακούφιση των μαζών από τα υπαρξιακά άγχη – αν δεν είναι ένα ατύχημα κι ένα επικίνδυνο λάθος που μόνο δεινά φέρνει στην ανθρωπότητα (πολέμους, βία, τρομοκρατία κλπ).

 
Σύμφωνα με αυτό το επιστημονικό σκεπτικό, οι άνθρωποι κατασκευάζουν θρησκευτικές πεποιθήσεις, επειδή οι εγκέφαλοί τους έχουν διαχρονικά εξελιχθεί έτσι ώστε να ακολουθούν τα συστήματα πεποιθήσεων και τις ιδεολογίες του περιβάλλοντός τους. Σε αυτό το μήκος κύματος, ορισμένοι επιστήμονες τονίζουν ότι αρκετά πειράματα στον τομέα των νευροεπιστημών έχουν πλέον δείξει πως αρκεί μια ηλεκτρομαγνητική διέγερση (από ένα ειδικό κράνος) ορισμένων σημείων του εγκεφάλου για να αρχίσουν οι εθελοντές, χωρίς να το επιδιώκουν συνειδητά, να αισθάνονται μυστικιστικές και πνευματικές εμπειρίες, να μιλάνε με το Θεό κ.α.

Έτσι, οι ραγδαίες εξελίξεις στη γενετική και ακόμα περισσότερο στις νευροεπιστήμες που μελετούν τον εγκέφαλο και το νου, τείνουν, κατά την τελευταία δεκαετία, να ενισχύσουν την αντίληψη ότι τελικά όλα είναι υλικά, ότι το πνεύμα είναι νεκρό (και ο Θεός μαζί του;) και ότι τίποτε δεν επιζεί μετά το θάνατο του σώματος.

Η πρόκληση του "νευρωνικού βουδισμού"


Όπως η "Καταγωγή των Ειδών" του Δαρβίνου τον 19ο αιώνα, πέρα από μια επιστημονική επανάσταση, άλλαξε δραματικά τις κοινωνικές και προσωπικές αντιλήψεις της ανθρωπότητας και όπως η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν επηρέασε σημαντικά τη σύγχρονη τέχνη μετά τις αρχές του 20ού αιώνα, έτσι και τώρα, στην αρχή του 21ού αιώνα, διαφαίνεται ότι η εξελισσόμενη επανάσταση της νευροεπιστήμης έχει τη δυνατότητα να δράσει καταλυτικά, όχι μόνο στο χώρο της επιστήμης, αλλά γενικότερα στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τους εαυτούς τους και τον κόσμο γύρω τους.

Όπως έγραψε ο Ντέηβιντ Μπρουκς σε ένα σημαντικό άρθρο στους New York Times (με τίτλο "Οι νευρωνικοί βουδιστές"), στην πραγματικότητα η περί αθεϊσμού διαμάχη τελικά δεν θα υποσκάψει την πίστη στο Θεό γενικά, αλλά το πολύ – πολύ να υποσκάψει την πίστη στον προσωπικό Θεό της Βίβλου, στον οποίο πιστεύουν -ο καθένας με τον τρόπο του- Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, δηλαδή οι μονοθεϊστικές θρησκείες.

Το κλειδί -και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού- βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.

Επιστήμονες που ανήκουν σε αυτό το νέο ρεύμα επιστήμης, είναι, μεταξύ άλλων, οι Andrew Newberg, Daniel Siegel, Michael Gazzaniga, Jonathan Haidt, Antonio Damasio, Marc Hauser κ.α., τα πειράματα και τα βιβλία των οποίων επηρεάζουν πλέον όλο και περισσότερο το δημόσιο διάλογο. Με δεδομένο ότι από όλες τις θρησκείες, αυτή που δέχεται μια ανώτερη πραγματικότητα, αλλά δεν την ταυτίζει με ένα προσωπικό Θεό, είναι κατ' εξοχήν ο βουδισμός, το νέο επιστημονικό ρεύμα, σύμφωνα με τον Μπρουκς, θα μπορούσε να αποκληθεί νευρωνικός βουδισμός.

Τι πρεσβεύουν


Ποιές είναι όμως οι βασικές αντιλήψεις του νέου ρεύματος;

Πρώτον, ο εαυτός δεν είναι μια σταθερή και λίγο-πολύ μόνιμη οντότητα, αλλά μια δυναμική διαδικασία αλληλεξαρτώμενων σχέσεων.

Δεύτερον, κάτω από την επιφάνεια των διαφόρων θρησκειών, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν κοινές ηθικές αντιλήψεις, αξίες και ενοράσεις.

Τρίτον, οι άνθρωποι έχουν τον κατάλληλο "εξοπλισμό" για να βιώνουν το ιερό και να έχουν εμπειρίες πνευματικής ανάτασης, στη διάρκεια των οποίων ξεπερνούν στα στενά σύνορα του εαυτού τους και πλημμυρίζουν από αγάπη για τον υπόλοιπο κόσμο.

