Αναμνήσεις από τις μακρινές ημέρες του Πάσχα στην Κέρτεζη

Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων ξεκινούσε με το σκοτάδι (η ώρα ήταν η κανονική) ο ερχομός του Νυμφίου Χριστού. Οι όρθροι αυτοί, που έφταναν μέχρι και την Μ. Πέμπτη, ονομάζονταν «ολονυκτίες». Συνήθως κρατούσαν 1,5 μέχρι 2 ώρες, πλην της Μ. Πέμπτης που κρατούσε μια ώρα ακόμα. Την Μ. Πέμπτη στα καφενεία «κρεμιόταν ο βαλές», δηλαδή σταματούσε η απλή χαρτοπαιξία (δηλωτή και ξερή) και φυσικά το τάβλι μέχρι την Δευτέρα του Πάσχα!

Στην Κέρτεζη το Ευχέλαιο της Μ. Τετάρτης και το «μύρωμα» με το λάδι γινόταν το πρωί, αφού μέχρι και την ημέρα αυτή οι εργασίες γίνονταν κανονικά. Την Μ. Πέμπτη η Θεία Λειτουργία του Μυστικού Δείπνου με τον εσπερινό της Μ. Παρασκευής γινόταν στις 14.00 το μεσημέρι, ώστε να προλάβουν και οι τσοπάνηδες να έλθουν. Στο τραπέζι υπήρχε λαδερό φαγητό και κρασί. Με την ακολουθία αυτή σταματούσαν οι μη αναγκαίες εργασίες μέχρι και την Λαμπροτρίτη.

Οι ακολουθίες των Μεγάλων Ωρών της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινούσαν πάλι στις 14.00 και ο εσπερινός του Μ. Σαββάτου με την Αποκαθήλωση τελείωνε στις 17.00, (μοναστηριακό τυπικό που ταυτόχρονα ευνοούσε και τους τσοπάνηδες). Το πρωί της Μ. Παρασκευής τραγουδιόντουσαν τα «κάλαντα» στα σπίτια.  Από το απόγευμα της Μεγάλης Πέμπτης τα νεαρά αγόρια (συνήθως) ξαμολιόμαστε στα γύρω βουνά να μαζέψουμε τα ακάνθινα κλαδιά από το φυτό «Αλπομηλιά» (ένας όμορφος ακανθώδης θάμνος με κόκκινους καρπούς) και άγριες ανθισμένες βιολέτες (χρώματος μώβ). Τα κλαδιά της Αλπομηλιάς τα πλέκαμε στο καλαμένιο καλαθάκι μας. Τα άνθη της Αγριοβιολέτας τα βάζαμε ανάμεσά τους και στη βάση του καλαθιού (για να μη σπάνε τα αυγά, που μας δώριζαν οι κυράδες του χωριού): «Σήμερα μαύρος ουρανός, /σήμερα μαύρη μέρα. /Σήμερα όλοι θλίβονται /και τα βουνά λυπούνται… …Όποιος το ακούει σώζεται, / κι όποιος το λέει αγιάζει, / και όποιος το καλοφουγκραστεί /Παράδεισο θα λάβει. /Παράδεισο και λίβανο/από τον Άγιο Τάφο. /Και του χρόνου».

Βγαίναμε πρωί – πρωί ένας-ένας ή δύο-δύο με το πένθιμο κτύπημα της καμπάνας της κεντρικής εκκλησιάς. Το ξεκίνημα γινόταν από το Μαχαλά (γειτονιά) της κάθε παρέας και ακολουθούσε κάποια σχεδιασμένη διαδρομή. Λέγοντας σχεδόν οι περισσότεροι όλα τα κάλαντα (από 14 στροφές) φιλευόμασταν κυρίως αναστάσιμα κουλούρια ή αυγά φρέσκα (άβαφα).  Τα παλαιότερα χρόνια μερικοί τα πουλούσαν στα μπακάλικα…  Τα κουλούρια τα περνούσαμε με μία κλωστή, όπως οι χάντρες ενός κομπολογιού, τα κρεμάγαμε σε μια πρόκα στη «μισάντρα» και τα είχαμε για τις πασχαλιάτικες ημέρες για την παιδική «λιγούρα», πέραν αυτών που «δικαιούμασταν» από την οικογένεια….

