Οι αρχαίοι δρόμοι στη δυτική κοιλάδα του Βουραϊκού στο σήμερα

«Στα Καλαβρυτοχώρια βρέθηκαν οι ορειβάτες – ακτιβιστές της HELLAS TREK που πραγματοποιούν διάσχιση της ορεινής Ελλάδας από την 1η Ιουλίου και έως 21 Αυγούστου με πορεία από την Καρδαμύλη μέχρι την Φλώρινα. 

Στην 4 μέρα της πορείας τους ξεκίνησαν από τους Άνω Λουσούς και διασχίζοντας τον κάμπο των Σουδενών πέρασαν από το Λαγοβούνι και διασχίζοντας τον κάμπο της Κέρτεζης έφτασαν στο ιστορικό χωριό πατρίδα του ήρωα Στριφτόμπολα με τις πηγές του Βουραϊκού. Ο πολιτιστικός σύλλογος της Κέρτεζης «Στριφτόμπολας» τους φιλοξένησε με όλες τις ανέσεις και το βράδυ με τη συμμετοχή αρκετών μελών του ΣΕΟ Πάτρας Ωλενός.

Εκεί είχαν μια εποικοδομητική συζήτηση για το ζήτημα των ανεμογεννητριών καθώς και των δικτύων υπερυψηλής τάσης που πέρασαν πρόσφατα κοντά από το χωριό…»[2]

Να σημειώσουμε μετά και δική μου συζήτηση με την ομάδα, μας αποκάλυψαν ότι ακολούθησαν το αρχαίο μονοπάτι που ένωνε τον αρχαίο ναό της «Ημερησίας Αρτέμιδας» στο Λουσικό (Χαμάκου) του κάμπου των Λουσών και μέσω Λαγοβουνίου με την Κέρτεζη. Η Κέρτεζη αποτέλεσε τον 1ο σταθμό διαμονής και ξεκούρασης. Συνέχισαν μέσω του παρατημένου περάσματος της «Ποριάς» προς Βλασία, που οδηγούσε πολλές δεκαετίες πριν προς Πάτρα εναλλακτικά με το διάσελο του Αη Θόδωρου.

ΙΙΙ. Ο σχεδιασμός του ΚΠΕ Κλειτορίας για τα πεδία της Κέρτεζης

«…Με τον συγγραφέα η Παιδαγωγική Ομάδα του Κ.Π.Ε. έχει στενή συνεργασία που έχει αποτυπωθεί με συγκεκριμένες δράσεις που υλοποιήθηκαν από κοινού. Έτσι συνεργαστήκαμε στην μελέτη και αποτύπωση θεματικών με στόχο την ένταξη δράσεων και προγραμμάτων με μαθητές και εκπαιδευτικούς αξιοποιώντας τα πεδία της Κέρτεζης. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας ο συγγραφέας μας έχει μυήσει στα μονοπάτια, στην ιστορία της Κέρτεζης και στον ειδικό ρόλο της περιοχής….».[3]

Όντως ο χώρος της Κέρτεζης διαθέτει τουλάχιστον επτά κλειστές διαδρομές διαφορετικών αποστάσεων στο εσωτερικό του οικισμού της μέσα από τα οποία περπατώντας ήπια περνάς από τα πανέμορφα και διαφορετικά τοπία και οικοσυστήματα, πηγές, βρύσες, παραπόταμους του Βουραϊκού, γεφύρια, πλατείες, ναούς, εικονοστάσια, κτίσματα, αλλά και πολλά διατηρητέα μνημεία. Τα μνημεία ξεκινούν από την προχριστιανική εποχή και φτάνουν μέχρι την πρόσφατη.

IV. Δίκτυο ορειβατικών διαδρομών του Δήμου Καλαβρύτων

«Ο Δήμος Καλαβρύτων, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Αθλητικό Ορειβατικό Σύλλογο Κλειτορίας «Νοτιοδυτικός Χελμός» προχωρά στη δημιουργία ενός δικτύου ορειβατικών διαδρομών, σε όλη την έκταση του.

