Τρεις Ιεράρχες και σχολείο σήμερα…
Του Γιώργου Μάλφα*
Βασίλειος ο Μέγας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Γρηγόριος ο Θεολόγος: συμπιέζεται η αγιότητα σε βιβλία και ομιλίες, σε αργίες και επετείους. Πάντα μας διαφεύγει…
Τους «Προστάτες της Παιδείας και των Γραμμάτων» τιμά ράθυμα και υποκριτικά η δημόσια εκπαίδευση, σε μια συγκυρία για τον τόπο καταθλιπτική: Χειμάζεται η έρημη πατρίδα, δοκιμάζονται οι αντοχές του λαού μας. Βλέπεις την απελπισία στα μάτια των απολυμένων, των ανθρώπων που ψάχνουν για δουλειά. Κρυώνεις στα καταφύγια των αστέγων. Ντρέπεσαι για την εξαθλίωση των συνταξιούχων. Συνήθισες στη θέα των σκιών τα βράδια που ψάχνουν στα σκουπίδια. Κουράστηκες να μετράς αυτοκτονίες, δολοφονίες, ρατσιστικά εγκλήματα.
Δες στο βάθος το ποτάμι των εξεγερμένων, των απεγνωσμένων και των απόκληρων που πλησιάζουν. Μπορείς να διακρίνεις ανάμεσά τους, τους Τρεις Ιεράρχες. Δεν γιορτάζουν! Διαδηλώνουν πρωτοπόροι για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα, για την κοινοκτημοσύνη και την κοινοχρησία των αγαθών, … όπως ακριβώς πριν από δεκαεπτά αιώνες. «Σαν να ‘χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου»…
Μια κοινωνία που ήξερε να δανείζεται και να καταναλώνει πούλησε πρώτα την ψυχή της και μετά τη γη της… Διασύρεται τώρα για την καταβολή των δόσεων. Γίνεται «πεδίο βολής φτηνό». Έρμαιο στους εκβιασμούς των κερδοσκόπων του χρήματος. «Η πλουτοκρατία ήταν, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής αντίχριστος» έλεγε ο Παπαδιαμάντης. Ο καπιταλισμός έγινε τέρας, τρώει τώρα τις σάρκες του, καταπίνει λαίμαργα χώρες, λαούς, ανθρώπους. «Όσα τα κέρδισες με τα μαρτύρια τα παζαρεύουν πάλι στα χαρτιά, τρέχεις να ψάξεις μες στα καταφύγια και βρίσκεις μιαν αιχμάλωτη γενιά». Μα πίσω από την κρίση των αριθμών, των δεικτών, και των ελλειμμάτων αποκαλύπτεται μια κρίση βαθιά πνευματική. Γιατί αν «ο αγώνας για το ψωμί μου είναι ζήτημα υλικό, ο αγώνας για το ψωμί του διπλανού μου είναι ζήτημα πνευματικό» (Ν. Μπερντιάγεφ). Αυτό δεν θα σου το μάθουν βέβαια οι τεχνοκράτες που διαχειρίζονται τις κρίσεις του συστήματος, που καταρτίζουν προγράμματα «σωτηρίας». Θα σου το μάθουν δάσκαλοι ψυχωμένοι που θα μορφώσουν τα παιδιά μας.
Ποιος, αλήθεια, γιορτάζει και γιατί σήμερα; Ποιον άνθρωπο διαπλάθει το σχολείο; Τι σχέση μπορεί να έχει η άσκηση στην αλήθεια της ζωής που μας υπέδειξαν οι τιμώμενοι Ιεράρχες, με την καθημερινότητα του σχολείου που βιώνουμε;
Από την αγωγή στην παιδεία και την εκπαίδευση, από την εκπαίδευση στην εξειδίκευση και μετά στην …ευέλικτη απασχόληση. Φαύλος κύκλος, ανακυκλώνει αδιάκοπα τη ζωή σαν επιβίωση.