Λίγο αργότερα, κατά τις 10.00 ξεκινούσε ο στολισμός του Επιταφίου από νέες και νέους του χωριού. Λίγο πριν τελειώσει, οι επίτροποι αγόραζαν ελιές από τα μπακάλικα και με πρόσφορα, που είχαν μείνει από την Μ. Πέμπτη, μας έδιναν κολατσιό «για να στανιάρουμε»! Όπως είπαμε, οι Μεγάλες Ώρες και ο Εσπερινός του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινούσε στις 14.00, ενώ ο επιτάφιος με τα ήμερα και άγρια άνθη του χωριού ήταν ήδη έτοιμος!

Ο όρθρος του Μ. Σαββάτου μέχρι το 1967 ξεκινούσε στις 2.00 τα μεσάνυχτα (δυστυχώς η τότε χούντα κατάργησε αυτό το ωράριο και δεν ξαναεπανήλθε). Όλοι οι πιστοί και πιστές κρατούσαμε στα χέρια μας σε μορφή κλειστής χούφτας αναμμένα κεριά. Κάθε φορά που ένας μικρός άνεμος τα έσβηνε τα ξανανάβαμε από κάποιο διπλανό. Η περιφορά του Επιταφίου έφτανε μέχρι την παλιά κεντρική Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κοιμητήριο,

έμπαινε από τη μεγάλη δυτική κεντρική πόρτα και γινόταν κυκλική αριστερόστροφη περιφορά γύρω από τον νεοβυζαντινό διατηρητέο ναό (σήμερα δεν γίνεται η περιστροφή) και ξαναέφτανε στην νέα κεντρική εκκλησία της Παντάνασσας, όπου κι εκεί γινόταν η ίδια περιστροφή.

Κάθε τόσο και γύρω από τους ναούς γινόντουσαν οι ειδικές δεήσεις. Δέηση γινόταν στο μέσο της διαδρομής, έξω από το ναό του Αγίου Δημητρίου. Οι ψάλτες έψαλλαν το ασματικό «Τον ήλιο κρύψαντα τας ιδίας ακτίνας…» αργόσυρτα, ενώ προηγούνταν δεκάδες φανοί και εξαπτέρυγα από τα πολλά παπαδάκια. Αυτά, μαζί με πολλά άλλα παιδιά, φώναζαν πολύ δυνατά συνεχώς και σε όλη τη διαδρομή το «Κύριε ελέησον, Κύριε ελέησον»! Ακολουθούσε ο επιτάφιος μέσα στο μεγάλο στολισμένο, αλλά και βαρύ, ξύλινο κουβούκλιο, που μετέφεραν εναλλάξ πολλά παλληκάρια! Με την επιστροφή γινόταν η απόλυση. Όσοι και όσες άντεχαν έμεναν στο Ναό, γιατί ακολουθούσε κατά τις 5.00π.μ η 1η ανάσταση με τον εσπερινό της Κυριακής του Πάσχα (σήμερα γίνεται κατά τις 8.00π.μ.).

Να σημειώσουμε ότι, ως προς την περιφορά του Επιτάφιου, η μικρή ενορία των παλαιοημερολογητών («Γ.Ο.Χ.») ξεκίναγε από το ναό τους (Παναγία η Ευαγγελίστρια) που βρίσκεται στα βορειοανατολικά του χωριού, ακριβώς πάνω από την Αγία Βαρβάρα. Κατέβαινε το δρόμο της Ευαγγελίστριας μέχρι τον Άγιο Δημήτριο, έστριβε ανατολικά προς το Κοιμητήριο, έκανε την περιστροφή, και επέστρεφε κυκλικά από το δρόμου δίπλα στου Σαρδούνη το λαγκάδι. Περνούσε από τα «Σακαρακέϊκα» και έφτανε πάλι στο Ναό.