Οι εργασίες περιλαμβάνουν τον καθαρισμό τη σήμανση, την ηλεκτρονική χαρτογράφηση με σύγχρονο τρόπο καθώς και την περιγραφή -ιστορικά στοιχεία, μύθοι, βρύσες, σημεία παρατήρησης κ.ο.κ.- των διαδρομών…

Η δράση θα συνεχιστεί με τα ορειβατικά μονοπάτια:

  • Κέρτεζη – Όρος Καλλιφώνιο – Καπρίβαινα – Λεχούρι (διαδρομή 9 χιλιομέτρων)…

Ο Εντεταλμένος Σύμβουλος Τουρισμού του Δήμου Καλαβρύτων Λεωνίδας Βασιλόπουλος, σε δήλωση του επεσήμανε ότι ‘’με σχέδιο προχωράμε σε δράσεις ανάδειξης της τουριστικής φυσιογνωμίας σε όλο τον Δήμο Καλαβρύτων και στον εμπλουτισμό των υποδομών μας. Η δε οικονομική στήριξη μας προς τον Ορειβατικό Σύλλογο φέρνει ήδη καλά αποτελέσματα. Θέλω να υπογραμμίσω ότι οι διαδρομές θα καταχωρηθούν στη νέα τουριστική ιστοσελίδα του Δήμου Καλαβρύτων discoverkalavrita.gr και στόχος είναι η δημιουργία διαδρομών σ’ όλο τον Δήμο, συνολικού μήκους 200 χιλιομέτρων… και το επόμενο διάστημα ετοιμάζουμε τη δημιουργία περιπατητικών διαδρομών γύρω από τα χωριά μας, καθώς και τη συλλογή στοιχείων για παραποτάμιες διαδρομές αναψυχής -και άλλες δράσεις φυσιολατρικού ενδιαφέροντος- που θα αποτελέσουν ολοκληρωμένη πρόταση του Δήμου προς το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας’’».

V. Η Κέρτεζη ως κέντρο των αρχαίων δρόμων

Έχουμε ήδη αναδείξει και με άλλες ευκαιρίες ότι η Κέρτεζη αποτελούσε γεωφυσικό και διοικητικό κέντρο από την αρχαιότητα. Συνοπτικά ας σημειώσουμε τα εξής:

1. Το προχριστιανικό Οχυρό της στη Ράχη Ρουμάνη (Παναγιά) αν δεν στήριζε ακριβώς απέναντι την αρχαία Κύναιθα, σίγουρα όμως ήλεγχε στα όρια της στενόχωρης κοιλάδας τους επτά δρόμους που ξεκινούσαν ή κατέληγαν στον απέναντι οικισμό και μεταχριστιανικά στο νεότερο οικισμό της Κέρτεζης. Οπτικά από τον υψηλό Πύργο του Οχυρού (όπου από το 1965 έχει κτιστεί το ξωκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής) υπήρχε ορατότητα 3600, πλήρης έλεγχος των περασμάτων και είχε ορατή σύνδεση με το χώρο του «Κάστρου της Ωριάς» πάνω από τα Καλάβρυτα.

2. Στην περιοχή «Κιόσι», όπου ακόμα υπάρχει η ιδιόμορφη ομώνυμη πηγή και στο δυτικό ύψωμα το (τουλάχιστον) φράγκικο Κάστρο, θεωρείται από παράδοση ότι ήταν το σημείο των διοδίων. Από εκεί περνούσε ο δρόμος Πάτρας-Βλασίας-Κέρτεζης προς Λαγοβούνι-Λουσικό και προς Συρμπάνι (Πριόλιθος)-Κλείτορας-Κλειτορία-Λεβίδι-Τρίπολη. Στα 400 μέτρα νοτιοανατολικά και στην περιοχή «Σκάλα», πάνω από τις πηγές «Μάτι» και «Μπούρμπουλας» και στα όρια με τον κάμπο του Λαγοβουνίου, διατηρείται ακόμα αλώβητος ο αρχαίος λιθόστρωτος δρόμος (Γκαλντιρίμι).