Αγαπημένη μου μαθήτρια, αγαπημένε μου μαθητή
Τούτα τα χρόνια της σχολικής σου διαδρομής συμμετέχεις σ’ έναν αγώνα ανελέητο. Σ’ έναν πρωταθλητισμό ακραίων επιδόσεων. Δυνατότερα, ψηλότερα, γρηγορότερα!
Ενοχλητικά μονότονα επαναλαμβάνεται η προτροπή των γονιών, των συγγενών και των δασκάλων σου: «Τώρα κρίνεται το μέλλον σου, πρόσεξε!» έλεγαν μέχρι πρότινος…
Η δοκιμασία σου επώδυνη. Οι απαιτήσεις δυσβάσταχτες. Μαραζώνει η ψυχή και το κορμί σου, στα πιο ευαίσθητα, στα πιο όμορφα χρόνια, αυτά της εφηβείας. Ο πιο σκληρά εργαζόμενος είσαι, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις. Ξεκινάς τη μέρα σου με ένα επτάωρο κλεισμένος σε μια αίθουσα, συνεχίζεις το απόγευμα σε φροντιστήρια … για την ξένη γλώσσα, για τη μουσική, για την άθληση. Όλα αγχωμένα, φορτωμένα βαθμούς, διαγωνισμούς, ελέγχους επίδοσης, δίδακτρα. «Σε εδίκασαν να σπαταλάς τα χρόνια σε μια ζωή χωρίς προοπτική»!
Οι γονείς όλα αυτά τα χρόνια στο πλευρό σου. Επενδύουν πάνω σου όνειρα απωθημένα, επιθυμίες ανεκπλήρωτες. Ο μύθος της «δωρεάν παιδείας» άτρωτος στο χρόνο, πληρώνεται με τίμημα ιδιαιτέρως υψηλό στα «ιδιαίτερα». Θα πληρώσει ο πατέρας και η μάνα απ’ το υστέρημα. Αν έχουν βέβαια δουλειά. Αν δεν έχουν;
Σφύζουν ακόμη από ζωή τα φροντιστήρια. Άψογες τεχνικές επίλυσης ασκήσεων που προπονούν εργαλειακά τον υποψήφιο. Ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος. Η αγωγή στα αζήτητα. Η σπουδή αποσπασματικά κομματιασμένη σε κουτάκια για τις ανάγκες των εξετάσεων.
Θυμάμαι την τελευταία κατάληψη του σχολείου ενώ το φροντιστήριο συνέχιζε απρόσκοπτα. Χωρίς ενοχές για τις χαμένες ώρες, σε ρώτησα τότε γιατί δεν έκανες κατάληψη και στο φροντιστήριο. «Στο φροντιστήριο δάσκαλε πληρώνω!» μου απάντησες.
Σε βλέπω τα βράδια να γυρνάς αποκαμωμένος στους δρόμους της πόλης με την τσάντα στον ώμο, να περιμένεις στη στάση του λεωφορείου, να χαζεύεις αφηρημένα στο κενό της προσμονής, και μετά να διασκεδάζεις την πλήξη σου -χαριτωμένα ομολογώ- με αστεϊσμούς και χειρονομίες σε βάρος ανυποψίαστων επιβατών.
Θα ανταμώσουμε το άλλο πρωί στο σχολείο όταν θα μπω στην τάξη για μάθημα. Θα ‘σαι κουρασμένος, θα βαριέσαι, δεν θα ‘χεις όρεξη για τίποτα. «Να μην κάνουμε μάθημα σήμερα κύριε!» Θα σε προκαλώ αμήχανα σε κουβέντα για τα μικρά και τα μεγάλα: για τον πλούτο και τη φτώχεια, για την ειρήνη και τον πόλεμο, για τα διλήμματα της βιοηθικής, για τον έρωτα, για το νόημα της ζωής και του θανάτου. Αλλά εσύ θα είσαι αλλού… Μου απομένει, ευτυχώς, να διαβάζω με κλεφτές ματιές ευαίσθητα στιχάκια γραμμένα πάνω στο θρανίο σου. Να χαίρομαι τούτη την έκπληξη και να απορώ! Από πού να ξεμύτισε, άραγε, τόση τρυφερότητα στο ζοφερό σκηνικό μιας τόσο άχαρης διαδικασίας;
Αγαπημένε μου μαθητή, αγαπημένη μου μαθήτρια
Συγχώρα με για τη στενάχωρη κριτική που προηγήθηκε. Προσπάθησα μόνο να σου πω, ότι οι Τρεις Ιεράρχες που σήμερα τιμάμε δεν χωρούν στις τελετές μας.
