Ο αντιδραστικός ορθολογισμός (α')

Σχολιάστε
Για την οπισθοδρόμηση στα “ορθολογιστικά φώτα” του 18ου αιώνα (μέρος Α’)

                                                                          

Του φιλαλήθη/philalethe00

 

"Θα ομολογήσουμε καταρχάς πως έχουμε τόσο παράξενα καταχρασθεί αυτές τις λέξεις, π ρ ό ο δ ο ς  τ ο υ   δ ι α φ ω τ ι σ μ ο ύ , σ ύ ν τ α γ μ α , ε λ ε υ θ ε ρ ί α , ι σ ό τ η τ α , ώστε να απαιτείται θάρρος σήμερα για να τις χρησιμοποιήσουμε με μια λογική έννοια. Τα πιο φρικτά εγκλήματα, οι πιο ολέθριες θεωρίες έχουν διαπραχθεί, έχουν εξαπλωθεί στο όνομα του διαφωτισμού.  Η γελοιότητα και η φρίκη έχουν συνδεθεί μ’αυτές τις φιλοσοφικές φράσεις, που δίχως μέτρο έχουν προφέρει λιβελογράφοι και δολοφόνοι. Σφαγιάστηκαν οι λευκοί, για να αποδειχθεί η αναγκαιότητα να απελευθερωθούν οι μαύροι· χρησιμοποιήθηκε η λογική για να εκθρονίσει τον Θεό· και η τελειοποίηση του ανθρώπινου είδους μας έκανε να κατεβούμε χαμηλότερα κι από το επίπεδο του κτήνους (Chateaubriand, σκέψεις και αφορισμοί, σ.127)".
Σας έχω πει, όπως νομίζω, ότι τον τελευταίο καιρό αφιερώνω κάποιον χρόνο να διαβάσω γαλλικά, έτσι είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με κάποια πολύ σημαντικά, και συν τοις άλλοις ωφέλιμα, κείμενα σε αυτήν την γλώσσα. Ως γνωστόν, κατά τον 18ο αιώνα, λόγω της “καθαρά ορθολογικής φιλοσοφίας του (18ου αιώνα)” (Μπερντιάεφ), θεωρείτο σε παραδοσιακούς κύκλους της Ρωμηοσύνης ότι “αθεΐζουσιν οι εν Φραγγία (=Γαλλία) σπουδάζοντες”. Διότι, εύλογα, από εκεί τότε ερχόταν, ένα φιλοσοφικό ρεύμα που αυτοαποκλήθηκε Διαφωτισμός, που δεν είχε, βέβαια, σχεδόν ποτέ αθεϊστικό χαρακτήρα, αλλά απλώς αντικαθολικό, πλην, όμως, είχε μια γνωσιολογική αφετηρία που η Δύση παραδεχόταν από τον Μεσαίωνα (πρβλ. νεοβαρλααμισμός) και, επίσης, είχε χάσει την ιεράρχηση μεταξύ ανθρώπινης και “κατά Θεόν φιλοσοφίας”*.

Ο Σατωμπριάν θεωρείται ευρέως ως ο μεγαλύτερος άνδρας των "γραμμάτων και των τεχνών"

της Γαλλίας του 19ου αι., ένας ακραιφνής αντιαστός και Χριστιανός Ρομαντικός.

 

 
Αλλά, όπως είδα εγώ μέσα από την σχετική μελέτη, και όπως μπορεί να δη ο όποιος μελετητής και όπως, τέλος, παρατηρείται γενικώς, από τις αρχές- αρχές του 190υ αιώνα (ας πούμε, το 1802), έχουμε μία τεράστια αναλαμπή του καθολικισμού. Έχουμε φαινόμενα τόσο χαρακτηριστικά και καταδεικτικά τούτου όπως τα παρακάτω αναφερόμενα…

1) Το 1800-1802 γράφεται και εκδίδεται όλο το μνημειώδες έργο του Φρανσουά-Ρενέ Σατωμπριάν που λέγεται “Το πνεύμα του Χριστιανισμού” (“Le Genie du Christianisme”) που περιλαμβάνει και τα δύο επεισόδια Ρενέ και Αταλά. Εκεί μιλάει για το πώς τα πάθη, οι καημοί θα λέγαμε, της ανθρώπινης καρδιάς και η φύση εναρμονίζονται απολύτως με τον Χριστιανισμό (“la religion chretienne”, όπως γράφει κάπου).

2) Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύσσεται βασιληάς το 1804 (1804-1789=15), διακηρύσσοντας και διατρανώνοντας την “συμφιλίωση της επανάστασης με την εκκλησία (=γαλλικός παπισμός)” και “την επιστροφή στην αγία θρησκεία των πατέρων”.

3) Αναδύονται τεράστιες μορφές όπως ο Lamennais ή ο “μεγάλος αντιδραστικός”  Ζοζέφ ντε Μαΐστρ. Ο Λαμενέ θα γράψει το “Paroles d’un croyant” (=λόγια ενός πιστού), όπου και θα υποστηρίξει, ότι ο Χριστιανισμός πρεσβεύει αποκλειστικώς την δημοκρατία(πράγμα που ισχύει, αν μιλάμε για την πιο πλατιά και βαθιά δημοκρατία, όπως λέει κάπου και ο π. Μεταλληνός, δηλαδή για ένα πολιτικό εξισωτισμό), δείχνει, μαζί με άλλους, πώς όλες οι δημοκρατικές αρχές προέρχονται από τον Χριστιανισμό και αποκαλύπτει τις συνωμοσίες των βασιληάδων και των μοναρχικών (Μποσυέ κ.α.). Αυτά, και όχι μόνο, έχουν ως αποτέλεσμα αυτό που θα ισχυριστεί ο πρώιμος Ορθόδοξος Μπερντιάεφ, ότι “ο καθολικισμός του 19ου αιώνα είναι ασύγκριτα βαθύτερος από τον καθολικισμό του 17ου και του 18ου“.

Πολύ όντως νηφάλια μελέτη επί του φαινομένου του "διαφωτισμού"

Καταλαβαίνουμε μετά από όλα αυτά, ότι στην Γαλλία των αρχών του 19ου αιώνα, είχαν ήδη νικηθεί τα (αστικά) διαφωτιστικά ιδεώδη, ή μάλλον είχαν υπερβαθεί προς κάτι (θεωρούμενο ως) ανώτερο – γεγονός αναμφισβήτητο, που, αν ήμασταν της “φιλοσοφίας της προόδου” θα έπρεπε να μας προξενή σίγουρα μεγάλη αμηχανία. Ο Σατωμπριάν θεωρούσε, ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε προέλθει από κάποιες θαυμάσιες θεωρητικές αρχές, όπως την ελευθερία και την ισότητα, αλλά και μία τεράστια διαφθορά των ηθών· αυτό φαινόταν στο πόσο μισαλλόδοξη υπήρξε η “Επανάσταση”, όπως και η θρησκεία του Λόγου, απέναντι στον Χριστιανισμό, στο πόσα και πόσο φρικαλέα, ιδιαίτερα την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου (1793 και εξής), εγκλήματα είχαν γίνει στο όνομα των αρχών αυτών και του Διαφωτισμού…

 

*όπως λέει ο Άγ. Αθανάσιος Πάριος στην “αντιφώνησιν” του, ένα από τα πλέον αγαπημένα βιβλία του μεγάλου Φώτη Κόντογλου, όπως μας αναφέρει ο φίλος του καθ. Φιλοσοφίας  στην Αμερική Κ. Καβαρνός στον οποίον το σύστησε.

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.