Ἡ ἐνοχή τοῦ Ἰούδα

Του Φώτη Σχοινά*

Ἔχει λεχθεῖ ὅτι «ὁ Ἰούδας εἶναι τό μυστηριωδέστερον πρόσωπον εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ κόσμου» [1]. Ὄντως ὁ Ἰούδας Σίμωνος ὁ Ἰσκαριώτης εἶναι μία τόσο αἰνιγματική καί μυστηριώδης μορφή, ὥστε κάθε προσπάθεια ἀναλύσεως τῆς ἐνοχῆς καί τῆς ἀχαριστίας πού ἐπέδειξε στόν Διδάσκαλό του εἶναι σχεδόν ματαία. Ἐν τούτοις στό μικρό αὐτό ἀρθρίδιο θά προσπαθήσουμε, ὅσο τοῦτο εἶναι δυνατόν, νά ἀναλύσουμε τήν ἐνοχή του βάσει τῶν ἱερῶν Πατέρων καί δή βάσει τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου.

Τό πρῶτο ἐρώτημα πού ἀναφύεται εἶναι γιατί ὁ Χριστός τόν ἐξέλεξε ὡς Ἀπόστολο, ἀφοῦ προεγνώριζε τήν κακία του; Κατά τήν ρητήν μαρτυρία τοῦ ἰδίου τοῦ Κυρίου, ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἐξέλεξε τούς Ἀποστόλους καί ὄχι οἱ Ἀπόστολοι Αὐτόν: «Οὐχ ὑμεῖς με ἐξελέξασθαι, ἀλλ ̓ ἐγώ ἐξελεξάμην ὑμᾶς» (Ἰω. 6, 70). Κατά τόν Ὡριγένη «…Ἰούδαν ὁ σωτήρ ἐξελέξατο, οὐκ ἀγνοῶν μέν τό ὕστερον ἀπαντησόμενον, συγχρώμενος δέ αὐτοῦ τῷ πρό τῆς παραβάσεως χρόνῳ καί τῇ τότε ὁδευούσῃ ἐπ ̓ ἀρετήν προαιρέσει εἰς τό τῆς ἀποστολικῆς διακονίας ἔργον» (ΒΕΠΕΣ, τόμος 15, σελ. 88). Ἀρχικῶς κατά τήν ἀποστολική διακονία του, ἡ προαίρεση τοῦ Ἰούδα «ὁδευομένη ἐπ’ἀρετήν» μετεστράφη ἀργότερα πρός τήν κακία καί ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ σέ ὡρισμένη χρονική στιγμή. [2]  Ὅλοι οἱ νεώτεροι συγγραφεῖς οἱ ἀσχοληθέντες μέ τόν Ἰούδα συμφωνοῦν ὅτι κατά τήν χρονική στιγμή τῆς ἐκλογῆς του ὡς Ἀποστόλου, ὁ Ἰούδας ἦταν ἄξιος τῆς ἐκλογῆς αὐτῆς. [3] Μάλιστα ὡς καί οἱ λοιποί Ἀπόστολοι ὁ Ἰούδας ἔλαβε παρά τοῦ Κυρίου τήν ἐξουσία τοῦ ἐκβάλλειν πνεύματα ἀκάθαρτα καί θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καί μαλακίαν (Ματθ. 10, 1-4). Εἶναι χαρακτηριστικό ἐπίσης ὅτι κατά τόν Δίδυμο τόν Ἀλεξανδρέα ὁ Ἰούδας δέν ἦταν φύσει κακός καί ὅτι ἀρχικῶς κατά τούς λόγους τοῦ Χριστοῦ ἦταν καί αὐτός, ὅπως καί οἱ λοιποί Ἀπόστολοι, ὡς πρόβατον ἐν μέσῳ λύκων: «Καί ὅτι οὐ κατά φύσιν ἦν κακός ὁ Ἰούδας, ἅμα πᾶσι τοῖς μαθηταῖς ὤν ἤκουσεν· Ἰδού ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων» (ΒΕΠΕΣ, τόμος 44, σελ. 213).