Τέταρτο, ο Θεός μπορεί καλύτερα να γίνει αντιληπτός ως η φύση αυτού που βιώνει ο άνθρωπος κατά τις ανωτέρω στιγμές και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως "το άγνωστο σύνολο όλων όσων υπάρχουν".

Όπως παρατηρεί ο Μπρουκς στο άρθρο του περί "Νευρωνικών βουδιστών", είναι ευκολότερο για τον Ντόκινς και τους υπόλοιπους μαχητικούς άθεους να επιτίθενται κατά του προσωπικού Θεού στο όνομα της επιστήμης, αλλά θα αποδειχτεί πολύ δυσκολότερο να κάνουν το ίδιο κατά των επιστημόνων συναδέλφων τους (κυρίως των νευροεπιστημόνων), οι πεποιθήσεις των οποίων εν μέρει επικαλύπτονται με το βουδισμό και οι οποίοι, αν και όντως θεωρούν τις θρησκείες πολιτιστικά κατασκευάσματα χτισμένα πάνω στα κοινά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας, σέβονται την αίσθηση του ιερού και το μυστήριο της συνείδησης.

Έτσι, την ίδια στιγμή που ο νέος επιστημονικός αθεϊσμός κάνει μεγάλο "θόρυβο", με απρόσμενο τρόπο, άλλοι επιστήμονες βρίσκουν κοινό έδαφος με το μυστικισμό και την πνευματικότητα του νου, δίνοντας έμφαση στην έμφυτη υπερβατικότητα του ανθρώπινου νου, αλλά όχι στο θείο νόμο ή την άνωθεν αποκάλυψη. Το σκηνικό γίνεται, λοιπόν, όλο και πιο περίπλοκο και τα επόμενα χρόνια, από τη μια οι πιστοί θα πρέπει να υπερασπίζονται την πίστη τους σε ένα προσωπικό Θεό, ενώ παράλληλα οι επιστήμονες θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν μεταξύ τους τι σημαίνουν τα ευρήματά τους στο βασίλειο του νου, αναφορικά με την ύπαρξη ή όχι μιας άλλης πραγματικότητας, πέρα από αυτήν που βλέπουν καθημερινά τα μάτια μας. Εν κατακλείδι, ο "νευρωνικός βουδισμός" μπορεί να υποσκάψει μελλοντικά την πίστη σε ένα Θεό, αλλά όχι στο επέκεινα.

 

ΠΗΓΗ: Δημοσίευση: 06 Ιανουαρίου 2010, από το περιοδικό ΜΕΝ 24,  http://www.men24.gr/html/ent/521/ent.90521.asp  

Έρημη χώρα…

Σχολιάστε

Έρημη χώρα…

 

Του παπα Ηλία Υφαντή

 

Ο άγγελος, που προανήγγειλε στο Ζαχαρία τη γέννηση του Προδρόμου, είπε πως ο γιος του θα γινόταν μέγας. Κι όμως…

Ο Πρόδρομος δεν πήγε να σπουδάσει σε στρατιωτικές σχολές, απ' όπου συνήθως βγαίνουν οι μεγάλοι χασάπηδες των λαών. Ούτε σε φιλοσοφικές και νομικές σχολές, απ' όπου μας προκύπτουν οι μεγάλοι φιλόσοφοι και νομοθέτες. Και κυρίως οι μεγάλοι σοφιστές. Που μαθαίνουν πώς να εξαπατούν τους άλλους….

Σπούδασε στη σχολή της ερήμου. Κι έμαθε τη γλώσσα των αγριοπουλιών των αγριολούλουδων και των αστεριών. Τη γλώσσα του σύμπαντος και του Αγίου Πνεύματος. Που του αποκάλυψαν τον «κρυμμένο θησαυρό» και τον «πολύτιμο μαργαρίτη». Δηλαδή, τη βασιλεία του Θεού.

Κι όταν ανακάλυψε τη βασιλεία του Θεού, έσπευσε να την αποκαλύψει στους συνανθρώπους του: Αφήστε, τους είπε, τους εστεμμένους κακούργους και τα πάσης φύσεως ανήθικα ηθικά τους στηρίγματα, που σας λεηλατούν και σας σφάζουν, κι ελάτε να υποδεχθείτε την πολιτεία του Θεού.

Και, καθώς τον ρωτούσαν τι έπρεπε να κάμουν, για να υποδεχτούν αυτή τη θεϊκή πολιτεία, εκείνος δεν τους παρέπεμψε σε πολύτομες βιβλιοθήκες, για να βουλιάξουν στην πολυδαίδαλη φλυαρία ατελέσφορων θεωριών και νομικών λαβυρίνθων, αλλά τους είπε μια και μοναδική λέξη:

Μετανοήστε!