3. Ο αρχαίος δρόμος που συνέδεε την Πάτρα με την Τρίπολη περνούσε από την Κέρτεζη, η οποία κείται στο μέσον αυτής της διαδρομής. Ένας από του λόγους που επιλέχτηκε ως έδρα του Καζά Καλαβρύτων στην ύστερη Τουρκοκρατία (1715-1780 περ.) ήταν και αυτός. Υπάρχουν μάλιστα Τριπολιτσιώτες που για εμπορικούς λόγους εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Κέρτεζη την περίοδο εκείνη και έγιναν μόνιμοι κάτοικοι με το επώνυμο «Τριπολιτσιώτης».

Από το 1833-1841 η Κέρτεζη μάλιστα αποτέλεσε στην αρχή της Οθωνοκρατίας έδρα του Δήμου Καλλιφωνίας με 1ο δήμαρχο τον αγωνιστή του 1821 Δημήτριο Βορύλλα. Ξαναδημιουργήθηκε ως δήμος Καλλιφωνίας με έδρα την Κέρτεζη το 1870 έως το 1814 που πήγαμε στις αυτόνομες κοινότητες. Τα υπόλοιπα δορυφόρα χωριά του εν λόγω Δήμου ήταν όλα τα χωριά της δυτικής κοιλάδας του Βουραϊκού (Σαββανοί, Συρμπάνι, Πριόλιθος, Λαγοβούνι και στην 1η φάση και οι Κραστικοί).

4. Όπως είδαμε οι «ορειβάτες – ακτιβιστές της HELLAS TREK» έφτασαν Κέρτεζη μέσω αυτού του λιθόστρωτου στη «Σκάλα» δρόμου και των «διοδίων» στο Κιόσι, συνεχίζοντας από τον αρχαίο δρόμο της «Σουρουβιάς», «Χαλιάδων» και «Παναγιάς» με το ξύλινο γεφύρι.

5. Επίσης ο «Ελληνικός Αθλητικός Ορειβατικός Σύλλογος Κλειτορίας ‘’Νοτιοδυτικός Χελμός’’»[4] επέλεξε τον δυτικό δρόμο που συνδέει την Κέρτεζη με το Λεχούρι, ο οποίο περνά δίπλα στον γεμάτο πλατάνια παραπόταμο Λίθο ή Μοναστηριά, φτάνει στο γκρεμισμένο μοναστήρι – μετόχι της Αγίας Λαύρας «Άγιος Νικόλαος ο εν Μύροις». Εκεί σώζονται τοίχοι του μοναστηριού, έχει τοποθετηθεί επί ηγουμενίας Φιλαρέτου Κωνσταντακόπουλου πέτρινο εικονοστάσι, ενώ απέναντι πηγάζει η 2η σε ποσότητα πηγή της περιοχής (Νερομάννα), όπου υπήρχε μέχρι το 1950 νεροτριβή, ενώ παλαιότερα πιθανώς και νερόμυλος για τις ανάγκες της Μονής. Έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί από τα μέσα περίπου του 18ου αι. το ξωκκλήσι της «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού», που ήταν παρεκκλήσιο του Μοναστηριού.

Η διαδρομή συνεχίζει νοτιοδυτικά από το ρέμα της «Κλόκοβας» περνώντας από παλιά μαντριά και μικρές πηγές και φτάνει στο διάσελο  – οροπέδιο της ιστορικής «Καπρίβαινας» (ανήκει στους Καμενιάνους). Από εκεί μπορούμε να κατέβουμε στο Λεχούρι και να συνεχίσουμε για Λιβάρτζι, Λιβαρτζινό, Ψωφίδα (Τριπόταμα).

6. Όπως αναφέρουμε και στο τελευταίο βιβλίο μας, οι αρχαίοι δρόμοι με κέντρο την Κέρτεζη ήταν επτά και κατευθύνονταν προς όλα τα σημεία του ορίζοντα:

«…Όσον αφορά τους επτά δρόμους/στράτες για ζώα και ανθρώπους, ας σημειώσουμε συνοπτικά μερικά στοιχεία με μια νοητή περιστροφή, όπως κινούνται οι δείκτες του ωρολογιού με κέντρο τον οικισμό.