Γιατί ὅμως ἀργότερα μετεστράφη ἡ προαίρεσή του καί ἐκινήθη κατά τοῦ Χριστοῦ; Τοῦτο ἀποτελεῖ ὄντως μυστήριον. Μερικοί ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Ἰούδας ἦταν Ζηλωτής Ἰουδαῖος, ἔτρεφε ἰσχυρές μεσσιανικές προσδοκίες καί ἐξελάμβανε τόν Χριστό ὡς πολιτικό ἡγέτη καί ἐγκόσμιο λυτρωτή τῶν Ἑβραίων. Ὅταν ὅμως ἀντελήφθη ὅτι ὁ Χριστός ἦταν ἄλλου εἴδους Μεσσίας, ἀπογοητεύθηκε, Τόν ἐμίσησε καί τελικῶς Τόν παρέδωσε στούς ἐχθρούς Του. Κατά τόν καθηγητή Ἰωάννη Καραβιδόπουλο «δέν εὑρισκόμεθα ἱστορικῶς μακράν τῆς ἀληθείας, ἐάν τά βαθύτερα αἴτια τῆς προδοσίας τοῦ Ἰούδα ἀναζητήσωμεν εἰς τήν διάψευσιν τῶν μεσσιανικῶν του ἐλπίδων». [4] Ὅμως καί οἱ ἄλλοι Μαθηταί ἀρχικά εἶχαν τίς ἴδιες μεσσιανικές ἀντιλήψεις, [5] δέν ἔγιναν ὅμως προδότες. Ἐξάλλου οὐδεμία βιβλική μαρτυρία ἔχουμε ἐπ’αὐτοῦ.

Οἱ Εὐαγγελιστές συμφωνοῦν ὅτι ὁ Ἰούδας κατείχετο ἀπό τό πάθος τῆς φιλαργυρίας. Ὁμοίως καί ἡ ὑμνολογία τῶν παθῶν τονίζει ἐμφαντικῶς τό πάθος τῆς φιλαργυρίας τοῦ Ἰούδα. Ὅμως καί τοῦτο τό πάθος, μεμονωμένως λαμβανόμενο, ὑποστηρίζουν οἱ μελετητές ὅτι δέν ἀποτελεῖ ἰσχυρό κίνητρο γιά τή στυγερή προδοσία. [6] Ἐπίσης ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέγει σχετικά μέ τήν ἀνάθεση τοῦ ταμείου τῆς ἀποστολικῆς ἀδελφότητος ἀπό τόν Χριστό στόν Ἰούδα: «Τόν δέ ἀπόρρητον λόγον ὁ Θεός εἶδεν· εἰ δέ χρή ἡμᾶς στοχαζομένους εἰπεῖν, ἵνα πᾶσαν ἐκκόψῃ πρόφασιν. Οὐ γάρ εἶχε εἰπεῖν ὅτι διά χρημάτων ἔρωτα ἐποίησε τήν προδοσίαν. Εἶχε ἐκ τοῦ γλωσσοκόμου τήν παρηγορίαν τῆς ἐπιθυμίας ἀλλά διά πονηρίαν ψυχῆς πολλήν ἥν ἐβούλετο κατέχειν (=νά ἐξαλείψει) ὁ Χριστός πολλῇ συγκαταβάσει