 

-Και τι σημαίνει αυτό! Τον ρωτούσαν.

-Να πάψτε να είστε τέρατα! Και να γίνετε φυσιολογικοί άνθρωποι. Όπως σας έπλασε ο Θεός.  Δεν σας έδωσε ο Θεός ένα σώμα να ντύσετε και ένα στομάχι να χορτάσετε; Εσείς γιατί σωριάζετε ενδύματα και τροφές και χρήματα και κτήματα, σάμπως να έχετε εκατοντάδες και χιλιάδες σώματα και στομάχια! 

-Και, λοιπόν, τι χρειάζεται να κάνουμε;

-Να είστε δίκαιοι με τους συνανθρώπους σας. Και ν' αρκείστε σ' αυτά, που σας χρειάζονται. Και τα υπόλοιπα να τα δίνετε σ' αυτούς, που δεν έχουν:  Όποιος έχει δύο χιτώνες να δίνει τον ένα σ' αυτόν, που δεν έχει κανένα. Και αυτός, που έχει περισσεύματα τροφών, να δίνει σ' αυτόν, που δεν έχει καθόλου.

Εκτός όμως απ' αυτούς, που μετανοούσαν, ήταν και οι αμετανόητοι. Οι κάστες των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων. Που είχαν κάμει τη αδικία και την απανθρωπιά νομικό καθεστώς και θρησκεία τους. Και δεν διανοούνταν-παιδιά του Αβραάμ αυτοί και σοφολογιότατοι- να πάρουν μαθήματα θρησκευτικής και πολιτικής αγωγής από έναν ερημίτη…

Οχιόπουλα, σε τίποτε δεν σας ωφελεί η καύχησή σας ότι είστε παιδιά του Αβραάμ! Τους έλεγε. Γιατί ο Θεός μπορεί να κάμει παιδιά του Αβραάμ ακόμη και απ' τις πέτρες. Που σημαίνει ότι μπορεί, κι απ' τους μεγαλύτερους αμαρτωλούς και κακούργους να κάμει αγίους. Κι αν κι εσείς δεν αλλάξετε, έχει έτοιμο το τσεκούρι, για να σας κόψει σύρριζα.

 

Και η καταλυτική φωνή του έφτασε μέχρι και στα «προσωπικά λερωμένα» το βασιλιά Ηρώδη: «Δεν σου επιτρέπεται, του έλεγε, να έχεις τη γυναίκα του αδελφού σου»! Αλλά ο Ηρώδης είχε κάμει νόμο του την κακουργία και το διωγμό της δικαιοσύνης. Και, επειδή, όπως όλοι οι εξουσιαστές, δεν δεχόταν, ελέγχους, τον φυλάκισε. Και στην επέτειο των γενεθλίων του, τον αποκεφάλισε.

Έτσι ώστε το κεφάλι, που στις εικόνες βλέπουμε τον Πρόδρομο να κρατεί στα χέρια του, να είναι η αιώνια και αδυσώπητη κραυγή μέσα στην ερημιά του κόσμου:

Κραυγή για τους δάσκαλους της αλήθειας και τους αγωνιστές της δικαιοσύνης. Που τους  φωνάζει πως μόνο, αν είναι έτοιμοι να θυσιάσουν το κεφάλι τους,  μπορούν  να είναι πειστικοί, γι' αυτά που λένε και αποτελεσματικοί στα όσα πράττουν.

Κραυγή, που δείχνει πόσο οι εξουσιαστές σέβονται την αλήθεια και τη δικαιοσύνη, που συχνά καπηλεύονται. Και με ποιο τρόπο και ποια μέσα αντιμετωπίζουν εκείνους που ειλικρινά τις υπηρετούν.

Κραυγή τέλος και για τους λαούς. Που, μπορεί ν' αγαπούν τις προφητικές φωνές, αλλά από το άλλο όμως μέρος χειροκροτούν και ζητωκραυγάζουν τους Ηρώδες. Παρόλο που οι Ηρώδες καταπιέζουν και καταληστεύουν τους λαούς. Και  αντιμετωπίζουν τους προφήτες με τσεκούρια και καρμανιόλες.

Για να είναι έτσι μόνιμα οι φωνές των Προδρόμων, «φωνές βοώντων εν τη ερήμω». Και οι άνθρωποι μόνιμα να ζούνε σε μια Γη, έρημη από δικαιοσύνη και ειρήνη και γεμάτη απ' τα κακουργήματα της άρχουσας αναρχίας…

 

Παπα-Ηλίας, 29-08-2009

 

 e-mail: papailiasyfantis@gmail.com 

http://papailiasyfantis.wordpress.com

http://papailiasyfantis.blgspot.com