Οι Περιπέτειες του Δυτικού Ημερολογίου

 

Του Δημήτρη Σταθακόπουλου*

 

Στο παρόν σημείωμα, γίνεται μια προσπάθεια, στοιχειώδους ενδεικτικής αναφοράς, στις περιπέτειες του ημερολογίου, όπως αυτό καθιερώθηκε κατ' αρχάς στον Δυτικό πολιτισμό και στην συνέχεια σ' όλο τον κόσμο, – τουλάχιστον για τις διεθνείς σχέσεις και συναλλαγές -, δεδομένου ότι άλλοι πολιτισμοί (πχ Κινεζικός) είχαν και έχουν διαφορετική «εσωτερική» ημερολογιακή μέτρηση.

Όμως εξ αρχής, – και αυτό ισχύει για όλους τους λαούς -, πολύτιμα σύμβολα για τη μέτρηση του χρόνου απετέλεσαν ο ήλιος και η Σελήνη με τις διαδοχικές φάσεις τους. Από την αρχαιότητα η Σελήνη υπήρξε το μέτρο διάρκειας του μήνα και στην αρχαϊκή ονομασία της, Μήνη, οφείλει το χρονικό αυτό διάστημα την ονομασία του. Για την αστρονομία , Μήνη είναι η Σελήνη κατά τις πρώτες ή τελευταίες ημέρες των φάσεων της, όταν φαίνεται σαν μηνίσκος.

Τα ημερολόγια των αρχαίων Ελλήνων (που όντως ήταν πολλά και ποικίλα αναλόγως της Πόλης), ήταν συνδυαστικά, δηλαδή σεληνοηλιακά, αφού ελάμβαναν υπόψιν τους, τόσο τις φάσεις της σελήνης, όσο και την κίνηση του ήλιου, στην εκλειπτική του τροχιά.

Πέραν τούτου, σε κάθε Πόλη, το έτος είχε διαφορετική εποχή ενάρξεως (θέρος, φθινόπωρον, χειμών, άνοιξις), οι δε μήνες είχαν διαφορετικά ονόματα και όλα αυτά βασιζόμενα σε άρχοντες, ιερείς, κ.λ.π.

Με τον καιρό όμως, οι Έλληνες υιοθέτησαν, το ηλιακό ημερολόγιο, όπως αυτό διαμορφώθηκε το 45 π.Χ από τον Σωσιγένη, τον Αλεξανδρινό αστρονόμο, για λογαριασμό του Ιουλίου Καίσαρα, ο οποίος θέλησε να βάλει τάξη και στο χάος του Ρωμαϊκού ημερολογίου, για λόγους φυσικά διευκόλυνσης της ενιαίας διοίκησης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Στηριζόμενος στο ηλιακό έτος, επιμήκυνε κατ' αρχάς το έτος 45 π.Χ στις 445 ημέρες (εξ ου και το έτος εκείνο ονομάστηκε annum confusionis/έτος συγχύσεως), ενώ στη συνέχεια για να εξισορροπήσει την σύγχυση, προσέθεσε στους Ρωμαϊκούς μήνες των 29 ή 30 ημερών, (αναλόγως), ακόμα μία (1) ή δύο (2) ημέρες, ώστε να συμπληρωθεί ο αριθμός των 365 ημερών (=1 έτος), διαπιστώνοντας παράλληλα, ότι η Γή για να περιστραφεί γύρω από τον ήλιο ήθελε 365 ημέρες και 6 ώρες, οπότε κάθε τέσσερα (4) χρόνια έπρεπε το έτος να έχει 366 ημέρες (6 ώρες το έτος Χ 4 χρόνια=24 ώρες, ή μία ημέρα) για να καλυφθεί αυτή η « ανωμαλία ».

Η επιπλέον ημέρα προστέθηκε στον Φεβρουάριο, ο οποίος για θρησκευτικούς λόγους (ήταν αφιερωμένος στους θεούς του κάτω κόσμου), είχε μείνει με 28 ημέρες (σε αντιδιαστολή των υπολοίπων μηνών που είχαν 30 ή 31 ημέρες ).

Επειδή η εμβόλιμη μέρα, μπήκε μετά την 6η προ των Καλενδών του Μαρτίου, ονομάστηκε «δις έκτη προ των Καλενδών» και έτσι τα έτη αυτά ονομάστηκαν «δίσεκτα».

Το Ιουλιανό ημερολόγιο, έγινε το επίσημο ημερολόγιο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και επικράτησε αργότερα σ' όλη την Ευρώπη, μέχρι την διόρθωση και αντικατάστασή του, από τον πάπα Γρηγόριο ΙΓ' το 1582.