πρός αὐτόν κεχρημένος (=χρησιμοποιώντας πολλή συγκατάβαση πρός αὐτόν). Διό οὐδέ ἐνεκάλει(=δέν ἐπετιμοῦσε) τῷ κλέπτοντι» (ΕΠΕ, τόμος 14ος, σελ. 258-260). Ἄρα κατά τόν Χρυσόστομο κίνητρο τῆς προδοσίας δέν ἦταν ἡ ἀγάπη τῶν χρημάτων, ἀλλά ἡ πολλή πονηρία τῆς ψυχῆς του. Τό βέβαιο κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο εἶναι ὅτι ἡ μεταβολή τοῦ Ἰούδα ὀφείλετο στήν προαίρεσή του, στή διεστραμμένη χρήση τῆς ἐλευθερίας του: «Εἶδες μαθητήν; Εἶδες μαθητάς; Ἐκεῖνος προδίδωσι τόν Δεσπότην, οὖτοι περί τό Πάσχα μεριμνῶσιν· ἐκεῖνος σύμφωνα ποιεῖ (=κάνει συμφωνίες), οὗτοι πρός ὑπηρεσίαν παρεσκεύαζον. Πόθεν οὖν ἡ μεταβολή; Ἀπό τῆς προαιρέσεως· αὕτη πάντων αἰτία πανταχοῦ καί τῶν ἀγαθῶν καί τῶν κακῶν» (ΕΠΕ, τόμος 35, σελ. 572). Ἀκόμη δέ κατά τόν Χρυσορρήμονα ὁ σατανᾶς δέν εἰσῆλθε στήν καρδία τοῦ Ἰούδα μονομιᾶς, ἀλλά προοδευτικά, ἀφοῦ ἔκανε ἀπόπειρες πρῶτα καί τόν βρῆκε δεκτικό τῆς ἐνεργείας του. Ὁλοκληρωτικά τόν ἐκυρίευσε κατά τήν ὥρα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου: «Πῶς οὖν φησί, “Μετά τό ψωμίον εἰσῆλθε εἰς αὐτόν ὁ Σατανᾶς”; Ὅτι οὐκ ἄν ἀθρόον εἰσέρχεται, οὐδέ ὑφ’ἕν, ἀλλά πολλήν ποιεῖται τήν ἀπόπειραν πρῶτον (=διότι δέν εἰσέρχεται μονομιᾶς, οὔτε μέ τήν πρώτη, ἀλλά ἀφοῦ προηγουμένες ἐπεχείρησε πολλές ἀπόπειρες)· ὅ δή καί ἐνταῦθα γέγονεν. Διακωδωνίσας γάρ αὐτόν ἐν ἀρχῇ (=διότι ἀφοῦ τόν ἐδοκίμασε ἀρχικῶς μέ τό κωδούνισμα), καί προσβαλών ἠρέμα (=καί ἀφοῦ τόν προσέβαλε μέ ἠρεμία), ἐπειδή εἶδεν ἐπιτήδειο (=ἕτοιμο, κατάλληλο) πρός ὑποδοχήν, ὅλος ἐνταῦθα ἔπνευσε, καί ὁλοσχερῶς αὐτοῦ περιγέγονε» (ΕΠΕ, τόμος 12ος, σελ. 170-172).