Ανέραστη κοινωνία, ανέραστα σχολεία…
Δεν πιστεύουμε, δεν ελπίζουμε, δεν αγαπάμε… Και πασχίζουμε να καλύψουμε το κενό στις δομές και στο περιεχόμενο ενός σχολείου που διδάσκει την ατομική επιβίωση, το «εγώ ελπίζω να τη βολέψω!». Που ζυγιάζει την αξία των παιδιών του με μέτρα και σταθμά που κονταίνουν το μεγαλείο του προσώπου τους.
Τρανό παράδειγμα «αποτυχίας» η πορεία ζωής των Τριών Ιεραρχών!
Και εξηγούμαι… Ήταν και οι τρεις γόνοι ευκατάστατων κοινωνικά, οικονομικά και μορφωτικά οικογενειών. Κάτοχοι αξιοζήλευτης παιδείας και καλλιέργειας που εκπλήσσει ακόμη και σήμερα. Στις καλύτερες σχολές και δίπλα στους αρίστους των δασκάλων της εποχής τους σπουδάζουν τα πάντα: ρητορική, φιλοσοφία, θεολογία, αστρονομία, γεωμετρία, ιατρική. Και στο απόγειο αυτό εγκαταλείπουν τα πάντα πίσω τους: τιμητικά καθηγητικά καθήκοντα, προσοδοφόρα δικηγορία και ρητορική, περίφημα εκκλησιαστικά αξιώματα. Αρνούνται τον κόσμο του πλούτου, της δόξας και της εξουσίας. Πλούσιοι που με τη θέλησή τους γίνηκαν φτωχοί, όχι φτωχοί που ονειρεύονταν να γίνουν πλούσιοι! Αποσύρονται στην έρημο επιλέγοντας τη σκληρή άσκηση, μορφώνουν εκεί τον έσω άνθρωπο. Δοκιμάζουν τις αντοχές της σχέσης τους με το Θεό, σπουδάζουν με αίμα και δάκρυα τη ζωή του Πνεύματος.
Και επιστρέφουν κατόπιν στον κόσμο αδειάζοντας την αγάπη που με κόπο μάζεψαν. Μοιράζουν την περιουσία τους στη φτωχολογιά και γίνονται :
Όχι δάσκαλοι, αλλά μαθητές, που μαθητεύουν με ταπείνωση στον πόνο και την ανέχεια, τη θλίψη και τη στέρηση, τον πειρασμό και τα πάθη των ανθρώπων.
Όχι δεσποτάδες, αλλά επίσκοποι – πατέρες, που διακονούν το μυστήριο του όλου ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου χωρίς διακρίσεις.
Ακατανόητη η ζωή των Τριών Ιεραρχών σήμερα…
Πάντοτε όμως το ίδιο συνέβαινε! Από τη μια, η αυτάρκεια της «επιτυχίας» που δεν αγαπά, δεν συμπονά, δεν μοιράζεται τίποτε και με κανέναν. Από την άλλη, η «αποτυχία» που έχει δώσει τα πάντα και ψάχνεται να δώσει κι άλλα.
Νίκο, Μαρία, Χρήστο, Ελένη, Γιώργο, Χαρά, Ντανιέλ, Ιωάννα, Σπύρο, Ηλία, Άγγελε, Δήμητρα…
Μη φοβηθείτε την «αποτυχία» των Τριών Ιεραρχών: την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη!
Χρόνια μας πολλά!
* [Γιώργου Μάλφα, θεολόγου / ομιλία στον Ι.Ν. Αγ. Πάντων Περιβόλας Πατρών στις 30- 01-2013]