Την ημέρα του Μ. Σαββάτου γίνονταν όλες οι προετοιμασίες για το λαμπριάτικο τραπέζι. Πολλοί έσφαζαν αρνάκια που μεγάλωναν για το Πάσχα, ενώ άλλοι αγόραζαν από τα κρεοπωλεία του χωριού. Τα τομάρια μαζευόντουσαν από τους επιτρόπους ως προσφορά και πουλιόντουσαν για οικονομική βοήθεια του ναού.  Ανάμεσα στα φαγητά διακρίνουμε την μαγειρίτσα με αντεράκια και εντόσθια με πολύ μάραθο, φρέσκο κρεμμύδι και μαρούλια, που τρώγονταν αυγοκομμένη κατά τις 2.00πμ μετά την Θεία Λειτουργία. Οι βιαστικοί έφευγαν νωρίτερα… Το φαγητό της επόμενης μέρας είχε ψητό στο φούρνο ή σούβλα, με συνοδεία φρέσκου ψωμιού, αυγών, τυριού και κάποιας σαλάτας.

Το απόγευμα του Πάσχα κατά τις 18.00 γινόταν πολύ εορταστικά, κατανυκτικά και λαμπρά ο Εσπερινός της Αγάπης στην Κοίμηση της Θεοτόκου (Κοιμητήριο). Τα απόστιχα «Η ανάστασίς σου, Χριστέ σωτήρ, άπασαν εφώτισεν την οικουμένην…» κλπ ψάλλονταν έξω από τον Πρόναο και άντρες, γυναίκες και παιδιά σε μία τεράστια σειρά ασπάζονταν κάθε ένας όλους και όλες. Έτσι αγαπημένοι και μη φιλιώνονταν εξ αρχής. Σπάνιο ήταν το φαινόμενο κάποιος να «κρατά κακία».

Οι επόμενες ημέρες της εβδομάδας της Διακαινησίμου, που ως γνωστόν εκκλησιαστικά αποτελούν μία ημέρα, ήταν όλες εορταστικές. Γι αυτό εξάλλου οι Αναστάσιοι, Αναστασίες, Λάμπροι και Λαμπρινές εόρταζαν την Δευτέρα του Πάσχα, ώστε η Κυριακή να ανήκει στις γενικότερες εορταστικές εκδηλώσεις και στον Εσπερινό της Αγάπης! Αν μέχρι την Κυριακή του Πάσχα είχαμε φτάσει ή περάσει τις 23 Απρίλη, η Δευτέρα του Πάσχα εορταζόταν στ’ αμπέλια, στον Αη Γιώργη, διπλά. Ταυτόχρονα υπήρχε προσφορά πολυστολισμένης λαμπροκουλούρας για την οποία έτρεχαν περί το 1 χλμ (από το εικονοστάσι του Αη Γιώργη συνήθως) οι νέοι.

Ξεκινούσαν στις 11.00 πμ με το συνθηματικό κτύπημα της κεντρικής καμπάνας.

Μεταξύ 10.00πμ και 11.00πμ ο λειτουργημένος λαός περπατώντας έφτανε συνοδεία ταβουλιών και πίπιζας μέχρι την κεντρική πλατεία (κεντρική εκκλησία). Εκεί αναμένονταν οι νικητές, που θα ξεκίναγαν τον χορό της λαμπροκουλούρας γύρω από τον κεντρικό πλάτανο, ενώ θα μοιράζονταν κατόπιν σε όλες και όλους τους παρευρισκόμενους αντίδωρο απ’ αυτήν. Εάν η 23 Απρίλη δεν είχε έλθει ακόμη, όπως φέτος που πέφτει την Πέμπτη του Πάσχα, η εορτή αυτή γινόταν στις 23, ενώ η Θεία Λειτουργία της Δευτέρας του Πάσχα γινόταν πανηγυρικά στην κεντρική Εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου (Παντάνασσας).