Ὁ Ἰούδας μόνος του, ἀφ’ἑαυτοῦ καί μέ τήν θέλησή του συνέλαβε καί ἐξετέλεσε τήν προδοσία χωρίς νά ἐξαναγκασθεῖ ἀπό κανένα, οὔτε καί ἀπό τούς Φαρισαίους κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο: «Οὐ γάρ μετακληθείς ὑπό τῶν ἀρχιερέων, οὐκ ἀναγκασθείς, οὐδέ βιασθείς, ἀλλ’αὐτός ἀφ’ἑαυτοῦ καί οἴκοθεν ἔτεκε τόν δόλον, καί τήν γνώμην ἐξήγαγε ταύτην, οὐδένα ἔχων σύμβουλον τῆς πονηρίας ταύτης» (ΕΠΕ, τόμος 35, σελ. 560)

Ὡσαύτως ὁ ἱερός Χρυσόστομος τονίζει τήν ἀσύλληπτη ἀχαριστία τοῦ Ἰούδα πρός τόν Διδάσκαλό του: «Ἀντί τίνος, εἰπέ μοι; Τί μικρόν ἤ μέγα ἐγκαλεῖν ἔχων (=ποιά μικρή ἤ μεγάλη κατηγορία ἔχεις), παραδίδεις τόν διδάσκαλον; Ὅτι σοί παρέδωκε τῶν δαιμόνων τήν ἐξουσίαν (=ἐπειδή σοῦ παρέδωσε τήν ἐξουσία κατά τῶν δαιμόνων); ὅτι νοσημάτων λύειν ἐποίησε (=ἐπειδή σοῦ ἔδωσε τήν δύναμη νά θεραπεύεις ἀρρώστιες); ὅτι λεπρούς καθαίρειν; ὅτι νεκρούς ἀνιστᾶν; ὅτι τῇ τυρρανίδι ἐποίησε τοῦ θανάτου (=ἐπειδή σέ ἀπάλλαξε ἀπό τήν τυραννική ἐξουσία τοῦ θανάτου); Ἀντί τούτων τῶν εὐεργεσιῶν ταύτας δίδως τάς ἀμοιβάς;» (ΕΠΕ, τόμος 35, σελ. 566). Μάλιστα ὁ Χρυσόστομος λέγει, θέλοντας νά τονίσει τήν μεγάλη ἀχαριστία τοῦ Ἰούδα, ὅτι ὁ Χριστός δέν παρέλειψε νά τόν κάνει μέτοχο τῆς ἱερᾶς τραπέζης καί νά τοῦ νίψει τά πόδια: «Καί παρῆν (=παρευρίσκετο) ὁ Ἰούδας, καί μετεῖχε τῆς ἱερᾶς τραπέζης. Ὥσπερ γάρ τούς πόδας αὐτοῦ μετά τῶν ἄλλων ἔνιψε μαθητῶν, οὕτω καί τῆς ἱερᾶς μετέσχε τραπέζης, ἵνα μηδεμίαν ἀπολογίας ἔχῃ πρόφασιν, ἐάν ἐπιμείνῃ τῇ πονηρίᾳ. Πάντα γάρ τά παρ’ἑαυτοῦ ἐπεδείξατο (ὁ Χριστός), καί εἰσήνεγκεν (=προσέφερε), ὁ δέ (Ἰούδας) ἔμεινε τήν πονηράν διατηρῶν γνώμην» (ΕΠΕ, τόμος 35, σελ. 580). Ὁ Χριστός τά πάντα ἔκαμε προκειμένου νά τόν συνεφέρει, ὁ Ἰούδας ὅμως ἐπέμενε μέχρι τέλους στή σκλήρυνση καί πόρωσή του. Συνεχῶς μέ λεπτότητα, διάκριση καί ἀσύλληπτη εὐγένεια τοῦ ἔδιδε εὐκαιρίες μετανοίας καί ἐπιγνώσεως τοῦ ἐγκλήματός του, ὁ Ἰούδας ὅμως παρέμεινε ἀδιόρθωτος καί ἀσυγκίνητος. Μάλιστα ὁ Χριστός «ἐδάκρυσεν» καί «ἐταράχθη τῷ πνεύματι» (Ἰω. 13, 21) γιά τήν πώρωση τοῦ Ἰούδα. Εἶναι χαρακτηριστική σύν τοῖς ἄλλοις καί ἡ ὑποκρισία τοῦ Ἰούδα, ἀφοῦ ἀναιδῶς εἶπε «μήτι ἐγώ εἰμί Ραββί;» (Ματθ. 26, 25), ὅταν ἀγωνιωδῶς ἐρωτοῦσαν οἱ Ἀπόστολοι τόν Κύριο, ποιός εἶναι ὁ προδότης. Ἐπίσης ἡ ὑποκρισία του φαίνεται καί στό προδοτικό φίλημα τοῦ Ἰούδα στόν Χριστό στόν κῆπο τῆς Γεθσημανή στήν ὥρα τῆς συλλήψεως. Μάλιστα ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέγει ὅτι ἐτόλμησε ὁ Ἰούδας νά καταφιλήσει τόν Κύριο ἔχοντας πλήρη ἐπίγνωση τῆς ἐπιεικείας καί μακροθυμίας Του, πρᾶγμα πού κανονικά ἔπρεπε νά τόν κάνει νά ντραπεῖ καί νά τόν ἀποτρέψει ἀπό τήν στυγερή προδοσία του: «Ὤ τῆς μιαρᾶς γνώμης·τί ἐβουλεύσατο; Τί ἐτόλμησε; Ποῖον σύμβολον ἔδωκε τῆς προδοσίας; “Ὅν ἄν φιλήσω”, φησίν. Ἐθάρρει τῇ ἐπιεικείᾳ τοῦ διδασκάλου· ὅ μάλιστα πάντων ἱκανόν ἦν αὐτόν ἐντρέψαι (=αὐτή ἀκριβῶς ἡ ἐπιείκεια περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο ἦταν ἱκανή νά τόν κάνει νά ντραπεῖ), καί πάσης αὐτόν ἀποστερῆσαι συγγνώμης, ὅτι τόν οὕτως ἥμερον παρεδίδου» (ΕΠΕ, τόμος 12, σελ. 230). Δεῖγμα τῆς διαβολικῆς ὑποκριτικῆς ἱκανότητος καί δεξιοτεχνίας τοῦ Ἰούδα εἶναι ὅτι οἱ λοιποί Ἀπόστολοι, καίτοι «λυπούμενοι σφόδρα» (Ματθ. 26, 22) γιά τήν προδοσία καί τόν προδότη, δέν κατάλαβαν μέχρι τέλους ὅτι ὁ Ἰούδας ἦταν ὁ προδότης: «Καί μετά τό ψωμίον τότε εἰσῆλθε εἰς ἐκεῖνον ὁ σατανᾶς. Λέγει οὖν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ὅ ποιεῖς, ποίησον τάχιον. Τοῦτο δέ οὐδείς ἔγνω τῶν ἀντικειμένων πρός τί εἶπεν αὐτῷ· τινές γάρ ἐδόκουν, ἐπεί τό γλωσσόκομον εἶχεν ὁ Ἰούδας, ὅτι λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, ἀγόρασον ὧν χρείαν ἔχομεν εἰς τήν ἑορτήν, ἤ τοῖς πτωχοῖς ἵνα τι δῷ. Λαβών οὖν τό ψωμίον ἐκεῖνος εὐθέως ἐξῆλθεν· ἦν δέ νύξ» (Ἰω. 13, 27-28-29-30).