Η βασική διόρθωση συνίστατο στο εξής: Ο Σωσιγένης είχε υπολογίσει το έτος σε 365, 25 ημέρες, αντί των 365, 242217!!!! Αυτή όμως η μικρή απόκλιση κάθε 128 χρόνια προσέθετε στο ημερολόγιο σχεδόν μία (1) ημέρα παραπάνω!!! Στα χρόνια λοιπόν του πάπα Γρηγορίου ΙΓ', η διαφορά είχε φτάσει τις δέκα (10) ημέρες. Έτσι ο πάπας, μελετώντας τις σημειώσεις του Νικηφόρου Γρηγορά (14ος αιώνας), – που μιλούσε για τα λάθη του Ιουλιανού και πρότεινε διορθώσεις -, με την βοήθεια του αστρονόμου Λίλιο Καλαμπρέζε, την 4η Φεβρουαρίου 1582, «προσπέρασε» 12 ημέρες και έτσι αντί να ξημερώσει η 5η Φεβρουαρίου, ήρθε η 16η Φεβρουαρίου 1582!!!!

Το νέο ημερολόγιο που ονομάστηκε «Γρηγοριανό», σταδιακά υιοθετήθηκε απ' όλα τα κράτη της Ευρώπης, καθώς και από την Ελλάδα μόλις το 1923, αφού η καθυστέρηση οφειλόταν σε θρησκευτικά αίτια, που ακόμα ταλανίζουν και χωρίζουν την ορθόδοξη εκκλησία, σε «Γρηγοριανούς» και «Ιουλιανούς/παλαιοημερολογίτες» (όπως πχ το Αγ. Όρος, οι Ορθόδοξοι των Βαλκανίων και της Ρωσίας που εορτάζουν με το παλαιό ημερολόγιο).

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο, ισχύει σήμερα παγκοσμίως και παράλληλα, με άλλα ημερολόγια (πχ ισλαμικό, Ινδικό, Κινεζικό κλπ), όχι τόσο ως εορτολόγιο, αλλά ως κοινή – παγκόσμια μονάδα μέτρησης του χρόνου, καθαρά και μόνον για τις διεθνείς συναλλαγές και σχέσεις.

Τέλος, δυό κουβέντες και για τους 12 μήνες, τις 7 ημέρες της εβδομάδος και την ονομασία των ημερών της: ο αριθμός των μηνών, (12), θεωρείται ιερός και έχει μια ιδιαίτερη θέση στο ημερολόγιο, αφού αποτελεί το γινόμενο των δύο τέλειων αριθμών 3 (=ισόπλευρο τρίγωνο) επί (Χ) 4 (=τετράγωνο)= 12. Η ιερότητα του αριθμού 12 φαίνεται ότι προέρχεται από το αρχαϊκό δωδεκαδικό σύστημα, που πιθανώς ήταν το μοναδικό σύστημα αρίθμησης κατά την νεολιθική εποχή και παρέμεινε ως συμπληρωματικό του δεκαδικού μέχρι σήμερα. Η δωδεκάδα, ο χωρισμός δηλ. της μέρας και της νύχτας σε 12 ώρες και του έτους σε 12 μήνες αποτελούν κατάλοιπα του αρχέγονου δωδεκαδικού συστήματος αρίθμησης, πολλαπλάσιο του οποίου ήταν το εξηκονταδικό σύστημα. Το 12 αντιπροσωπεύει τις 12 Ιεραρχίες των αρχαίων γραφών, που καθόριζαν με τη σειρά τους, τους 12 αστερισμούς της ουράνιας ζωδιακής ζώνης. Έτσι σύμφωνα με τον Ησίοδο δώδεκα ήταν οι Τιτάνες, τέκνα του Ουρανού και της Γης, δώδεκα ήταν και οι Θεοί του Ολύμπου και εκτός από την Ελλάδα δωδεκάθεο είχαν οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι, οι Χαλδαίοι, οι Ελαμίτες, οι Χιττίτες, οι Ετρούσκοι, οι Ρωμαίοι, 12 οι μαθητές του Χριστού κ.λ.π. Ο αριθμός 12 στους αρχαίους Έλληνες, Ρωμαίους και Εβραίους ήταν ιερός, τέλειος, τυπικός και ο αριθμός της πληρότητας.

Η διαίρεση του έτους σε εβδομάδες, δηλαδή ετυμολογικά σε ομάδες επτά ημερών, είναι πολύ παλιά, όταν το επταήμερο αντιπροσώπευε το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών φάσεων της Σελήνης, που διαρκεί για την ακρίβεια 7 ημέρες και 9 ώρες. Οι μαθηματικές και φιλοσοφικές επινοήσεις των αρχαίων λαών, θεμελιώνονταν πάνω στις ιδιότητες του μυστηριακού αριθμού 7, ο οποίος εκφράζει την αρχή και τους νόμους λειτουργίας της δημιουργίας μιας και είναι το άθροισμα των δύο τέλειων αριθμών 3 (= ισόπλευρο τρίγωνο) συν (+) 4 (=τετράγωνο) = 7.