Όμως και όλες οι επόμενες ημέρες της Διακαινησίμου ήταν εορταστικές με Θείες Λειτουργίες σε όλες τις άλλες μικρές εκκλησιές του χωριού κατά σειρά αρχαιότητας. Μετά από την απόλυση μπορούσαν να ξεκινήσουν και οι μη αναγκαστικές εργασίες (π.χ. αγροτικές, οικοδομικές, κλπ). Η Τρίτη του Πάσχα ήταν και είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο του Αη Γιάννη (Μαλλιαρέϊκα, Κεφαλόβρυσο, νοτιοδυτικά του χωριού),

η Τετάρτη του Πάσχα στην Αγία Βαρβάρα (Μπουρδαλέϊκα),

η Πέμπτη του Πάσχα στον Αη Δημήτρη (Τριπολιτσοτέϊκα, ανατολικά και κεντρικά).

Για πολύ λίγα χρόνια (1η φορά το 1967) την Παρασκευή του Πάσχα και εορτή της Ζωοδόχου Πηγής εορταζόταν το ξωκκλήσι πάνω στο βράχο της Παναγιάς, αλλά λόγω δυσκολιών εγκαταλείφθηκε.

Πλέον στα χρόνια μας εορτάζει στα εννιάμερα της Παναγίας (23 Αυγούστου). Έτσι ξεκίνησε ο εορτασμός στο παρεκκλήσιο του Κοιμητηρίου (Άγιος Χαράλαμπος), οπότε και διαβάζεται τρισάγιο για όλους τους κεκοιμημένους!

Για το Σάββατο του Πάσχα δεν ενθυμούμαι Θεία Λειτουργία. Έτσι ο κύκλος των οκτώ ημέρων κλείνει πάλι στην νέα κεντρική Εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου στο κέντρο του χωριού με την Θεία Λειτουργία του Αντίπασχα (Κυριακή του Θωμά).

Στη σημερινή εποχή έχει διατηρηθεί μεγάλο μέρος των εορτασμών. Μοναδική εξαίρεση, που μπορεί όμως να καλυφθεί, είναι η Πέμπτη του Πάσχα στον Αη Δημήτρη, εκτός και αν πέφτει του Αη Γιώργη! Και αυτό βεβαίως πιστώνεται, εκτός των ιερέων, ψαλτών και επιτρόπων και στους χριστιανούς του χωριού που συμμετέχουν αρκετά ενεργά, κυρίως ανά μαχαλά! Το πλούσιο αυτό ρεπερτόριο συχνά πλούτιζε και με τις αναγκαίες (ε)ξελάσεις για δωρεάν εργασίες σε ανήμπορους ή ευρισκόμενους σε ξαφνικές δυσκολίες κατοίκους.

Σημείωση από τΜτΒ: Η φωτογραφία του επιτάφιου αλιεύτηκε στα kalavrytanews.gr. Στάλθηκε από τον κερτεζίτη Παναγιώτη Σπανό. Αφορά το 1968, που έγινε βράδυ. Πρέπει να αφορά την επιστροφή από το Κοιμητήριο και μόλις έχουμε προσπεράσει τον Αη Δημήτρη. Διακρίνεται ο παπα Ανδρέας Νικολάου, δίπλα του ο θείος του Μήτσος Παπαδόπουλος, οι ψάλτες Μίμης Νικολάου και Δημήτριος Νικολακόπουλος, ο μετέπειτα πρόεδρος Αναστάσιος Τζένος, ο χωροφύλακας Σπύρος, ο νεαρός Άγγελος Νικολάου, κλπ. Προσθέστε κι άλλους.

Πάτρα, 21.04.2020

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη (Καλαβρύτων). Διδάσκει ως φυσικός σε σχολεία της Αχαΐας. Είναι πτ. θεολογίας, συνδικαλιστής και συγγραφέας.

Συμπλήρωση φωτογραφιών: Παρασκευή του Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής, 24.04.2020.

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.