Ὁ Ἰούδας ἀπό ἕνα σημεῖο καί πέρα μισοῦσε τόν Χριστό. Κατά τόν ἱερόν Χρυσόστομο αὐτό ὑπαινίσσεται ὁ Χριστός ὅταν εἶπε «ἐμέ οὐ πάντοτε ἔχετε» (Ἰω. 12, 8). Εἶναι σά νά ἔλεγε στόν Ἰούδα «ἐπαχθής εἰμί καί φορτικός, ἀλλά ἀνάμεινον μικρόν καί ἀπελεύσομαι» (ΕΠΕ, τόμος 14ος, σελ. 260). Ὁ Ἰούδας ἦταν ἀντιφατική καί ἐσωτερικά διχασμένη προσωπικότητα. Αὐτό δηλοῖ ἡ ὑμνογραφία ὅταν λέγει: «μισῶν ἐφίλει, φιλῶν ἐπώλει».

Ὁ Χριστός προκειμένου νά συνεφέρει τόν Ἰούδα καί νά τόν κάνει νά ἔλθει σέ συναίσθηση εἶπε τούς φοβερούς ἐκείνους λόγους: «Ὁ μέν Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει καθώς γέγραπται περί αὐτοῦ· οὐαί δέ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι’οὗ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται. Καλόν ἦν εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος» (Ματθ. 26, 24). Ὁ Ἰούδας καί ἀπό τούς φοβερούς αὐτούς λόγους ἔμεινε ἀσυγκίνητος, ὁρισμένοι ὅμως λέγουν ὅτι ὁ Ἰούδας ἦταν προωρισμένος («ἵνα ἡ γραφή πληρωθῇ» Ἰω. 17, 12) νά πράξει τήν προδοσία, βάσει τοῦ σχεδίου τῆς θείας οἰκονομίας τοῦ σωτηριώδους Πάθους, ἑπομένως δέν φταίει σέ τίποτα καί δέν πρέπει νά τοῦ καταλογίζεται εὐθύνη. Ἀπαντώντας ἐπ ̓ αὐτοῦ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός γράφει: «Ὁ Θεός δι ̓ἀγαθότητα ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι παράγει τά γιγνόμενα καί τῶν ἐσομένων προγνώστης ἐστίν. Εἰ μέν οὖν ἔμελλον ἔσεσθαι, οὐδ ̓ἄν κακοί ἔμελλον ἔσεσθαι οὐδ ̓ἄν προεγιγνώσκοντο. Τῶν γάρ ὄντων αἱ γνώσεις, καί τῶν πάντως ἐσομένων αἱ προγνώσεις· πρῶτον γάρ τό εἶναι, καί τότε καλόν ἤ κακόν εἶναι. Εἰ δέ μέλλοντας ἔσεσθαι διά τήν τοῦ Θεοῦ ἀγαθότητα τό κακούς ἐξ οἰκείας προαιρέσεως μέλλειν ἔσεσθαι ἐκώλυσεν αὐτούς γενέσθαι, τό κακόν ἐνίκα ἄν τήν τοῦ Θεοῦ ἀγαθότητα. Ποιεῖ τοιγαροῦν ὁ Θεός ἀγαθά ἅπαντα, ἅ ποιεῖ· ἕκαστος δέ ἐξ οἰκείας προαιρέσεως καλός τε καί κακός γίνεται. Εἰ καί τοίνυν ἔφη ὁ Κύριος· “Συνέφερε τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ, εἰ οὐκ ἐγεννήθη”, οὐ τήν οἰκείαν κτίσιν κακίζων ἔλεγε, ἀλλά τήν ἐξ οἰκείας προαιρέσεως καί ῥαθυμίας ἐπιγενομένην τῷ κτίσματι αὐτοῦ κακίαν». (Ἔκδοσις ἀκριβής, ἔκδ. B. Kotter, τόμος II, σελ. 221-222). Ἀκόμη ὁ π. Ἰωήλ Γιαννακόπουλος γράφει: «Ὑπεύθυνος εἶναι ὁ διαπράττων τό κακόν καί οὐχί ὁ προλέγων αὐτό. Τό αὐτό γίνεται καί μέ τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος προεῖδεν καί προεῖπεν τήν προδοσίαν τοῦ Ἰούδα. Εὐθύνεται ὁ Θεός ὁ προλέγων τό κακόν; ὄχι. Ἡ πρόγνωσις τοῦ Θεοῦ δέν δεσμεύει τήν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἑπομένως καί τοῦ Ἰούδα. Ὁ Ἰούδας δέν προέδωκε τόν Χριστόν ἐπειδή προεφητεύθη, ἀλλά ἐπειδή ἐπρόκειτο νά γίνῃ ἡ προδοσία προελέχθη. Ἐκεῖνο δηλαδή τό ὁποῖον σκανδαλίζει ἡμᾶς νά λέγωμεν ὅτι ὁ Ἰούδας δέν πταίει, διότι ἦτο προωρισμένον, εἶναι ὅτι χρονικῶς προηγεῖται ἡ προφητεία καί ἀκολουθεῖ ἡ προδοσία. Καί ὅμως! Ἰδεατῶς εἰς τόν νοῦν τοῦ προφητεύσαντος Θεοῦ προηγεῖται ἡ προδοσία τοῦ Ἰούδα καί ἀκολουθεῖ ἡ θεία προφητεία. Ἑπομένως ἡ προφητεία ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς προδοσίας καί ὄχι ἡ προδοσία ἐκ τῆς προφητείας». [7]