Οι αρχαίοι Έλληνες τις ημέρες της εβδομάδας, τις είχαν αφιερωμένες στους Θεούς τους, έτσι έκαναν και οι Ρωμαίοι, δηλαδή: Lunedi = σελήνη, Martedi= Άρης, Mercoledi=Ερμής, Giovedi=Ζεύς, Venerdi=Αφροδίτη, Saturn=Κρόνος και μετά Sabbato= εβραϊκή επιρροή από το sabbath που ομοίως επηρεάστηκε από το Βαβυλωνιακό sabbatum, που σημαίνει ανάπαυσις και Domenica=η μέρα του Κυρίου/dominus (χριστιανική επιρροή).

Σημειωτέον ότι οι παραπάνω ονομασίες ισχύουν ακόμα, έστω και ελαφρώς παραλλαγμένες σ' όλο το δυτικό κόσμο. (Monday=σελήνη, Tuesday, ο Άρης των βορείων, Thursday, ο Ερμής των βορείων, Wednesday, ο Δίας των Βορείων, Friday, η Αφροδίτη των βορείων, Saturday, ο Κρόνος, Sunday, ο ήλιος).

Στον Ελληνικό ορθόδοξο πολιτισμό, για να μην υπάρχει η ανάμνηση του «Εθνικού» παρελθόντος του δωδεκάθεου, οι μέρες τις εβδομάδας, με πρώτη την Κυριακή=ημέρα του Κυρίου, ονομάστηκαν απλά αριθμητικά, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, (προ) Παρασκευή εκκλησιάσματος της Κυριακής και Σάββατο (ανάπαυσις ).

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι άρχιζαν τη νέα χρονιά τους την 1η Μαρτίου και οι μήνες ήταν οι εξής: Martius=ο μήνας του Άρη, Aprilius=ανοίγω/ άνοιξις, Majius= θεά των επιτόκων, Junio= θεά Τζούνα – Ήρα, Julio=προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρα, Augusto=προς τιμήν του Αυγούστου, Settebre=έβδομος μήνας, Ottobre=όγδοος μήνας, Novebre=ένατος μήνας, Dicebre=δέκατος μήνας, Jennaio= θεός Ιανός, Febbraio=ο αντίστοιχος Ήφαιστος, ως θεός της φωτιάς, του καθαρμού και του κάτω κόσμου.

Με την έλευση του Χριστιανισμού παρότι το εκκλησιαστικό έτος άρχιζε και αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου (αρχή Ινδικτιώνος), καθώς και το αγροτικό/επαγγελματικό των πόλεων/δικαστικό κλπ, για λόγους πάλι θρησκευτικούς, καθιερώθηκε ως ημερολογιακή αρχή του, η 1η Ιανουαρίου (κυρίως για να ξεχαστούν οι Ρωμαϊκές γιορτές της γέννησης του sole invictus/ανίκητου ήλιου που εορταζόταν την 21 Δεκεμβρίου και για 12 ημέρες, οι οποίες καλύφθηκαν από τις γιορτές των Χριστουγέννων).

Αυτή η πρακτική δημιούργησε περαιτέρω συγχύσεις κι' έτσι παρότι σήμερα, λέμε Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος, δηλαδή ετυμολογικά/ερμηνευτικά:  Έβδομος, Όγδοος, Ένατος και Δέκατος μήνας, ουσιαστικά εννοούμε Ένατος, Δέκατος, ‘Ενδέκατος, Δωδέκατος μήνας!!!!

Με «ψευδονόματα» λοιπόν και φάλσους υπολογισμούς, που άλλα σημαίνουν και άλλα εννοούμε, οι άνθρωποι επί χιλιάδες χρόνια μετράμε, το χωρο-χρονικό συνεχές μας, το οποίο όμως όσο κι' αν προσπαθούμε να το ορίσουμε και να το «ελέγξουμε», πάντα θα μας ξεπερνάει αφήνοντάς μας πίσω ως μοναδικές θεϊκές και συνάμα αμελητέες ενεργειακές οντότητες…!!!

* Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος είναι Δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου, Διπλωματούχος Βυζαντινής μουσικής – μουσικολόγος, Μέλος του international society for ethnomusicology Bloomington Indiana Univ. Δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω Μέλος του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, Μέλος της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δικηγόρων CCBE.

ΠΗΓΗ: για το ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS,  29-12-2013, http://www.kalavrytanews.com/2013/12/blog-post_5753.html