      α) Περίπου όπως πηγαίνει ο σημερινός αυτοκινητόδρομος, αλλά με αλλαγές τόσο από την Κέρτεζη έως τα Αλώνια, στην περιοχή των Κραστικών και από τον Καλαβρυτινό Αη Γιώργη μέχρι τα Καλάβρυτα, η πορεία ήταν λιγότερο ή περισσότερο διαφορετική.

      β) Μέσω της πηγής του Κιοσιού (πρόποδες φράγκικου Κάστρου) και της Σκάλας (με υπαρκτό ακόμα «γκαλντιρίμι» άνω της πηγής Μπούρμπουλας), συνδεόταν είτε με κάμπο των Λουσών μέσω Λαγοβουνίου, είτε με Καστέλι, Κλειτορία (Μαζέϊκα), Λεβίδι και Τρίπολη μέσω Συρμπανίου (Πριόλιθου).

      γ) Από τους πρόποδες της ράχης Ρουμάνη (Παναγιά, όπου είναι η θέση του αρχαίου Οχυρού) με ‘’γκαλντιρίμι’’ (καταστράφηκε πριν τριάντα χρόνια) μέσω Σαββανών (Καλλιφώνιο) συνδεόταν με Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων και κατόπιν έφτανε μέχρι Σοποτό (Αροανία).

      δ) Από το καστανόδασος και μέσω Φροξυλιάς με Δεσινό, Δροβολοβό ή Καμενιάνους.

      ε) Από το ελατόδασος της Κλόκοβας (νότια του Ι. Μετοχίου της Αγ. Λαύρας και του σημερινού ξωκκλησιού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού) και μέσου του διάσελου της ιστορικής Καπρίβενας, είτε με Καμενιάνους, είτε με Λεχούρι και από εκεί με Λιβάρτζι και μετά Ψωφίδα (Τριπόταμα).

      στ) Από το διάσελο της Ποριάς μεταξύ του βουνού Παξιμαδά και των Τριών Γυναικών προς, Βλασία, Νεζεροχώρια και Πάτρα.

       ζ) Μέσω του διάσελου του Αη Θόδωρου ανατολικά του Παξιμαδά, μέσω Κούτελης, είτε με Ασάνι (Κρυονέρι) και λοιπά Λαπατοχώρια, είτε με Γουμένισσες….».[5]

VI. Κάποιες σκέψεις ως επίλογος

Θεωρούμε ότι είναι προς τη σωστή κατεύθυνση οι πρωτοβουλίες και τα σχετικά «προγράμματα» περιπατητικών και ορειβατικών διαδρομών. Και επειδή πρόκειται κυρίως για πρωτοβουλίες του Δήμου οφείλουμε:

1) Η Κέρτεζη δεν μπορεί να αποτελεί μόνο αφετηρία αλλά και πέρας τέτοιων διαδρομών.

2) Ο Δήμος να σχεδιάσει και τις αντίστροφες διαδρομές.

3) Οι Κερτεζίτες και Κερτεζίτισσες που αγαπάμε το περπάτημα και την ορειβασία οφείλουμε σε συνεργασία με την Κοινότητα και τους Συλλόγους να δημιουργήσουμε σχετική πρωτοβουλία. Καλή θεωρώ και την συνεργασία με τα πρώην χωριά του Δήμου Καλλιφωνίας.

*  Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και ειδικός ερευνητής της Κέρτεζης.


[1] Κέρτεζη – Δημοτική ενότητα Καλαβρύτων, Κέρτεζη | Καλάβρυτα (discoverkalavrita.gr).

[2] 15.07.2020, Το μήνυμα ενάντια στην καταστροφή των Ελληνικών βουνών πέρασε και από Κέρτεζη (ΦΩΤΟ) – ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ – NEWS (kalavrytanews.com) .

[3] Από το προλογικό σημείωμα της περιβαλλοντικής ομάδας στο βιβλίο μας «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821» (Υπότιτλος «Ανάμεσα στα βουνά και την Κέρτεζη»), εκδ. Αρμός, 1821, σελ. 13.

[4] 13.09.2021, https://www.kalavrytanews.com/2021/09/200.html.

[5] Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα, «Όταν παιδεία και ποίηση συναντούν την επανάσταση 1821», …, εκδόσεις Αρμός 1821, Κεφ. Α΄, σελ. 57.

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.