Γιά τήν μεταμέλεια τοῦ Ἰούδα γράφει ὁ Χρυσορρήμων ἅγιος: «Σκόπει δέ πότε μεταμελεῖται. Ὅτε ἀπηρτίσθη (=ὁλοκληρώθηκε) καί τέλος ἔλαβεν ἡ ἁμαρτία…Τοσαῦτα γοῦν λέγοντος τοῦ Ἰησοῦ, οὐκ ἐπεκάμφθη· ἐπειδή δέ ἀπηρτίσθη τό πλημμέλημα, τότε ἐπεισῆλθε αὐτῷ ἡ μετάνοια· καί οὐδέ τότε χρησίμως. Τό μέν γάρ καταγνῶναι (=τό νά κατηγορήσει τόν ἑαυτό του), καί τό ρῖψαι τά ἀργύρια, καί τό μή αἰδεσθῆναι (=τό νά μή ἐντραπεῖ) τόν Ἰουδαϊκόν δῆμον, πάντα ἀποδεκτά· τό δέ ἀπάγξασθαι (=τό νά κρεμαστεῖ, τό νά ἀπαγχονισθεῖ), τοῦτο πάλιν ἀσύγγνωστον (=ἀσυγχώρητο), καί πονηροῦ δαίμονος ἔργον» (ΕΠΕ,τόμος 12ος, σελ. 278). Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ ἱερός Χρυσόστομος κακίζει πρό πάντων τήν ἀπελπισία, τήν ὑπερβολική λύπη τοῦ Ἰούδα ἐξ αἰτίας τῆς ἀπογνώσεως καί τήν αὐτοκτονία του πού τοῦ ἀπεστέρησαν τήν σωτηρία του. Κατά τόν ἱερό Πατέρα ἐάν ὁ Ἰούδας δέν αὐτοκτονοῦσε, ἀλλά ἔζη καί ζητοῦσε ταπεινά συγγνώμη ἀπό τόν Ἐσταυρωμένο θά ἐσώζετο καί αὐτός ἐξ αἰτίας τῆς ἀπύθμενης, κυριολεκτικῶς εἰπεῖν τῆς ἀνεξάντλητης καί ἄφατης φιλανθρωπίας Αὐτοῦ: «Μετενόησεν ὁ Ἰούδας·“ἥμαρτον”, γάρ, φησί “παραδούς αἷμα ἀθῶον”· ἤκουσε τῶν ρημάτων τούτων ὁ διάβολος· ἔγνω τῆς ἐπί τό βέλτιον ἀρχόμενον ὁδοῦ (=ἀντιλήφθηκε ὅτι ἄρχισε νά προχωρεῖ πρός τό καλύτερο) καί πρός σωτηρίαν βαδίζοντα, καί ἐφοβήθη τήν μεταβολήν. Φιλάνθρωπον, φησίν, ἔχει δεσπότην· ὅτε ἔμελλεν (=ἐπρόκειτο) αὐτόν προδιδόναι, ἐδάκρυσεν αὐτόν καί μυρία παρεκάλεσεν· οὐ πολλῷ μᾶλλον μετανοοῦντα δέξεται· ἀδιόρθωτον ὄντα ἐφειλκύσατο (=τόν προσήλκυε) καί ἐκάλεσεν· οὐ πολλῷ μᾶλλον διορθωθέντα καί τήν ἁμαρτίαν ἐπιγνόντα ἐπισπάσεται; (=δέν θά τόν δεχθεῖ πολύ περισσότερο τώρα πού διορθώθηκε καί συναισθάνθηκε τήν ἁμαρτία του;). Διά γάρ τοῦτο καί σταυρωθῆναι ἦλθε. Τί οὖν ἐποίησε; Ἐθορύβησεν αὐτόν (=τόν ἔβαλε σέ ταραχή)·ἐσκότωσε τῇ τῆς ἀθυμίας ὑπερβολῇ (=τοῦ σκοτείνιασε τόν νοῦ μέ τήν ὑπερβολική λύπη) ἐδίωξεν, ἤλασε (=τόν ἀπομάκρυνε), ἕως ὑπό τόν βρόχον ἤγαγε (=τόν ὁδήγησε μέχρι τήν ἀγχόνη) καί τῆς παρούσης ὑπεξήγαγε ζωῆς (=τοῦ ἀφαίρεσε τήν παροῦσα ζωή) καί τῆς προθυμίας τῆς κατά τήν μετάνοιαν ἀπεστέρησεν. ὅτι γάρ, εἰ ἔζη, καί αὐτός ἐσώθη ἄν (=τό ὅτι ἄν ζοῦσε καί αὐτός θά ἐσώζετο), δῆλον (=φανερό) ἐκ τῶν σταυρωσάντων· εἰ γάρ τούς ἐπί τόν σταυρόν αὐτόν ἀναβιβάσαντας ἔσωσε καί ἐν αὐτῷ τῷ σταυρῷ ὤν παρεκάλει τόν Πατέρα, καί συγγνώμην αὐτοῖς ᾔτει (=ζητοῦσε) τοῦ τολμήματος, εὔδηλον ὅτι καί τόν προδόντα, εἰ νόμῳ προσήκοντι (=ἄν μέ κατάλληλο τρόπο) τήν μετάνοιαν ἐπεδείξατο, μετά πάσης ἄν εὐμενείας ἐδέξατο· ἀλλ’ἐκεῖνος οὐκ ἠνέσχετο ἐμμεῖναι τῷ φαρμάκῳ, τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ καταποθείς (=ἐκεῖνος δέν ἀνέχθηκε νά μείνει στό φάρμακο, ἐπειδή τόν κατάπιε ἡ ὑπερβολική λύπη)». (ΕΠΕ, τόμος 30ος, σελ. 102-104).

Ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς ἔγραψε ὅτι «εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ὑπάρχουν τρεῖς κυρίως πτώσεις: τοῦ Ἀδάμ, τοῦ Ἰούδα, τοῦ πάπα». [8] Γιατί ὅμως εἶναι τόσο μεγάλη ἡ πτώση τοῦ Ἰούδα; Διότι καίτοι ἀξιώθηκε νά εἶναι μέλος τοῦ στενοῦ κύκλου τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, «εἷς τῶν Δώδεκα» (Ματθ. 26, 14), μολονότι ἔλαβε καί ἀπήλαυσε τόσης τιμῆς, τόσης ὑπερφυοῦς ἐξουσίας, τόσων εὐεργεσιῶν καί χαρίτων, ἀπεδείχθη ἀνάξιος αὐτῶν, ἀφοῦ τίς κατεφρόνησε καί ἔγινε προδότης τοῦ Εὐεργέτου. Κατά τόν καθηγητή Ἰωάννη Κορναράκη «Ὁ Ἰούδας δέν εἶναι προδότης ἁπλῶς ἑνός οἱουδήποτε ἀνθρώπου. Εἶναι προδότης τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως καί ἀπό τήν ἄποψιν αὐτήν ἡ ἐνοχή τοῦ Ἰούδα εἶναι ἀπροσδιόριστος, τ. ἔ. ἀπεριόριστος». [9] Ὅμως τό σκοτεινό πρόσωπο τοῦ Ἰούδα εἶναι τό σύμβολο, τό ἀρχέτυπο κάθε προσώπου καί κάθε ἐνεργείας καί πράξεως πού ἀντιστρατεύονται καί ἀντιτάσσονται στό σωτηριῶδες ἔργο τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του. Ὡς προδοσία κατά τοῦ Χριστοῦ θεωρεῖται κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή ἡ ἑκούσια ἁμαρτία, ἡ ροπή πρός τήν ἁμαρτία καί ἡ κυριαρχία ἀπό τά πάθη: «Εἰ τοῦ Θεοῦ ὀνομάζεσθαί τε καί εἶναι ἐφιέμεθα, ἀγωνισώμεθα μή προδοῦναι τοῖς πάθεσι τόν Λόγον, κατά τόν Ἰούδαν… προδοσία δέ ἐστί ἡ κατ ̓ ἐνέργειαν ἐμπρόθετος ἁμαρτία, καί ἡ πρός ἁμαρτίαν ὁρμή» (PG 90, 1193).

Σημειώσεις

[1] Ἀρχιμ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, Τό πρόβλημα τοῦ Ἰούδα, ἔκδοσις τοῦ Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Προφήτου Ἰωήλ, Καλαμάτα 1994, σελ. 3

[2] Ἰωάν. Κ. Κορναράκη, Ὁ Ἰούδας ὡς ὁμαδικός ἐνοχικός ἀρχέτυπος, Ἐκδοτικός Οἶκος ἀδελφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 45

[3] Βλ. Ἀρχιμ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 29. Ἰωάν. Κ. Κορναράκη, ἔνθ. ἀν. σελ. 39-44. Π. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ἐκδ. Σωτήρ, σελ. 194.

[4] Ἰ. Καραβιδοπούλου, “Ἡ σύλληψις τοῦ Ἰησοῦ ἐν Γεθσημανῇ κατά τήν διήγησιν τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ”, Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τόμος 15ος, 1970, σελ. 216

[5] Ἀρχιμ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 25

[6] Βλ. Ἀρχιμ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 24. Ἰωάν. Κ. Κορναράκη, ἔνθ. ἀν. σελ. 46

[7] Ἀρχιμ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, ἔνθ. ἀνωτ. σελ. 31-32 5

[8] Ἀρχιμ Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί Οἰκουμενισμός, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 212

[9] Ἰωάννου Κ. Κορναράκη, ἔν. ἄν. σελ. 78

ΠΗΓΗ: 05 April 2018,  http://antifono.gr/portal/…B1.html

* Ο Φώτης Σχοινάς είναι συνταξιούχος φιλόλογος εκπαιδευτικός και πρώην σχολικός σύμβουλος.

Σημείωση: Η ελαφρά διαμόρφωση έγινε από τΜτΒ.